Sáng kiến kinh nghiệm Dạy văn thuyết minh cho học sinh lớp 10 theo hướng tích hợp kiến thức lịch sử, địa lí, văn hóa địa phương

ơm ngon nhất thì sẽ được ban giám khảo cho điểm cao nhất và làng sẽ tặng giải thưởng cho họ. Niêu cơm nào đạt giải thì đó là niềm vinh dự cho giáp ấy, bởi vì niêu cơm được dâng lên Thành Hoàng và các vị thánh thần để “xuân qua, hạ lại, sang thu/Thánh thần bảo hộ dân ta sang giàu/Sang giàu, bạo khoẻ, sống lâu”. Phần thưởng là 3 quan tiền và 3 mét vải lụa.
 Thổi cơm thi trong dịp đầu xuân ở làng Sở xưa, làng làng Trung Đức, xã Nga Trung, huyện Nga Sơn ngày nay phản ánh nét tính đặc trưng của cư dân nền văn minh lúa nước tỉnh Thanh, thể hiện lòng quý trọng lúa gạo, trọng nghề nông, trọng người nông, trau dồi thao tác chế biến sản phẩm nông nghiệp quan trọng bậc nhất do chính tay họ làm ra. Nấu cơm thi còn có tác dụng đề cao sự khéo léo, siêng năng cần cù, sự sáng tạo và tinh thần cố kết cộng đồng, gắn bó keo sơn trong tình làng nghĩa xóm. Thổi cơm thi là nét đẹp truyền thống trong làng xã xứ Thanh, ngày nay cần phải tiếp tục bảo lưu và phát huy trong cuộc sống.
Văn bản 2. Gỏi nhệch Nga Sơn
 Gỏi Nhệch là món ăn truyền thống lâu đời ở Nga Sơn, có giá trị dinh dưỡng cao, gỏi cá nhệch ở Nga Sơn, Thanh Hóa còn đặc biệt lôi cuốn bởi vị dai ngọt mát, lạ miệng và cách gói nghệ thuật, hương vị độc đáo từ món chẻo do bí quyết riêng của nhà hàng lâu đời Thịch Lịch chế biến cùng các loại lá gia vị làm cho ẩm thực gỏi nhệch tuyệt vời ngoài mong đợi .
 Gỏi cá nhệch được làm từ con cá nhệch một loại cá rất khó bắt, chúng thường cư trú ở đáy vùng đầm phá ven bờ, vùng cửa sông, ven biển. Mình cá trơn nhẫy nên chỉ bắt được bằng cách ra cửa biển đóng đáy hoặc dùng những chiếc xiên cá ba răng to và chắc khỏe để đâm. Cá nhệch rất khỏe và hung dữ, sống được trong cả môi trường nước ngọt, nước lợ và nước mặn
 Thịt cá nhệch được thái lát thật mỏng, bóp qua bằng chanh tươi, hoặc nước riềng sau đó vắt cho ráo nước và cho vào bát to, nhanh tay tẩm ướp gia vị và trộn cùng với thính làm từ gạo nếp rang vàng. Da cá được rán giòn để cuộn cùng với gỏi. Còn xương cá đem vào cối giã, hoặc xay nhuyễn, để nấu chẻo.
 Gỏi cá được ăn kèm với nhiều loại rau lá khác nhau nhưng bắt buộc phải có các loại như: lá chanh, lá sung, rau húng, tía tô, bạc hà, lộc nhòn, cúc tần, đinh lăng, . Ngoài việc làm tăng thêm hương vị của món gỏi, các loại rau lá trên còn là vị thuốc để cân bằng tính hàn của cá nhệch. Ở Nga Sơn gỏi cá còn được ăn cùng với lá vọng cách, rau má, dấp cá tươi mọc rất nhiều trong vườn nhà và chỉ có ở Nga Sơn điều đó cũng làm nên hương vị rất riêng cho món ăn gỏi nhệch Nga Sơn.
 Cảm nhận đầu tiên khi thưởng thức gỏi nhệch là vị giòn giòn, hơi chát của các loại rau, tiếp đến là vị béo ngậy của chẻo, vị ngọt bùi dai giòn của gỏi cá, vị cay, nồng, thơm, nóng của gừng, xả, ớt Cảm giác ngọt, béo, bùi, xen lẫn giòn dai mềm và thơm mát khiến khách ăn thấy ngon miệng vô cùng, ăn bao nhiêu cũng không thấy chán và không có dấu hiệu khó chịu do sản phẩm đã được Bộ y tế cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm một cách nghiêm ngặt.
 Đến nay, gỏi cá nhệch xuất hiện nhiều trong các nhà hàng, quán ăn ở nhiều nơi, trở thành đặc sản xứ Thanh và nhiều tỉnh, thành phố lớn như: Hà nội, Hải Phòng, Quảng Ninh. Ngoài món gỏi nhệch,cá nhệch còn có thể chế ra nhiều món ăn ngon như: om cá nhệch, cá nhệch kho khô và  là niềm tự hào, thể hiện sự tinh tế, sáng tạo và độc đáo trong nét văn hóa ẩm thực của người dân miền ven biển Nga Sơn..
 Nếu có dịp một lần đến với Nga Sơn, quí bạn đừng quên bỏ qua món gỏi nhệch Nga Sơn, mà ấn tượng nhất là nhà hàng Thịch lịch Nga Liên, với phong cảnh thơ mộng, nhiều cây cảnh cổ thụ và phong cách phục vụ chuyên nghiệp, giàu tính truyền thống người dân quê ven biển, chắc chắn sẽ làm bạn hài lòng và nhớ mãi không quên.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV & HS
NỘI DUNG BÀI HỌC
     GV tổ chức cho lớp thảo luận chia làm 4 nhóm thảo luận cả 2 văn bản
Nhóm 1: Trả lời câu hỏi a
Mục đích của văn bản?
Nhóm 2: Trả lời câu hỏi b
Các ý chính tạo thành nội dung văn bản?
Nhóm 3: Trả lời câu hỏi c
Nhận xét về cách sắp xếp các ý của văn bản?
Nhóm 4: Trả lời câu hỏi d
 Các hình thức kết cấu chủ yếu được sử dụng trong văn bản?
Sau 6 phút cử đại diện trình bày GV điều chỉnh, bổ sung

1.Tìm hiểu các văn bản
Văn bản 1:“Hội thổi cơm thi ở làng Sở xã Nga Trung”.
a.Mục đích của văn bản: Giới thiệu về hội thổi cơm thi ở Nga Trung, Nga Sơn. Địa điểm, thời gian, diễn biến và ý nghĩa lễ hội đối với đời sống tinh thần của nhân dân
b.Các ý chính tạo thành nội dung văn bản
-Địa điểm lễ hội
-Thời gian lễ hội:
-diễn biến lễ hội
-Ý nghĩa lễ hội đối với đời sống nhân dân
C. Cách sắp xếp ý
-Theo thời gian, diễn biến của sự việc
-Kết hợp lời kể & miêu tả
-Lời kể là chủ yếu
d.Các hình thức kết cấu chủ yếu đã được sử dụng trong văn bản thuyết minh: theo trình tự thời gian diễn biến của sự việc.
Văn bản 2: Gỏi nhệch Nga Sơn.
- Đối tượng thuyết minh
- Mục đích thuyết minh
- Nội dung thuyết minh
- Trình tự thuyết minh

Hoạt động 3. Tìm hiểu các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh. 
HOẠT ĐỘNG CỦA GV&HS
NỘI DUNG BÀI HỌC

Từ sự phân tích hai văn bản trên và các văn bản khác em hãy cho biết dạng kết cấu của văn bản thuyết minh?
2. Các hình thức kết cấu văn bản thuyết minh.
Kết cấu theo trình tự thời gian
Kết cấu theo trình tự không gian
Kết cấu theo trình tự logic
Kết cấu theo trình tự hỗn hợp.
Hoạt động 4. Củng cố.
Học sinh đọc phần ghi nhớ SGK.
Hoạt động 5. Luyện tập: hướng dẫn học sinh làm bài tập Sgk.
Bài tập 1.
 Thuyết minh bài “Chiếu cói Nga Sơn” em sẽ chọn hình thức kết cấu thuyết minh nào? Tại sao?
Bài tập2: Bài tập về nhà
HS chia làm 4 nhóm theo 4 tổ mỗi tổ thuyết minh một danh lam, thắng cảnh ở Nga Sơn theo các gợi ý:
-Mục đích thuyết minh?
-Chọn danh lam thắng cảnh nào?
-Lựa chọn hình thức kết cấu nào là phù hợp?
Giải thích lí do lựa chọn.
–Trình bày trước lớp.
(gv trình chiếu hình ảnh, tư liệu của HS lớp 10M: Chùa Tiên, động Từ Thức, đền thờ Mai An Tiêm, ..
Ta nên kết hợp trình tự logic: Sự vật, sự việc theo các mối quan hệ: nhân-quả, chung-riêng, liệt kê các mặt các phương diện
Tiết: 69                                  
 LUYỆN TẬP VIẾT ĐOẠN VĂN THUYẾT MINH
I. Mục tiêu bài học
1. kiến thức:
- kiến thức về đoạn văn thuyết minh
2. kĩ năng:
- Củng cố vững chắc kĩ năng viết đoạn văn đã được học, đồng thời thấy được mối liên hệ giữa các kĩ năng đó với kĩ năng lập dàn ý.
 - Luyện viết đoạn văn thuyết minh.
 - Sử dụng ngay những tài liệu thu thập của nhóm  mình để viết đoạn văn thuyết minh về nghề truyền thống ở Nga Sơn ( dệt chiếu, thủ công mĩ nghệ, nấu rượu)
– Tích hợp kiến thức Lịch sử của địa phương trong bài học:
3. Thái độ: 
- Giáo dục thêm những hiểu biết về quê hương, bồi dưỡng lòng tự hào và yêu quê hương đất nước mình.
II. Chuẩn bị của Giáo viên và Học sinh
1. Chuẩn bị của GV
SGK, SGV, TL tham khảo.
Thiết kế bài giảng.
Máy chiếu.
2. Chuẩn bị của học sinh.
. - tài liệu thu thập được về quê hương con người Nga Sơn
III. Phương pháp dạy học, kiểm ta đánh giá 
Phát vấn, trao đổi thảo luận nhóm, thực hành.
IV. Các hoạt động học tập.
1. Ổn định lớp
2. kiểm tra bài cũ
Câu hỏi: Có những biện pháp nào để tạo nên tính hấp dẫn trong văn bản thuyết minh?
Sau khi kiểm tra bài cũ, GV kiểm tra sản phẩm thu thập của học sinh về Lịch sử - Địa lí, văn hóa của địa phương
bài mới
Hoạt động 1. Hoạt động khởi động:  GV chia lớp thành 2 đội chơi: mỗi đội cử đại diện 3 người lên bục giảng để tham gia trò chơi “nghe nhạc hiệu đoán chương trình”. GV đưa ra một số video, tranh ảnh đã chuẩn bị sẵn yêu cầu HS nghe hoặc nhìn và trả lời câu hỏi: Ai? Cái gì? Thế nào?
Hoạt động 2. Tìm hiểu về đoạn văn
Hoạt động của GV & HS
Nội dung bài học
-Hs tự đọc và trả lời các câu hỏi a,b trong SGK
- GV nhấn mạnh:
GV hỏi: một đoạn văn thuyết minh đầy đủ gồm mấy phần chính? Các ý trong đoạn văn thuyết minh sắp xếp theo trình tự thời gian ,không gian, nhận thức, phản bác – chứng minh được hay không? Vì sao? 

+ Đoạn văn: một bộ phận của bài văn, gồm từ hai câu văn trở lên, thể hiện một chủ đề.
+ yêu cầu: cần đạt 3 yêu cầu
Thể hiện một chủ đề nhất định
Liên kết chặt chẽ với các đoạn đi trước, sau nó. Diễn đạt chính xác, trong sáng.
- Đoạn văn thuyết minh đầy đủ gồm 3 phần: mở, thân ,kết đoạn.
Hoàn toàn có thể sắp xếp được vì: cách sắp xếp đó phù hợp với dàn ý thuyết minh, với thực tế thuyết minh.
Hoạt động 3. Tìm hiểu về cách viết đoạn văn thuyết minh
Hoạt động GV &HS
Nội dung bài học

Hs làm việc theo nhóm. Gv chia lớp thành 2 nhóm cùng thực hiện một yêu cầu của đề bài
Đề bài: Thuyết minh vài nét về cuộc đời và sự nghiệp của danh nhân Mai Anh Tuấn.
Nhóm 1. viết đoạn về cuộc đời
Nhóm 2. Viết đoạn về sự nghiệp.
GV nhận xét bổ sung.

Dàn ý khái quát: 
Mở bài: 
Thân bài
a. Cuộc đời
Mai Anh Tuấn (1815 - 1851) nguyên tên là Mai Thế Tuấn, tự Triết Phủ, quê ở làng Hậu Trạch, xã Thạch Giản (nay là xã Nga Thạch huyện Nga Sơn). Khi đỗ Thám hoa được vua Thiệu Trị đặt lại là Mai Anh Tuấn. Cụ sinh ra trong một gia đình dòng dõi thế tộc và nổi tiếng hay chữ. Từ ông tổ tám đời đến cụ nội của Mai Thế Tuấn đều làm quan cho triều đại nhà Lê và được phong tặng các chức tước quan trọng. Cụ thân sinh là ông Mai Thế Trinh có tiếng hay chữ. Do thời kì loạn lạc, ông không tham gia thi cử mà ở nhà dạy học, sau được tiến cử làm tri huyện Thanh Trì, Thanh Lâm, Tứ Kì, được thăng chức Hàn lâm viên Thị giảng học sĩ.
b. Sự nghiệp.
Vốn là người nổi tiếng thông minh, ham học,18 tuổi Mai Anh tuấn đã đỗ Tú tài, 25 tuổi đỗ Cử nhân, 29 tuổi đỗ Thám hoa là vị khai khoa tam khôi của triều Nguyễn, người duy nhất trong số 7 người đỗ tiến sĩ được vua Thiệu Trị ban thưởng trâm hsoa mạ vàng cho cưỡi ngựa về làng vinh quy.
 Trong cuộc đời làm quan Mai Anh Tuấn đã giữ nhiều chức quan trọng như: “Hàn lâm viện trước tác”(1843), “Thị đốc học sĩ sung biên Nội các” (1848), “sung chức duyệt quyền khoa thi Hội” (1849), Ở chốn quan trường Mai Anh Tuấn nổi tiếng là người cương trực, ngay thẳng, quý trọng nhân tài và được quan đồng triều quý nể.
Kết bài
Hoạt động 4. Củng cố
- Gv yêu cầu học sinh nắm vững kiến thức về đoạn văn thuyết minh, biết cách viết đoạn văn thuyết minh 
Hoạt động 5. luyện tập.
 Bài tập luyện tập: viết đoạn văn thuyết minh về chiếu cói Nga Sơn
Kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng tích hợp:
Kiểm tra học sinh bằng hình thức kiểm tra Tự luận – Viết bài tập làm văn
Ra đề bài làm văn số 5. Em hãy viết bài văn thuyết minh về động Từ Thức.
2.4. Kết quả thực hiện.
Qua quá trình dạy học, với việc sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học hiện đại hướng dẫn học sinh tham gia vào các hoạt động học nhằm nâng cao các năng lực của học sinh, khiến giờ học làm văn trở nên hấp dẫn, không còn khô khan, nhàm chán, bám sát vào cuộc sống thực tế của các em hơn, tôi thấy kết quả giảng dạy có sự khác biệt rõ rệt. Học sinh nắm được các nội dung cơ bản trong bài học nhanh hơn, kiến thức nhớ được có tính hệ thống. Từ đó khả năng ứng dựng vào những vấn đề của thực tiễn. Đặc biệt là, qua hoạt động tìm hiểu về truyền thống văn hóa địa phương, học sinh  hứng thú hơn đối với giờ học văn, có ý thức cao hơn về vai trò của cá nhân đối với cuộc sống của chính mình và của cộng đồng. Tôi đã khảo sát và so sánh kết quả học tập bộ môn của học sinh một số lớp mà tôi áp dụng phương pháp đã trình bày trong đề tài này. Kết quả thống kê như sau:
Đối tượng khảo sát:
Học sinh lớp 10A và 10M
Số lượng học sinh 2 lớp là 90 em.
Học chương trình cơ bản
Điều kiện học tập như nhau.
Nội dung học tập giống nhau
Hình thức và nội dung khảo sát:
Kiểm tra việc chuẩn bị bài trên phiếu học tập và bài tập gửi qua gmail.
Đánh giá kết quả tham gia vào hoạt động trên lớp trong 2 giờ học bài “Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh”và “Luyện tập viết bài văn thuyết minh” Kết quả khảo sát
Về việc soạn bài:
+ Có 0/90 em chưa soạn bài.
+ Có 90/90 em đã soạn bài theo phiếu học tập giáo viên phát cho các em. 
Trong đó có 25/90 em có phần chuẩn bị trên máy tính và gửi đến cho cô giáo qua hộp thư điện tử.
Có nhiều bài chuẩn bị công phu, tìm hiểu kiến thức qua các môn học, qua mạng internet
Trong giờ học:
+ Giáo viên yêu cầu học sinh giới thiệu một số văn bản tìm hiểu được: Nhiều học sinh xung phong trình bày. Có nhiều em trình bày công phu, hấp dẫn
+ Quan sát lớp học, giáo viên thấy nhìn chung học sinh đã tham gia vào các hoạt động học, lớp học soi nổi, nhiều em còn có tâm lí ganh đua với nhóm bạn để tranh phần trình bày, các học sinh nghe trình bày thì thích thú, cổ vũ, hoặc xung phong bổ sung ý kiến. Nhiều học sinh thể hiện sự tự tin, sự sáng tạo, khả năng giao tiếp, giải quyết vấn đề tốt.
Kết quả kiểm tra.
 Đề bài: Em hãy viết bài văn thuyết minh về động Từ Thức.
Kết quả
Giỏi
(9-10 đ)
Khá
(7-8 đ)
Trung bình
(5-6 đ)
Yếu
(4-3đ)
Kém
(2-0đ)
Số hs
10/90
50/90
30/90
0/90
0/90
Tỉ lệ (%)
11,1
55,5
33,4
0
0
Kết quả khảo sát trên cho thấy rằng việc hướng dẫn học sinh tiếp cận bài học theo tinh thần tích hợp, đổi mới đã đem lại những kết quả khả quan, bước đầu cho thấy tính hiệu quả, thiết thực của đề tài. Học sinh chủ động hơn, tích cực hơn trong việc nắm bắt nội dung bài học. Đặc biệt là quá trình chuẩn bị bài ở nhà qua phiếu học tập rất có hiệu quả đã đem lại thành công cho tiết học. 
3. Kết luận,kiến nghị
3.1. Kết luận.
Với dung lượng một đề tài nhỏ :“Dạy văn thuyết minh cho học sinh lớp 10 theo hướng tích hợp kiến thức lịch sử, địa lí, văn hóa địa phương”, có đối tượng nghiên cứu và mục đích cụ thể nhằm phục vụ cho công tác giảng dạy môn Ngữ văn của mình ở trường phổ thông, người viết nghĩ rằng phương pháp này có tính thực tiễn cao, rất dễ sử dụng, có thể áp dụng rộng rãi trong các giờ học làm văn cho nhiều đối tượng khác nhau. So với phương pháp dạy học truyền thống (chủ yếu cung cấp kiến thức lí thuyết cho người học, hoặc dựa trên các văn bản SGK) thì phương pháp này có ưu điêm bật trội là:
Người học có hứng thú với giờ học, chủ động tham gia vào các hoạt động
Nắm bắt kiến thức nhanh hơn.
Hiểu bản chất vấn đề kỹ hơn, khái quát hơn, có chiều sâu hơn.
Phát triển các năng lực và kĩ năng của người học và ứng dụng đạt hiệu quả cao hơn.
Đặc biệt là học sinh thấy các văn bản đưa ra rất gần gũi, dễ viết, dễ áp dụng gần gũi hơn với cuộc sống và có ích cho bản thân mình cũng như cộng đồng.
Các em có điều kiện tìm hiểu kĩ hơn về lịch sử, truyền thống cũng như vẻ đẹo của chính mảnh đất quê hương mình.
 3.2. Kiến nghị.
Đối với giáo viên lên lớp cần thiết kế bài học cho phù hợp với từng dạng bài, và từng đối tượng học sinh. Đặc biệt là phải chuẩn bị hệ thống câu hỏi chu đáo đối với từng bài để hướng dẫn học sinh các hoạt động có hiệu quả nhất. Giáo viên có ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học là tốt nhất.
Nhà trường tạo điều kiện tốt nhất về cơ sở vật chất, băng đĩa, máy chiếu để có thể đáp ứng nhu cầu của lớp học.
Xác nhận của thủ trưởng đơn vị. Thanh Hóa, ngày 27 tháng 05 năm 2019. 
 Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình
 viết, không sao chép nội dung của 
 người khác.
 Phạm Thị Hiền.
TÀI LIỆU THAM KHẢO.
[1]. Đề án đổi mới chương trình SGK giáo dục phổ thông. Giáo dục.net.vn
[2].“Một số vấn đề chung về dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn” truonghocketnoi.edu.vn