Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới cách dạy và học bộ môn Lịch sử cho phù hợp hình thức thi trắc nghiệm ở trường THPT

c theo công thức này các em thấy lịch sử dễ nhớ, dễ hiểu và rất hấp dẫn đúng không.
3.2.3.2. Vận dụng phương pháp học theo sơ đồ tư duy: 
Phương pháp học theo sơ đồ tư duy rất hiệu quả đối với tất cả các môn học, đặc biệt là môn lịch sử vì lịch sử có tính khoa học và lôgic và sơ đồ hóa kiến thức sẽ làm cho học sinh nhớ lâu kiến thức, hiểu được bản chất của sự kiện lịch sử. Ví dụ nói đến nguyên nhân thì có nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, nói đến ý nghĩa thì có ý nghĩa của bản thân sự kiện đó và ý nghĩa bên ngoài[4].
Ví dụ: Hệ thống hóa kiến thức bài 9 lịch sử lớp 12: “Quan hệ quốc tế trong và sau thời kì chiến tranh lạnh” bằng sơ đồ tư duy:
Hoặc sơ đồ hóa kiến thức “Hội Việt Nam cách mạng thanh niên” lịch sử lớp 12.
HỘI VIỆT NAM CÁCH MẠNG THANH NIÊN
Hoàn cảnh ra đời
Hoạt động chính
Vai trò
11/11/1924, Nguyễn Ái Quốc về Quảng Châu (TQ) lãnh đạo CMVN 
Tập hợp thanh niên VN, thành lập nhóm “Cộng sản đoàn”
Mở các lớp đạo tạo, huấn luyện CB .
Xuất bản báo Thanh niên, tác phẩm Đường cách mệnh
Năm 1928 chủ trương thực hiện phong trào “vô sản hóa”
Phong trào công nhân phát triển mạnh, thúc đẩy sự ra đời của các tổ chức cộng sản. 
Truyền bá lí luận giải phóng dân tộc vào trong nước.
3.2.3.3. Xác định từ, cụm từ “chìa khóa”:
Có nhiều học sinh rất thích học môn lịch sử nhưng các em thường quên và hay bỏ sót khi làm bài. Làm thế nào để học sinh ghi nhớ một cách khoa học không máy móc? Vậy trong quá trình học, các em nên tìm từ “chìa khóa” và gắn nó với một sự kiện lịch sử cụ thể.
Ví dụ: 
- Sau chiến tranh thế giới thứ hai đến những năm 70, Mĩ trở thành trung tâm phát triển kinh tế tài chính bậc nhất thế giới.
- Phong trào Đồng Khởi đã đánh dấu cách mạng miền Nam từ thế giữ gìn lực lượng sang thế tiến công. 
- Chiến dịch Biên giới thu đông 1950 là chiến dịch quân đội ta giành được thế chủ động trên chiến trường chính ( Bắc Bộ).
- Khi nói đến từ “ phi Mĩ hóa ” là các em phải nhớ ngay đến cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968. Hay từ “ Mĩ hóa ” gắn liền với cuộc Tiến công chiến lược năm 1972.
 Từ “chìa khóa” trong mỗi câu hỏi, chính là mấu chốt để giải quyết vấn đề. Mỗi khi đọc câu hỏi xong, điều đầu tiên là học sinh phải tìm được từ chìa khóa nằm ở đâu. Điều đó giúp định hướng được rằng câu hỏi liên quan đến vấn đề gì và đáp án sẽ gắn liền với từ chìa khóa ấy. Đó được xem là cách để giải quyết câu hỏi một cách nhanh nhất và tránh bị lạc đề hay nhầm dữ liệu đáp án.
3.2.3.4. Xác định những sự kiện lớn của thế giới có tác động ảnh hưởng đến Việt Nam ở cùng thời điểm.
 Lịch sử là những sự kiện, biến cố không nằm riêng rẽ mà chúng có liên quan đến nhau, logic với nhau Lịch sử Việt Nam là một bộ phận của lịch sử thế giới không thể tách rời, nên sẽ chịu ảnh hưởng tác động những sự kiện Lịch sử thế giới, đặc biệt là trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay. Trong các dạng đề thi, học sinh sẽ gặp câu hỏi liên quan giữa lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc.
Ví dụ: Sự kiện chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ (9/1939) đã tác động đến tình hình Đông Dương như thế nào? Như chúng ta đã biết, cuộc chiến tranh thế giới thứ 2 bùng nổ, Đức tấn công Pháp và Châu Âu đã đặt Đông Dương – là thuộc địa của Pháp – trong tình trạng chiến tranh. Có ý kiến cho rằng: Đông Dương sắp bị cuốn vào guồng máy chiến tranh nên quá trình bóc lột của Pháp với nhân dân Đông Dương sẽ khốc liệt và nặng nề hơn, mâu thuẫn dân tộc và mâu thuẫn giai cấp sẽ gay gắt hơn bao giờ hết. Trước tình hình đó đã đặt ra vấn đề Đảng cộng sản Đông Dương sẽ chủ trương như thế nào? Đây là những điều kiện khách quan rất quan trọng để Đảng cộng sản Đông Dương chủ trương chuyển hướng chiến lược đấu tranh trong tình hình mới và được cụ thể hóa bằng sơ đồ: 
Hay như trong câu hỏi trắc nghiệm: 
Sau chiến tranh thế giới thứ nhất, hoàn cảnh quốc tế có tác động lớn nhất đến phong trào giải phóng dân tộc Việt Nam là gì? 
A. Trật tự thế giới mới Véc-xai – Oa-sinh-tơn. 
B. Phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới có bước chuyển biến. 
C. Cách mạng tháng Mười Nga thành công và nước Nga Xô viết ra đời. 
D. Phong trào công nhân quốc tế phát triển.
Trong những trường hợp này, học sinh phải hiểu những sự kiện tiêu biểu của lịch sử thế giới để liên hệ, vận dụng vào giải quyết những nội dung lịch sử Việt Nam có liên quan.
3.3. Đối với học sinh:
Trước những cải tiến, đổi mới mạnh mẽ về môn thi và hình thức thi của kỳ thi THPT quốc gia năm 2017, lúc đầu, không chỉ có thầy cô giáo mà ngay cả học sinh lớp 12 cũng tỏ ra hoang mang, lo lắng. Ngoài việc giáo viên phải thay đổi phương pháp dạy học thì bản thân học sinh cũng phải thay đổi cách học cho phù hợp với hình thức thi của Bộ giáo dục. Việc thay đổi hình thức thi từ tự luận sang trắc nghiệm buộc học sinh phải học đều, không thể học tủ, học trọng tâm được. Để giúp học sinh tiếp cận nhanh chóng với cách học này, giáo viên đã dựa trên khung phân phối chương trình của Bộ giáo dục để tự xây dựng cho mình một khung phân phối chương trình riêng, vừa phù hợp với với cách thức thi hiện nay mà vẫn đảm bảo kiến thức cơ bản cho học sinh (nhóm kiến thức thành các chủ đề, theo từng giai đoạn). Từ đó, giúp học sinh xâu chuỗi, so sánh kiến thức để có sự phân biệt rõ ràng, tách bạch giữa các sự kiện lịch sử, tránh sự nhầm lẫn, nhập nhằng. Bên cạnh đó, học sinh còn làm quen, luyện thành thạo các dạng câu hỏi trong đề thi trắc nghiệm như: dạng câu hỏi nhiều lựa chọn; câu điền thế, điền khuyết; câu hỏi phân loại; câu trắc nghiệm sử dụng đồ dùng trực quan
Để có thể làm được bài thi trắc nghiệm môn sử một cách dễ dàng, các em cần tham khảo một số phương pháp học và làm bài như sau:
3.3.1. Nắm chắc kiến thức trong cuốn sách Lịch sử lớp 12
Kì thi THPT năm nay, tất cả kiến thức ôn thi đều nằm trong chương trình sách giáo khoa lớp 12. Để ôn thi tốt môn Lịch sử theo hình thức trắc nghiệm, việc đầu tiên học sinh cần thay đổi là đọc kỹ sách giáo khoa. Do phần lớn kiến thức trong bài thi đều lấy từ sách giáo khoa nên các em cần chủ động hơn trong việc khai thác và xử lý thông tin từ sách. Và các em tuyệt đối không nên "học tủ" một giai đoạn lịch sử, hoặc chỉ chú tâm vào học lịch sử Việt Nam mà bỏ qua lịch sử thế giới hoặc ngược lại. Một gợi ý cho các em, hãy làm nhiều đề thi thử, với "ngân hàng" câu hỏi lớn, làm nhiều các em sẽ tích lũy thêm kinh nghiệm trong quá trình làm bài và nâng cao kiến thức cho bản thân. Ngoài ra, các em cũng cần có kiến thức nền xã hội bên ngoài sách vở. Hiện nay, xu hướng ra đề phổ biến là có những câu mang tính thực tiễn, đòi hỏi thí sinh phải động não và biết về tình hình xã hội. Trên thực tế, kiến thức xã hội khá là rộng, do đó các thí sinh nên chủ động và theo dõi cập nhật về các tin tức thời sự đương đại.
3.3.2. Không nên học thuộc lòng một cách máy móc.
Với hình thức thi trắc nghiệm, học sinh không phải thuộc lòng quá nhiều mà quan trọng là phải tư duy, hiểu rõ bản chất của từng mốc lịch sử. Từ những giai đoạn lịch sử, con số thống kê các em cần phải biết phân tích tổng hợp, khái quát hóa vấn đề. Học sự kiện này thì các em cần phải liên tưởng, xâu chuỗi mối liên quan đến sự kiện trước và sau nó. Vậy nên, các em nên sử dụng sơ đồ tư duy hoặc sơ đồ hóa kiến thức theo chủ đề để ghi nhớ kiến thức hiệu quả hơn. 
Ví dụ: Khi học về các chiến lược chiến tranh của Mĩ tiến hành ở Việt Nam từ năm 1954 – 1975 các em nên lập sơ đồ, gắn nhân vật, sự kiện để tránh nhầm lẫn mốc thời gian, các đời tổng thống Mĩ khi tiến hành các chiến lược chiến tranh.
CÁC CHIẾN LƯỢC CHIẾN TRANH CỦA MĨ TIẾN HÀNH Ở VIỆT NAM TỪ 1954 ĐẾN 1975
Thời gian
Các chiến lược chiến tranh
Dưới thời tổng thống Mĩ
1954 - 1960
Chiến tranh dơn phương
Ai-xen-hao
1961 - 1965
“ Chiến tranh đặc biệt ”
Ken-nơ-đi và Giôn xơn
1965 - 1968
“ Chiến tranh cục bộ ”
Giôn xơn
1969 - 1975
“ Việt Nam hóa chiến tranh ”
Nich xơn và Pho





Ai-xen-hao
Ken-nơ-đi
Giôn xơn
Nich xơn
Pho

Hoặc xác định thời cơ ngàn năm có một của dân tộc Việt Nam trong Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 bằng sơ đồ[6]. 
3.3.3. Sử dụng phương pháp loại trừ những đáp án sai
Với hình thức thi trắc nghiệm, học sinh cần tư duy, xâu chuỗi và kết nối các vấn đề, suy luận để lựa chọn đáp án là có thể hoàn thiện bài thi. Trong trường hợp chưa biết đáp án đúng, các em nên loại trừ đáp án sai để tìm ra đáp án đúng – đây là tip làm bài các em nên áp dụng. Đặc biệt, với thi trắc nghiệm sẽ có những đáp án gây nhiễu, đáp án khá giống nhau vậy nên chúng ta phải đọc kỹ sách giáo khoa để hiểu rõ, kết nối các sự kiện với nhau để phân tích câu trả lời và chọn ra đáp án đúng nhất. 
Ví dụ: Cuộc cách mạng màu sắc tư sản vào cuối thế kỉ XIX đã đưa quốc gia nào phát triển thành một nước đế quốc trong thế kỉ XX?
A.   Thái Lan	B.   Ấn Độ
C.   Trung Quốc	D.   Nhật Bản”.
Ở đây, chắc chắn hai câu bị loại là Trung Quốc và Ấn Độ, vì hai nước này đều trở thành thuộc địa của các nước tư bản phương Tây. Chỉ có Thái Lan và Nhật Bản đều tiến hành cải cách và duy tân thành công. Cả hai cuộc cải cách và duy tân đều mang màu sắc của cuộc cách mạng tư sản, nhưng nước trở thành đế quốc trong thế kỉ XX là Nhật Bản. 
3.3.4. Phân bổ thời gian và nhớ không được bỏ trống đáp án
Chỉ có 50 phút để làm bài thi, vậy nên các em không nên để mất quá nhiều thời gian vào một câu hỏi nào đó vì thời gian trung bình mỗi câu chỉ khoảng 1,25 phút. Vì vậy, việc đầu tiên là đọc qua một lượt tất cả các câu hỏi, xem những câu nào mình biết rồi thì nên khoanh ngay đáp án vào phiếu trả lời (nhớ dùng bút chì để có thể sửa đáp án nếu cần thiết). Sau khi làm hết những câu hỏi "trúng tủ" của mình, thí sinh chọn những câu hỏi đơn giản làm trước, vì bài thi trắc nghiệm các câu hỏi đều có thang điểm như nhau chứ không giống như bài thi tự luận. Chính vì vậy, câu hỏi khó hay dễ cũng đều có chung phổ điểm, nên các em hãy làm câu dễ trước để đảm bảo đạt tối đa số điểm. Chú ý phân bổ thời gian để không bỏ sót câu hỏi nào, nếu không biết đáp án thì hãy dùng phỏng đoán hay kể cả may mắn cũng được, điều cần là không được để trống đáp án, đó cũng là một cơ hội dành cho các em. 
3.4. Tính khả thi của sáng kiến kinh nghiệm:
*Trước khi áp dụng phương pháp: Kết quả khảo sát lần 1 theo minh họa đề của Bộ giáo dục do nhà trường tổ chức ( ngày 5/12/2017 ) 
Lớp
Tổng số
học sinh
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
12C3
37
0
0
0
0
5
13,5
26
70,3
6
16,2
12C5
36
0
0
1
2,8
7
19,4
23
63,9
5
13,9

* Bắt đầu áp dụng phương pháp: Kết quả khảo sát lần 2 theo minh họa đề của Bộ giáo dục do nhà trường tổ chức ( 16/3/2017 )
Lớp
Tổng số
học sinh
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
12C3
37
0
0
2
5,4
11
29,7
21
56,8
3
8,1
12C5
36
0
0
4
11,1
11
30,6
18
50,0
3
8,3

* Sau khi áp dụng phương pháp: Kết quả khảo sát lần 3 theo minh họa đề của Bộ giáo dục do nhà trường tổ chức ( ngày 1/6/2017 )
Lớp
Tổng số
học sinh
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
12C3
37
0
0
7
18,9
20
54,1
10
27,0
0
0
12C5
36
0
0
9
25,0
18
50,0
9
25,0
0
0

Như vậy, thông qua ba lần thi khảo sát chất lượng do nhà trường tổ chức theo cấu trúc đề thi của Bộ giáo dục thì thấy kết quả đã khả quan hơn sau mỗi lần thi. Các em đã tự tin làm bài và đang chuẩn bị một tâm thế sẵn sàng cho kì thi tốt nghiệp THPT quốc gia đang đến gần.
PHẦN KẾT LUẬN
1. Kết luận: 
	Kì thi tốt nghiệp THPT không những là kì thi quan trọng nhất của giai đoạn giáo dục phổ thông mà còn đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời của mỗi người học sinh. Lợi ích lớn nhất của tấm bằng tốt nghiệp THPT là đem đến nhiều cơ hội cho học sinh: cơ hội xin việc dễ dàng, thu nhập ổn định; cơ hội vào các trường Đại học, Cao đẳng.
	Nhận thức được tầm quan trọng của kì thi tốt nghiệp THPT – kì thi mà số lượng học sinh đăng kí thi môn lịch sử tăng đột biến và thi theo hình thức hoàn toàn mới – thi trắc nghiệm – bản thân tôi rất băn khoăn, lo lắng và tìm các giải pháp để thực hiện. Sau khi áp dụng các phương pháp dạy học mà tôi đã nêu trong quá trình trình bày sáng kiến, tôi đã thu được phản hồi tích cực của học sinh. Các em đã chủ động lĩnh hội kiến thức, biết sáng tạo làm cho giờ học lịch sử thêm sôi nổi sinh động. Đặc biệt khi dạy lịch sử theo chủ đề và sơ đồ hóa kiến thức các em đã có những sáng tạo độc đáo của riêng mình khi vẽ sơ đồ tư duy, các em đã biết xâu chuỗi các sự kiện lịch sử, biết nhận xét đánh giá để rút ra bài học kinh nghiệm cho bản thân. Ngoài ra các em còn tự tìm hiểu kiến thức khi cô giáo giao bài tập về nhà và tự tin đứng trước lớp thuyết trình.
Với phương pháp hướng dẫn các kĩ năng học, ôn luyện và làm bài thi trắc nghiệm môn lịch sử cho học sinh, các em đã chịu khó giải đề, không còn khoanh đáp án theo cảm tính, biết phân bổ thời gian hợp lí khi làm bài.
Trên đây là toàn bộ những kinh nghiệm của bản thân được đúc rút trong thực tế giảng dạy, mong giúp các em học sinh ôn thi hiệu quả và chuẩn bị tốt nhất cho kì thi tốt nghiệp THPT quốc gia năm 2017 sắp diễn ra. Hiểu biết và kinh nghiệm chắc chắn còn nhiều sai sót, rất mong được sự góp ý chân thành của quý đồng nghiệp.
2. Kiến nghị đề xuất: 
Về phía ngành giáo dục: Năm học này Bộ giáo dục thay đổi quá đột ngột phương án thi tốt nghiệp THPT quốc gia ( vào năm học được 1,5 tháng mới công bố) nên hầu hết các đơn vị trường học và ngay cả bản thân giáo viên – học sinh bị “sốc”, lúng túng, phải mất một thời gian dài học sinh mới làm quen được. Vì vậy tôi mạnh dạn có ý kiến đề xuất với Bộ giáo dục là nếu thay đổi phải có lộ trình, đưa dự thảo về các Sở - Trường để tham khảo rồi mới đưa ra quyết định chính thức. Và thay đổi thì phải thông báo vào cuối năm học trước để giáo viên có sự chuẩn bị.
Về phía trường: Hỗ trợ tích cực cho giáo viên trong việc áp dụng phương pháp mới này vào trong các giờ kiểm tra đánh giá học sinh.
	Về phía phụ huynh học sinh: Kiểm tra đôn đốc việc chuẩn bị bài, học bài của học sinh ở nhà. Tạo điều kiện và khuyến khích học sinh tích cực tìm tòi và khám phá tri thức lịch sử thông qua thông tin truyền thông hoặc mạng internet.
	Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể giáo viên và học sinh trường THPT Lưu Đình Chất đã giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài này. Chân thành cảm ơn quý thầy cô cùng bạn đọc đã bớt chút ít thời gian quý báu để quan tâm đến đề tài này.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa,ngày 25 tháng 05 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh nghiệm của mình viết, không sao chép kinh nghiệm nội dung của người khác.
 Nguyễn Lê Mai

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Sách giáo khoa Lịch sử 12 – Phan Ngọc Liên (tổng chủ biên) – NXB Giáo dục.
[2]. Dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng - Môn Lịch sử lớp12 
 Trịnh Đình Tùng (chủ biên), Nguyễn Mạnh Hưởng, Lê Thị Thu – NXB Đại học sư phạm.
[3]. Mô đun THPT 18 “ Phương pháp dạy học tích cực” của Bộ giáo dục.
[4]. Dạy và học tích cực – Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học – Bộ giáo dục và đào tạo. 
[5]. Tài liệu tập huấn cán bộ quản lí và giáo viên THPT về kĩ thuật xây dựng ma trận đề và biên soạn câu hỏi kiểm tra đánh giá của Bộ giáo dục
[6]. Tham khảo một số tài liệu trên mạng internet
- Nguồn: 
- Nguồn: 
- Nguồn:  chí tuyên giáo.
- Nguồn youtobe.com/Chinh phục kì thi THPT quốc gia/Lịch sử.