Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới dạy học Lịch sử địa phương lớp 11. Tìm hiểu khởi nghĩa Ba Đình

 đợt tấn công lần thứ hai: Quân giặc chia làm 3 mũi tiến vào căn cứ sau một hồi pháo kích dữ dội. Lần này chúng tiến được sâu hơn trước, nhưng đến gần thành thì bị nghĩa quân chặn lại. Ở những nơi khác, quân địch bị sa lầy trong bùn nước sâu, lại bị hỏa lực của nghĩa quân bắn rát nên rất hoang mang. Giặc Pháp phải tự thú nhận: "Tình cảnh của chúng ta ở Ba Đình lúc này đã đến mức không thể trông địch hàng, mà phải trông vào sự rộng lượng của họ, một khi chúng ta bại trận". Địch bị tổn thất nặng nề và phải lui quân.
 	Sau trận đánh này, địch nhận thấy không dễ dàng tấn công chiếm lĩnh nhanh chóng trận địa của nghĩa quân. Tên chỉ huy Britxô cho bao vây nghĩa quân bằng 2 phòng tuyến, cắt đứt sự chi viện từ bên ngoài. Đồng thời xin tăng thêm viện binh và đại bác. Bọn thực dân Pháp ra lệnh cho Brítxô "phải tiêu diệt Ba Đình bằng mọi giá". Để thực hiện mục đích đó, Y tiến hành bao vây và lấn dần từng bước, nhằm cô lập căn cứ, cắt đứt nguồn tiếp tế của nghĩa quân, ngày càng thắt chặt vòng vây. Ngày 15-1-1887, Britxô hạ lệnh tấn công căn cứ. Quân địch lấy dầu phun lửa đốt cháy luỹ tre, cùng lúc tập trung đại bác bắn dồn dập vào căn cứ. Sáng ngày 20-1, toán công binh của địch đã tiến sát phòng tuyến thứ nhất của chiến luỹ tre bao quanh Ba Đình. Nhưng chúng thấy "khó khăn vẫn còn lớn, những đường hào đầy nước và chơm chởm cọc tre vót nhọn thật sự tạo thành một rừng lao đáng sợ". Công binh Pháp đã phải tưới dầu hỏa vào những cây tre bằng bơm chữa cháy rồi phóng hỏa, nhưng chỉ một phần ít bắt lửa. Bọn địch dẫm bừa lên xác chết để xông vào. Cuộc chiến của Nghĩa quân Ba Đình trở nên vô cùng ác liệt, phải chống chọi với một đội quân được trang bị hiện đại, với số lượng đông hơn ít nhất là mười lần; bệnh dịch tả và kiết lỵ lại bắt đầu xuất hiện bên phía nghĩa quân do nguồn nước bị ô nhiễm.
 	Trước tình hình trên, để tránh khỏi bị tiêu diệt hoàn toàn, dành sức cho cuộc chiến đấu lâu dài tiếp theo, Phạm Bành và Đinh Công Tráng quyết định rút quân khỏi căn cứ Ba Đình. Đêm ngày 20-1-1887, trong màn sương dày đặc, tiết trời giá rét, đội cảm tử do Đốc Khế chỉ huy bất ngờ tấn công các đồn địch ở phía trong và nghĩa quân do Trần Xuân Soạn chỉ huy cũng tấn công các đồn ngoại vi của chúng. Giữa lúc ấy, đại bộ phận nghĩa quân Ba Đình chia làm hai đội do Đinh Công Tráng và Phạm Bành chỉ huy theo hai hướng khác nhau thoát ra ngoài. Đội quân của Đinh Công Tráng rút theo hướng tây bắc đã vượt qua sông Hoạt, lên Hà Trung rồi về Ma Cao tiếp tục kháng chiến. Cánh quân của Phạm Bành vượt được về làng Gũ (Cự Thôn, Hà Trung) rồi tự phân tán về các địa phương.
 	Sáng ngày 21-1-1887, sau những đợt công phá dữ dội của đại bác, giặc Pháp mới dám vào căn cứ Ba Đình, khi tiếng súng của nghĩa quân đã im lặng từ lâu. Tên Brútxô đã trả thù một cách hèn hạ, ra lệnh triệt phá ba làng Thượng Thọ, Mậu Thịnh, Mỹ Khê. Cuộc chiến đấu ở Ba Đình Kết thúc với việc căn cứ Ba Đình và Mã Cao lần lượt thất thủ. Các thủ lĩnh đã anh dũng chiến đấu, hy sinh hoặc tự sát để giữ vững khí tiết. Thực dân Pháp cho người lùng bắt và đàn áp dã man tất cả những ai tham gia cuộc khởi nghĩa, bắt bọn phong kiến Nam triều xóa bỏ tên ba làng ra khỏi bản đồ Việt Nam. Cuộc khởi nghĩa Ba Đình đã trở thành nỗi khiếp sợ, không chỉ của quân xâm lược Pháp và bè lũ phong kiến tay sai ở mặt trận Ba Đình, mà còn chấn động tới tận sào huyệt của bọn thực dân xâm lược ở chính quốc.
* Ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm của cuộc khởi nghĩa Ba Đình
 	Cuộc khởi nghĩa Ba Đình năm 1886-1887 là đỉnh cao của phong trào Cần Vương chống thực dân Pháp xâm lược cuối thế kỷ XIX ở Thanh Hóa. Cuộc khởi nghĩa Ba Đình tiếp tục tô đẹp thêm truyền thống vẻ vang của dân tộc ta trong chiến tranh chống xâm lược. Đó là tinh thần yêu nước nồng nàn, sức mạnh đoàn kết hùng hậu của các tầng lớp nhân dân, tinh thần chiến đấu kiên cường, bất khuất trong cuộc chiến tranh vô cùng gian khổ, đầy hy sinh để bảo vệ độc lập dân tộc.
 	Cuộc khởi nghĩa Ba Đình còn để lại những bài học vô cùng quý giá về trí thông minh, sáng tạo và nghệ thuật quân sự. Trên ý nghĩa chiến lược, hình thức tác chiến làng xã được thể hiện đậm nét trong cuộc khởỉ nghĩa Ba Đình. Đó là hình thức tác chiến chủ yếu của nhân dân ta trong lịch sử giữ nước, mà khởi nghĩa Ba Đình là một bước phát triển mới, làng xã được tổ chức lại thành một hệ thống phòng thủ chặt chẽ, khoa học, đảm bảo kỹ thuật, phát huy được chiến thuật của nghĩa quân, hạn chế được binh khí, kỹ thuật hiện đại, nhất là phát huy tối đa tác dụng của vũ khí thô sơ.
 	Cuộc khởi nghĩa Ba Đình là niềm vinh dự, tự hào và là nguồn cổ vũ, động viên lớn lao đối với các thế hệ người dân Nga Sơn, người dân Thanh Hóa, người dân Việt Nam, trong quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc trước đây, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa ngày nay. Cái tên Ba Đình không những không bị xóa, mà còn mãi mãi lung linh toả sáng trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
2.3.2.3. Đóng góp xây dựng và chiến đấu của nhân dân Hà Trung (Tống Sơn) trong cuộc khởi nghĩa Ba Đình
 	Trong cuộc khởi nghĩa Ba Đình nhân dân Hà Trung ( Tống Sơn ) đã có những đóng góp to lớn về nhân tài, vật lực để xây dựng và chiến đấu chống Pháp và tay sai. 
 	 Nhân dân Hà Trung ( Tống Sơn ) đã tham gia xây dựng và đóng góp các vật liệu như: cọc, sọt, tre, rơm rạđể góp phần xây dựng căn cứ Ba Đình kiên cố, vững chắc. 
 Nhân dân Hà Trung ( Tống Sơn ) đã trực tiếp tham gia canh phòng, chiến đấu, ngăn chặn quân địch từ xa. Đặc biệt các thống lĩnh Hà Trung như: Lĩnh Toại, Lĩnh Tráng, Đốc Cả, Đốc Phong, Cai Maovừa tổ chức lực lượng bảo vệ các tuyến đường để dân phu trong huyện vận chuyển vật liệu xây thành, vừa tranh thủ huấn luyện binh sĩ để cung cấp cho khởi nghĩa Ba Đình.
 	Trong cuộc khởi nghĩa Ba Đình có sự đóng góp xây dựng căn cứ và chiến đấu dũng cảm của nhân dân Hà Trung ( Tống Sơn ). Sự đóng góp đó đã dấy lên thành một phong trào rộng lớn, mạnh mẽ và sôi nổi trên toàn huyện chống lại thực dân Pháp xâm lược vào cuối thế kỷ XIX, khiến cho quân Pháp vô cùng khó khăn trong quá trình bình định Việt Nam.
2.3.3. Giải pháp 3: Xác định hình thức tổ chức: Bài học lịch sử địa phương lớp 11 tại thực địa Ba Đình, Nga Sơn, Thanh Hóa
 	Trên cơ sở chương trình giảng dạy, sinh hoạt ngoại khoá theo quy định của Bộ Giáo dục & Đào tạo và phần mềm phù hợp với tình hình của trường THPT Hoàng Lệ Kha, Hà Trung, Thanh Hóa, giáo viên bộ môn, tổ chuyên môn lập kế hoạch và xin ý kiến của Ban giám hiệu nhà trường, hội cha mẹ học sinh để thực hiện kế hoạch. Đồng thời kế hoạch dạy học lịch sử địa phương lớp 11 tại thực địa Ba Đình, Nga Sơn, Thanh Hóa cần phối hợp với Đoàn thanh niên lồng ghép vào các hoạt động ngoại khóa. Thành lập các tổ ngoại khóa lịch sử địa phương và tổ chức cho học sinh tham quan, dã ngoại
 	Xây dựng kế hoạch dạy học lịch sử địa phương lớp 11 tại thực địa:
 Thứ nhất, xác định địa điểm ngoại khóa tại Ba Đình, Nga Sơn, Thanh Hóa;
 Thứ hai, phải lập dự trù kinh phí cho mỗi học sinh ( 45.000 VND / học sinh );
 Thứ ba, phải cử người hướng dẫn liên hệ trước; 
 Thứ tư, phải trang bị cho học sinh kiến thức về khởi nghĩa Ba Đình;
 Thứ năm, phải yêu cầu học sinh sau khi tham quan viết bài thu hoạch nêu lên cảm nghĩ của mình
 	Thông qua bài học lịch sử địa phương lớp 11 tại thực địa Ba Đình, Nga Sơn, Thanh Hóa và bài thu hoạch nêu lên cảm nghĩ của học sinh, Ban giám hiệu nhà trường và giáo viên giảng dạy nắm được kết quả, chất lượng của phương pháp dạy học lịch sử địa phương, từ đó rút kinh nghiệm và tiếp tục đổi mới cho phù hợp.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục
 Trong tiết dạy học lịch sử địa phương lớp 11 tại thực địa: Ba Đình, Nga Sơn, Thanh Hóa, bản thân tôi thấy rõ hiệu quả thực sự của việc dạy học lịch sử địa phương tại thực địa. Đó là các em hào hứng sôi nổi học tập, chăm chú và thích thú. Các em bớt đi sự rụt rè, nhút nhát, phát huy được năng lực chủ động và sáng tạo, và vô cùng xúc động, tự hào về quê hương mình. 
Sau khi dạy tiết lịch sử địa phương lớp 11, thông qua bài thu hoạch của học sinh ở các lớp chỉ học lịch sử địa phương lớp 11 tại lớp, với bài thu hoạch của học sinh ở các lớp được học lịch sử địa phương lớp 11 tại thực địa: Ba Đình, Nga Sơn, Thanh Hóa, tôi thấy rõ kết quả khá chênh lệch. Cụ thể như sau:
*KẾT QUẢ ĐIỂM KHẢO SÁT BÀI THU HOẠCH CỦA HỌC SINH LỚP 11 TRƯỜNG THPT HOÀNG LỆ KHA SAU KHI HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG TẠI LỚP HỌC
Khối lớp
Tổng số học sinh
KẾT QUẢ XẾP LOẠI
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
TS
%
TS
%
TS
%
TS
%
11A1
45
3
6,7%
7
15,6%
20
44,4
15
33,3%
11A3
42
2
4,8%
6
14,3%
18
42,8%
16
38,1%

*KẾT QUẢ ĐIỂM KHẢO SÁT BÀI THU HOẠCH CỦA HỌC SINH LỚP 11 TRƯỜNG THPT HOÀNG LỆ KHA SAU KHI HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG TẠI THỰC ĐỊA BA ĐÌNH - NGA SƠN - THANH HÓA
Khối lớp
Tổng số học sinh
KẾT QUẢ XẾP LOẠI
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
TS
%
TS
%
TS
%
TS
%
11A2
46
15
32,6 %
17
36,9%
12
26,2%
2
4,3%
11A4
45
13
28,9%
20
44,5%
10
22,2%
2
4,4%

 	 Như vậy, so với kết quả khi chưa thực hiện đề tài “Đổi mới dạy học lịch sử địa phương lớp 11. Tìm hiểu khởi nghĩa Ba Đình”, kết quả có thay đổi rõ rệt, tỉ lệ khá giỏi tăng, tỉ lệ trung bình, yếu giảm. 
 	Bên cạnh đó, kết quả khảo sát sau tiết dạy học lịch sử địa phương lớp 11 tại thực địa: Ba Đình, Nga Sơn, Thanh Hóa, có tới 96 % học sinh thích học phần lịch sử địa phương tại thực địa, học sinh cho rằng lịch sử là môn học bổ ích, các em cảm thấy thích học và yêu thích môn lịch sử; 4% học sinh còn lại cho rằng: Lịch sử là môn học bổ ích nhưng khô khan, thiếu sinh động, quá nhiều mốc thời gian và khó nhớ.
Kết quả như trên đã nằm ngoài dự kiến và mong muốn của người thực hiện đề tài. Mong rằng đề tài “Đổi mới dạy học lịch sử địa phương lớp 11. Tìm hiểu khởi nghĩa Ba Đình” sẽ tiếp tục được thực hiện và khẳng định trong các năm học tiếp theo.
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận:
 	 Sáng kiến kinh nghiệm được rút từ thực tế giảng dạy lịch sử địa phương ở lớp 11 -THPT, nó đã góp phần đổi mới phương pháp dạy học lịch sử theo hướng tối ưu, tích cực các hoạt động nhận thức của học sinh. Sáng kiến này đã chứng minh tính cần thiết và khả thi của việc sử dụng các di tích lịch sử ở địa phương để dạy học lịch sử. Giáo viên lịch sử không nên xem nhẹ việc giáo dục học sinh bằng các di tích lịch sử, di tích cách mạng trên địa bàn. Mặc dù phần lớn hình ảnh, biểu tượng lịch sử này cũng chỉ đến với học sinh bằng con đường tư duy trừu tượng, nhưng những biểu hiện đó lại có ưu thế đó là gần gũi hơn đối với các em về mặt không gian, về mặt nhận thức và về mặt tình cảm...Sâu thẳm trong tiềm thức ước mơ của các em là một ngày nào đó, mình sẽ được nhìn thấy, mình sẽ được chiêm ngưỡng tận mắt, mình sẽ được cầm nắm bằng cảm giác thực tế về các di tích lịch sử mà các thầy cô đã dạy cho mình. Đó cũng chính là cơ sở nền tảng cho các em nhận thức về lịch sử của dân tộc ta. 
	Với phương pháp dạy học lịch sử địa phương tại thực địa, học sinh vô cùng hứng thú và say mê tìm tòi, khám phá lịch sử địa phương mình mà không phải địa phương nào cũng có. Từ đó, giáo dục lịch sử địa phương sẽ hình thành nhân cách cho các em, giáo dục cho các em tinh thần yêu quê hương, đất nước, thức tỉnh trong các em ý thức, trách nhiệm đóng góp sức mình làm rạng danh quê hương đất nước. Xây dựng, phát triển và bảo vệ tổ quốc, phát huy những truyền thống quý báu của cha ông, viết tiếp những trang sử vẻ vang cho quê hương đất nước. 
 3.2. Kiến nghị:
	Đối với Sở Giáo dục đào tạo Thanh Hóa và các nhà trường THPT: Cần tăng cường thêm tiết dạy lịch sử địa phương, quan tâm đầu tư làm phong phú thêm nguồn tư liệu có những nội dung về lịch sủ địa phương, hỗ trợ kinh phí để việc dạy học lịch sử địa phương có chất lượng và đạt hiệu quả cao nhất.
	Đối với giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm: Giáo viên bộ môn lịch sử là lực lượng nòng cốt quyết định chất lượng giáo dục và giảng dạy, nên cần nâng cao nhận thức về đổi mới dạy học lịch sử địa phương. Sự hợp tác của giáo viên bộ môn và của giáo viên chủ nhiệm có vai trò quyết định cho sự thành công của công tác giảng dạy lịch sử địa phương. Giáo viên bộ môn phải khắc phục tư tưởng ngại khó, hoặc thực hiện chỉ mang tính chất hình thức, sơ sài. Phải đầu tư thời gian, tâm huyết tìm tòi tài liệu, kết hợp có hiệu quả các phương pháp dạy học, tổ chức các hoạt động tiếp cận lịch sử địa phương cho học sinh bằng nhiều hình thức đa dạng phong phú.....
	Đối với học sinh: Đây là lứa tuổi bắt đầu có những nhận thức chín chắn nên các em cần phải có những hiểu biết nhận định về địa phương mình, về nơi các em sinh ra và lớn lên. Vì vậy, giáo viên phải giúp đỡ các em hiểu biết tầm quan trọng của lịch sử địa phương để các em tham gia đầy đủ, tích cực và có ý thức hoạt động tốt trong buổi học lịch sử địa phương tại thực địa.
	Trên đây là những kinh nghiệm của tôi qua việc thực hiện đề tài ở Trường THPT Hoàng Lệ Kha. Tuy nhiên, đây chỉ là kinh nghiệm mang tính chủ quan của bản thân và mới áp dụng trong thời gian ngắn, phạm vi hẹp. Rất mong sự đóng góp ý kiến, trao đổi, bổ sung của bạn bè đồng nghiệp và sự phổ biến, nhân rộng đề tài để kết quả giáo dục lịch sử nói chung và giáo dục lịch sử địa phương nói riêng của học sinh đạt hiệu quả cao hơn nữa.
Xin chân thành cảm ơn!
 Thanh Hóa, ngày 20 tháng 5 năm 2018.
XÁC NHẬN CỦA
THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ:
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Người thực hiện:
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lịch sử Thanh Hóa – Nhà xuất bản Thanh Hóa - 1986
2. Khởi nghĩa Ba Đình – Nhà xuất bản Thanh Hóa – 1986.
3. Đinh Công Tráng – Thủ lĩnh khởi nghĩa Ba Đình – Nhà xuất bản lao động – 2005.
4. Lịch sử địa phương – Nhà xuất bản Đại học sư phạm – Nguyễn Cảnh Minh.
5. Khởi nghĩa Ba Đình và phong trào chống Pháp ở Thanh Hóa cuối thế kỷ 19 – Sở Văn hóa Thông tin Thanh Hóa – 1986.
6. Đại cương lịch sử Việt Nam – Nhà xuất bản giáo dục.
7. Lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 2000 – Nhà xuất bản giáo dục.
8. Biên niên lịch sử Việt Nam – Nhà xuất bản văn hóa thông tin.
9. Kỷ niệm 200 năm khởi nghĩa Ba Đình – thư viện tổng hợp Thanh Hóa.
10. Khởi nghĩa Ba Đình và phong trào yêu nước kháng Pháp của nhân dân Thanh Hóa – Nhà xuất bản Thanh Hóa.
DANH MỤC 
CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI CẤP PHÒNG GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO; CẤP SỞ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO VÀ CÁC CẤP CAO HƠN 
XẾP TỪ LOẠI C TRỞ LÊN
Họ tên tác giả: NGÔ THỊ BÌNH
Chức vụ và đơn vị công tác: Giáo viên - Trường THPT Hoàng Lệ Kha
TT
Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá (Xếp loại Phòng; Sở; Tỉnh)
Kết quả đánh giá xếp loại (A; B hoặc C)
Năm học đánh giá xếp loại
1
Sử dụng đồ dùng trực quan trong bài: “Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII” ( lớp 11 nâng cao.)
Sở Giáo dục – đào tạo Thanh Hóa 
C
2008 - 2009
2
Lịch sử địa phương: tìm hiểu về phong trào yêu nước chống Pháp cuối thế kỷ XIX
Sở Giáo dục – đào tạo Thanh Hóa
C
2013 – 2014
3
Đôi mới dạy học lịch sử địa phương lớp 11. 
Sở Giáo dục – đào tạo Thanh Hóa
C
2017 - 2018
*Các sáng kiến này tôi đã gửi Sở Giáo dục trước khi thi Giáo viên giỏi cấp tỉnh. Các sáng kiến này được xét qua vòng 1 để vào vòng 2, vậy nên tương đương với sáng kiến được xếp loại C cấp Sở Giáo dục – đào tạo. ( Theo công văn chỉ đạo thi Giáo viên giỏi của Sở ).