Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử 12 thông qua việc kết hợp văn học để gây hứng thú cho học sinh

o các em sự hứng thú thực sự. các em tìm thấy trong quá khứ nhiều câu trả lời xác đáng thú vị cho ngày nay.
Khó khăn:
Do quan niệm của một số người cho rằng: học sử chỉ cần nhớ, chứ không cần suy nghĩ, chính quan niệm sai lầm này đã làm tê liệt sự sáng tạo và hứng thú học tập bộ môn lịch sử của học sinh.
Xã hội còn xem nhẹ các môn khoa học xã hội trong đó có môn lịch sử.
2.2.3. Số liệu thống kê:
Lớp
12A1
12A2
12A3
Tỉ lệ học sinh đạt điểm
TBM từ 5.0 trở lên năm học 2010 - 2011
26/35
74 %
24/34
70%
22/34
64%
Nguyên nhân:
Do chương trình và nội dung kiến thức lịch sử quá dài. Số tiết quá ít so với chương trình.
Giáo viên dạy ôm đồm kiến thức vì áp lực thi cử.
Đa số học sinh không thích học lịch sử vì đó không phải là nghề theo đuổi trong tương lai. Các em chỉ thích học các môn tự nhiên, ngoại ngữ để thuận lợi trong việc chọn nghề. Đây cũng là một thực tế mà chúng ta phải chấp nhận: có rất ít học sinh sẽ đi theo ngành nghề liên quan đến lịch sử, nên chúng ta cần giúp các em lĩnh hội và nắm chắc kiến thức một cách cơ bản nhất để các em có đủ kiến thức buớc vào cuộc sống mai sau.
Tác động bởi mặt trái của nền kinh tế thị trường dẫn đến đa phần học sinh rất lười, không chịu khó trong việc học tập xem nhẹ bộ môn lịch sử.
Vấn đề đặt ra:
Thầy phải cố gắng đầu tư, phải biết cô đọng kiến thức. Phải làm sao cho môn học của mình có sức thu hút ( ít nhất là trong các giờ lên lớp). Phải làm sao cho học sinh ý thức được tầm quan trọng của môn học, thấy nó thú vị và không thể không học. Điều này quả không dễ dàng chút nào, nhưng tôi biết không ít thầy cô đã làm được và làm rất tốt.
Thầy phải có những biện pháp thích hợp để hướng dẫn học sinh làm sao có thể nắm được kiến thức cơ bản một cách cô đọng nhất, trong một thời gian ngắn nhất (đừng để học sinh có cảm giác nhắc đến lịch sử là “dài”) vừa đáp ứng được hiệu quả bài học vừa đáp ứng được nhu cầu của thực tiễn bài học.
Phạm vi nghiên cứu đề tài:
Như đã nói ở trên, nguồn thơ, văn của chúng ta (liên quan đến Lịch sử) rất phong phú. Trong điều kiện chủ quan và khách quan cho phép, chúng tôi chỉ giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài là: Bước đầu khai thác và vận dụng một số kiến thức thơ ,văn (chủ yếu là thơ) vào việc giảng dạy một số bài trong chương trình Lịch sử Lớp 12.
Nghiên cứu và ứng dụng cho học sinh khối 12 trong dạy học bộ môn Lịch sử của Trường THPT Nguyễn Đình Chiểu.
TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI:
Phương pháp nghiên cứu.
1.1 Như đã xác định, đối tượng, phạm vi vận dụng của đề tài là chương trình Lịch sử lớp 12. Vì vậy, trước hết cần phải nghiên cứu kỹ chương trình này. Đặc biệt là các bài có thể khai thác, vận dụng được. Trong khi thực hiện công đoạn này, cần phải liên hệ, so sánh và đặt nó trong mối quan hệ liên quan với chương môn Văn học Lớp10, 11, 12 - bậc PTTH.
Đây là một thao tác rất quan trọng, góp phần xác định được đúng mức độ vận dụng của đối tượng là học sinh lớp 12, tránh sa đà, ôm đồm.
Tiến hành sưu tầm các bài thơ, văn có quan hệ sát với nội dung các bài Lịch sử thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài. Cần lưu ý rằng, không phải trong một bài thơ liên quan ta có thể khai thác được hết cả bài mà nên lựa chọn những đoạn thơ sát nhất, “đắt” nhất để sử dụng.
Chọn lựa, phân loại các kiến thức thơ, văn phù hợp với yêu cầu, phương pháp giảng dạy Lịch sử theo từng mảng: thơ về tiểu sử, cuộc đời nhân vật Lịch sử; thơ văn về diễn biến trận đánh hay biến cố Lịch sư, thơ văn trần thuật về tội ác của giai cấp thống trị, của bọn xâm lược Sau khi phân loại, chúng ta tiến hành sắp xếp nguồn tư liệu đó thành từng chủ đề.
Khai thác, vận dụng các kiến thức đó vào từng bài lịch sử đã giới hạn.
Góp ý với các đồng nghiệp khai thác và vận dụng kiến thức thơ, văn vào việc giảng dạy trong khi bản thân mình trực tiếp dự giờ để có điều kiện kiểm chứng và so sánh.
Đi thực tế ở một số trường phổ thông trung học nếu điều kiện cho phép.
Phần nội dung:
SỬ DỤNG MỘT SỐ KIẾN THỨC THƠ VĂN VẬN DỤNG VÀO VIỆC GIẢNG DẠY MỘT SỐ BÀI LỊCH SỬ(LỚP 12) CỤ THỂ
Ví dụ 1: Khi dạy bài 12: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ 1919 – 1925. (SGK Lịch sử lớp 12). Tôi ứng dụng thực tiễn như sau:
1/ Sau khi ghi đề bài lên bảng xong và tiến hành giảng cho học về phần một là chính sách khai thác thuộc địa lần thứ hai của thực dân Pháp với các nôi dung cơ bản sau.
1. Chính sách khai thác thuộc địa lần hai của thực dân Pháp.
- Thời gian: từ 1919 – 1929.
- Tăng cường đầu tư với tốc độ nhanh, quy mô lớn. vốn đầu tư tăng từ (1924 – 1929), lên đến 4 tỉ Phơ- răng:
Nông nghiệp: Thu hút vốn nhiều nhất, chủ yếu đầu tư vào đồn điền cao su. Diện tích các đồn điền cao su được mở rộng.
Công nghiệp: Tập trung khai mỏ nhất là mỏ than. Mở rộng các ngành chế biến như muối, xay xát, dệt
Thương nghiệp: Ngoại thương tăng, buôn bán nội địa được đẩy mạnh. Giao thông vận tải: đường sắt, đường bộ đầu tư phát triển.
Ngân Hàng: Pháp nắm trọn quyền chỉ huy kinh tế Đông Dương, tăng thuế, phát hành tiền giấy và cho vay lãi.
Để làm sáng tỏ tội ác của thực dân Pháp xâm lược cũng như nỗi thống khổ của nhân dân ta do chính sách bóc lột bằng cách mở đồn điền hết sức tàn bạo. Tôi khai thác văn học để khắc sâu kiến thức cho học sinh bằng hai câu ca dao sau:
“Cao su đi dễ, khó về
Khi đi trai tráng, khi về bủng beo”
(Ca dao chống Pháp)
hoặc:
“Cha trốn ra Hòn Gai cuốc mỏ Anh chạy vào Đất Đỏ làm phu Bán thân đổi mấy đồng xu
Thịt xương vùi gốc cao su mấy tầng”
(Tố Hữu – SĐD)
Làm sáng tỏ: “Thuế khoá trong bất cứ thời gian nào cũng là nguồn bóc lột chủ yếu của thực dân đế quốc nói chung và thực dân Pháp đối với nhân dân Đông Dương nói riêng” tôi liên hệ
“ Thuế đến cả bản thôn, phường phố Thuế môn bài, thuế đuốc, thuế đèn Thuế nhà cửa, thuế chùa chiền
Thuế rừng tre gỗ, thuế tiền bán buôn
Trăm thứ thuế, thuế gì cũng ngặt Thắt chặt dân như thắt chỉ xe”
Hoặc liện hệ tác phẩm văn học “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố các em đa học trong tác phẩm có nhân vật chị Dậu phải “bán con” và “chó” vẫn chưa đủ tiền để đóng sưu thuế (thuế thân) cho chồng và em chồng.
2/ Trong phần hai nói về phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ 1919 – 1925 để làm sáng tỏ gương hy sinh anh dũng quên mình của liệt sĩ Phạm Hồng Thái trong vụ ám sát toàn quyền Méc-lanh:
Sau khi kể tóm tắt về tiểu sử và quá trình hoạt động cách mạng của Phạm Hồng Thái và tường thuật cụ thể chi tiết vụ ám sát tên toàn quyền Méc-lanh tại Sa Diện –
Trung Quốc, tôi sự dụng đoạn thơ sau để khắc họa nhân vật lịch sử nói trên “Một tấm lôi đình kinh vũ trụ
Tấm gan trung nghĩa động thần minh Chiếc thân đã gửi cho dòng nước Trang sử còn ghi mãi tính danh”
(Trần Huy Liệu-Từ điển nhân vật lịch sử)
hoặc:
“Sống làm quả bom nổ Chết làm dòng nước xanh” (Tố Hữu-SĐD)
Tuy nhiên giáo viên cũng nên lưu ý, sau khi đọc thơ phải cắt nghĩa cho các em hiểu một số từ, khái niệm mang tính tượng trưng như: “Một tiếng lôi đình kinh vũ trụ”, “Chiếc thân đã gửi cho dòng nước”
Ví dụ 2: khi dạy bài 14: “Phong trào cách mạng 1930-1935”
Sau khi trình bày cho học sinh diễn biến của phong trào Cách mạng 1930-1931 và Xô Viết Nghệ – Tĩnh, tôi sử dụng đoạn thơ sau để minh hoạ thêm để học sinh thấy được tinh thần và khí thế cách mạng trong phong trào 1930 – 1931:
“Kìa Bến Thủy đứng đầu dậy trước Nọ Thanh Chương tiếp bước đứng lên Nam Đàn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên
Anh Sơn, Hà Tĩnh bốn bên dậy rồi
Không có lẽ ta ngồi chịu chết
Phải cùng nhau kiên quyết một phen Tổng này, xã nọ kết liên
Ta hò, ta hét, thét lên thử nào”
(Tố Hữu-SĐD)
Ví dụ 3 : Khi dạy bài 16 – « Phong trào giải phóng dân tộc và tổng khởi tháng Tám	» (SGK Lịch sử lớp 12).
Khi tiến hành giảng về mục 3 : Nguyễn Ái quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng. Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương (5 – 1941). Sau khi cung cấp sự kiện ngày 28 – 1 – 1941 Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng. Người chủ trì Hội nghị lần 8 tại Pắc bó – Cao Bằng từ ngày 10 - > 19 – 5 – 1941. Nhằm khắc họa hình ảnh lãnh tụ Hồ Chí Minh và tình cảm của Người khi trở về quê hương sau 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước, tôi thể khai thác sử dụng đoạn thơ
“Ôi sáng xuân nay, xuân bốn mốt Sáng rừng Việt Bắc trắng hoa mơ Người về. Im lặng. Con chim hót Thánh thót bờ lau, vui ngẩn ngơ” (Tố Hữu-SĐD)
Mở rộng thêm về Mặt trận Việt Minh, để khắc hoạ hình ảnh của Mặt Trận Việt Minh thực hiện chính sách của mình trong một “nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thu nhỏ” đầy tính ưu việt, tôi thể sử dụng thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh:
“ Có mười chính sách bày ra Một là ích nước, hai là lợi dân Bao nhiên thuế ruộng, thuế thân
Đều đem bỏ hết cho dân khỏi phiền Hội hè, tín ngưỡng, báo chương Họp hành, đi lại có quyền tự do Nông dân có ruộng, có bò,
Đủ ăn, đủ mặc, khỏi lo cơ hàn.
Công nhân làm lụng gian nan
Tiền lương phải đủ, mỗi ban tám giờ. Gặp khi tai nạn bất ngờ
Thuốc thang Chính phủ bây giờ giúp cho. Thương nhân buôn bán nhỏ to
Môn bài thuế ấy bỏ cho phỉ nguyền Nào là những kẻ chức viên
Cả lương đãi ngộ cho yên tấm lòng Binh lính giữ nước có công
Được dân trọng đãi, hết lòng kính yêu Thanh niên có trường học nhiều Chính phủ trợ cấp trò nghèo, bần nho Đàn bà cũng được tự do
Bất phân nam nữ đều cho bình quyền Người tàn tật, kẻ lão niên
Đều do Chính phủ cấp tiền ăn cho Trẻ em bố mẹ khỏi lo
Dạy nuôi, chính phủ giúp cho đủ đầy”
(Hồ Chí Minh - Lịch sử nước ta – Tập 3, Tr 152, 153)
Ví dụ 4: Khi dạy bài 20: Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953 – 1954).
Sau khi trình bày xong phần diễn biến của chiến dịch Điện Biên Phủ. Để khắc sâu hơn về tinh thần chiến đấu của các chiến sĩ đã anh dũng hy sinh trong chiến dịch tôi đọc đoạn thơ
“ Vượt lỗ châu mai nhớ Phan Đình Giót Đạn thiếu tầm cao nhớ Bế Văn Đàn.
Đưa pháo lên đồi nửa chừng dây kéo đứt
Phút hiểm nghèo Tô Vĩnh Diện nằm ngang”
(Hồng Nguyệt Cầm – Trước cửa rừng Điện Biên – trích trường ca âm vang Điện Biên, trong tuyển tập thơ văn Điện Biên Phủ)
hoặc:
Hoan hô chiến sĩ Điện Biên
Chiến sĩ anh hùng đầu nung lửa sắt
Năm mươi sáu ngày đêm khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt. Máu trộn bùn non.
Gan không núng, chí không mòn. Những đồng chí thân chôn làm giá súng. Đầu bịt lỗ châu mai.
Băng rừng qua núi thép gai. Ào ào vũ bão
Những đồng chí chèn lưng cứu pháo Nát thân nhắm mắt còn ôm
Những bàn tay xẻ núi lăn bom
Nhất định mở đường cho xe ta lên chiến trường tiếp viện Và những chị những anh ngày đên ra tiền tuyến
Mấy tầng mây gió lớn mưa to Dốc Pha Đin chị gánh anh thồ Đèo Lũng Lô anh hò chị hát Dù bom đạn xương tan thịt nát
Không sơn lòng không tiếc tuổi xanh
Hỡi các chị các anh trên chiến trường ngả xuống Máu của các chị các anh không uổng
Sẽ xanh tươi đồng ruộng Việt Nam Mường Thanh Hồng Cúm Him Lam Hoa mơ lại nở vườn cam lại vàng...
(Tố Hữu – Hoan hô chiến sĩ Điện Biên - trong tuyển tập thơ văn Điện Biên Phủ)
Hay khi nói về tinh thần tiếp viện của dân công tôi minh họa ca dao:
“Đèo cao thì mặc đèo cao
Tinh thần tiếp vận còn cao hơn đèo Điện Biên xa lắc ngàn trùng
Gạo không tới đích quyết không trở về”.
Hoặc khi nói về chiến thắng Điện Biên Phủ, để nhấn mạnh cho các em dễ nhớ ngày tháng tôi minh họa đoạn thơ sau.
Một chiều hè lịch sử
Bố kể chuyện Điện Biên Bộ đội mình chiến thắng Lũ tây bị bắt sống
Ta giải đi từng đàn
Cờ quyết chiến quyết thắng Tung bay trên nóc hầm
Chiều mùng bảy tháng năm
Một chiều hè lịch sử ...
(Trong tuyển tập thơ văn Điện Biên Phủ)
3. Kết luận.
1/ Việc vận dụng kiến thức thơ văn vào giảng dạy lịch sử, theo kinh nghiệm của bản thân tôi cùng nhiều đồng nghiệp khác đã được tham khảo ý kiến là một việc làm rất có hiệu quả nhằm gây hứng thú cho học sinh, nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi việc học lịch sử, tìm hiểu lịch sử, nhận thức lịch sử đang có nhiều hướng giảm sút, xuống cấp. Ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường, lối suy nghĩ, cách sống thực dụng đang tác động mạnh mẽ đến từng học sinh cùng với sự thiếu thốn phương tiện, đồ dùng dạy học cũng như thái độ dạy học đối phó, qua loa, đại khái của không ít giáo viên đã và đang là những trở ngại không nhỏ đối với việc giảng dạy nói chung và dạy bộ môn lịch sử nói riêng.
2/ Thơ văn nói chung với ưu thế của nó: dễ thuộc, dễ đi vào lòng người sẽ là một thế mạnh trong việc hỗ trợ đắc lực cho việc truyền thụ kiến thức lịch sử thông qua đó góp phần giáo dục đạo đức, lòng biết ơn đối với truyền thống, lãnh tụ cũng như những anh hùng liệt sĩ đã hi sinh, đã đóng góp xương máu của mình để làm rạng rỡ thêm lịch sử nước nhà.
NHỮNG THÀNH CÔNG VÀ LƯU Ý CẦN KHẮC PHỤC:
Thành công:
Qua việc khai thác một số kiến thức thơ văn vận dụng vào việc giàng dạy một số bài lịch sử lớp 12 tôi thấy:
Hầu hết học sinh hiểu, nắm chắc, khắc sâu nhớ lâu được kiến thức về hoàn cảnh lịch sử, nội dung sự kiện.
Học sinh hứng thú trong cách tìm hiểu về các giai đoạn lịch sử và bản chất lịch sử.
Thu hút sự tập trung chú ý của học sinh khi học tập lịch sử.
TRẮC NGHIỆM KIỂM CHỨNG ĐỀ TÀI Năm học 2011 - 2012:
Lớp
HS học hứng thú
HS hiểu bài
12A1
33/34 HS = 97 %
34/34 HS = 100 %
12A2
33/35 HS = 94 %
35/35 HS = 100 %
12A2
34/35 HS = 97 %
34/35 HS = 97 %

Những bài học có thể áp dụng:
Với phương pháp khai thác một số kiến thức thơ văn vận dụng vào việc giảng dạy một số bài lịch sử lớp 12 có thể áp dụng cho rất nhiều bài trong chương trình lịch sử 12, kể cả chương trình lớp 10 và 11. Vì văn học và lịch sử có mối quan hệ mật thiết “ văn sử bất phân” Tuy nhiên không nên và không thể đồng nhất giữa văn học và lịch sử
Một số lưu ý khi khai thác và vận dụng kiến thức thơ văn.
1/ Trước hết, giáo viên phải hiểu cặn kẽ và thật tâm đắc với những tư liệu mình đã lựa chọn.
2/ Không nên ôm đồm, quá tải trong việc vận dụng kiến thức thơ văn.
3/ Luôn luôn đảm bảo tính vừa sức của học sinh (đối tượng vận dụng là học sinh lớp 12).
4/ Các kiến thức thơ văn vận dụng cần phải có nguồn gốc xuất xứ chính xác, rõ ràng.
ĐỀ XUẤT KIẾN NGHỊ.
Đối với bộ giáo dục:
Bộ cần thay đổi sách giáo khoa giảm tải kiến thức cho phù hợp với thời gian của tiết học.
Giới hạn kiến thức thi tốt nghiệp để không gây áp lực cho giáo viên và học sinh khi dạy – học.
Đối với Sở giáo dục và nhà trường:
Tăng tiết ngay từ đầu năm cho khối 12 để tránh việc nhồi nhét kiến thức. Đây không chỉ là môn thi tốt nghiệp mà còn là môn thi đại học của các em theo nghành khoa học xã hội.
Cải thiện nâng cấp, đầu tư cơ sở vật chất để tạo điều kiện cho giáo viên và học sinh được dạy và học trong ngôi trường tốt hơn đáp ứng với sự phát triển của xã hội.
Đầu tư thiết bị, tài liệu tham khảo, đồ dùng dạy học lịch sử như tranh ảnh, bản
đồ 

Lời cảm ơn.
Với điều kiện thời gian ngắn ngủi, trình độ bản thân còn ít kinh nghiệm, chắc
chắn đề tài còn nhiều hạn chế. Với tâm huyết và tấm lòng của mình tôi muốn đóng góp cho công việc dạy học một đề tài nhỏ để nâng cao hiệu quả dạy học. Rất mong được sự chỉ dẫn, góp ý chân thành của các thầy, cô: Ban giám hiệu, tổ bộ môn và hội đồng giám khảo.
Xin chân thành cảm ơn.
NGƯỜI THỰC HIỆN
(Ký tên và ghi rõ họ tên)
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách giáo khoa lịch sử 12 – nhà xuất bản giáo dục.
Sách giáo viên lịch sử 12 - nhà xuất bản giáo dục.
Tuyển tập thơ văn Điện Biên Phủ - nhà xuất bản văn học.
Khai thác mạng Internet