Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới phương pháp dạy - Học môn Lịch sử ở trường THPT Như Thanh theo định hướng phát triển năng lực học sinh

với Trung ương Đảng đã phát hiện ra yếu tố thời cơ "ngàn năm có một" phát động nhân dân cả nước Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám. Đồng thời giáo viên phải đưa ra những câu hỏi gợi mở mang tính chất định hướng cho học sinh tổng hợp kiến thức đã học để giải quyết vấn đề như: Đảng đã đề ra nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu vào thời điểm lịch sử nào? Qúa trình chuẩn bị lực lượng cách mạng ra sao? Thế nào là thời cơ của một cuộc cách mạng? Thời cơ của cuộc Cách mạng tháng Tám xuất hiện khi nào? Vai trò của lãnh tụ Hồ Chí Minh với thắng lợi của Cách mạng tháng Tám?
	Thông qua những câu hỏi tình huống mang tính gợi mở trên sẽ giúp học sinh khẳng định được thắng lợi của cuộc Cách mạng tháng Tám không phải là một sự ngẫu nhiên "ăn may", mà là một quá trình chuẩn bị lâu dài về mọi mặt của Đảng và nhân dân ta trong suốt 15 năm, trải qua 3 phong trào cách mạng với sự thất bại và thành công, kết hợp với nghệ thuật lãnh đạo "chớp thời cơ" của Đảng là nhân tố quan trọng quyết định đến thắng lợi của cuộc Cách mạng tháng Tám. 
2.3.5. Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử bằng phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy.
	Để giờ học lịch sử đạt hiệu quả, gây hứng thú cho học sinh, giáo viên nên sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học. Trước đây, với phương pháp dạy học truyền thống, giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình, nặng về truyền thụ kiến thức một cách áp đặt nên đã hạn chế rất nhiều khả năng sáng tạo của học sinh. Nếu giáo viên sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học, học sinh sẽ dễ dàng tiếp thu kiến thức hơn bởi não trái có khả năng tư duy về logic, não phải tưởng tượng về hình ảnh. Học sinh sẽ học tập với sự tập trung cao độ hơn, giúp các em nhớ nhanh và hiểu sâu kiến thức bài học.
2.3.5.1. Sử dụng sơ đồ tư duy trong kiểm tra bài cũ.
	Kiểm tra bài cũ trước khi học bài mới là một khâu không thể thiếu trong tiến trình thực hiện mỗi bài học trên lớp của giáo viên. Trước đây, với hình thức kiểm tra bài cũ theo phương pháp truyền thống, giáo viên thường đặt câu hỏi yêu cầu học sinh trả lời bằng cách tái hiện lại kiến thức được ghi chép theo dàn ý giáo viên cung cấp. Với hình thức kiểm tra này, vô tình giáo viên đã biến học sinh rơi vào tình trạng chỉ biết "học vẹt", đọc thuộc lòng kiến thức mà không hiểu được bản chất bài học. Để đổi mới hình thức kiểm tra bài cũ, giáo viên nên yêu cầu học sinh tái hiện lại nội dung kiến thức bài học theo sơ đồ tư duy. Thông qua sơ đồ tư duy, giáo viên sẽ kiểm tra được phần nhớ và phần hiểu của học sinh. Giáo viên có thể sử dụng sơ đồ tư duy dưới dạng sơ đồ kiến thức hoặc bản đồ thiếu thông tin, sau đó yêu cầu học sinh điền nội dung còn thiếu vào đó, rồi rút ra nhận xét về mối quan hệ của các nhánh thông tin để tìm ra từ khóa.
	Ví dụ: Trước khi dạy bài 5 (SGK 12 CB): Các nước châu Phi và Mĩ La tinh, giáo viên sẽ kiểm tra kiến thức bài cũ của học sinh bằng việc yêu cầu học sinh lên bảng điền thông tin còn thiếu để hoàn thiện sơ đồ tư duy về sự ra đời và quá trình phát triển của tổ chức ASEAN.
2.3.5.2. Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy bài ôn tập, tổng kết.
	Sau mỗi chương, mỗi phần, giáo viên cần phải tổng kết, ôn tập để hệ thống hóa kiến thức cho học sinh trước khi các em làm bài kiểm tra 1 tiết, kiểm tra học kì, thi cuối năm... Với thế mạnh của sơ đồ tư duy là kiến thức được hệ thống hóa dưới dạng sơ đồ. Bằng các đường nối mũi tên trên sơ đồ, bản đồ là học sinh có thể diễn tả mạch lạc, logic kiến thức bài học sơ kết, tổng kết; sác định được các mối liên hệ nhân qủa hoặc quan hệ tương đương giữa các sự kiện, hiện tượng, nội dung lịch sử với nhau. Sơ đồ tư duy giúp học sinh nhìn thấy "bức tranh tổng thể" toàn bộ phần kiến thức đã học. Có nhiều cách xây dựng sơ đồ tư duy trong tiết ôn tập, tổng kết. Thông thường giáo viên sử dụng một trong 2 cách tạo sơ đồ tư duy sau: 
	Một là, giáo viên cho câu hỏi và bài tập về nhà để học sinh chuẩn bị trước khi học bài mới. Trong bài học, tùy thuộc vào nội dung của từng mục hoặc toàn bài để giáo viên hướng dẫn học sinh cách tự lập một sơ đồ tư duy. Sau đó, học sinh trao đổi kết quả với nhau và cùng đối chiếu với sơ đồ tư duy do giáo viên lập ra. Từng học sinh có thể bổ sung hoặc sửa lại sơ đồ tư duy của mình. Sơ đồ tư duy do học sinh tự tạo sẽ là một tài liệu hiệu quả, giúp học sinh cũng cố lại kiến thức của một chương, một phần đã được học.
	Hai là, giáo viên có thể lập một sơ đồ tư duy theo hướng mở. Trong giờ ôn tập, giáo viên vẽ một số nhánh chính, thậm chí không đủ nhánh, hoặc thiếu, hoặc thừa thông tin theo yêu cầu nội dung của bài học. Giáo viên yêu cầu học sinh tự bổ sung kiến thức, thêm hoặc bớt thông tin. Cuối cùng toàn lớp lập được một sơ đồ tư duy ôn tập để củng cố kiến thức bài học một cách tương đối hoàn chỉnh, hợp lý. Cách học này sẽ lôi cuốn được học sinh tham gia trong quá trình học tập. Học sinh sẽ suy nghĩ, được trao đổi nhiều hơn, tranh luận nhiều hơn. Với phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học bài tổng kết, sơ kết sẽ làm cho học sinh hứng thu hơn, tích cực và chủ động hơn trong giờ học.
	Ví dụ: Khi ôn tập Bài 11 - SGK lớp 12: “Tổng kết lịch sử thế giới hiện đại từ năm 1945 đến năm 2000”. Giáo viên hướng dẫn học sinh sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống hóa kiến thức của phần lịch sử thế giới hiện đại theo nội dung từng mục hoặc cả bài.
Mục I. Những nội dung chủ yếu của lịch sử thế giới hiện đại sau năm 1945.
Sử dụng sơ đồ tư duy cho toàn bài như sau:
	Bằng hai sơ đồ kiến thức trên, học sinh sẽ nắm được kiến thức cơ bản, trọng tâm của từng mục hoặc cả bài vừa cụ thể, chi tiết lại có khả năng khái quát cao. Khi học sinh có khả năng học bài theo sơ đồ tư duy, các em sẽ tự tin hơn trong việc lĩnh hội kiến thức. Hầu hết các em đều hứng thú với hình thức học này trong mỗi giờ lịch sử, đặc biệt trong bài sơ kết, tổng kết.
2.3.5.3. Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc củng cố kiến thức bài học.
	Trước đây, sử dụng phương pháp dạy học truyền thống, ở phần củng cố bài học, giáo viên thường sử dụng phương pháp thuyết trình để tổng kết, làm rõ kiến thức trọng tâm, khái quát, xâu chuỗi nội dung bài học. Với hình thức củng cố bài học như vậy, giáo viên sẽ không biết được khả năng tiếp thu bài học của học sinh đạt được đến đâu. Chính vì thế, trong đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, phần củng cố bài học, giáo viên nên yêu cầu học sinh tự củng cố theo sơ đồ tư duy. Củng cố bài học theo sơ đồ tư duy, học sinh sẽ thể hiện được kiến thức mình đã tiếp thu được sau mỗi bài học. Sau khi học sinh trình bày sơ đồ tư duy theo cách hiểu của mình, giáo viên sẽ biết được khả năng tiếp thu bài học của học sinh như thế nào để tự điều chỉnh phương pháp dạy học cho phù hợp với những đối tượng học sinh khác nhau.
	Ví dụ: Bài 18 (LS12 CB): Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946 - 1950). Sau khi dạy xong mục IV. Hoàn cảnh lịch sử mới và chiến dịch Biên giới Thu - Đông 1950. Ở phần củng cố bài học, giáo viên yêu cầu học sinh tự thiết kế một sơ đồ tư duy theo ý muốn sáng tạo của mình. Học sinh có thể vẽ sơ đồ thiếu nội dung kiến thức hoặc đầy đủ lượng kiến thức của bài học theo cách hiểu của từng em. Sau đó giáo viên cho học sinh hoạt động cá nhân hoặc theo nhóm để nhận xét về các sơ đồ tư duy mà học sinh đã tạo ra. Giáo viên sẽ nhận xét về sản phẩm trình bày của các em ở mặt được, chưa được rồi đưa ra một sơ đồ tư duy hoàn chỉnh để học sinh đối chiếu, so sánh xem mình còn thiếu sót ở điểm nào để khắc phục. 
Sơ đồ tư duy do giáo viên chuẩn bị
Thông qua hình thức củng cố bài học theo sơ đồ tư duy, học sinh sẽ khắc sâu, nắm vững kiến thức bài học hơn so với phương pháp củng cố bài học truyền thống do giáo viên thực hiện. Củng cố bài học bằng sơ đồ tư duy do học sinh tự tạo sẽ phát huy được tư duy sáng tạo của học sinh trong học tập, các em sẽ yêu thích môn Lịch sử hơn.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.
	Sử dụng phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh đối với môn Lịch sử ở trường THPT sẽ rèn luyện cho học sinh khả năng tự học, biết khai thác SGK, kênh hình, tư liệu lịch sử để phục vụ bài học hiệu quả. Tăng cường khả năng thực hành trong dạy học, giúp học sinh biết suy luận để tìm và phát hiện kiến thức mới. Rèn luyện cho học sinh cách tư duy phân tích độc lập, biết khái quát, tổng hợp kiến thức để hình thành khái niệm, rút ra bản chất của các hiện tượng, nội dung lịch sử. Với phương pháp học tập mới này, học sinh được chủ động, tích cực tham gia quá trình học tập. Tạo cơ hội cho các em được chia sẻ kiến thức, phương pháp, kinh nghiệm học tập. Học sinh được giao lưu, học hỏi, cùng nhau hợp tác trong học tập.
Đổi mới phương pháp dạy - học lịch sử ở trường THPT theo định hướng phát triển năng lực học sinh là một đề tài SKKN có tính thực tiễn cao, được áp dụng hiệu quả trong quá trình dạy học ở trường THPT Như Thanh những năm qua. Tôi thiết nghĩ, đề tài SKKN này không chỉ được áp dụng hiệu quả trong quá trình dạy học ở trường THPT Như Thanh, mà còn có khả năng ứng dụng và triển khai rộng rãi cho mọi đối tượng học sinh ở các trường THPT trên địa bàn toàn tỉnh. 
3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận.
Đổi mới phương pháp dạy - học Lịch sử ở trường THPT Như Thanh theo định hướng phát triển năng lực học sinh được thực hiện trong những năm qua đã giúp cho học sinh phát triển năng lực tự học; năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề; năng lực sáng tạo; năng lực giao tiếp và hợp tác... Trong số các năng lực đó, phát triển năng lực sáng tạo, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề của học sinh là mục tiêu quan trọng thúc đẩy sự hình thành và phát triển các năng lực khác. Để đạt được mục tiêu đó, giáo viên phải tích cực đổi mới phương pháp dạy học để phát huy tính tích cực, độc lập, sáng tạo của học sinh trong học tập, bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, hình thành cho học sinh khả năng và ý thức học tập suốt đời. Tôi hi vọng với SKKN này sẽ góp phần tích cực hơn nữa trong việc đổi mới phương pháp dạy - học môn Lịch sử ở trường THPT. Với bản thân, tôi sẽ tiếp tục phát huy những kết quả đạt được trong việc thực hiện SKKN, đúc rút kinh nghiệm, khắc phục khó khăn để đề tài được triển khai rộng rãi cho các đối tượng học sinh trong Nhà trường một cách hiệu quả và có chất lượng.
3.2. Kiến nghị đề xuất.
3.2.1. Đối với sở GD&ĐT Thanh Hóa.
	- Cần quan tâm nhiều hơn đến bộ môn Lịch sử, hằng năm Sở GD&ĐT nên tổ chức hội thảo chuyên đề đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh cho giáo viên toàn tỉnh học tập, trao đổi, rút kinh nghiệm.
	- Sở DG&ĐT nên tổ chức cuộc thi làm đồ dùng dạy học để phát huy khả năng sáng tạo của học sinh và giáo viên trong việc làm đồ dùng trực quan để có phương tiện phục vụ cho việc dạy học ở các trường phổ thông. 
	- Tổ chức có hiệu quả hội thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh để giáo viên tham gia. Đây sẽ là đợt sinh hoạt chuyên môn về đổi mới phương pháp dạy học cho giáo viên trong toàn tỉnh, thúc đẩy phong trào thi đua "dạy tốt - học tốt" tại các nhà trường. Thông qua hội thi giáo viên giỏi sẽ giúp cho giáo viên tích cực đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hiện nay. 
3.2.2. Đối với Nhà trường.
	- Tạo điều kiện thuận lợi về kinh phí, cơ sở vật chất và trang thiết bị để giáo viên thực hiện các tiết dạy học đổi mới theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 
	- Hỗ trợ kinh phí để tổ chuyên môn Lịch sử thực hiện các buổi hoạt động ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm lịch sử.
	- Duy trì việc sinh hoạt tổ chuyên môn đều đặn để giáo viên trao đổi về kinh nghiệm đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập.
3.2.3. Đối với giáo viên.
	- Phải thường xuyên tự học, tự bồi dưỡng để nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm. Không ngừng đổi mới phương pháp dạy học để phát huy tính tích cực của học sinh nhằm nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử.
	- Biết khắc phục những khó khăn, hạn chế của bản thân, học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp, từng bước cải tiến phương pháp dạy học cho phù hợp với những đối tượng học sinh khác nhau.
	- Phải thực sự tâm huyết, tận tình với công việc, yêu nghề, có tinh thần trách nhiệm cao trước học sinh và tập thể sư phạm nhà trường.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯƠNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa, tháng 5 năm 2019
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Nguyễn Xuân Tịnh
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đổi mới phương pháp dạy học và sáng tạo với sơ đồ tư duy - Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam
2. Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường THCS - Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam
3. Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông - Nhà xuất bản Đại học Sư phạm
4. Môt số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử - Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội
5. Phương pháp dạy học Lịch sử tập I, II - Nhà xuất bản Đại học Sư phạm
6. Dạy học phát triển năng lực môn Lịch sử THPT - Nhà xuất bản Đại học Sư phạm
7. Dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực người học ở trường phổ thông - Nhà xuất bản Đại học Sư phạm
8. Phương pháp dạy học lịch sử, NXBGD - 1998
9. Đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập môn Lịch sử ở trường THPT và THCS XB - 1999.
10. Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở phổ thông - NXB Đại học Sư phạm - Nguyễn Thị Côi.
11. Tìm hiểu SGK, sách bồi dưỡng giáo viên, chuẩn kiến thức và kĩ năng, các tài liệu tham khảo về lịch sử lớp 12 THPT.
DANH MỤC
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NGÀNH GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA XẾP LOẠI
Họ và tên tác giả: Nguyễn Xuân Tịnh
Chức vụ và đơn vị công tác: Bí thư chi bộ - Tổ phó chuyên môn: Sử - Địa -GDCD, Trường THPT Như Thanh 
TT
Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá xếp loại
Kết quả đánh giá xếp loại cấp ngành
Kết quả đánh giá xếp loại cấp tỉnh
Năm học đánh giá xếp loại

Ôn thi cho học sinh lớp 12 với chuyên đề Câu hỏi và bài tập suy luận hướng mở môn Lịch sử - Trường THPT Như Thanh.
Sở GD&ĐT Thanh Hóa
QĐ:539/QĐSGD&ĐT, ngày 18/10/2011
C


2011


Nâng cao chất lượng dạy - học môn Lịch sử lớp 10 bằng phương pháp sử dụng sơ đồ, bảng biểu nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.
Sở GD&ĐT Thanh Hóa
QĐ:743/QĐSGD&ĐT, ngày 04/11/2013
B


2013


Vận dụng quan điểm dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, để hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn tập môn Lịch sử ở trường THPT
Sở GD&ĐT Thanh Hóa
QĐ: 988/QĐ - SGD&ĐT, ngày 03/11/2015
B


2015


Nâng cao hứng thú cho học sinh trong dạy - học lịch sử ở trường THPT bằng phương pháp sử dụng kiến thức liên môn
Sở GD&ĐT Thanh Hóa
QĐ số: 972/QĐ-SGD&ĐT, ngày 24/11/2016
B


2016


Xây dựng nội dung chương trình và thực hiện kế koạch giảng dạy một số chuyên đề lịch sử địa phương Thanh Hoá ở Trường THPT Như Thanh
Sở GD&ĐT Thanh Hóa
QĐ số:1112/QĐ-SGD&ĐT, ngày
18/10/2017

B

B
2017


Một số kinh nghiệm ôn thi môn Lịch sử ở trường THPT ở Như Thanh theo định hướng trắc nghiệm khách quan
Sở GD&ĐT Thanh Hóa
QĐ số:1455/QĐ-SGD&ĐT, ngày
26/11/2018
A
2018
	Như Thanh, ngày 25 tháng 05 năm 2019
XÁC NHẬN CỦA BGH NHÀ TRƯỞNG NGƯỜI LẬP BẢNG KÊ 
 Nguyễn Xuân Tịnh