Sáng kiến kinh nghiệm Giải pháp giúp học sinh học lịch sử dễ nhớ và phân biệt được sự kiện lịch sử

 ở trường phổ thông chúng ta có thể thấy việc dạy học lịch sử chỉ với phương tiện truyền thống như bảng đen phấn trắng và lời nói của thầy với một ít phương tiện dạy học mang tính tĩnh thì chắc chắn hiệu quả sẽ không cao, mức độ ghi nhớ của học sinh sẽ thấp và chóng quên. Trong khi đó nếu học sinh được xem phim tư liệu, bản đồ, sơ đồ động có màu sắc phù hợp kết hợp với lời nói của giáo viên thì khả năng ghi nhớ của các em sẽ tăng lên. Không những thế, nếu làm được điều này chúng ta sẽ tạo ra được bầu không khí học tập sinh động, khơi gợi hứng thú học tập cho các em đồng thời khắc sâu những kiến thức mà các em đã tiếp thu được. Rõ ràng, việc kết hợp cùng một lúc hai hay nhiều phương tiện truyền thông sẽ giúp cho người học tiếp thu thông tin nhanh, chính xác và nhớ lâu hơn. Sẽ càng hiệu quả, sinh động và thu hút học sinh hơn khi ứng dụng công nghệ thông tin một cách có hiệu quả.
-Theo kinh nghiệm bản thân đã từng áp dụng cách để dạy lịch sử bằng giáo án điện tử như sau:
+ Đầu tiên giáo viên nên tạo ra động cơ học tập cho học sinh bằng những câu nói của các danh nhân, hoặc đưa ra một nhận định về mục đích của việc học lịch sử để gây sự hứng thú cho học sinh ở màn hình chờ.
+ Khâu kiểm tra kiến thức cũ: cần nêu câu hỏi và có phương án trả lời để học sinh quan sát và ghi nhớ kiến thức cũ.
+ Ở khâu bài mới: giáo viên nên cho hiển thị từng phần, từng mục giống như trong quá trình giảng dạy bằng bảng đen. Ở mỗi phần, mỗi nội dung cần tạo các slides liên kết với nhau cho phù hợp đồng thời tạo hiệu ứng khi cần thiết. Khi dạy bằng máy vẫn áp dụng nguyên tắc sử dụng đồ dùng trực quan là nêu vấn đề trước khi cho học sinh xem phim hoặc sơ đồ, bản đồ. Trên cơ sở đó giúp học sinh khai thác và rút ra kết luận. Nếu làm ngược lại thì những tư liệu mà chúng ta đưa ra chỉ mang tính chất minh họa, không đem lại hiệu quả cho bài học. Khi sử dụng những đồ dùng trực quan tĩnh thì cần kết hợp với lời nói của giáo viên đi liền với các hiệu ứng để cho kênh âm thanh và kênh hình ảnh luôn kết hợp nhuần nhuyễn với nhau.
+ Việc đánh giá kết quả học tập của học sinh bằng những câu hỏi trắc nghiệm hoặc sử dụng lược đồ để học sinh trình bày lại (nếu bài có diễn biến trận đánh)
+ Phần dặn dò, chuẩn bị bài mới: giáo viên phải đặt ra yêu cầu và hướng dẫn các em cách giải quyết để về nhà chuẩn bị cho tiết học sắp tới.
-Cụ thể như khi chúng ta dạy bài 21: VIỆT NAM TRONG NHỮNG NĂM 1939-1945 thuộc môn Lịch sử 9, ở phần I. TÌNH HÌNH THẾ GIỚI VÀ ĐÔNG DƯƠNG: Nếu chúng ta chỉ nói cho học sinh biết thủ đoạn của Pháp và Nhật cùng bóc lột nhân dân Đông Dương nói chung và nhân dân Việt Nam nói riêng làm cho nhân dân ta lâm vào cảnh một cổ hai tròng, dẫn đến nạn đói vào cuối năm 1944 đầu năm 1945, rồi sau đó hỏi học sinh để giáo dục cho các em thì sẽ không hay và hấp dẫn bằng việc chúng ta chiếu một đoạn phim tư liệu về hình ảnh người nông dân Việt Nam với thân hình ốm yếu gầy còm bị Pháp bắt kéo cày thay trâu hay những hình ảnh người chết la liệt vì đói cùng với hình ảnh xương người chết từ các hố chôn tập thể. Vậy khi các em xem xong đoạn phim và hình ảnh đó thì chắc chắn một điều là các em sẽ tự rút ra được nhận xét cho bản thân mình đó là sự căm thù Pháp-Nhật, sự đồng cảm thương yêu người nông dân và lên án chiến tranh, yêu chuộng hòa bình Những điều mà các em tự suy nghĩ để phát biểu cộng với những hình ảnh trực quan sống động mà các em nhìn thấy thì nhất định các em sẽ nhớ rất kĩ và lâu hơn.
Nông dân kéo cày thay trâu trước cách mạng tháng Tám
 Hình ảnh người nông dân bị chết đói
 Xương người chết đói được cải táng từ những hố chôn tập thể
-Hoặc khi chúng ta dạy những bài có tường thuật diễn biến thì với các lược đồ chỉ mang tính chất tĩnh sẽ không thu hút và không đem lại hiệu quả cao bằng cách chúng ta tạo những hiệu ứng phù hợp.
Ví dụ như khi chúng ta dạy Bài 18: CUỘC KHÁNG CHIẾN CỦA NHÀ HỒ thuộc lịch sử 7, ở mục 1: Cuộc xâm lược của quân Minh và sự thất bại của nhà Hồ: khi tường thuật diễn biến cuộc kháng chiến của nhà Hồ chống quân Minh, khi chúng ta sử dụng lược đồ kết hợp với việc tạo hiệu ứng các hướng mũi tên phù hợp và hướng dẫn các em cách trình bày cụ thể thì sẽ thu hút sự chú ý của các em, giúp các em tiếp thu nhanh và đem lại hiệu quả cao hơn là khi chúng ta sử dụng lược đồ mang tính chất tĩnh. 
ĐÔNG ĐÔ
THÀNH ĐA BANG
THÀNH TÂY ĐÔ
CHÚ GIẢI
Căn cứ của quân ta
Hướng tiến công của giặc
Đường rút lui của quân ta
HÀ TĨNH
Lược đồ cuộc kháng chiến của nhà Hồ chống quân Minh
2.Biện pháp thứ hai: Dạy học có sử dụng Bản đồ tư duy:
-Bản đồ tư duy được mệnh danh "công cụ vạn năng cho bộ não", là phương pháp ghi chú đầy sáng tạo, hiện đang được nhiều người trên thế giới sử dụng, đã và đang đem lại những hiệu quả thực sự đáng kinh ngạc, nhất là trong lĩnh vực giáo dục. Lập sơ đồ tư duy là một cách thức cực kỳ hiệu quả để ghi chú. Các sơ đồ tư duy không chỉ cho thấy các thông tin mà còn cho thấy cấu trúc tổng thể của một chủ đề và mức độ quan trọng của những phần riêng lẻ trong đó đối với nhau. Nó giúp bạn liên kết các ý tưởng và tạo các kết nối với các ý khác. 
 -So với các cách thức ghi chép truyền thống thì phương pháp Bản đồ tư duy có những điểm vượt trội như sau:
+ Ý chính sẽ ở trung tâm và được xác định rõ ràng.
+ Quan hệ hỗ tương giữa mỗi ý được chỉ ra tường tận. Ý càng quan trọng thì sẽ nằm vị trí càng gần với ý chính.
+ Liên hệ giữa các khái niệm then chốt sẽ được tiếp nhận lập tức bằng thị giác.
+ Ôn tập và ghi nhớ sẽ hiệu quả và nhanh hơn.
+ Thêm thông tin (ý) dễ dàng hơn bằng cách vẽ chèn thêm vào bản đồ.
+ Mỗi bản đồ sẽ phân biệt nhau tạo sự dễ dàng cho việc gợi nhớ.
+ Các ý mới có thể được đặt vào đúng vị trí trên hình một cách dễ dàng, bất chấp thứ tự của sự trình bày, tạo điều kiện cho việc thay đổi một cách nhanh chóng và linh hoạt cho việc ghi nhớ.
+ Có thể tận dụng hỗ trợ của các phần mềm trên máy tính.
-Việc sử dụng Bản đồ tư duy trong dạy học lịch sử hiện nay là một trong những yêu cầu bức thiết và đem lại hiệu quả cao. Vì thực tế với lượng kiến thức khá nhiều, nhiều sự kiện và ngày, tháng, năm như môn lịch sử thì việc sơ đồ hóa kiến thức bằng bản đồ tư duy sẽ giúp cho các em dễ nắm sự kiện và có thể nhớ được sự kiện lâu hơn.
Ví dụ: khi dạy bài 14: VIỆT NAM SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT, thuộc lịch sử 9. Chúng ta có thể sử dụng Bản đồ tư duy như sau:
3. Biện pháp thứ ba: Sử dụng những đoạn phim tư liệu, những hình ảnh, những câu chuyện kể, những câu nói, những câu thơ-đoạn thơ:
-Thực tế như chúng ta đã biết phương châm: “trăm nghe không bằng một thấy” và sẽ càng hiệu quả hơn khi chúng ta kết hợp cả hai hình thức này đồng thời trong cùng một lúc. 
-Muốn làm được điều đó thì đòi hỏi mỗi giáo viên chúng ta phải chịu khó sưu tầm các tư liệu lịch sử.Tùy ở khả năng của mỗi người mà chúng ta có thể sử dụng các tư liệu một cách linh hoạt, sáng tạo và phù hợp đối với từng nội dung bài học. Sự kết hợp nhuần nhuyễn cả hai hình thức nghe và thấy đối với các tư liệu lịch sử trong dạy học sẽ gây hứng thú và lôi cuốn sự theo dõi chú ý của các em. 
Ví dụ: khi chúng ta dạy về phần IV: MỘT SỐ DANH NHÂN VĂN HÓA XUẤT SẮC CỦA DÂN TỘC, thuộc lịch sử 7. Khi nói về nhân vật Nguyễn Trãi, ngoài việc giới thiệu chân dung Nguyễn Trãi thì cần kể câu chuyện về cái chết của vua Lê Thái Tông ở Lệ chi viên đã dẫn đến cái chết oan của dòng tộc Nguyễn Trãi là cả 3 họ đều bị tru di. 
Chân dung Nguyễn Trãi
-Hay khi dạy bài 24:CUỘC KHÁNG CHIẾN TỪ NĂM 1858 ĐẾN NĂM 1873, thuộc lịch sử 8, ở phần II.CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP TỪ NĂM 1858 ĐẾN NĂM 1873, Phần 1: Kháng chiến ở Đà Nẵng và ba tỉnh miền Đông Nam kì: khi nói đến chiến công của Nguyễn Trung Trực thì cần nhắc đến 2 câu thơ sau:
Hỏa hồng Nhật Tảo oanh thiên địa
Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần
Còn khi nói đến cái chết của Nguyễn Trung Trực thì gắn liền với câu nói của ông “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây”.
Chân dung Nguyễn Trung Trực
-Hoặc khi dạy bài 27: CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC CHỐNG THỰC DÂN PHÁP XÂM LƯỢC KẾT THÚC (1953-1954), ở phần 2. Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ (1954). Sau khi trình bày phần diễn biến và kết quả của chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ xong, chúng ta có thể đọc đoạn thơ trong bài thơ Hoan hô chiến sĩ Điện Biên của Tố Hữu nói về sự kiện lịch sử vĩ đại này: 
Lá cờ chiến thắng tung bay trên nắp hầm Tướng Đờ Ca-xtơ-ri
Chín năm làm một Điện Biên
Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng.
Hoan hô chiến sĩ Điện Biên 
Chiến sĩ anh hùng 
Đầu nung lửa sắt 
Năm mươi sáu ngày đêm khoét núi, 
ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt 
Máu trộn bùn non 
Gan không núng 
Chí không mòn! 
Những đồng chí thân chôn làm giá súng 
Đầu bịt lỗ châu mai 
Băng mình qua núi thép gai 
Ào ào vũ bão, 
Những đồng chí chèn lưng cứu pháo 
Nát thân, nhắm mắt, còn ôm... 
Những bàn tay xẻ núi lăn bom 
Nhất định mở đường cho xe ta 
lên chiến trường tiếp viện 
Có thể cung cấp thêm tên và hình ảnh một số anh hùng đã hi sinh trong trận chiến này để khắc sâu thêm kiến thức cho các em như Tô Vĩnh Diện đã lấy thân mình chèn pháo, Phan Đình Giót lấy thân mình lấp lỗ châu mai hay Bế Văn Đàn lấy thân mình làm giá súng.
Tô Vĩnh Diện lấy thân mình chèn pháo
 Bế Văn Đàn lấy thân mình làm giá súng
 Phan Đình Giót lấy thân mình lấp lỗ châu mai 
V. HIỆU QUẢ ÁP DỤNG
 -Qua quan sát việc dạy học có ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng Bản đồ tư duy đồng thời kết hợp với những câu chuyện kể, những câu nói hoặc những câu thơ thì ở những tiết học đó học sinh rất hứng thú, tích cực và tiết học rất sinh động, học sinh nắm được bài ngay tại lớp và khi về nhà các em học bài dễ thuộc và khi đến lớp kiểm tra bài cũ các em có thể tái hiện lại kiến thức một cách dễ dàng.
-Qua việc dạy học có sử dụng những giải pháp nêu trên, ngoài việc giúp các em học bài nhanh nhớ, dễ hiểu nhớ lâu thì còn giúp cho các em phân biệt được sự kiện lịch sử một cách chính xác vì mỗi một nhận vật, mỗi sự kiện đều gắn liền với một tư liệu lịch sử khác nhau.
C. KẾT LUẬN:
 I. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI ĐỐI VỚI CÔNG TÁC
 -Qua thực hiện đề tài, bản thân nhận thấy học sinh có những biến chuyển tích cực, các em cảm thấy có hứng thú và thích học môn lịch sử hơn. Mặc khác việc áp dụng những giải pháp nêu trên đã tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình giảng dạy của bản thân là giúp cho học sinh tiếp thu bài một cách dễ dàng, các em nắm nội dung nhanh và nhớ lâu hơn vì thế tiết học diễn ra hết sức nhẹ nhàng, hiệu quả. Giáo viên và học sinh cảm thấy thoải mái.
 -Thật vậy, nếu ở mỗi tiết dạy chúng ta đều có thể sử dụng một hay nhiều giải pháp nêu trên thì nhất định sẽ thu hút được sự chú ý tham gia học tập của các em một cách tích cực và hiệu quả, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử trong trường phổ thông hiện nay.
 II. KHẢ NĂNG ÁP DỤNG 
 -Có thể áp dụng đại trà ở tất cả các khối lớp mà mình phụ trách. Tùy đặc điểm tình hình của từng lớp và từng đối tượng học sinh mà chúng ta có thể lựa chọn một hay nhiều giải pháp cho phù hợp để giúp các em nắm bài nhanh và nhớ lâu hơn, nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy. Các em sẽ hứng thú và yêu thích hơn môn học này.
 -Theo kinh nghiệm bản thân, việc dạy học lịch sử trong giai đoạn hiện nay thì không thể thiếu một trong những giải pháp nêu trên, nếu một tiết học lịch sử chỉ sử dụng bản đồ, lược đồ mang tính chất tĩnh với những lời thuyết giảng của giáo viên hoặc với những câu hỏi nêu vấn đề để học sinh trả lời rồi cho các em ghi nội dung bài học thì sẽ làm cho các em nhàm chán, các em sẽ ngán ngại và không thích học lịch sử.
 -Từ đó có thể khẳng định một điều là các giải pháp nêu trên thật hiệu quả và có thể áp dụng rộng rãi.
III. BÀI HỌC KINH NGHIỆM, HƯỚNG PHÁT TRIỂN
Qua nghiên cứu và thực hiện đề tài trên bản thân nhận thấy:
-Trong thời đại công nghệ thông tin mà nếu như chúng ta không tiếp cận và theo kịp thì sẽ lạc hậu và trong giai đoạn hiện nay việc giảng dạy bằng lời nói khô khan với những hình ảnh mang tính chất tĩnh thì sẽ không mang lại hiệu quả cao.
-Như vậy việc ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng bản đồ tư duy và các tư liệu lịch sử có liên quan đối với môn lịch sử bước đầu đã thu được những hiệu quả đáng kể. Tuy nhiên không có một phương pháp và phương tiện nào là vạn năng cả, mỗi phương pháp, phương tiện đều có những ưu điểm và hạn chế riêng, vì thế với sự sáng tạo, linh hoạt và khéo léo của mỗi giáo viên tôi tin chắc rằng chúng ta có thể tự lựa chọn cho mình một phương pháp và phương tiện thật tối ưu để giúp cho quá trình giảng dạy của bản thân ngày càng có hiệu quả cao hơn, nâng chất lượng bộ môn lịch sử ngày càng cao và ngày càng thu hút nhiều hơn các em học bộ môn này, vì đây là cái gốc, cái rễ của dân tộc, Lịch sử là nguồn cội của dân tộc. Qua quan sát thực tế ở những tiết dạy này thì thường xuyên có khoảng 100% học sinh trả lời đúng các câu hỏi bài tập, khoảng 80% học sinh có thể trình bày lại diễn biến của các cuộc kháng chiến một cách dễ dàng, 100% học sinh cảm thấy có hứng thú khi được học theo mô hình này. 
-Thực tế, nếu mỗi giáo viên chúng ta biết cách lựa chọn và áp dụng có hiệu quả những giải pháp nêu trên đồng thời kết hợp với việc dựa vào đặc điểm của từng đối tượng học sinh, từng nội dung bài học mà áp dụng các phương pháp cho phù hợp thì nhất định sẽ thu hút được sự tham gia học tập của các em, giờ học sẽ sinh động và hiệu quả hơn góp phần nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử.
IV. ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ
-Nên cung cấp những đĩa phim tư liệu lịch sử để hỗ trợ cho việc giảng dạy của giáo viên.
-Nên tạo điều kiện để giáo viên được dự các lớp tập huấn về đổi mới phương pháp dạy học để giáo viên có cơ hội trau dồi tay nghề, nâng cao năng lực giảng dạy.
-Một số trường cần đầu tư trang bị cơ sở vật chất để hỗ trợ tốt hơn cho việc giảng dạy của giáo viên theo phướng hướng hiện đại. 
* Trên đây là một số giải pháp về việc ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng bản đồ tư duy và kết hợp với việc sử dụng các phim ảnh tư liệu lịch sử, những câu chuyện kể, những câu thơ-đoạn thơ hay những câu nói của các danh nhân vào việc dạy học lịch sử, xin được chia sẻ cùng với quý đồng nghiệp để góp phần nâng cao chất lượng, tạo hứng thú và thu hút học sinh trong việc dạy học lịch sử.
 NGƯỜI VIẾT



 Nguyễn Thị Phước Nhiều
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Phan Ngọc Liên (chủ biên) Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông NXB ĐHSP 2005.
2. Nguyễn Thị Côi, các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông, NXB, ĐHSP, 2006.
3. Bản đồ tư duy trong công việc:Mindmaps at work/Tony Buzan;New Thinking group dịch. Hà Nội: Lao động Xã hội.2011-252tr.21 cm
4. Các hình ảnh tư liệu lịch sử trang trang website của BGD-ĐT.
MỤC LỤC
 Trang
A. PHẦN MỞ ĐẦU	1
I. Lý do chọn đề tài: 	1
II. Mục đích và phương pháp nghiên cứu: 	1
III. Giới hạn của đề tài: 	2
IV. Kế hoạch thực hiện: 	2
B. PHẦN NỘI DUNG: 	2
I. Cơ sở lý luận: 	2
II. Cở sở thực tiễn: 	3
III. Thực trạng và những mâu thuẫn: 	3
IV. Các biện pháp giải quyết vấn đề: 	4
V. Hiệu quả áp dụng: 	13
C. KẾT LUẬN: 	14
I. Ý nghĩa của đề tài đối với công tác: 	14
II. Khả năng áp dụng: 	14
III. Bài học kinh nghiệm, hướng phát triển: 	14
IV. Đề xuất, kiến nghị: 	15