Sáng kiến kinh nghiệm Giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy lịch sử địa phương ở trường trung học phổ thông Hậu Lộc 2

quy trình tổ chức giảng dạy địa phương phải bao gồm các bước nhằm đảm bảo tính lôgic trong tư duy và đảm bảo tính thực tiễn trong việc phát triển hoạt động.
Qui trình tổ chức giảng dạy lịch sử địa phương gồm các bước liên hoàn với nhau :
- Tên bài học và xác định yêu cầu giáo dục .
- Xây dựng nội dung và xác định hình thức tổ chức bài học.
- Chuẩn bị bài học dành cho thầy và trò.
- Tiến hành bài học.
- Đánh giá, rút kinh nghiệm sau khi tiến hành bài học.
- Thực hiện theo qui trình như trên sẽ đem lại kết quả và hiệu quả giảng dạy một cách tích cực.
* Cải tiến nội dung và hình thức giảng dạy lịch sử địa phương:
- Cải tiến nội dung: Trên cơ sở phân phối chương trình của Bộ Giáo dục và Sở GD&ĐT Thanh Hóa ban hành các trường cần có kế hoạch biên soạn chương trình giảng dạy, sinh họat ngoại khoá trên cơ sở phần cứng theo quy định của và phần mềm phù hợp với tình hình của nhà trường.
Lập kế hoạch và phân công các giáo viên phụ trách các chuyên đề lịch sử địa phương. Những chuyên đề khi phân công cho giáo viên phụ trách phải phù hợp với sở trường, chuyên môn của từng người hoặc người có khả năng tìm hiểu và hứng thú với chuyên đề đó. Việc phân công các giáo viên đảm nhận một số chuyên đề sẽ giúp giáo viên có điều kiện tìm hiểu, nghiên cứu sâu, khai thác tư liệu đó nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy lịch sử địa phương. 
* Cải tiến hình thức giảng dạy:
- Dạy học tại thực địa: Phối hợp với Đoàn thanh niên lồng ghép các nội dung lịch sử địa phương vào các hoạt động ngoại khoá. Thành lập các tổ ngoại khóa lịch sử địa phương và tổ chức cho học sinh tham quan dã ngoại liên quan lịch sử địa phương.
 Để hoạt động tham quan có kết quả cần:
+ Chọn nơi tham quan phù hợp.
+ Lập dự trù kinh phí cho chuyến đi.
+ Cử người hướng dẫn liên hệ trước. Người hướng dẫn học sinh đi tham quan phải là người có hiểu biết về nơi cần đến và có kinh nghiệm tổ chức.
+ Trước khi đi tham quan phải trang bị kiến thức cho học sinh về nơi đến tham quan. 
+ Đặt mục đích yêu cầu cho học sinh cần đạt được trong chuyến tham quan.
+ Sau khi tham quan tổ chức cho học sinh viết thu hoạch hoặc trao đổi trực tiếp về cảm nhận của các em sau chuyến đi để nhà trường nắm được kết quả, chất lượng của chuyến tham quan, từ đó rút kinh nghiệm cho những chuyến tham quan khác.
Theo kinh nghiệm, có hai loại bài có thể tổ chức dạy tại thực địa địa phương. Thứ nhất, những bài về lịch sử địa phương. Thứ hai, những bài học trong chương trình lịch sử dân tộc nói về một sự kiện lớn xảy ra ở địa phương như ở lịch sử lớp 10 Bài 20. Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc trong các thế kỷ X-XV với các nội dung liên quan đến chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh- ngôi chùa được xây dựng từ thời Lý và sự phát triển của Phật giáo ở Thanh Hóa.
- Nói chuyện lịch sử địa phương: Hướng dẫn học sinh sưu tập tư liệu và biên soạn thành bài để trình bày trong những buổi nói chuyện lịch sử địa phương. Buổi nói chuyện có thể tiến hành trong những dịp có những ngày lễ kỉ niệm như ngày 22/12, 3/2, 12/3 Bài nói chuyện giúp các em biết cách lựa chọn và biên soạn tài liệu theo các chủ đề, những kĩ năng phân tích, đánh giá, bình luận, nhận xét, so sánh các vấn đề lịch sử. Mặt khác cũng rèn luyện khả năng lôi cuốn thu hút, cảm hóa người nghe bằng những hiểu biết và cách diễn đạt súc tích gây ấn tượng và giàu tính thuyết phục của mình.
Bên cạnh đó, nhằm tạo điều kiện cho các em học sinh có cơ hội tiếp cận thêm thông tin, nhà trường thường xuyên mời các chứng nhân lịch sử về nói chuyện tại đơn vị. Qua đó giúp các em hiểu hơn về những tấm gương sáng ngời cách mạng và quá khứ oai hùng của địa phương và bồi đắp tình cảm với quê hương.
- Dạ hội lịch sử: Nhà trường phối hợp với Đoàn Thanh niên tổ chức Hội diễn văn nghệ chào mừng các ngày lễ lớn luôn khuyến khích các lớp biên soạn những vở kịch, hoạt cảnh lịch sử để học sinh luyện tập biểu diễn, hoặc tổ chức hái hoa dân chủ trả lời câu hỏi nhận quà. Ví dụ: trong Lễ kỷ niệm ngày thành lập Đoàn 26/3/2017, giáo viên dạy lịch sử, giáo viên chủ nhiệm làm cố vấn cho lớp 12B4 tổ chức hoạt cảnh dựng lại chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ rất công phu, được đông đảo cán bộ giáo viên và học sinh toàn trường đánh giá cao. 
* Tích hợp giảng dạy lịch sử địa phương vào chương trình lịch sử dân tộc:
Trong tiến trình lịch sử dân tộc, mọi sự kiện có ý nghĩa toàn quốc đều diễn ra ở một địa phương nhất định: nếu sự kiện ấy diễn ra ở địa phương mình thì khai thác về sự đóng góp của nhân dân địa phương vào diễn biến của sự kiện. Nếu không thì liên hệ sự kiện chung của lịch sử dân tộc đối với địa phương. Ví như, trong khi dạy phần lịch sử cách mạng của dân tộc cần liên hệ với sự kiện diễn ra ở Thanh Hóa có liên quan. Khi giảng dạy một tiết lịch sử địa phương cần gắn với lịch sử chung cả nước để học sinh nhận thấy sự thống nhất trong đa dạng của lịch sử dân tộc và những đóng góp của địa phương đối với phát triển lịch sử toàn quốc. Ví dụ, khi dạy lịch sử 12 bài 20: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi (phần chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ) cần liên hệ đoàn xe đạp thồ cũng như dân quân Thanh Hóa đối với chiến thắng này. Hay khi dạy bài 22: Nhân dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (1965- 1973) có thể giới thiệu về Chiến thắng Nam Ngạn- Hàm Rồng. 
* Giảng dạy lịch sử địa phương gắn với hoạt động thực tiễn.
Hằng tháng tổ chức cho học sinh đi viếng và chăm sóc các nghĩa trang liệt sĩ huyện tại xã Mỹ Lộc, nhất là vào dịp kỷ niệm ngày thương binh liệt sĩ 27 tháng 7 và tết Nguyên đán; thăm và chăm sóc nhà bia tưởng niệm nơi thành lập Chi bộ cộng sản đầu tiên của huyện Hậu Lộc tại thôn Trần Phú xã Mỹ Lộc, các tượng đài của anh hùng liệt sĩ, viếng thăm và chăm sóc, nuôi dưỡng các anh hùng, các nhân vật, nhân chứng lịch sử gắn liền với lịch sử cách mạng địa phương; thăm và tặng quà các Mẹ Việt Nam anh hùng còn sống.
Tổ chức các cuộc hội thảo, giao lưu trao đổi, thi tìm hiểu lịch sử, hái hoa học tập, dạ hội lịch sử xung quanh các chủ đề lịch sử, các ngày lễ kỉ niệm, các ngày truyền thống lịch sử cách mạng địa phương.
Hướng dẫn cho các em sưu tầm một số tư liệu lịch sử địa phương liên quan đến chương trình học tập bộ môn lịch sử, sưu tầm những mẩu chuyện, những tư liệu về các nhân vật lịch sử ở quê hương.
Tóm lại, để đạt được việc giảng dạy lịch sử địa phương thu hút học sinh tham gia một cách tự nguyện thì việc đổi mới phương pháp giảng dạy cũng như các hình thức giảng dạy là một vấn đề cấp thiết. Vì vậy trước hết để thực hiện tốt nhiệm vụ giảng dạy cần:
- Tổ chức bồi dưỡng các nội dung, phương pháp giảng dạy lịch sử thường xuyên cho giáo viên.
- Đổi mới mạnh mẽ hơn phương pháp giảng dạy lịch sử địa phương nhằm phát huy tính chủ dộng, sáng tạo của học sinh theo hướng tăng cường hoạt động của học sinh. Tuỳ theo từng nội dung bài học, khi đã xác định rõ mục đích của và am hiểu tâm lý học sinh, giáo viên có thể lựa chọn phướng pháp giảng dạy phù hợp như thuyết trình nêu vấn đề, đóng vai, đàm thoại, tổ chức các trò chơi ...
- Các chuyên đề do giáo viên biên soạn cần được phát rộng rãi cho người học làm tư liệu học tập vừa tiết kiệm thời gian ghi chép nhờ hệ thống kiến thức đã được tóm tắt trong tài liệu vừa giúp giáo viên có thời gian để tổ chức các hoạt động thực hành, ngoại khóa nhiều hơn.
- Các hình thức tổ chức dạy học cần được thay đổi đa dạng và phong phú hơn vượt ra khỏi phòng học gắn học với hành như: Tổ chức bài học tại địa phương, trong nhà bảo tàng, phòng truyền thống
- Phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh trong sưu tầm, tiếp nhận tài liệu, phân tích sự kiện, liên hệ kiến thức quá khứ với hiện tại, thực hiện các loại bài tập thực hành có liên quan.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
Qua thực tiếp công tác Đoàn và giảng dạy của tôi trong suốt những năm qua cho thấy việc chú ý giảng dạy các tiết học lịch sử địa phương cũng như lồng ghép lịch sử địa phương trong các hoạt động Đoàn Thanh niên đã góp phần giúp tôi thực hiện công việc giảng dạy cũng như công tác Đoàn của mình ngày một tốt hơn, thể hiện qua việc đánh giá kết quả của học sinh như sau:
Đa số học trò hứng thú với lịch sử địa phương hơn, ham thích tham gia các hoạt động ngoại khóa của lịch sử địa phương, phát huy tính tích cực tự giác, sáng tạo trong học tập và cũng rèn khả năng tự tìm hiểu, sưu tầm kiến thức về lịch sử địa phương Giờ đây những học sinh của tôi đã trở thành những em năng động, sáng tạo trong học tập, hình thành ở các em thái độ trân trọng và tự hào về lịch sử địa phương cũng như lịch sử dân tộc. Những trang viết đầy cảm xúc của các em học sinh giỏi được nhà trường tổ chức cho thăm quan dã ngoại ở các di tích lịch sử tại miền Trung trong năm học qua (thăm quê Bác, ngã ba Đồng Lộc, nghĩa trang Trường Sơn...) thật đáng trân trọng và ý nghĩa.
Để kiểm nghiệm phương pháp giảng dạy lịch sử địa phương tôi đã tiến hành thực hiện ở một số lớp học trong hai năm học cụ thể như sau: Năm học 2015-2016 thực hiện các giải pháp dạy học lịch sử địa phương ở lớp 10A1, còn lớp 10A7 tiến hành dạy học truyền thống thuyết trình trên lớp. Năm học 2016-2017 thực hiện các giải pháp dạy học lịch sử địa phương ở lớp 11A5, còn lớp 11A6 tiến hành dạy học bình thường theo phương pháp truyền thống. Kết quả:
Mức độ hứng thú học tập môn Lịch sử:
Năm học
Lớp

Sĩ số

Hứng thú học bộ môn Lịch sử
Không hứng thú học bộ môn Lịch sử
Số lượng
%
Số lượng
%
2015- 2016
10A1
45
32
71,1
13
28,9
10A7
49
27
55,1
22
44,9
2016- 2017
11A5
36
27
75,0
09
25,0
11A6
41
23
56,1
18
43,9

Kết quả xếp loại học lực:
Năm học
Lớp
Sĩ số
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu - Kém
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
2015- 2016
10A1
45
07
15,6
11
24,4
26
57,8
01
2,2
10A7
49
03
6,1
10
20,4
30
61,2
06
12,2
2016- 2017
11A5
36
06
16,7
09
25,0
27
60,0
01
2,8
11A6
41
03
7,3
08
19,5
24
58,6
06
14,6

Qua hai bảng thống kê trên ta thấy có sự chuyển biến rõ rệt về mức độ hứng thú học tập và chất lượng bộ môn của các lớp: 
- Năm học 2015- 2016: Mức độ hứng thú học tập ở lớp 10A1 tăng 16,0% so với lớp 10A7 (từ 55,1% lên 71,1%); mức độ không hứng thú học tập thay đổi theo chiều ngược lại. Tỉ lệ học sinh Giỏi – Khá của lớp 10A1 cao hơn hẳn so với lớp 10A7 (tăng 13,5%). Tỉ lệ học sinh Yếu – Kém giảm mạnh: từ 12,2% ở 10A7 xuống còn 2,2% ở lớp 10A1.
- Năm học 2016- 2017: Mức độ hứng thú học tập ở lớp 11A5 tăng 18,9% so với lớp 11A6 (từ 56,1% lên 75,0%); mức độ không hứng thú học tập của lớp 11A5 giảm mạnh so với lớp 11A6. Tỉ lệ học sinh Giỏi – Khá của lớp 11A5 cao hơn so với lớp 11A6 (tăng 14,9%). Tỉ lệ học sinh Yếu – Kém giảm mạnh: từ 14,6% ở 11A6 xuống còn 2,8% ở lớp 11A5.
3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận.
Giảng dạy lịch sử địa phương trong nhà trường thật sự cần thiết, quan trọng trong kế hoạch giáo dục vì nó tạo ra điều kiện môi trường thống nhất với quá trình dạy học, để tiềm năng của mỗi cá nhân có cơ hội bộc lộ nhằm phát triển các phẩm chất, năng lực của mình.
Hầu hết các học sinh của tôi đều yêu thích lịch sử địa phương vì nó giúp các em hiểu hơn về con người và địa phương, tạo ra hứng thú học tập và giúp các em thêm yêu và tự hào về địa phương, quê hương đất nước.
Giảng dạy lịch sử địa phương có chất lượng đòi hỏi người giáo viên mất nhiều thời gian lên kế hoạch và tổ chức, giáo viên phải luôn bám sát cùng học sinh để hiệu quả được cao nhất.
Chương trình giảng dạy lịch sử địa phương ở bậc THPT hiện có rất nhiều nội dung phong phú, nhiều vấn đề lịch sử của địa phương hấp dẫn. Sự nhiệt huyết, đầu tư kỹ lưỡng của giáo viên trong từng bài giảng là yếu tố quan trọng nhất giúp học sinh thêm yêu thích và dành nhiều đam mê hơn cho môn học lịch sử nói chung cũng như lịch sử địa phương nói riêng.
3.2. Kiến nghị.
- Đối với tổ chuyên môn: Cần tăng cường tổ chức các giờ ngoại khóa, các chuyên đề lịch sử để học sinh và giáo viên có thể thông qua đó thảo luận, đóng góp ý kiến để có phương pháp dạy học phần lịch sử địa phương được tốt hơn ở bộ môn lịch sử. Đồng thời mỗi một thành viên trong tổ có thể có những sáng kiến hoặc sáng tạo trong việc biên soạn bài dạy phù hợp với đối tượng học sinh của mình cũng như thực tiễn nhà trường.
- Đối với nhà trường: Đưa nội dung lịch sử địa phương vào nội dung kiểm tra một tiết, kiểm tra học kì hoặc kì thi học sinh giỏi lịch sử để nâng cao sự quan tâm của thầy và trò, bên cạnh đó giúp thầy cô giáo đánh giá chính xác mức độ tiếp thu, thái độ học tập của học sinh để qua đó có hướng điều chỉnh nâng cao chất lượng giảng dạy.
Nhà trường cần bổ sung thêm tài liệu, sách báo về lịch sử địa phương và thư viện nhà trường cũng như bổ sung sử liệu vào phòng truyền thống nhà trường, để học sinh có thể tham quan và tìm hiểu về lịch sử xây dựng và phát triển của nhà trường trong hơn 30 năm qua; cần phân công trách nhiệm, tổ chức thực hiện từng nội dung bài giảng một cách hợp lí, thích hợp với khả năng, năng lực của từng giáo viên, học sinh và phát huy được tiềm năng của họ.
- Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo:
Cần thống nhất đưa vào khung phân phối chương trình cụ thể hơn trong việc giảng dạy lịch sử địa phương (ví dụ ở lớp 10 ghi rõ tiết lịch sử địa phương giảng dạy bài gì, nội dung gì).
Cung cấp đầy đủ tài liệu, sách hướng dẫn, phương tiện hoạt động cho giáo viên và học sinh.
Cần thường xuyên mở các lớp tập huấn, bồi dưỡng, nâng cao năng lực, kĩ năng và phương pháp giảng dạy lịch sử địa phương cho giáo viên; tổ chức các chuyên đề, hội thảo, hội giảng các tiết lịch sử địa phương.
Trên đây chỉ là kinh nghiệm của riêng bản thân trong dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT Hậu Lộc 2 để tạo hứng thú và nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử cho học sinh cũng như trong hoạt động Đoàn Thanh niên của nhà trường. Vì vậy, tôi rất mong muốn nhận được sự đóng góp ý kiến của các đồng nghiệp để sáng kiến kinh nghiệm của tôi được hoàn thiện hơn trong những lần sau.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
 XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Hậu lộc, ngày 10 tháng 5 năm 2017
 Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
 Người viết
	 Nguyễn Văn Quang
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Toan Ánh (1999), Làng xóm Việt Nam, Nxb TPHCM.
Ban chấp hành Đảng bộ xã Văn Lộc (2010), Lịch sử Đảng bộ xã Văn Lộc - Hậu Lộc -Thanh Hóa, Nxb Văn hóa dân tộc,
Ban NC&BS Lịch sử Thanh Hóa (1994), Lịch sử Thanh Hóa, tập 2, Nxb Thanh Hóa.
Ban NC&BS Lịch sử Thanh Hóa (1994), Phật giáo Thanh Hóa từ thế kỷ X đến thế kỷ XIV, Nxb Thanh Hóa.
 Bảo tàng tổng hợp Thanh Hóa (2000), Thanh Hóa di tích và thắng cảnh, Nxb Thanh Hóa.
Nguyễn Quang Ngọc (2009), Một số vấn đề làng xã Việt Nam, Nxb ĐHQG HN. 
Địa chí Hậu Lộc (1990), Nxb KHXH, HN.
 Địa chí Thanh Hóa (2000), quyển 1, Nxb Văn hóa thông tin, HN.
SGK Lịch sử Lớp 10,11,12 NXB Giáo dục, HN., 2008.
 Phan Ngọc Liên (chủ biên): Phương pháp dạy học lịch sử, Tập 1,2, NXB ĐHSP, 2002. 
 Giáo trình lịch sử địa phương, NXB Giáo dục, năm 1999.
 Thuật ngữ, khái niệm lịch sử phổ thông, NXB Quốc gia, năm 1996.
 Đổi mới việc dạy học lịch sử, lấy học sinh làm trung tâm, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 1996.
 Áp dụng dạy và học tích cực trong môn Lịch sử, Đại học Sư phạm Hà Nội, năm 2003.