Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp chỉ đạo, hướng dẫn giáo viên nâng cao chất lượng dạy - Học phân môn Lịch sử lớp 5 ở trường Tiểu học Đông Tiến B, huyện Đông Sơn

sở bộ máy chính quyền địch,
Ba là: Dùng bức ảnh kết hợp sử dụng hệ thống câu hỏi để dẫn dắt HS khai thác tư liệu như: Hãy nhận xét về khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân được thể hiện qua các bức ảnh,
* Để tiến hành khai thác kiến thức từ kênh hình, GV hướng dẫn HS thực
hành lần lượt theo các bước:
Trước tiên, GV bằng cách giới thiệu sơ lược nhưng hấp dẫn những hình ảnh trong hệ thống kênh hình, đồng thời hướng dẫn chú giải, kí hiệu, quy ước,
Nêu mục đích làm việc với kênh hình.
Đưa ra các câu hỏi gợi ý để HS có cơ sở khai thác kiến thức từ kênh hình.
Gọi HS trả lời câu hỏi (hoặc trình bày sau khi thảo luận) trên cơ sở các em tự phát hiện kiến thức mới qua khai thác kênh hình.
Tạo cơ hội cho HS khác nhận xét, bổ sung trước khi GV đưa ra kết luận
và khắc sâu kiến thức [3].
Ví dụ: Dạy bài “Chiến dịch Việt Bắc thu đông năm 1947” Những kiến thức trong bài HS cần khai thác qua bản đồ:
+ Nhận biết được vị trí của Việt Bắc và tầm quan trọng của căn cứ này.
+ Các mũi tấn công của ta và đường rút lui của địch.
+ Nghệ thuật chọn điểm tấn công của quân ta.
GV hướng dẫn HS khai thác kiến thức từ bản đồ trong SGK: Yêu cầu HS quan sát bản đồ hình 17, trang 113, trả lời các câu hỏi (hình thức dạy học có thể thảo luận nhóm đôi, nhóm 4, theo lớp,)
+ Khu căn cứ địa Việt Bắc nằm ở vị trí nào của đất nước?
+ Nhìn trên bản đồ và cho biết: Việt Bắc gồm mấy tỉnh, là những tỉnh nào?
+ Vị trí của Việt Bắc có tầm quan trọng như thế nào?
+ Chỉ trên bản đồ những vị trí mà quân ta tấn công và mai phục địch.
+ Tại sao ta lại chọn những vị trí đó?
+ Chỉ trên bản đồ các mũi tấn công của ta và đường rút lui của địch.
Từ việc trả lời câu hỏi theo gợi ý của GV, kết hợp chỉ trên bản đồ, HS sẽ nắm được diễn biến của chiến dịch, ý nghĩa của nghệ thuật quân sự do Đảng ta lãnh đạo.
Ứng dụng công nghệ thông tin vào thiết kế các bài giảng lịch sử
Hiện tại trên Internet có rất nhiều hình ảnh có thể phục vụ cho bài giảng phân môn Lịch sử. Khi dạy Lịch sử, bài giảng thường đi kèm với nhiều hình ảnh
minh họa (lược đồ, mô tả một trận chiến, các căn cứ địa cách mạng, diện tích lãnh thổ, ...). Lúc này Internet sẽ là phương tiện hỗ trợ đắc lực cho chúng ta, hay chúng ta có thể tìm những đoạn phim tư liệu có liên quan để minh họa cho bài dạy, sẽ làm tăng thêm tính thuyết phục, tính chất thực của các sự kiện.
Ví dụ: Dạy bài “Tiến vào Dinh Độc Lập”. Kết hợp sử dụng phương pháp trực quan và trình chiếu Power point, GV hướng dẫn HS trình bày chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử và cuộc tấn công vào Dinh Độc lập.
Sau khi trình bày trận đánh trên sơ đồ cho HS dễ hình dung: Chiến dịch Hồ Chí Minh bắt đầu vào lúc 17 giờ ngày 26/4/1975. Kết thúc phần trình bày trận đánh bằng lời, GV cho HS xem 1 đoạn video (phim tư liệu) tải trên mạng Internet “Tiến vào Dinh Độc Lập”. Đoạn clip dài 3 phút, kèm theo lời bình: Quân ta chia làm 5 cánh quân tiến vào Sài Gòn. Tại mũi tiến công phía Đông, dẫn đầu là lữ đoàn xe tăng 203, xe tăng 843 tiến vào Dinh Bộ chỉ huy chiến dịch, giao nhiệm vụ cho lữ đoàn phối hợp với đơn vị bạn cắm lá cờ lên nóc Dinh Độc Lập. Chiếc xe tăng 843 của đồng chí Bùi Quang Thận đi đầu,xe tăng 843 lao vào cổng phụ và bị kẹt lại. Xe tăng 390 lập tức húc đổ cổng chính tiến thẳng vào. Lữ đoàn xe tăng 203 tiến vào dinh, xe tăng 390 húc đổ cổng dinh. Lá cờ tung bay trên nóc dinh Độc Lập, tiếng reo hò sung sướng mừng giờ phút lịch sử đất nước được thống nhất và độc lập. Bắc Nam sum họp một nhà [5].
Ví dụ: Khi dạy bài "Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập" môn lịch sử lớp 5, tìm và Downloads (trên Internet) đoạn Video-clip Bác Hồ đọc tuyên ngôn độc lập tại quảng trường Ba Đình cho học sinh theo dõi, từ những hình ảnh thật về Bác và nội dung của bản tuyên ngôn được phát ra từ chính giọng nói của Bác sẽ làm cho học sinh có cảm nhận sâu sắc hơn về tình yêu quê hương đất nước, từ đó các em có thái độ học tập tốt hơn để tìm hiểu về lịch sử nước nhà.
Hiện nay phần mềm Power point là phần mềm thông dụng và hiệu quả nhất trong việc đưa nguồn sử liệu đến với HS. Các em được quan sát thêm nhiều hình ảnh về sự kiện, được xem các đoạn phim tư liệu chân thực về sự kiện đó. Điều đó sẽ giúp các em khắc sâu kiến thức lịch sử. Có thể nói ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Lịch sử mang lại hiệu quả rất lớn cho sự thành công của bài học. Từng bài giảng của GV được tham khảo và thiết kế bằng phần mềm trình chiếu Powerpoint, với các hiệu ứng sinh động, kèm theo hình ảnh mô tả rõ ràng, sinh động các nội dung trọng tâm của bài học như sự kiện tiêu biểu của Cách mạng tháng 8 là cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn,...được nhấn mạnh trên slide cụ thể, dễ dàng cho học sinh ghi nhớ các kiến thức cần thiết và dễ dàng nắm bắt được nội dung của bài học.
Để xây dựng kho tư liệu cho phân môn Lịch sử lớp 5, trường chúng tôi nghiên cứu và đọc kĩ nội dung, bối cảnh lịch sử nước nhà theo trình tự thời gian, đọc kĩ nội dung từng bài dạy, tìm kiếm các ảnh tư liệu, phim tư liệu cần thiết phục vụ tốt cho bài dạy sau đó sắp xếp theo từng bài để dễ tìm kiếm. Thực tế cho thấy các bài giảng hỗ trợ rất nhiều cho giáo viên và HS trong các bài học. Những ảnh tư liệu cần thiết tương đối đầy đủ, đặc biệt là các thước phim tư liệu quý giá là những đồ dùng dạy học hữu ích thu hút cao sự chú ý của học sinh, đem lại thành công cho bài giảng của giáo viên trong tổ 5. Việc làm này đang được các
đồng chí giáo viên trong trường quan tâm học hỏi. Nhiều nhóm giáo viên bắt đầu sưu tầm tài liệu cho các môn học khác theo hình thức trên.
Bằng cách sử dụng phương tiện dạy học hiện đại là bài giảng trình chiếu Powerpoint thực sự rất có hiệu quả. Qua đó các em thấy được sự hào hùng, oanh liệt trong chiến dịch này. Những hình ảnh đó sẽ khắc sâu vào trí nhớ của các em.
Tóm lại: Thiết bị dạy học không chỉ dừng ở việc minh họa kiến thức, làm bài học thêm sinh động mà còn được xác định là nguồn tư liệu lịch sử quan trọng, một bộ phận cấu thành của bài học Lịch sử. Thiết bị dạy học góp phần phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ cho HS. Với ý nghĩa như vậy, dạy học Lịch sử ở trường Tiểu học GV phải triệt để sử dụng các thiết bị dạy học.
Dạy học thông qua các hoạt động ngoại khóa, tham quan Di tích lịch sử, địa điểm văn hóa
Ngoại khoá lịch sử là một hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông, có vai trò quan trọng trong việc góp phần thực hiện mục tiêu môn học. Các tri thức lịch sử HS tiếp nhận được không chỉ qua bài học trên lớp mà còn phải qua nhiều kênh thông tin khác, trong đó hoạt động ngoại khoá là một trong những kênh thông tin quan trọng.
Ngoại khoá lịch sử có nhiều hình thức như đọc sách, kể chuyện, nói chuyện lịch sử, trao đổi thảo luận, dạ hội lịch sử, tham quan di tích, bảo tàng, tổ chức trò chơi lịch sửTrong khuôn khổ đề tài, tôi chỉ giới thiệu các hình thức tổ chức ngoại khoá dễ tổ chức và mang lại hiệu quả cao.
Hình thức chủ yếu của hoạt động này là tham quan các di tích bảo tàng, tham gia các lễ hội truyền thống tại các di tích lịch sử. Để cho các hoạt động này được tiến hành có hiệu quả thì GV cần chuẩn bị chu đáo về địa điểm, thời gian, nội dung học tập, dự kiến công việc của từng HS, từng nhóm HS. Các hoạt động đề ra phải phù hợp với nội dung chương trình, tâm lí lứa tuổi HS, thường gắn với các ngày kỉ niệm lớn của dân tộc, ngày sinh các anh hùng dân tộc Trong đó HS phải đóng vai trò chủ thể, GV đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn, phát huy tối đa năng lực, sở thích của từng HS.
Hình thức tổ chức phải phong phú, hấp dẫn, có tính nghệ thuật, lôi cuốn đông đảo HS, tránh các báo cáo, diễn văn dài dòng. Trong quá trình tham quan di tích lịch sử, HS cần được tổ chức thực hiện các bài tập thực hành từ đơn giản đến phức tạp như quan sát, kể chuyện, miêu tả, ghi chép tài liệu.
Ví dụ: Trong tiết học Lịch sử địa phương, nhà trường tổ chức cho HS tham quan các di tích văn hoá của địa phương như: khu tưởng niệm Bác Hồ tại Thị trấn Rừng thông (năm 2015); Di tích Lịch sử Quốc gia Thiều Thốn, tại xã Đông Tiến (năm 2016); khu bảo tàng Tỉnh và khu tưởng niệm Bác Hồ tại Thành phố Thanh Hóa (năm 2017).
Tóm tại: Việc tổ chức hoạt động ngoại khoá môn lịch sử là một trong những biện pháp hữu hiệu để nâng cao chất lượng dạy học của bộ môn lịch sử ở trường phổ thông hiện nay. Qua các hoạt động ngoại khoá, chúng tôi nhận thấy hầu hết HS đều hứng thú tham gia, không khí của buổi sinh hoạt trở nên sinh động. Qua đó góp phần rèn luyện cho HS phát huy tối đa tư duy độc lập, sáng tạo
của các em khi làm việc. Đây là cơ sở để sau này HS có phương pháp hoạt động
thực tế năng động trong cuộc sống.
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Sau quá trình nghiên cứu, tích lũy về nội dung chương trình SGK lịch sử lớp 5, tiếp thu lĩnh hội ý kiến từ đồng nghiệp nghiệp. Tôi đã nghiên cứu và hướng dẫn giáo viên nhà trường áp dụng phương pháp đã nêu trên, chúng tôi thấy kết quả học tập của học sinh đã chuyển biến khá mạnh mẻ. Với phương pháp này nhằm phát huy sự hứng thú, tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Điều này đã thể hiện rất rỏ qua các lần khảo sát.
Tinh thần học tập của học sinh: học sinh hứng thú và tích cực trong các
tiết học. Các em nhớ các sự kiện, nhân vật lịch sử trong chương trình.
Kết quả học tập năm học 2015- 2016 đối với phân môn Lịch sử lớp 5 được đánh giá như sau:
Thời điểm
HS làm bài
Tổng số
Điểm
9- 10
Điểm
7- 8
Điểm
5- 6
Điểm Dưới 5
kiểm tra
HS
SL
TL
SL
TL
SL
TL
SL
TL
Đầu năm
46
5
10.9%
15
32.6 %
19
41.3 %
7
15.2%
Học kì I
46
8
17.4%
22
47.8%
13
28.3%
3
6.5%
Học kì II
46
12
26.1%
20
43.5%
14
30.4%
0
0

KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
Kết luận
Để đáp ứng với yêu cầu trình độ của người giáo viên trong thời đại mới, mỗi thầy cô giáo cần phải vận động không ngừng, luôn tự học, tự nghiên cứu sáng tạo để vốn kiến thức luôn được bổ sung, luôn được làm mới. Muốn dạy học tốt phân môn lịch sử nói chung người giáo viên cần phải:
Khi dạy phân môn Lịch sử, trước hết giáo viên phải nắm được kiến thức lịch sử không chỉ ở khối lớp của mình đang dạy mà phải xâu chuỗi được cả một hệ thống kiến thức trong chương trình Tiểu học.
Dạy học đúng đặc trưng bộ môn, đúng loại bài, phù hợp với tâm sinh lý
của học sinh và thực tế của lớp học.
Khai thác triệt để kênh hình, kênh thông tin ở SGK và tài liệu thu thập được để tạo cho học sinh niềm say mê, hứng thú học tập từ đó giúp các em chiếm lĩnh kiến thức một cách chủ động.
Tìm tòi và phối hợp tốt các phương pháp, các hình thức tổ chức dạy học tích cực nhằm phát huy ở học sinh tính tò mò, ham học hỏi để em tự tìm tòi khám phá ra kiến thức mới.
Lời nói, ngữ điệu và cử chỉ của giáo viên là một yếu tốt rất quan trọng trong việc tổ chức, hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung bài học. Ngay từ khi vào bài, lời nói và ngữ điệu của giáo viên tốt cũng tạo ra sự hấp dẫn, lôi cuốn, thu hút các em sự tò mò, chú ý xem nội dung sắp diễn ra như thế nào?
Rèn luyện các kĩ năng nhận thức cho học sinh như: mô tả, tưòng thuật, nhận xét, đánh giá, so sánh, tổng hợp, liên hệ,... và biết vận dụng thực tế cuộc sống.
Khi chuẩn bị bài lên lớp, yêu cầu đối với GV :
+ Việc chuẩn bị kĩ nội dung bài sẽ giúp cho nội dung bài học được sâu sắc, đạt hiệu quả cao. Ngoài ra, người GV cần lưu ý nắm chắc tiến trình của một bài học lịch sử theo mô hình đổi mới PP, đó là: Định hướng mục tiêu, xác định nhiệm vụ học tập; chuẩn bị đồ dùng dạy học; GV cần có những định hướng cụ thể đối với nội dung bài học. Muốn làm tốt được điều này, người GV cần lưu ý: Lời dẫn phải súc tích, phải đề cập tới cốt lõi của bài học, tạo ấn tượng, gợi trí tò mò cho học sinh
+ Tổ chức cho học sinh tiếp cận các nguồn sử liệu bởi đây là khâu cực kì quan trọng của quá trình nhận thức lịch sử.
Sự chuẩn bị của HS: Đối với HS lớp 5, GV có thể yêu cầu các em chuẩn bị bài trước với một số nội dung như: tìm hiểu thêm thông tin về các nhân vật, sự kiện thông qua sách báo, Internet, sưu tầm tranh ảnh tư liệu,  để bài học được diễn ra sôi nổi, hào hứng, và quan trọng hơn là các em được chủ động lĩnh hội kiến thức.
Kiến nghị
Để một giờ dạy đạt hiệu quả cao không chỉ dựa vào sự đổi mới về phương pháp hay hình thức tổ chức dạy học của giáo viên, sự tiếp thu bài của học sinh, mà đồ dùng dạy học để phục vụ cho bài học cũng góp phần hết sức quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giờ dạy. Vì vậy đề nghị nhà trường cũng như các cấp lãnh đạo quan tâm đến việc bổ sung mua sắm trang thiết bị dạy học để đáp ứng được yêu cầu của việc đổi mới phương pháp giáo dục hiện nay.
Đề nghị nhà trường cũng như cấp trên thường xuyên có kế hoạch tổ chức hội thảo SKKN để giáo viên các trường nói chung được nắm bắt, học hỏi kinh nghiệm áp dụng vào thực tiễn dạy học.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Đông Sơn, ngày 15 tháng 3 năm 2017 Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết không sao chép nội dung của người khác.
XÁC NHẬN CỦA	Người viết
THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Đỗ Thị Minh
MỤC LỤC
Trang
I. Mở đầu
1
1. Lý do chọn đề tài
1
2. Mục đích nghiên cứu
2
3. Đối tượng nghiên cứu
2
4. Phương pháp nghiên cứu
2
II. Giải quyết vấn đề
2
1. Cơ sở lý luận
2
2. Thực trạng vấn đề
3
3. Một số biện pháp thực hiện
6
3.1. Giúp giáo viên sử dụng linh hoạt các phương pháp, cách thức
tổ chức dạy học phù hợp từng loại bài trong chương trình
6
3.2. Hướng dẫn giáo viên sử dụng trò chơi học tập để dạy phân
môn Lịch sử góp phần nâng cao hiệu quả giờ dạy
10
3.3. Giúp giáo viên khai thác, sử dụng đồ dùng, thiết bị trong Dạy-
Học phân môn Lịch sử lớp 5
13
3.4. Dạy học thông qua các hoạt động ngoại khóa, tham quan Di
tích lịch sử, địa điểm văn hóa
17
4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
18
III. Kết luận và kiến nghị
18
1. Kết luận
18
2. Kiến nghị
19

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Hướng dẫn sử dụng thiết bị dạy học tối thiểu lớp 5 của Bộ Giáo dục & Đào tạo, tháng 12/2006.
[2]. Phương pháp dạy học các môn học ở lớp 5 tập 2 của Bộ Giáo dục & Đào tạo, tháng 9/2007.
[3]. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên tiểu học chu kì (2003- 2007) tập 2 của Bộ Giáo dục & Đào tạo, tháng 3/2005.
[4]. Trò chơi học tập môn Lịch sử và địa lý lớp 4,5 của Nguyễn Tuyết Nga, Nhà xuất bản Giáo dục, tháng 9/2007.
[5]. Nguồn tham khảo Internet.
DANH MỤC
CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI CẤP SỞ GD&ĐT XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN
Họ và tên tác giả: Đỗ Thị Minh
Chức vụ và đơn vị công tác: Hiệu trưởng – Trường Tiểu học Đông Tiến B,
huyện Đông Sơn
TT

Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá xếp loại (Phòng, Sở,
Tỉnh...)
Kết quả đánh giá xếp loại (A, B,
hoặc C)

Năm học đánh giá xếp loại

1
Kinh nghiệm “Bước đầu giúp HS lớp 3 luyện viết đoạn văn hoàn chỉnh”

Cấp tỉnh

B

2002- 2003

2
Giúp HS lớp 4 nắm vững về câu, kĩ năng nhận diện và phân tích các thành phần câu

Cấp tỉnh

C

2004- 2005

3
Kinh nghiệm về việc chỉ đạo bồi dưỡng GV dạy môn TNXH lớp 3, chủ đề “Tự nhiên”

Cấp tỉnh

B

2005- 2006

4
Kinh nghiệm quản lý, chỉ đạo và hướng dẫn GV sử dụng thiết bị dạy học

Cấp tỉnh

B

2007- 2008

5
Một số biện pháp trong công tác xã hội hóa giáo dục góp phần xây dựng trường Tiểu học đạt chuẩn Quốc gia

Cấp tỉnh

B

2010- 2011

6
Một số biện pháp nâng cao hiệu
quả hoạt động của thư viện trường
Tiểu học huyện Đông Sơn

Cấp tỉnh

B

2013- 2014