Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí Lớp 4

Bắc Bộ; Tôn trọng truyền thống văn hóa của người dân ở đồng bằng Bắc Bộ. (Theo mục tiêu bài học)
Tích hợp hai điểm chung là xác định vị trí địa lí, những nét chung nhất về đời sống, sinh hoạt ăn mặc ở; về hoạt động sản xuất có từ xưa như: trồng lúa nước, trồng rau, cây ăn quả, biết nấu xôi, gói bánh chưng, làm bánh giày, làm các công cụ sản xuất,đồ trang sức, đan lát thủ công... dựa trên đặc điểm của thiên nhiên và tạo hóa....
Lược đồ đồng bằng Bắc Bộ.( SGK Lịch sử và Địa lí lớp 4 VNEN tập 1) - trang 83
Một số hoạt động sản xuất, đời sống và lễ hội của người dân liên quan đến bài học môn Lịch sử và Địa lí của người dân vùng đồng Bằng Bắc Bộ.( tranh sưu tầm)
Bản thân liên hệ với bài địa lí, giúp học sinh nắm được việc giữ vững bản sắc dân tộc, kế thừa truyền thống tốt đẹp của con người Việt Nam, đây là những hoạt động đã có từ những thời xa xưa nhưng với ý thức giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc ngày nay chúng ta vẫn mãi giữ vững bản sắc của ông cha ta để lại. Sự tích hợp này đã giúp học sinh nhận biết được những đặc trưng cơ bản nhất, những nét văn hóa được lưu truyền của đất nước ta từ ngàn xưa. Nhận thấy sự phát triển của đất nước ta, những đóng góp về khoa học kĩ thuật và sự đổi mới của đất nước sau mấy ngàn năm.
Hay nội dung bài Lịch sử: “Trường học, văn thơ, khoa học thời Hậu Lê” nói đến những sự kiện chứng tỏ nhà Lê rất quan tâm tới việc đào tạo nhân tài, và sự ghi nhận những người có công trong việc phát triển văn học khoa học thời Hậu Lê, Giáo viên sẽ tích hợp nội dung của bài Địa lí giới thiệu về trung tâm văn hóa của Thủ đô Hà Nội trong bài “ Thủ đô Hà Nội” giới thiệu về hình ảnh Văn Miếu Quốc Tử Giám
Hình ảnh thành Thăng Long ( Sưu tầm)
Khi dạy địa lí bài: “Thủ đô Hà Nội” giáo viên tích hợp nội dung bài Lịch sử “Trường học, văn thơ, khoa học thời Hậu Lê” để giới thiệu về việc nhà Lê rât quan tâm tới việc đào tạo nhân tài.
Từ thời Lý Nhà nước đã lập Văn Miếu, mở Quốc Tử Giám làm trường đào tạo nhân tài, đến thời Hậu Lê thì cho dựng lại nhà Thái học, dựng lại Quốc Tử Giám ở Thăng Long, tổ chức thi cử để tuyển chọn người tài, đặt lễ xướng danh, lễ vinh quy và khắc tên tuổi người đỗ cao (Tiến sĩ) vào bia đá dựng ở Văn Miếu để tôn vinh người có tài. Việc lồng ghép nội dung này giúp học sinh hoàn thành tốt mục tiêu hiểu được về lịch sử của Văn Miếu - Quốc Tử Giám, yêu quý và tự hào về Thủ đô Hà Nội.(1)
Hình ảnh Văn Miếu - Quốc Tử Giám. ( Sưu tầm)
Việc dạy lồng ghép không phải là cắt bỏ chương trình, mà là hoạt động phối kết hợp kiến thức để nhận ra sự liên quan, sự ra đời của những nếp sống, những giá trị văn hóa của đất nước con người Việt Nam. Từ cách xây dựng lồng ghép này giáo viên đã tạo được quỹ thời gian thảo luận nội dung rất nhiều, mở rộng được kiến thức cho học sinh qua đó các em biết cách liên hệ thực tế tốt hơn. Học sinh có thể kể cho nhau nghe nhiều hơn những gì mình đã tìm hiểu được thông qua người thân và những kênh thông tin khác.
* Biện pháp 2: Dạy theo hình thức: “Trò chơi trải nghiệm”
Giáo viên sẽ tìm hiểu nội dung bài học của tiết học, chuẩn bị kế hoạch tổ chức sự kiện trải nghiệm thú vị.
(1)Theo nội dung bài Lịch sử:Trường học, văn thơ, khoa học thời Hậu Lê- SGK Lịch sử và địa lí
lớp 4 VNEN )	
Học sinh trong lớp học đến từ những vùng miền khác nhau, mỗi vùng miền đều có những sự kiện lịch sử, những điều kiện tự nhiên và những tập tục sinh hoạt trong đời sống của người dân khác nhau. Để giúp học sinh tiếp thu và nắm được nội dung bài học, tôi đã chủ động tìm hiểu về lí lịch học sinh của lớp mình phụ trách, nắm được quê hương bản quán, tôi nhận thấy có nhiều học sinh, bố mẹ, anh chị cũng học Đại học, và các trường khác nhau. Nên tôi đã chủ động, khơi gợi trong các em những ý thức tìm tòi, khám phá nhằm phát triển đáp ứng mục tiêu và yêu cầu của đất nước. Tôi đã giao nhiệm vụ cho những học sinh có quê hương ở những địa phương mà mình được học, về nhà tìm hiểu từ những người thân trong gia đình của mình.
Vào đầu mỗi tiết học học sinh sẽ chia sẻ cùng tất cả các bạn nội dung ứng dụng mà cô giáo đã cho mình tìm hiểu ở nhà. Sau đó các em sẽ trao đổi tranh luận với nhau về các vấn đề mình tìm hiểu được.
Chẳng hạn: Khi dạy bài “Hoạt đông sản xuất của người dân ở Đồng bằng Bắc Bộ”: Giáo viên giao nhiệm vụ tìm hiểu về cuộc sống của người dân ở Quê hương mình, thông qua bố mẹ ông, bà để giới thiệu với cả lớp. Những học sinh có quê hương ở các tỉnh đồng bằng miền Bắc nước ta sẽ kể về quê hương mình trong tiết này.
Ví dụ: Học sinh lớp tôi thay vì kể theo sách giáo khoa các hoạt động sản xuất của người dân ở đây thì các em sẽ giới thiệu quê em ở Thái Bình, Hà Nội, Nam Định, Hải Dương, ... mẹ em kể ở quê bây giờ người ta nuôi hải sản nhiều ạ! Có em lại kể bà nội em trồng rau mang lên Hà Nội bán, chủ yếu là rau sạch ạ! Có bạn đã kể việc trồng lúa nếp làm cốm, rồi kể chuyện làm bánh đặc sản quê hương....Một số bạn đã kể về các việc làm sản phẩm thủ công mây tre đan ở quê mình...
Một số hoạt động lao động của các địa phương đồng bằng Bắc Bộ.(Tranh sưu tầm)
Khi dạy bài “Tây Nguyên” những học sinh là dân tộc tại chỗ sẽ rất mạnh dạn kể về những lễ hội mà ở địa phương mình tổ chức, hay các bạn đó sẽ mạnh dạn kể về cuộc sống hàng ngày ở gia đình mình... Những cây trồng mà nhà em đang trồng, bố mẹ em dự định sẽ trồng những loại cây gì...
Một số hình ảnh cây trồng vật nuôi ở Tây Nguyên (Tranh sưu tầm)
Lúc đó tiết học sẽ gây tranh luận sôi nổi về những vấn đề khác nhau mà các em đã tìm hiểu. Có những em quê hương cùng tỉnh với nhau nhưng khác huyện, phong tục tập quán mỗi làng cũng khác nhau, các em mang những phong tục đó ra để kể lại, nói về địa phương đó, gây tranh luận sôi nổi, từ đó các bạn trong lớp sẽ hiểu được các đặc điểm cụu thể của tùng vùng miền một cách tự nhiên hơn.
Giáo viên có thể gợi ý cho học sinh nếu gia đình có những đồ vật hay dụng cụ đặc trưng của vùng miền quê mình thì giới thiệu cho các bạn lớp mình biết. Cuối mỗi tiết học các em sẽ tổng hợp lại những hiểu biết của mình trong tiết học, sau đó giáo viên có thể bổ sung những nội dung mà các em chưa đề cập tới giúp các em biết và hiểu sâu hơn nội dung bài học. Như vậy tiết học sẽ trôi qua rất nhẹ nhàng, lí thú và bổ ích.
* Biện pháp 3: Đưa học sinh giải quyết các tình huống có vấn đề thông qua nội dung các bài học Lịch sử và Địa lí.
Từ trước tới nay dạy - học Lịch sử và Địa lí chủ yếu là dựa vào các câu chuyện lịch sử, diễn biến các trận đánh... hoặc qua các bài viết về nội dung địa lí, để từ đó học sinh đọc lại chuyện, tường thuật lại, rút ra ý nghĩa lịch sử., đọc nội dung bài địa lí và nêu lại nhận xét. Gọi như là chiêm ngưỡng giá trị lịch sử, tìm hiểu vị trí địa
lí... Thực chất khi học sinh đọc , tường thuật lại được chỉ là học thuộc máy móc, nhưng các em không nói được suy nghĩ và tự đặt mình vào hoàn cảnh đó, nếu mình vào hoàn cảnh đó mình sẽ làm gì?
Khi dạy Lịch sử tôi đã mạnh dạn lược bỏ bước Tường thuật lại các diễn biến lịch sử, để chỉ cho học sinh nghe kể, quan sát trên các mô hình diễn biến mà có thể từ các bộ đồ dùng dạy học hoặc các tư liệu được tải về từ kho tư liệu giáo dục. Sau đó tôi cho học sinh tìm hiểu ý nghĩa lịch sử, việc tìm hiểu ý nghĩa lịch sử thực chất giúp học sinh liên hệ trực tiếp với bản thân mình, xác định trách nhiệm của bản thân đối với cuộc sống và đối với việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tiếp theo là để cho học sinh nói suy nghĩ của mình, trách nhiệm của mình mà không đi sâu quá về việc phân tích các diễn biến trận đánh, không buộc học sinh phải tường thuật các diễn biến trận đánh mà thông qua câu chuyện lịch sử có thể cho các em nói lên tâm tư của mình. Các em hình dung tưởng tượng như mình đang ở trong cuộc, các em nói được suy nghĩ của mình về việc mình sẽ làm.
Chẳng hạn: Bây giờ các em đã biết được tình hình lúc đó của đất nước ta, nếu cho em ở hoàn cảnh này em nghĩ mình sẽ làm thế nào, vì sao em lại làm như vậy? Em ước mơ về đất nước mình tương lai như thế nào? Em có muốn trở lại cuộc sống của những năm đó không? ... Giáo viên có thể cho học sinh thể hiện quan điểm của mình về các chủ đề đó thông qua nội dung kể lại hoặc vẽ tranh... Học sinh trình bày nhận định của bản thân với những suy nghĩ của mình.
Hay khi dạy phân môn Địa lí, ví dụ như bài: Tây Nguyên
Đây là nơi tất cả các em đang sinh sống, các em phần lớn đã biết được đặc điểm khí hậu, cuộc sống chủ yếu của đồng bào xung quanh mình.Thay vì các em sẽ kể về một số nét tiêu biểu về tự nhiên, dân cư ở Tây Nguyên. Thì các em sẽ thay nhau kể với bạn mình những suy nghĩ về ý thức xây dựng quê hương nơi mình đang sống. Các em sẽ nêu ra những khó khăn của xóm làng mình đang gánh chịu vì sản xuất, lao
động gặp thiên tai, hạn hán, nói lên những suy nghĩ của mình về việc bố mẹ mình lao động vất vả. ...
Dẫu biết rằng trong một lớp các đối tượng không đồng đều, nhưng việc cho các em trình bày quan điểm của mình, suy nghĩ của mình với nội dung mà các em được nghe, được quan sát diễn biến, được trải nghiệm sẽ giúp cho các em xây dựng tốt ước mơ của bản thận.
Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp.
Các biện pháp mà cá nhân tôi đã thực hiện trong các tiết học được nêu ở trên, mỗi biện pháp đều được áp dụng với từng bài học khác nhau, từng dạng bài khác nhau, song nó có sự liên quan chặt chẽ vói nhau về việc hình thành kiến thức, kĩ năng tìm tòi và giải quyết các vấn đề đặt ra trong mỗi bài học, đặc biệt nó sẽ làm thay đổi cho học sinh thói quen thụ động tiếp thu kiến thức. Học sinh sẽ yêu thích môn học hơn và sẽ cố gắng tìm hiểu, đọc sách báo nhiều hơn. Dành nhiều thời gian hơn cho việc tìm hiểu và mở rộng kiến thức.
Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm vi và hiệu quả ứng dụng.
Nội dung, biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí này tôi đã thực hiện trong các hoạt động dạy học của chính bản thân mình với học sinh lớp 4C trường Tiểu học Võ Thị Sáu năm học 2019 - 2020. Qua một năm áp dụng và giảng dạy, từ những ngày đầu năm qua khảo sát của tôi với số em ham thích học tập môn học là 5/27 thì nay số bạn rất trông chờ đến tiết học là 15/27, còn lại tất cả học sinh đều hứng thú với môn học, các em đã biết hỏi bố mẹ, anh chị, tìm hiểu trên sách báo, ti vi về nội dung của bài học trước khi đến lớp. Kết quả cuối năm 100% các em trong lớp tôi đã hoàn thành môn học, trong đó 12 em đạt hoàn thành tốt, chiếm 45% học sinh của lớp.
Cuối học kì I
Cuối năm học
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Số lượng
%
Số lượng
%
Số lượng
%
Số lượng
%
7/27
25.9
20/27
74.1
12/27
44.4
15/27
55.6

Từ kết quả thu được tôi rất hài lòng với cách áp dụng một số biện pháp dạy học môn học Lịch sử và Địa lí. Vì đây là môn học mà rất nhiều người cho là khô khan buồn tẻ, vì nội dung chủ yếu là đọc sách, học thuộc một cách máy móc.
Năm học 2020 - 2021, phát huy với kết quả của năm học trước, tôi được phân công giảng dạy lớp 4 và tôi đã đem những biện pháp dạy học này áp dụng cho học sinh lớp mình được phân công giảng dạy. Qua một học kì tôi thấy các em luôn hăng say học tập, kết quả đạt được như mong đợi. Các em đã hoàn thành môn học tốt, số em hoàn thành tốt chiếm 45% học sinh trong lớp.Tôi cũng chia sẻ cho các đồng chí, đồng nghiệp về biện pháp giảng dạy của mình. Chúng tôi cùng nhau thống nhất và triển khai giảng dạy môn học để đạt kết quả cao hơn trong giảng dạy và giáo dục.
PHẦN KẾT LUẬN KIẾN NGHỊ
KẾT LUẬN
Trên đây là một số biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí mà bản thân tôi đã nghiên cứu, thực hành áp dụng trong giảng dạy tại lớp mình phụ trách trong năm học 2019 - 2020 và tiếp tục áp dụng vào năm học 2020 - 2021. Đó là các biện pháp dạy học rất thiết thực, giúp cho học sinh tiếp thu bài một cách lô gich, tạo cho các em hứng thú và say mê tìm hiểu về lịch sử và các phong tục tập quán của các vùng miền.Các em đã biết được việc giữ gìn và phát huy những bản sắc dân tộc, những truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta từ thời xa xưa. Kết quả đạt được cũng tương đối thỏa mãn. Tôi mong rằng với sự nỗ lực của bản thân và các bạn bè đồng nghiệp, các nội dung biện pháp của mình sẽ ngày càng hoàn thiện hơn, giúp công tác dạy học không còn là nỗi lo về chất lượng, không bị nặng nề trong cách truyền tải kiến thức.
Qua đây bản thân tôi cũng xin chân thành cảm ơn tới Chi bộ, Ban giám hiệu nhà trường, Bộ phận chuyên môn nhà trường và Tổ tư vấn nghiệp vụ chuyên môn đã hỗ trợ cho tôi hoàn thành tốt trải nghiệm biện pháp dạy học. Sự nỗ lực cố gắng của bản thân nếu không được sự đóng góp ý kiến của các tổ chức chắc chắn sẽ không thành công. Cá nhân tôi mong tiếp tục nhận được những đóng góp ý kiến chân thành, những rút kinh nghiệm quý báu nhất từ tất cả các đồng chí!
Xin được trân quý với sự ủng hộ, giúp đỡ đầy tình thương và trách nhiệm của tất cả các tổ chức trong nhà trường với cá nhân tôi! Tôi xin chân thành cảm ơn!
KIẾN NGHỊ
Qua quá trình dạy học tại đơn vị Trường Tiểu học Vó Thị Sáu, mặc dù nhà trường rất quan tâm hỗ trợ cho các hoạt động dạy học, bằng mọi cách khắc phục khó khăn, song bản thân tôi muốn kiến nghị lên các cấp cần hỗ trợ cho nhà trường về các phương tiện dạy học, đặc biệt hệ thống tivi, truyền tải và bắt được sóng Internet giúp cho giáo viên trong quá trình giảng dạy có tư liệu để giới thiệu, thuyết minh cho học
sinh các câu chuyện lịch sử một cách chính xác thông qua các tư liệu dạy học của bộ. Giới thiệu cho các em đời sống sinh hoạt các vùng miền của Đất nước để các em có thể được trải nghiệm và tiếp cận được với văn hóa của nước nhà. Hiện nay nhà trường đã có hệ thống tivi, nhưng số lượng quá ít, không đủ cho giáo viên thực hiện được các tiết học khi cần.
Phú Xuân, ngày 01 tháng 3 năm 2021
Người thực hiện
Nguyễn Thị Thúy Vân
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Chương trình Môn Lịch sử và địa lí cấp Tiểu học của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Sách giáo khoa và sách giáo viên môn Lịch sử và Địa lí theo chương trình hiện hành của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Sách Tài liệu hướng dẫn giáo viên môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 - 5 theo Dự án mô hình trường học mới Việt Nam. (VNEN)
Hướng dẫn học Lịch sử và Địa lí lớp 4 - 5 theo Dự án mô hình trường học mới Việt Nam. (VNEN)
Chuẩn kiến thức kĩ năng lớp 4, lớp 5.
Những cuốn sách hay về Lịch sử Việt Nam của nhà xuất bản văn hóa xã hội.
Một	số	nội	dung	dạy	học	tích	cực	trên	hệ	thống	mạng	Internet. (; Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018..)
Một số tranh ảnh sưu tầm trên mạng Internet để minh họa nội dung bài dạy.
MỤC LỤC
TT
NỘI DUNG
TRANG
1
I . PHẦN MỞ ĐẦU
1.Lý do chọn đề tài.
1
2
2 .Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.
3
3
3 .Đối tượng nghiên cứu
3
4
4 .Giới hạn của đề tài.
3
5
5. Phương pháp nghiên cứu.

6
II. PHẦN NỘI DUNG
1 .Cơ sở lí luận.
4
7
2 .Thực trạng vấn đề nghiên cứu.
4

8
3 .Nội dung và hình thức của giải pháp
Mục tiêu của giải pháp.
Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp

6
9
Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp.
14
10
Kết quả khảo nghiệm giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu,
phạm vi và hiệu quả ứng dụng.
14
11
III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
16
12
Tài liệu tham khảo
17
13
Mục Lục
18

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC GIÁO DỤC
·	Cấp cơ sở:
·	
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.....
·	Cấp huyện:
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
............
.