Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 hứng thú học phân môn Lịch sử

 quý giá mà giáo viên không thể diễn đạt hết bằng lời điều này gây hứng thú học tập ở các em. Việc dạy học Lịch sử chỉ với những phương tiện truyền thống như bảng đen, lời nói của giáo viên và những phương tiện dạy học mang tính tĩnh như bản đồ, tranh ảnh, sơ đồ, chắc chắn hiệu quả sẽ không như mong muốn, mức độ ghi nhớ của học sinh sẽ thấp và chóng quên. Trong khi đó nếu được xem phim tư liệu, bản đồ, sơ đồ động, tranh ảnh, màu sắc sinh động kết hợp với lời nói của giáo viên, thì khả năng ghi nhớ của các em sẽ tăng lên. Không những thế nếu làm được điều này, sẽ tạo ra được một bầu không khí học tập sinh động, khơi gợi hứng thú học tập cho các em đồng thời khắc sâu những kiến thức mà các em tiếp thu được. Chính việc kết hợp cùng một lúc hai hay nhiều phương tiện sẽ giúp cho học sinh tiếp thu thông tin nhanh, chính xác và lâu hơn.
Ví dụ: Bài “Cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược lần thứ hai”
Tôi tạo ra Lược đồ trận chiến tại phòng tuyến sông Như Nguyệt khiến học sinh vô cùng thích thú. Sau đó, tôi thiết kế giáo án điện tử ứng dụng công nghệ thông tin ở một số hoạt động như sau:
+ Các slide ảnh tư liệu minh họa rõ nét.
+ Đoạn phim tư liệu về đêm quân ta tiến công cùng bài thơ vang lên của Lý Thường Kiệt, sự quyết tâm, tinh thần chiến đấu của nghĩa quân lúc bấy giờ.
+ Lược đồ minh họa các đợt tấn công quân ta, rút chạy của quân địch cùng với âm thanh sinh động mà chân thật.
Giờ học này khiến học sinh vô cùng hứng thú vì các em vừa được quan sát hình ảnh vừa được xem phim tư liệu... Khi theo dõi lược đồ miêu tả lại chi tiết trận chiến cũng những âm thanh phát ra khiến học sinh rất hào hứng. Các em nhớ kiến thức rất lâu chứ không dễ quên như chỉ tiếp cận với lược đồ thông thường.
Bên cạnh đó, tôi sử dụng một số phần mềm cắt, ghép phim, tạo clip ảnh giúp các em được nghe, được nhìn, được xem lại những thước phim mà tôi không thể diễn đạt hết bằng lời. Bầu không khí học tập sinh động, khơi gợi hứng thú học tập cho các em đồng thời khắc sâu những kiến thức mà các em tiếp thu được.
Ví dụ: Bài “Nhà Trần thành lập”, tôi tìm kiếm các đoạn video kết hợp xây dựng theo ý tưởng rồi cắt, ghép thành đoạn phim hoạt hình 2 phút về chiếu truyền ngôi và một số nhân vật như Trần Thủ Độ, Lý Chiêu Hoàng, Trần Cảnh cho học sinh xem. Học sính học rất thích thú và tập trung quan sát.
Ngoài ra, tôi còn sử dụng tiện ích của các phần mềm để thiết kế các trò chơi
tìm hiêu vê Lịch sử tạo hứng thú cho học sinh:
Các phần mềm ứng dụng như padlet, quizzi, kahoot, wordwall, blooket,
live worksheet cũng được tôi vận dụng thường xuyên trong quá trình dạy học trực tuyến trong các hoạt động khởi động, vận dụng, ôn tập, khi làm việc nhóm nên học sinh không còn cảm thấy ngại khi học Lịch sử mà còn ghi nhớ các mốc thời gian, nhân vật, sự kiện lịch sử rất tốt.
3.4. Biện pháp 4: Sử dụng sơ đồ tư duy (SĐTD)
Hiện nay công nghệ thông tin đã được áp dụng trong nhiều bài dạy Lịch sử, ngoài sử dụng nhiều tranh ảnh, bản đồ, lược đồ, làm cho giờ học thêm sinh động, phong phú, hiệu quả dạy học được nâng lên, Tuy nhiên, học sinh vẫn cần có một hệ thống kiến thức sau mỗi bài để giúp các em tự tổng hợp kiến thức để có thể hiểu và ghi nhớ nội dung bài. Qua áp dụng phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy, tôi thấy rằng việc vận dụng vào dạy học Lịch sử lớp 4 là rất cần thiết và có hiệu quả tốt. Bên cạnh việc học sinh hiểu và ghi nhớ bài học tốt hơn, việc sử dụng SĐTD còn rèn luyện cho các em kĩ năng làm việc cũng như sắp xếp một cách khoa học hơn, tập luyện sự kiên trì và phát triển trí tưởng tượng, sáng tạo hiệu quả.
Sử dụng SĐTD trong việc dạy kiến thức mới. Có thể tóm tắt một số hoạt động dạy học trên lớp với SĐTD:
Hoạt động 1: Học sinh lập SĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý của GV.
Hoạt động 2: Học sinh hoặc đại diện của các nhóm lên báo cáo, thuyết minh về SĐTD mà nhóm mình đã thiết lập.
Hoạt động 3: Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện SĐTD về kiến thức của bài học đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp học sinh hoàn chỉnh SĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một SĐTD mà giáo viên đã chuẩn bị sẵn hoặc một SĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh, học sinh lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó.
Cụ thể tôi đã áp dụng cho học sinh lập sơ đồ tư duy để khái quát nội dung bài:“ Nhà Lý dời đô ra Thăng Long" như sau:
- Sơ đồ tư duy cũng được tôi áp dụng vào hoạt động khởi động nhằm giúp học sinh ôn lại kiến thức để kết nối sang bài mới và sử dụng dạy bài ôn tập kiến thức rất hiệu quả với học sinh. Các em có thể tự xâu chuỗi kiến thức, tự lập sơ đồ tư duy trong các tiết học.
Một số sơ đồ tư duy học sinh lớp tôi lập:
Nguyễn Mai Linh - HS lớp 4A3
Trần Diệp Chi - HS lớp 4A3
Phạm Gia Bách - HS lớp 4A3
3.5. Biện pháp 5: Phương pháp dạy học lịch sử theo hình thức trải
nghiệm sáng tạo tham quan, dã ngoại.
Học trải nghiệm sáng tạo môn Lịch sử là hoạt động giáo dục đổi mới, dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh được chủ động khám phá kiến thức không chỉ trong sách vở với các hình thức đa dạng. Việc này giúp giảm bớt áp lực học tập, hình thành những phẩm chất tốt đẹp và phát triển năng lực chung cũng như năng lực chuyên biệt cho học sinh. Tổ chức việc học trải nghiệm sáng tạo môn Lịch sử là việc làm cấp thiết, góp phần cụ thể hóa, làm sinh động kiến thức môn học. Qua đó, học sinh được học tập trong môi trường thực tiến, trực tiếp tham gia các hoạt động để khám phá và chiếm lĩnh kiến thức. Nội dung tham quan, dã ngoại có tính giáo dục tổng hợp đối với học sinh như: giáo dục lòng yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước, giáo dục truyền thống cách mạng, truyền thống lịch sử dân tộc.
Năm học 2021 - 2022, bối cảnh dịch bệnh Covid diễn biến phức tạp, học sinh phải tham gia học trực tuyến ngay từ đầu năm học nên việc cho học sinh trải nghiệm, tham quan trực tiếp tại các di tích lịch sử là không thể. Đây lại là một hoạt động rất hay để các em có thể ghi nhớ kiến thức lịch sử tốt hơn, phát huy tính sáng tạo nhiều hơn. Chính vì vậy, tôi đã tổ chức cho các em được trải nghiệm thông qua một số hoạt động thiết thực khi học online như:
Du lịch qua màn ảnh nhỏ: tôi xây dựng dưới dạng trò chơi du lịch, trên màn hình là bản đồ du lịch Hà Nội, trên đó có địa điểm, hình ảnh các di tích lịch sử như Văn miếu Quốc tử Giám, Chùa Một Cột, Hồ Gươm, Hoàng thành Thăng Long,... và một chiếc xe ô tô du lịch. Học sinh khi nhấn vào chiếc xe sẽ được di chuyển đến một địa điểm bất kì trên bản đồ, chiếc xe dừng tại đâu, học sinh sẽ trình bày hiểu biết của mình về địa danh đó, sau đó sẽ được tham quan qua một đoạn video có đầy đủ các thông tin, hình ảnh hết sức sinh động như một bài thuyết minh khi các em đến tham quan trực tiếp tại các địa danh đó.
Tìm địa chỉ đỏ: đây là một trò chơi mang lại hiệu quả cao vừa giúp các em ôn tập kiến thức, vừa phát huy tính sáng tạo của học sinh. Với hoạt động này tôi thường
là vượt qua các trạm, mỗi trạm là một yêu cầu có liên quan đến địa chỉ đỏ, mỗi lần
chia lớp thành các nhóm, trên màn hình là các bức tranh ở các vị trí khác nhau đã được ẩn đi, đó chính là các địa chỉ đỏ là các địa danh lịch sử. Nhiệm vụ của học sinh
thực hiện được yêu cầu, nhóm đó sẽ mở được một mảnh ghép trên bức tranh. Cứ như vậy, nhóm nào tìm được đến địa chỉ đỏ trong thời gian ngắn nhất sẽ giành chiến thắng và được tham quan chân thực nhất qua bài thuyết minh về địa danh đó.
Ngoài ra hoạt động kể chuyện, thuyết trình theo tranh, đóng vai là hướng dẫn viên du lịch giới thiệu, thuyết trình trong tiết học cũng được tôi áp dụng thường xuyên trong các tiết dạy nhằm phát huy khả năng sáng tạo của học sinh và tính chủ động, khả năng giao tiếp. Học sinh đều rất hào hứng mỗi khi tham gia các hoạt động này, hơn hết các em còn có sự chuẩn bị rất chu đáo về kiến thức, ý tưởng để tham gia.
Học tập trải nghiệm là biện pháp dạy học hữu hiệu được áp dụng trong hầu hết các môn học, với môn Lịch sử giúp các em có sự trải nghiệm chân thật nhất, cũng từ đó các em thêm yêu lịch sử, hào hứng với bài học hơn.
4. Hiệu quả sáng kiến kinh nghiệm
Với phương pháp dạy này, từ sự tự tin, từ năng lực chủ động, phát huy tính tích cực của mình trong giờ lịch sử, các em học sinh lớp 4A3 - Trường Tiểu học Ngọc Lâm do tôi chủ nhiệm đã coi mỗi tiết học Sử là một ngày hội, một cuộc thi nho nhỏ để tìm ra kiến thức mới, được trở lại khí thế hào hùng của dân tộc trước kia đã cách xa các em khá lâu. Từ đó làm cho các em thêm yêu quê hương, yêu đất nước hơn và chủ động tìm đến với lịch sử dân tộc là điều tất yếu. Học sinh tiếp thu kiến thức mới một cách nhẹ nhàng và nhớ bài lâu hơn.
Sau khi áp dụng các biện pháp dạy học Lịch sử trên, tôi đã cho học sinh ở lớp 4A4 (lớp không dạy thực nghiệm) và lớp 4A3 (lớp dạy thực nghiệm) làm phiếu trả lời câu hỏi sau như sau :
Nội dung câu hỏi
Lớp 4A4 (không dạy thực nghiệm)
Lớp 4A3 (có dạy thực nghiệm)
1. Tôi thích môn Lịch sử
59,3%
96,6%
2. Với tôi học Lịch sử không khó.
66,1%
88,1%
3. Tôi thích tìm hiểu về Lịch sử
64,4%
86,1%
4. Tôi nghĩ mình có thể tự hệ thống kiến thức lịch sử qua các sơ đồ
45,9%
70,4%
5. Tôi rất mệt khi học lịch sử.
33,8%
10,3%
6. Tôi thấy học lịch sử rất có ý nghĩa.
52,5%
96,9%

Qua kết quả của bảng thống kê và qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy:
- Học sinh rất hứng thú học tập, giờ học Lịch sử diễn ra rất vui vẻ nhẹ nhàng. Tất cả các em đều rất tập trung, tự giác chủ động thực hiện các hoạt động trong giờ học.
- Học sinh không chỉ nắm chắc kiến thức cơ bản về lịch sử mà còn mở rộng vốn hiểu biết của mình, bồi dưỡng thêm tình yêu Tổ quốc, yêu lịch sử dân tộc.
Để dạy học tốt phân môn lịch sử Lịch sử ở tiểu học, theo tôi nghĩ người giáo viên biết đa dạng hoá các hình thức tổ chức dạy học. Dạy học đúng đặc trưng bộ môn, phân loại đúng các dạng bài, vận dụng linh hoạt các hình thức dạy học sao cho phù hợp với tâm sinh lý của học sinh cũng như thực tế của lớp học. Để làm được điều đó, đòi hỏi mỗi giáo viên phải không ngừng học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn, biết cập nhật thông tin thực tế để đưa vào bài học tạo sự gần gũi, gắn bó với các em,tiếp thu bài tốt hơn. Tích cực nghiên cứu, đưa ra các phương pháp dạy học phù hợp với từng loại bài nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo phát triển năng lực cho học sinh. Từ đó chất lượng dạy học được nâng dần lên, tạo cho học sinh niềm say mê, hứng thú khi học tập môn Lịch sử.
III. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
Kết luận
Việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực nêu trên kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin là góp phần tạo hứng thú học tập, phát huy tính tích cực, chủ động học tập của học sinh, từ đó nâng cao chất lượng dạy học phân môn Lịch sử nói riêng và các môn học khác ở tiểu học nói chung. Từ kết quả của việc nghiên cứu, tôi thấy mình đã đạt được mục tiêu, nhiệm vụ đề ra:
Nghiên cứu, đánh giá thực trạng kết quả giảng dạy, học tập phân môn Lịch sử lớp 4 ở bậc Tiểu học.
Học sinh có cách nhìn, cách nhận định tích cực về ý nghĩa, tầm quan trọng của phân môn Lịch sử lớp 4.
Học sinh có hứng thú, tích, cực, chủ động khi học phân môn Lịch sử.
Học sinh nắm chắc nội dung bài học, phát huy năng lực, sự sáng tạo, nhạy bén của mình qua các hoạt động một cách hiệu quả.
Tiết học Lịch sử trở nên nhẹ nhàng, sôi động và hiệu quả.
Thông qua những giải pháp mà tôi đề xuất cùng với các ví dụ cụ thể đã mang lại hiệu quả cao trong quá trình vận dụng dạy học phân môn Lịch sử. Để dạy tốt, giáo viên cần biết vận dụng, đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học sao cho phù hợp với đặc điểm tâm lí học sinh cũng như thực tế lớp học.
Qua việc nghiên cứu, tôi còn rút ra được bài học cho bản thân như sau:
Trong dạy học thì giáo viên là một nhà biên kịch kiêm đạo diễn, còn học sinh là những diễn viên tài ba và ẩn chứa nhiều bất ngờ. Để mỗi giờ học trôi qua một cách vui vẻ, hiệu quả thì nhà biên kịch kiêm đạo diễn phải hiểu rõ năng lực của từng diễn viên để tạo ra những kịch bản phù hợp.
Bản thân mỗi giáo viên hãy mạnh dạn xóa bỏ những lối mòn, đôi khi cần một chút mạo hiểm để tạo ra sự mới lạ hấp dẫn cho nội dung, phương pháp hình thức và phương tiện tổ chức dạy học.
Khi bắt tay vào thiết kế một giờ học, hãy dành nhiều thời gian để suy nghĩ và hãy lựa chọn sử dụng những ngữ liệu gần gũi, cách thức dạy học phù hợp, đa dạng - khi đó ta sẽ thu được hiệu quả cao.
Khuyến nghị
Để giúp giáo viên vận dụng đổi mới phương pháp dạy học tạo hứng thú cho học sinh trong phân môn Lịch sử lớp 4, tôi có một số kiến nghị như sau : 2.1 về phía nhà trường
Thường xuyên tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề, hội thảo chuyên môn. Tạo điều kiện để giáo viên được tham gia các lớp đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chuyên môn nghiệp vụ phù hợp với xu thế giáo dục hiện đại.
Tiếp tục nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng cho từng lớp học theo hướng tiện nghi, hiện đạị.
Đối với giáo viên
Không ngừng học hỏi chuyên môn và luôn sáng tạo để có những kịch bản thú vị cho mỗi tiết học.
Khi lên kế hoạch tiết học cần chuẩn bị kỹ nội dung, chuẩn bị phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng và chuẩn bị đồ dùng hiệu quả.
Mạnh dạn đưa ra các cách phương pháp cho học sinh tiếp cận khác nhau với mỗi dạng bài Lịch sử sao cho phù hợp với từng nhóm đối tượng học sinh để giúp các em củng cố, khắc sâu kiến thức.
Khi dạy học nói chung và nhất là dạy Lịch sử, giáo viên cần có hệ thống câu hỏi rõ ràng, lời nói ngắn gọn, dùng từ ngữ chính xác, dễ hiểu, thể hiện được bản chất của đơn vị kiến thức.
Nâng cao kĩ năng công nghệ thông tin, ứng dụng đa dạng nhiều trò chơi, hoạt động sáng tạo trong tiết học gây hứng thú với học sinh.
về phương pháp giảng dạy và nội dung
Trong dạy học cần phối hợp nhiều phương pháp, hình thức tổ chức nhằm giúp các em học tập tốt hơn.
Dạy học Lịch sử chú trọng thay đổi các hình thức, tổ chức các hoạt động sôi nổi, sáng tạo để không gây nhàm chán với học sinh, ngược lại tạo hứng thú hcoj tập cho các em sẽ mang lại hiệu quả cao.
Trên đây là những kinh nghiệm được rút ra trong quá trình giảng dạy. Sau khi đã áp dụng sáng kiến “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 hứng thú học phân môn Lịch sử” và bước đầu thu được kết quả đáng kể. Song với kinh nghiệm và thời gian có hạn nên sáng kiến của tôi không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận đựơc sự đóng góp ý kiến của các cấp lãnh đạo, các đồng nghiệp, để tôi có thêm cơ hội học tập, bố sung hoàn thiện hơn về chuyên môn cũng như phương pháp giảng dạy của mình.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Long Biên, ngày 12 tháng 4 năm 2022
Tác giả
Đặng Thị Thùy Ninh
TÀI LIỆU THAM KHẢO
TT
Tài liệu tham khảo
Tác giả
Nhà xuất bản
1
Sách Lịch sử và Địa lí lớp 4
Nguyễn Anh Dũng
Giáo dục
2
SGV Lịch sử và Địa lí lớp 4
Nguyễn Anh Dũng
Giáo dục
3
Dạy tự nhiên và xã hội ở trường Tiểu học
Nguyễn Anh Dũng
Giáo dục
4
Hướng dẫn giảng dạy theo phương pháp dạy học tích cực
Đào Thị Hồng-Lê Ngọc Minh
ĐHSP Hà Nội

5
Dạy học lấy học sinh làm trung tâm
GS Lê Khánh Bằng
Giáo dục
6
Phương pháp dạy học lịch sử
Phan Ngọc Liên
ĐHSP Hà Nội
7
Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
Nguyễn Thị Thế Bình Lâm Thị Hiền
Tạp chí Giáo dục
8
Dạy học phát triển năng lực môn Lịch sử
Nghiêm Đình Vỹ - Trần Thị
Vinh
Đại học Sư phạm Hà Nội