Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 yêu thích học Lịch sử

- Trò chơi học tập và trò chơi học tập kết hợp với công nghệ thông tin: 
Như chúng ta đã biết, công nghệ thông tin là một công cụ hỗ trợ rất đắc lực cho việc dạy và học. Ngày nay, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học là nhu cầu cần thiết. Đặc biệt đối với dạy phân môn Lịch sử, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học lại càng cần thiết hơn vì nó giúp giáo viên có thể cung cấp cho học sinh nhiều nguồn tư liệu khác nhau, hỗ trợ đắc lực cho giáo viên trong việc thiết kế bài giảng.
 Nhờ có sự hỗ trợ của công nghệ thông tin mà tiết dạy trở nên sinh động, hấp dẫn hơn. Chúng ta có thể sử dụng công nghệ thông tin để chèn hình ảnh, âm thanh, đưa ra các tranh, ảnh, bản đồ...; trong thiết kế các trò chơi như tạo hiệu ứng để chạy các câu hỏi, tạo âm thanh (bài hát, nhạc chuông...) để tiết học không trở nên quá khô khan, học sinh được lôi cuốn vào bài học một cách tự nhiên. 
Sử dụng công nghệ thông tin trong các tiết học
Tôi sử dụng khá nhiều trò chơi trong những tiết dạy Lịch sử. Một số trò chơi như: rung chuông vàng, hỏi nhanh đáp gọn, ô cửa bí mật, đố vui, chiếc nón kì diệu, ai nhanh ai đúng (HS chọn đáp án bằng các giơ đáp án a, b, c hoặc giơ thẻ đúng/ sai)...
Ví dụ: Trong bài: Kinh thành Huế, ở phần củng cố, giáo viên có thể cho HS chơi trò chơi: "Ô cửa bí mật" để giúp các em hệ thống lại kiến thức trọng tâm của bài như: Kinh thành Huế được xây dựng dưới thời nhà nào? Kinh thành Huế là công trình như thế nào? Ngày 11-12-1993 có dấu ấn gì đặc biệt đối với cố đô Huế? Kết hợp với công nghệ thông tin, giáo viên đưa ra hình ảnh của ô cửa và một số câu hỏi trong ô cửa được đánh số thứ tự 1, 2, 3. Dựa vào 3 câu hỏi đó giáo viên giúp học sinh củng cố bài. Sau mỗi lần trả lời sẽ có biểu tượng Đúng (Chúc mừng bạn) hoặc Sai (Ồ! Tiếc quá)... 
Chúc mừng bạn ! Ồ ! Tiếc quá.
Hay ở bài: Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (Năm 40), tôi cung cấp cho các em các kiến thức cần đạt được trong bài và nhấn mạnh vào những kiến thức trọng tâm của bài học. Sau đó, để giúp các em hệ thống lại kiến thức đã học đồng thời kiểm tra nhanh xem các em nắm bài đến đâu, có bao nhiêu em nắm tốt bài, bao nhiêu em còn lúng túng, mơ hồ... tôi cho học sinh chơi trò chơi "Rung chuông vàng" trong phần củng cố: Giáo viên (hoặc học sinh đọc tốt) đọc câu hỏi về nội dung kiến thức liên quan đến bài học hoặc kiến thức đã học, các em sẽ ghi đáp án của mình vào bảng con, sau khi hết thời gian quy định cả lớp sẽ giơ bảng con, đáp án nào sai sẽ hạ bảng xuống, còn ngược lại, đáp án đúng sẽ tiếp tục chơi cho đến khi tìm được người thắng cuộc (linh động thời gian của tiết học, giáo viên sẽ tìm được một em dành chiến thắng hoặc một số em dành chiến thắng và có thể hẹn thi lần sau nếu có thời gian).
Ví dụ: về một số câu hỏi để chơi trò chơi như: Đầu thế kỉ thứ I, nước ta bị nhà nào đô hộ? Ai đã giết hại Thi Sách? Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng diễn ra trong bao lâu? Tô Định đã làm gì sau khi thua trận? Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng có ý nghĩa gì?...
Đối với học sinh tiểu học, câu đố giúp các em thấy thoải mái, nhẹ nhàng trong tiết học. Không những vậy, để giải quyết được câu đố, học sinh phải vận dụng các kiến thức, kĩ năng từ các bài đã học đồng thời phải tư duy một cách logic để giải đố nó. Chính vì thế sử dụng câu đố trong dạy học Lịch sử cũng góp phần nâng cao và rèn luyện các kĩ năng cần hình thành cho học sinh ở lứa tuổi tiểu học. Câu đố có thơ giản dị, có vần vè, nhẹ nhàng, dễ nhớ, dễ thuộc nên có sức lôi cuốn các em trong việc học Lịch sử. Việc thay đổi hình thức tổ chức học tập căng thẳng bằng trò chơi “ đố vui” giúp các em “ học mà chơi, chơi mà học”. Vì thế, các em được thoải mái suy nghĩ, tự do bàn bạc mà không bị nhàm chán.
Ví dụ: 
Vua gì từ tuổi ấu thơ
Cờ lau tập trận, đợi giờ khởi binh?
 (Là vua nào?)
Ai người bơi giỏi lặn tài
Khoan ngầm thuyền giặc đánh bài đặc công
Đáng đời lũ giặc Nguyên Mông
Xuồng chầu hà đáy sông nộp mình?
 (Là ai?)
Vua nào xuống chiếu dời đô
Về Thăng Long vững cơ đồ nước Nam?
 (Là vua nào?)
Ai người bóp nát quả cam
Hờn vua đã chẳng lo bàn việc quân
Phá cường địch, báo hoàng ân
Dựng lên cờ nghĩa xả thân diệt thù?
 (Là ai?)
Ai người anh hùng tuyệt vời
Trong nanh vuốt giặc một lời thép gang
"Tao thà làm quỷ nước Nam
Làm vương đất bắc chẳng ham chút nào"
 (Là ai?)
- Vẽ sơ đồ (bản đồ) tư duy: Bên cạnh việc nâng cao hiệu quả giờ học, tôi muốn từ đề tài này có thể rút ra phương pháp phù hợp tạo hứng thú cho các em khi học môn học này, đồng thời thay đổi tư duy, cách nhìn nhận của các em về môn học, tạo cho các em niềm đam mê và yêu thích môn học. Ngoài ra còn giúp các em huy động tối đa tiềm năng của bộ não, các em sẽ học tập tích cực hơn, nhớ lâu hơn, đem lại hiệu quả giờ học tốt hơn, các em có điều kiện phát triển óc thẩm mĩ khi thiết kế bố cục, màu sắc, đường nét, sắp xếp ý tưởng khoa học... Vì vậy tôi sử dụng phương pháp vẽ sơ đồ (bản đồ tư duy) trong học Lịch sử.
Giáo viên kết hợp với việc sử dụng phần mềm Iminmap để vẽ sơ đồ tư duy trong việc thiết kế bài giảng trên máy tính; còn học sinh, các em sẽ sử dụng giấy, bút chì, màu vẽ, tẩy... để thực hiện. Phương pháp này còn tạo nên một không khí mới cho giờ học - sinh động, sáng tạo, tạo không khí thoải mái, hiệu quả giờ học cao, học sinh nhớ kiến thức của bài theo sự sáng tạo của mình. Đồng thời giúp cho học sinh có một phương pháp học mới, nhớ lâu, nhớ có hệ thống. 
Ví dụ về một số Sơ đồ tư duy được sử dụng trong một số tiết dạy Lịch sử do giáo viên thiết kế kết hợp với sử dụng phần mềm Imimmap 6.0.
Bài: Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (Năm 40)
Bài: Chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo (Năm 938)
	Một số bài vẽ của học sinh trong tiết học phân môn Lịch sử	
- Kể chuyện: Kinh nghiệm giảng dạy cho thấy, với cùng một nội dung kiến thức, nếu chúng ta truyền đạt theo trình tự kiến thức trong sách giáo khoa hoặc giảng giải suông thì học sinh rất khó nhớ nhưng khi kiến thức đó trở thành một câu chuyện thì lại khác, vì khả năng nhớ chuyện của học sinh khá tốt. Song, không phải nội dung, kiến thức nào, bài nào cũng có thể trở thành một câu chuyện.
Để tiết học trở lên hấp dẫn, giáo viên có thể sưu tầm các mẩu chuyện về lịch sử ở các sách, truyện, đài, báo, mạng internet... Tuy nhiên, những câu chuyện lịch sử về thời kì dựng nước trong phân môn Lịch sử lớp 4 cũng không nhiều. Chính vì vậy, để tiết dạy thêm sinh động, lôi cuốn học sinh vào bài học thì giáo viên phải đầu tư thời gian cho bài dạy.
Khi kể chuyện, giáo viên dùng lời nói, cử chỉ, điệu bộ kết hợp với tranh minh họa (nếu có) kể về một nhân vật, một trận đánh hay một sự kiện lịch sử.
Ví dụ: 
Trong bài: Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (Năm 40), giáo viên có thể kể chuyện "Hai Bà Trưng đánh giặc cứu nước".
Bài: Chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo (Năm 938) kể chuyện: Ngô Quyền và chiến thắng Bạch Đằng lịch sử.
Bài: Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, giáo viên có thể cho học sinh xem video: Vua cờ lau. Hoặc kể chuyện về ông vua này.
Bài: Chùa thời Lý, kể chuyện về các vị sư chùa thời Lý hoặc chuyện tu hành của hai công chúa thời Lý.
Bài: Nghĩa quân Tây Sơn tiến ra Thăng Long, kể chuyện: Giải mã cuộc hành trình thần tốc của vua Quang Trung...
* Kết hợp với các hoạt động của nhà trường.
Để học sinh yêu thích lịch sử thì không thể không nhắc đến các hoạt động tập thể của các tổ chức trong nhà trường. Ví dụ như các cuộc thi do Liên đội phát động về tìm hiểu lịch sử nước nhà, các trò chơi trong buổi sinh hoạt ngoại khóa, sinh hoạt tập thể như hái hoa dân chủ, trò chơi về lịch sử.
Ngoài ra, tôi rất khuyến khích học sinh tìm hiểu, đọc sách, báo trong thư viện Room to Read của nhà trường đặc biệt là những truyện về lịch sử. Tìm hiểu thêm về lịch sử qua các kênh thông tin đại chúng như đài, ti vi, internet
Bên cạnh đó một số sách về lịch sử nước nhà mà tôi đã giới thiệu với các em để các em có thể tìm đọc trong thư viện nhà trường hoặc mua ở các hiệu sách nhằm bổ trợ cho phân môn Lịch sử lớp 4 như sách: Trưng Nữ Vương khởi nghĩa Mê Linh, An Dương Vương, Lam Sơn Dấy Nghĩa, Ngô Quyền 
Kịp thời khen thưởng, động viên các em với các danh hiệu thi đua như “ Danh hiệu nhà sử học nhỏ tuổi”.
IV. Tính mới của giải pháp
Trong thực tế, chúng ta thấy rằng, khi áp dụng bất cứ một phương pháp nào trong dạy học thì cũng có ưu điểm và nhược điểm nhất định, vấn đề của chúng ta là xem xét xem phương pháp nào là tối ưu nhất đối với bài dạy, đối với từng hoạt động trong bài dạy. Có những phương pháp phải phối kết hợp với những phương pháp khác mới đem lại hiệu quả cao trong bài dạy, trong hoạt động của bài dạy. Thực trạng của đề tài đặt ra là làm sao cho học sinh hứng thú với tiết học lịch sử, nắm được kiến thức trọng tâm của bài, nhớ bài lâu hơn, không bị áp lực khi phải nhớ kiến thức... trong khi đối tượng học sinh tiểu học thì có đặc điểm là "học mau nhớ nhưng cũng mau quên". 
Chính vì vậy, đề tài này nghiên cứu nhằm giúp cho các em học sinh cảm thấy thoải mái, nhẹ nhàng hơn khi tiếp cận với những kiến thức lịch sử tưởng chừng như quá khô khan (thông qua các hoạt động tổ chức trò chơi, đố vui, kể chuyện, vẽ sơ đồ...), đồng thời giáo viên giúp các em có một phương pháp học mới - không áp đặt một cách quá máy móc, có thể ghi nhớ kiến thức trọng tâm của bài theo ý hiểu của mình, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo trong học tập, phát triển tư duy trong mỗi cá nhân học sinh giúp các em có cái nhìn tổng quát về kiến thức học tập của mình.
c. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
Khi thực hiện các giải pháp, biện pháp cần chú ý đến mối quan hệ giữa chúng, không có giải pháp, biện pháp nào là tối ưu mà phải biết kết hợp chặt chẽ, linh động kết hợp hoặc sử dụng các giải pháp, biện pháp vào trong từng bài dạy, từng hoạt động dạy sao cho phù hợp nhằm đem lại hiệu quả cao nhất cho việc dạy và học. 
V. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Sau một thời gian áp dụng các phương pháp hỗ trợ trong dạy học, tôi thấy lớp 4B số học sinh yêu thích học lịch sử tăng lên rõ rệt, điều đó cũng đồng nghĩa với kết quả học tập của các em đã có nhiều tiến bộ, số học yêu thích học lịch sử có chiều hướng tăng và giảm dần số lượng học sinh không thích học lịch sử, cụ thể:
Năm học
2018-2019
Tổng số học sinh
Thích
Không thích
Tổng số
Tỉ lệ
%
Tổng số
Tỉ lệ
%
Cuối học kì I
28
10
35,7
18
64,2
 Cuối năm học
28
26
92,8
2
7,2

Thời gian
 Điểm kiểm tra định kì 
 
Điểm 9-10
Điểm 7-8
Điểm 5-6
Điểm < 5
Số lượng
Tỉ lệ %
Số lượng
Tỉ lệ %
Số lượng
Tỉ lệ %
Số lượng
Tỉ lệ %
Cuối học kì I
2
7,2
10
35,7
14
50
2
7,2
Cuối năm học
6
21,4
14
50
8
28,5
0
0

Thời gian
Đánh giá kết quả

Hoàn thành
Chưa hoàn thành
Số lượng
Tỉ lệ %
Số lượng
Tỉ lệ
Cuối học kì I
26
90
2
10
Cuối năm học
28
100
0
0
Như vậy, để giúp học sinh yêu thích học Lịch sử thì theo tôi, mỗi giáo viên phải thực sự đam mê Lịch sử, nỗ lực hết mình, có sự đầu tư nghiên cứu bài dạy, biết vận dụng sáng tạo các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phù hợp với đối tượng học sinh lớp mình, công phu chuẩn bị câu chuyên, trò chơi đồng thời khơi gợi cho các em niềm đam mê ấy trong từng tiết học, từng hoạt động học. Muốn làm được điều này thì không phải một sớm một chiều mà phải là một quá trình, phải có sự cố gắng của từng cá nhân và của cả tập thể. Có như vậy học sinh mới hứng thú và ngày càng thích học Lịch sử.
Phần thứ ba: KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
I. Kết luận
Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử theo hướng tích cực hoá hoạt động của học sinh nhằm giúp cho học sinh nắm vững được kiến thức trọng tâm của bài đồng thời giúp các em có sự yêu thích trong môn học là một nhiệm vụ cũng là một yêu cầu cấp thiết trong giáo dục hiện nay. Việc thiết kế bài giảng phân môn Lịch sử như xác định mục tiêu bài, lựa chọn kiến thức trọng tâm để nhấn mạnh cho học sinh, tổ chức các hoạt động dạy và học như thảo luận nhóm, thiết kế các trò chơi, kể chuyện, sử dụng tranh, ảnh, bản đồ... nhằm đem lại hiệu quả tích cực cho giờ học Lịch sử. Tuy vậy sử dụng nó như thế nào để đạt hiệu quả cao là một việc làm khó, đòi hỏi mỗi giáo viên phải có sự nhiệt tình trong giảng dạy, có tâm huyết với nghề, có kiến thức về lịch sử vững vàng, phương pháp dạy học phù hợp. 
Việc sử dụng phương tiện dạy học phải dựa trên chức năng, tác dụng của mỗi loại, đồng thời phải sử dụng phù hợp với từng đối tượng học sinh đặc biệt là học sinh tiểu học. Đây là việc đòi hỏi người giáo viên phải phát huy cao độ vai trò của mình trong giảng dạy, phát huy được tính tích cực chủ động sáng tạo của các em trong quá trình học tập. 
Với một số giải pháp của bản thân trong phân môn Lịch sử lớp 4 góp phần làm cho giờ học trở nên nhẹ nhàng, thú vị hơn, mở ra cho học sinh các phương pháp học mới, cách nhớ bài lâu, nhớ bài theo ý hiểu... Xóa dần lối học vẹt, học gạo của các em, giúp các em yêu thích học Lịch sử, thay đổi nếp nghĩ coi Lịch sử là môn phụ. 
Không có phương pháp nào là tối ưu, kinh nghiệm được áp dụng trong những môi trường dạy và học cũng khác nhau. Tôi hy vọng rằng, với kinh nghiệm nhỏ của mình sẽ giúp các đồng nghiệp có thêm tài liệu tham khảo để áp dụng trong quá trình giảng dạy của mình. 
II. Kiến nghị
 - Đối với giáo viên: 
Luôn tâm huyết với nghề, yêu thương học trò, có trách nhiệm đối với công việc giảng dạy.
Phải nắm chắc kiến thức về Lịch sử, linh động sử dụng phương pháp và hình thức tổ chức trong dạy học phù hợp với đối tượng học sinh và điều kiện thực tế. Khi dạy nên lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức phù hợp với mỗi dạng bài và với mỗi đối tượng học sinh để gây hứng thú cho các em trong quá trình học.
Phải không ngừng học hỏi, tìm tòi, tích lũy kinh nghiệm từ các đồng nghiệp, từ sách vở, tài liệu, thông tin, báo chí và từ chính học sinh.
Luôn quan tâm tới tất cả đối tượng học sinh, kịp thời động viên, khuyến khích, giúp đỡ các em, khơi gợi cho các em tinh thần dân tộc qua phân môn Lịch sử.
- Đối với học sinh: 
Các em cần được động viên một cách kịp thời, đúng lúc để kích thích các em cố gắng vươn lên trong học tập.
Tạo cho các em thói quen thích tìm tòi, khám phá trong học tập để nâng cao chất lượng.
- Đối với nhà trường và các cấp quản lí: 
Luôn tạo điều kiện để giáo viên được học tập nâng cao tay nghề; cung cấp đầy đủ đồ dùng, thiết bị cần thiết để phục vụ việc dạy và học của giáo viên và học sinh. Động viên, khuyến khích kịp thời khi giáo viên và học sinh có thành tích cao trong giảng dạy và học tập
Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi được tích lũy trong quá trình giảng dạy. Do kinh nghiệm chưa nhiều, hạn chế về thời gian, ngôn ngữ nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót nhất định, rất mong quý đồng nghiệp thông cảm và góp ý chân thành để đề tài thêm hoàn thiện hơn. Tôi xin trân thành cảm ơn.
	 EaBông, ngày 18 tháng 3 năm 2019
 Người viết
 Vũ Thị Oanh
 NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM SÁNG KIẾN CẤP TRƯỜNG
\
 Chủ tịch hội đồng 
 Nguyễn Thị Minh Thủy
 NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM SÁNG KIẾN CẤP HUYỆN
\
 Chủ tịch hội đồng 
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Một số phần mềm Imindmap để vẽ bản đồ tư duy.
2. Sách giáo khoa môn Lịch sử 4 - NXBGD.
3. Sách giáo viên môn Lịch sử 4 - NXBGD.
4. Sách thiết kế môn Lịch sử 4 - NXB Hà Nội.
5. Tư liệu dạy Lịch sử 4 - NXBGD.
6. Tiến trình Lịch sử Việt Nam (Nguyễn Quang Ngọc) - NXBGD.