Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 học tốt môn Lịch sử - Nguyễn Thị Nhung

c đổ cổng dinh
Lá cờ tung bay trên nóc dinh Độc Lập, Tiếng reo hò sung sướng mừng giờ phút lịch sử đất nước được thống nhất và độc lập. Bắc Nam sum họp một nhà. Qua đó các em thấy được cái hào hùng, oanh liệt trong chiến dịch này. Những hình ảnh đó sẽ khắc sâu vào trí nhớ của các em.
Kết thúc phần trình bày trận đánh, giáo viên cho học sinh xem một đoạn video "Tiến vào Dinh Độc Lập".
Do đặc điểm của nhận thức lịch sử là không thể quan sát trực tiếp các sự kiện nên phương pháp trực quan có ý nghĩa rất quan trọng. Trong đó, phim tư liệu có nội dung lịch sử được đánh giá là phương tiện dùng trong dạy học có hiệu quả cao. Trước hết, chúng phong phú về nội dung, kết hợp chặt chẽ giữa hình ảnh lời nói với âm thanh, tác động vào giác quan của học sinh, cung cấp một khối lượng thông tin lớn, hấp dẫn, không một nguồn kiến thức nào có thể sánh kịp. Thêm nữa, hình ảnh, màu sắc và âm thanh góp phần tạo cho học sinh biểu tượng sinh động về quá khứ, làm cho các em có cảm giác như đang sống cùng với sự kiện. Điều này góp phần khắc phục việc “hiện đại hóa” lịch sử. Trong khi cho học sinh xem các đoạn phim tư liệu này cần kết hợp với các phiếu học tập, phiếu hướng dẫn ghi bài và có câu hỏi định hướng. Như vậy việc học tập lịch sử mới có kết quả theo yêu cầu giáo dục bộ môn.
Một số bài nên sử dụng phim tư liệu: Bài 10: “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập” (phim tư liệu Bác Hồ đọc tuyên ngôn Độc lập 2/9/1945).
Bài 13: “Thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước” (đoạn phim tư liệu)
Bài 14: Thu – đông 1947, Việt Bắc “ Mồ chôn giặc Pháp” (đoạn phim Bom trong chiến dịch Miền Bắc)
Bài 16: “Hậu phương những năm sau chiến dịch biên giới” (đoạn phim tư liệu)
Bài 17: “Chiến thắng Điện Biên Phủ” (đoạn phim tư liệu TW đang họp bàn chiến dịch, đoạn phim tư liệu cuộc tiến công đợt 3.
Bài 26: “Tiến vào dinh độc lập” (đoạn phim cắm cờ trên Dinh Độc lập).
Những bài bài có nội dung đề cập tới các cuộc khởi nghĩa, kháng chiến, chiến thắng, chiến dịch, phản công, tiến công ...(trong sách giáo khoa là các bài: Bài 3, bài 7, bài 8, bài 9, bài 14, bài 15, bài 17, và bài 20)
Đây là loại bài có nội dung hấp dẫn, lôi cuốn sự chú ý của học sinh. Do đó, giáo viên phải tái hiện sự kiện sinh động cụ thể. Mặt khác, đối với loại bài này phần quan trọng nhất là trình bày diễn biến, phát triển của sự kiện lịch sử. Vì vậy phải cho học sinh nắm vững mốc thời gian bắt đầu diễn ra sự kiện, địa danh, nhân vật lịch sử, các đường tiến công, diễn biến trận đánh. Sau phần diễn biến là hướng dẫn học sinh tìm hiểu kết quả sự kiện đó và rút ra ý nghĩa lịch sử, bài học kinh nghiệm. Đối với loại bài này giáo viên giúp học sinh nhận thức mối quan hệ nhân quả của sự kiện, thắng lợi hay thất bại đều có ảnh hưởng nhất định đối với lịch sử.
Nhằm giúp cho học sinh hiểu, tiếp thu nhanh về môn Lịch sử. Ngoài những dụng cụ trực quan: bản đồ, lược đồ, yêu cầu người giáo viên dạy giáo án điện tử, cần phải biết vận dụng hiệu ứng vào trong bài giảng khi sử dụng lược đồ, bản đồ.
Đối với học sinh tiểu học, phần đông các em đang ở độ tuổi hiếu động, tò mò, thích sự mới lạ. Chính từ tâm lý đó, khi các em học phần lược đồ, bản đồ bắt gặp phần hiệu ứng sẽ thu hút sự tập trung chú ý, ham thích học tập của các em. Từ đó các em sẽ khắc sâu kiến thức và nhớ bài rất lâu. (Những bài này việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại có hiệu quả rất cao).
Các phương pháp tổ chức dạy học
Dạy học là một nghệ thuật, bên cạnh việc sử dụng đồ dùng, phương tiện dạy học, người giáo viên cần biết vận dụng phối hợp linh hoạt các hình thức và phương pháp dạy học với nhau. Bởi không một phương pháp dạy học nào là vạn năng, mỗi phương pháp dạy học đều có những ưu điểm, nhược điểm riêng. Vì thế, người giáo viên cần phối hợp chúng một cách hài hòa để bổ sung những thiếu sót và phát huy những ưu điểm cho nhau nhằm tạo hiệu quả cao nhất trong dạy và học. Sau đây là những phương pháp mà tôi thường sử dụng trong giờ dạy lịch sử.
Phương pháp hỏi đáp:
Nếu việc dạy học chỉ đơn thuần truyền thụ kiến thức, thầy đọc trò chép, không phát huy được tính tích cực chủ động học tập của học sinh thì học sinh sẽ nhanh cảm thấy chán nản, mệt mỏi, bị thụ động. Vận dụng phương pháp hỏi đáp vào dạy học Lịch sử là một trong những cách dạy học hữu hiệu tạo hứng thú học tập cho học sinh. Vì phương pháp này kích thích tính tích cực, độc lập sáng tạo trong học tập, bồi dưỡng học sinh năng lực diễn đạt bằng lời nói và làm không khí lớp học sôi nổi.
Phương pháp kể chuyện:
Áp dụng với những dạng bài có nội dung về nhân vật lịch sử:
Để học tốt bài Lịch sử dạng này, giáo viên yêu cầu học sinh sưu tầm tranh ảnh hoặc tư liệu về cuộc sống và sự nghiệp của nhân vật lịch sử đó. Kết hợp với đọc sách giáo khoa trước ở nhà để nắm được nội dung của bài mới về cuộc sống và sự nghiệp của nhân vật lịch sử trước khi đến lớp.
Thông thường đối với dạng bài này giáo viên nên sử dụng các phương pháp như kể chuyện, sắm vai. Trước khi nhắc đến nhân vật lịch sử nào đó, giáo viên cần cung cấp để học sinh biết được những nét sơ lược về bối cảnh lịch sử (không gian, thời gian) về nhân vật đó. Giáo viên có thể vừa là người dẫn chuyện, trực tiếp kể chuyện có thể là người dẫn dắt, gợi ý giúp học sinh nắm vững cốt truyện.
Phương pháp đóng vai:
Đóng vai là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành, "làm thử" một số cách ứng xử nào đó trong tình huống giả định. Đây là phương pháp nhằm giúp học sinh suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề bằng cách tập trung vào một sự việc cụ thể mà các em vừa được thực hiện hoặc quan sát được. Việc "diễn" không phải là phần chính của phương pháp này mà điều quan trọng là sự thảo luận sau phần diễn ấy. qua đó, học sinh được rèn luyện, thực hành những kĩ năng ứng xử và hình thành kĩ năng giao tiếp, có cơ hội bộc lộ cảm xúc. Tạo điều kiện phát triển óc sáng tạo của học sinh, kích lệ sự thay đổi thái độ, hành vi của học sinh theo hướng tích cực.
Phương pháp trò chơi học tập:
Hiện nay, đa số HS tiểu học được học cả ngày, việc này rất tốt cho HS nhưng cũng gây áp lực trong học tập. Phương pháp “Trò chơi học tập” có nhiều ưu điểm, không những giúp HS tự khám phá, hình thành, hệ thống kiến thức mà nó còn tạo cho các em có sự thi đua, tính nhanh nhẹn, cởi mở, vui vẻ khi đến trường tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện ở HS Tiểu học. Vì vậy cần có những trò chơi để kích thích lòng ham mê học tập của học sinh, giúp các em nhớ tốt các sự kiện lịch sử. Sau đây là một VD trò chơi mà tôi đã cho học sinh tham gia chơi:
Bài 5: Phan Bội Châu và phong trào Đông Du
Ví dụ 1: Trò chơi: “Rung chuông vàng”: Tổ chức tham gia đồng loạt cả lớp. Giáo viên phổ biến luật chơi:
Giáo viên đọc câu hỏi, đại diện các tổ rung chuông giành quyền trả lời, đúng ghi 10 điểm. Nếu sai, thì tổ khác bấm chuông giành quyền trả lời tiếp, đúng ghi 5 điểm. Trò chơi tiếp tục cho đến hết. Ban giám khảo ghi điểm cho mỗi lượt trả lời của các tổ.
Tổ nào giải được nghĩa của từ khóa thì được 20 điểm.
Tổ nào giành được nhiều điểm nhất là thắng. Giáo viên tổng kết, đánh giá,
nhóm nhiều điểm nhất là thắng.
Ô chữ hàng dọc: Hội Duy tân là một tổ chức bí mật do Phan Bội Châu và những người yêu nước lập vào đầu năm 1904. Mục đích của Hội là đánh Pháp giành độc lập cho Tổ quốc.
C
H
I
N


P
H
A
N
B
Ô
I
C
H
Â
U


X
I
Ê
M


Đ
Ô
N
G
D
U


C
Ư
U
N
Ư
Ơ
C

H
A
I
N
G
O
A
I
H
U
Y
Ê
T
T
H
Ư


T
H
A
I
L
A
N

X
U
Â
N
H
O
A


Q
U
A
N
G
C
H
Â
U

Nội dung câu hỏi - đáp án các ô chữ.
? Năm 1905, có mấy người sang Nhật Bản cùng Phan Bội Châu? (CHÍN)
? Phong trào Đông Du gắn với tên tuổi của ai? (PHAN BỘI CHÂU)
? Phong trào Đông Du thất bại, Phan Bội Châu cùng với nhiều thành viên của Hội Duy Tân lánh sang đâu? (XIÊM)
? Tên tuổi của Phan Bội Châu gắn với phong trào nào? (ĐÔNG DU)
? Phan Bôi Châu cùng với nhiều thành viên lánh sang Xiêm để tiếp tục hoạt động gì? (CỨU NƯỚC)
? Để tuyên truyền cổ động cho phong trào Đông Du, Phan Bội Châu đã viết tác phẩm nào gửi về nước? (HẢI NGOẠI HUYẾT THƯ)
? Xiêm là tên của nước nào thời bấy giờ? (THÁI LAN)
? Phan Bội Châu sinh ra ở xã nào thuộc tỉnh Nghệ An? (XUÂN HÒA)
? Phan Bội Châu đã lánh sang thành phố nào của tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc? (QUẢNG CHÂU)
Tăng cường các hoạt động trải nghiệm:
Dạy học Lịch sử không chỉ giới hạn trong phạm vi nhà trường sư phạm mà còn phải được rèn luyện ở mọi nơi, mọi lúc. Ngoại khoá lịch sử là một hình thức tổ chức dạy học có vai trò quan trọng trong việc góp phần thực hiện mục tiêu môn học. Trong dạy học lịch sử, nếu học sinh chỉ thuộc, ghi nhớ các sự kiện, những số liệu, ngày tháng, tên đất, tên người khô khan, buồn chán bằng cách thầy trò “đọc - chép” lại SGK ở trên lớp thì kết quả đạt được sẽ không cao. Vì vậy các tri thức lịch sử HS tiếp nhận được không chỉ qua bài học trên lớp mà còn phải qua nhiều kênh thông tin khác, trong đó hoạt động ngoại khoá là một trong những kênh thông tin quan trọng.
Ngoại khoá lịch sử có nhiều hình thức như đọc sách, kể chuyện, nói chuyện lịch sử, trao đổi thảo luận, dạ hội lịch sử, tham quan di tích, bảo tàng, tổ chức trò chơi lịch sửĐây chính là một trong những cách làm cho lịch sử địa phương cũng như lịch sử dân tộc không hề xa lạ, khô cứng và đi vào tâm hồn các em như những kỷ niệm đẹp, có tác dụng khắc sâu kiến thức một cách tự nhiên, dễ dàng nhất. Tôi đã sử dụng các hình thức dạy học sau:
Tổ chức cho học sinh được đi tham quan học tập tại các di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh của địa phương, các công trình kiến trúc, nhà bảo tàng, nhà truyền thống, các làng nghề ở địa phương... để các em có cái nhìn sâu sắc hơn, đầy đủ hơn về những vấn đề đang diễn ra tại địa phương mình.
Với các bài miêu tả trận đánh, các di tích lịch sử, các địa điểm của căn cứ cách mạng trong kháng chiến chống Pháp... cũng có thể tổ chức cho học sinh học ngay tại di tích lịch sử. Các tiết học như vậy sẽ khiến học sinh vô cùng thích thú và nâng cao lòng tự hào về truyền thống qưê hương cách mạng cho các em rất tốt.
Tìm hiểu về thân thể, sự nghiệp của các chiến sĩ cộng sản lão thành trên quê hương. Tổ chức gặp gỡ những chiến sĩ cộng sản lão thành ở địa phương, nghe nói chuyện.
Một số hình ảnh trong giờ ngoại khóa của học sinh:
Học sinh thăm viếng nghĩa trang liệt sĩ
Học sinh thăm nhà bia Văn chỉ
Học sinh thăm Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam
Kết quả thực hiện sáng kiến tại đơn vị
Kết quả khảo sát đầu năm học 2023- 2024
Mức độ đạt được của học sinh
Đầu năm học
Tống số học sinh: 37
Số em
Tỉ lệ
Yêu thích môn Lịch sử
9
24,3%
Học vì thầy cô yêu cầu
10
27,%
Không thích môn Lịch sử
18
48,7%

Kết quả đạt được sau khi thực hiện đề tài:
Mức độ đạt được của
học sinh
Giữa học kì I
Cuối học kì I
Giữa học kì II
Tống số học sinh: 37
Số
em
Tỉ lệ
Số
em
Tỉ lệ
Số em
Tỉ lệ
Yêu thích môn Lịch sử
20
54,1%
26
70,3%
28
75,7%
Học vì thầy cô yêu cầu
9
24,3%
6
16,2%
6
16,2%
Không thích môn Lịch sử
8
21,6%
5
13,5%
3
8,1%

Hiệu quả của sáng kiến
Hiệu quả về khoa học
Phát triển kỹ năng nghiên cứu: Khi học về lịch sử, học sinh cần phải tìm hiểu về các sự kiện, nhân vật và thời kỳ khác nhau. Quá trình này giúp phát triển kỹ năng nghiên cứu, phân tích và tổ chức thông tin, những kỹ năng quan trọng trong lĩnh vực khoa học.
Hiểu biết về quy trình lịch sử: Lịch sử thường đi kèm với việc hiểu biết về quy trình và phương pháp nghiên cứu lịch sử, từ việc thu thập dữ liệu đến phân tích và đưa ra kết luận. Điều này có thể tạo ra một nền tảng tốt cho việc hiểu quy trình khoa học.
Hiệu quả về kinh tế
Hiểu biết về tiến trình phát triển: Việc học về lịch sử giúp học sinh hiểu rõ hơn về tiến trình phát triển kinh tế của một quốc gia hoặc một khu vực. Họ có thể nhận thức được các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế và những hệ quả của chúng.
Rút ra bài học từ quá khứ: Qua việc nghiên cứu lịch sử, học sinh có thể rút ra những bài học quý giá về quản lý tài nguyên, quản lý kinh tế và quyết định chính trị. Những bài học này có thể áp dụng vào hiện tại và tương lai, giúp họ trở thành những người quản lý kinh tế hiệu quả hơn.
Hiệu quả về xã hội
Hiểu biết văn hóa và xã hội: Lịch sử là một khía cạnh quan trọng của văn hóa và xã hội. Việc hiểu biết về lịch sử giúp học sinh hiểu rõ hơn về các giá trị, truyền thống và thái độ trong xã hội. Điều này có thể tăng cường sự hiểu biết và sự đồng cảm đối với những người khác và các văn hóa khác nhau.
Xây dựng ý thức công dân: Việc học về lịch sử cũng có thể giúp hình thành ý thức công dân, khuyến khích hành động tích cực và đóng góp vào xã hội. Học sinh có thể học từ các sự kiện lịch sử và áp dụng những bài học đó vào việc thúc đẩy công bằng, tự do và sự phát triển bền vững trong xã hội.
Tính khả thi khi áp dụng vào thực tiễn công tác của đơn vị
Sự linh hoạt trong áp dụng: Sáng kiến về việc giúp học sinh lớp 5 học tốt môn Lịch sử có thể linh hoạt và dễ dàng thích nghi với các phương pháp giảng dạy và tài nguyên có sẵn trong đơn vị, bao gồm sách giáo khoa, tài liệu trực tuyến, và phương tiện giáo dục.
Sự phù hợp với chương trình học: Sáng kiến này phù hợp với chương trình giáo dục của lớp 5 và có thể tích hợp vào các bài học và hoạt động giảng dạy hiện có một cách dễ dàng.
Khả năng triển khai: Các phương pháp giảng dạy và hoạt động được đề xuất trong
sáng kiến này có thể triển khai một cách dễ dàng bởi giáo viên và nhà trường mà không cần tài nguyên đặc biệt hoặc chi phí lớn.
Tính thực tiễn: Sáng kiến cung cấp các biện pháp cụ thể và thực tiễn để giúp học sinh học tốt môn Lịch sử, không chỉ là lý thuyết mà còn là những phương tiện học tập thực tế và ứng dụng được.
Sự hỗ trợ từ nhân lực: Đảm bảo rằng có đủ nhân lực và hỗ trợ để triển khai sáng kiến, bao gồm việc đào tạo giáo viên và cung cấp hỗ trợ kỹ thuật khi cần thiết..
Thời gian thực hiện đề tài sáng kiến
- Từ tháng 9/2023 đến tháng 4/2024.
Kinh phí thực hiện sáng kiến:
Kinh phí thực hiện sáng kiến dự kiến sẽ tùy thuộc vào quy mô và phạm vi của đơn vị giáo dục, nhưng có thể được duy trì ở mức thấp nhờ vào việc tập trung vào phát triển kỹ năng và nhận thức của giáo viên và học sinh thay vì chi phí về thiết bị và đồ dùng dạy học.
PHẦN III. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT
Đói với Phòng giáo dục: tổ chức các buổi tập huấn, chuyên đề Lịch sử nhiều hơn nữa.
Về phía nhà trường: cần quan tâm hơn nữa và tạo mọi điều kiện để giáo viên có thêm phương pháp hữu hiệu trong công tác giáo dục.
Về phía giáo viên: Không ngừng trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ và phẩm chất đạo đức. Vì “Cây tốt sẽ sinh trái tốt”. Nhu cầu phát triển của xã hội nói chung, ngành giáo dục nói riêng đòi hỏi chúng ta không ngừng học tập, vươn lên nâng cao tri thức để xứng đáng với sứ mệnh cao cả “trồng người”.
Trên đây chỉ là một vài kinh nghiệm của riêng tôi Sáng kiến này đã được áp dụng hiệu quả tại lớp 5A trường Tiểu học Dương Liễu A. Tôi rất mong nhận được sự tham gia ý kiến của các thầy cô đồng nghiệp, đặc biệt là Ban giám khảo để biện pháp của tôi có hiệu quả hơn trong những năm dạy học tiếp theo
Hoài Đức, ngày 25 tháng 4 năm 2024
XÁC NHẬN CỦA BAN GIÁM HIỆU	Người viết
Nguyễn Thị Nhung
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tâm lí giáo dục học
Tạp chí giáo dục
Phương pháp dạy môn lịch sử
Sách giáo khoa Lịch sử 5
Sách giáo viên Lịch sử 5
Các tài liệu tham khảo môn Lịch sử lớp 5