Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp khơi dậy ở học sinh khả năng và hứng thú học tập trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975

ạo hình được sử dụng nhiều trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Song, tùy vào mục đích, yêu cầu của bài học, căn cứ vào nội dung từng mục học và khả năng lĩnh hội tri thức của học sinh mà lựa chọn đồ dùng trực quan cho phù hợp, đem lại hiệu quả cao nhất.
Ví dụ 1: Sử dụng tranh ảnh.
Ở bài 21: Ở mục V.2. Miền Nam chiến đấu chống chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mĩ, khi nói về cuộc đấu tranh của tín đồ Phật giáo chống chính quyền Mĩ – Diệm , tôi sử dụng hình ảnh Hòa Thượng Thích Quảng Đức tự thiêu tạo cho học sinh ấn tượng sâu sắc về sự kiện lịch sử này, giúp các em nhớ lâu và nắm chắc kiến thức: Tháng 5-1963, chính phủ Ngô Đình Diệm ban hành lệnh cấm việc treo cờ Phật giáo vào ngày lễ Phật Đản. Ngày 11-6-1963, khoảng 350 hòa thượng và ni cô tiến hành diễu hành lên án chính sách kì thị Phật giáo và đòi bình đẳng tôn giáo, Thích Quảng Đức ngồi trong chiếc ô tô Austin Westmister dẫn đầu đoàn diễu hành . Sự việc diễn ra tại ngã tư đương phố Sài Gòn, Thích Quảng Đức ra đi cùng với 2 nhà sư khác. Một người đặt 1 tấm đệm xuống đường còn người kia mở ca bin xe và lấy ra một bình xăng dung tích 5 galon( gần 4l). Đoàn diễu hành tạo thành nhiều lớp vòng tròn xung quanh, Thích Quảng Đức bình tĩnh ngồi thiền trên tấm đệm. Hai nhà sư bắt đầu trút xăng lên đầu ông. Thích Quảng Đức lần tràng hạt và bắt đầu niệm “ Nam Mô A Di Đà Phật” trước khi tự tay châm lửa bằng diêm. Lửa nhanh chóng thêu rụi áo cà sa và da thịt của vị hòa thượng, khói đen bốc lên từ cơ thể đang cháy bùng của ông . Chừng 10 phút sau thì lửa tàn, Thích Quảng Đức đổ gục xuống đường. Sau khi chết, thi hài của Thích Quảng Đức đã được hỏa táng lại, nhưng trái tim của ông không cháy mà vẫn còn nguyên, về sau được đặt trên một chiếc cốc rượu lễ bằng thủy tinh tại chùa Xá Lợi. Giới phật tử coi đây là một điều thiêng, một biểu tượng của lòng trắc ẩn và suy tôn ông thành một vị Bồ tát.
 Dạy Ở bài 22 mục II. 2. Miền Bắc vừa chiến đấu chống chiến tranh phá hoại, vừa sản xuất và làm nghĩa vụ hậu phương, khi giảng về vai trò hậu phương của miền Bắc chi viện cho miền Nam, tôi sử dụng các bức ảnh từng đoàn quân, đoàn xe chi viện cho tiền tuyến miền Nam qua tuyến đường Trường Sơn lịch sử. Bức hình tạo cho các em biểu tượng về một dân tộc anh hùng, đoàn kết trong chiến đấu. Vì tiền tuyến miền Nam, nhân dân miền Bắc quyết tâm “một người làm việc bằng hai”, cũng để thực hiện chân lí “ dân tộc Việt Nam là một, nước Việt Nam là một”.
Nhưng để cho mạch máu giao thông từ Bắc vào Nam được thông suốt, biết bao xương máu của các chiến sĩ và nhân dân đã đổ xuống, tôi sử dụng hình ảnh 10 cô gái TNXP hy sinh ở ngã ba Đồng Lộc.
 Tôi phát vấn học sinh “Em biết gì về sự kiện ở ngã ba Đồng Lộc”, trước khi cung cấp thông tin về sự kiện này: 10 cô gái TNXP thuộc tiểu đội 4, đại đội 552, tổng đội 55 giao thông vận tải đóng ở ngã ba Đồng Lộc. Trưa ngày 24/7/1968, một ngày như mọi ngày, 10 chị ra đường làm nhiệm vụ. Đến 16 giờ 30 phút, trận bom thứ 15 trong ngày dội xuống Đồng Lộc, 1 quả bom đã nổ gần căn hầm chữ A, nơi 10 chị đang tránh bom, làm sập hầm và tất cả 10 chị đã hy sinh khi tuổi đời còn rất trẻ. Người trẻ tuổi nhất khi ấy mới 17, 3 chị lớn tuổi nhất cùng ở tuổi 24.
 Bài 22: Mục IV.2. Miền Bắc vừa chiến đấu chống chiến tranh phá hoại, vừa sản xuất và làm nghĩa vụ hậu phương, tôi giới thiệu về sức mạnh quân sự của Hoa Kỳ qua hình ảnh “Pháo đài bay” - Máy bay B52: Khi mới ra đời B52 được quảng cáo rùm beng: “B52 là siêu pháo đài bay thượng đẳng, là thần tượng của Không lực Hoa Kỳ, là sản phẩm hội tụ những thành tựu kỳ diệu nhất của nền công nghiệp hàng đầu thế giới, là thứ vũ khí linh hoạt nhất trong bộ ba vũ khí chiến lược của Mỹ (Tên lửa tầm xa, tàu ngầm hạt nhân, máy bay ném bom chiến lược) B52 trút bom như mưa. Tiếng bom rơi xé không khí, gầm rít ghê rợn như giông bão. Một phi vụ B52 có thể hủy diệt cả một khu vực rộng lớn. Một tốp chiếc B52 sẽ biến một diện tích hơn 2 km2 thành bình địa không một sinh vật nào có thể tồn tại nổi dưới sức công phá ghê gớm của bom B52. Đối phương sẽ bị hủy diệt về quân sự, khiếp đảm về tinh thần, bởi vì họ cảm thấy hoàn toàn bất lực trước sức mạnh tàn phá ghê gớm của B52 mà họ không có cách gì chống đỡ nổi. Nhưng thực tế “B52 có hủy diệt được Việt Nam hay không?”, các em đã có câu trả lời của mình “ không thể ”. Dân tộc Việt Nam với tinh thần đoàn kết và sức sống kiên cường đã đánh bại B52 của Mĩ, tôi sử dụng hình ảnh “Máy bay Mĩ rơi trên đường phố Hà Nội”để khắc họa thắng lợi của nhân dân ta.
“Pháo đài bay” B52
 Máy bay Mĩ rơi trên đường phố Hà Nội
Khi nói về tội ác của đế quốc Mĩ gây ra cho nhân dân Việt Nam, tôi sử dụng bức ảnh “Kim Phúc trong trận bom napan của Mĩ ở Việt Nam” do Nick Ut chụp năm 1972, bức ảnh ghi lại dấu ấn cả một thời đại và tố cáo tội ác kinh hoàng của chiến tranh, được tờ Telegraph đánh giá là một trong mười bức ảnh có tác động làm thay đổi thế giới của chúng ta. Trong bức ảnh là hình ảnh 5 đứa trẻ Việt Nam vẻ mặt khiếp đảm chạy trốn một cuộc bỏ bom napalm. Đáng thương nhất là cô bé giữa khuôn hình – Kim Phúc – trần truồng, gào khóc với cánh tay gầy gò xương xẩu. Bức ảnh chạm đến trái tim của những người yêu hòa bình trên khắp thế giới. Tấm ảnh này đã góp phần thay đổi nhận thức của nhiều người về cuộc chiến tranh mà Mĩ tiến hành ở Việt Nam, khiến phong trào phản chiến thêm mạnh mẽ.
 Qua những ví dụ sinh động cụ thể như trên, tôi sẽ hình thành được cho học sinh thái độ căm thù chiến tranh, với đế quốc Mĩ xâm lược và thương xót trước những hi sinh, mất mát lớn lao của đất nước, từ đó, các em sẽ ý thức được nhiệm vụ của mình trong việc bảo vệ và xây dựng đất nước.
Từ những hình ảnh và qua lời giảng truyền cảm của giáo viên, các em thấy được tinh thần chiến đấu kiên cường của quân dân ta, thấy được sức mạnh của nhân dân. Qua đó, giáo dục các em lòng yêu nước, khâm phục trước sự hi sinh của các chiến sĩ cách mạng, bồi dưỡng lòng tự hào dân tộc.
Ví dụ 2 : Sử dụng bản đồ, lược đồ các chiến dịch .
Bài 21: Mục III.2.Phong trào “ Đồng khởi ”(1959-1960), tôi sử dụng lược đồ phong trào “Đồng khởi “ để giúp cho học sinh nắm được diễn biến của phong trào, đặc biệt tôi chú ý nhấn mạnh cho các em thấy sự phát triển mạnh mẽ của phong trào, từ 3 xã của huyện Mỏ Cày lan ra toàn huyện, rồi cả tỉnh Bến Tre, lan ra các tỉnh Nam Bộ, Tây Nguyên và Trung Trung Bộ. Qua đó cho các em thấy được sức mạnh to lớn của quần chúng nhân dân và cũng là minh chứng khẳng định nhân dân miền Nam quyết tâm đoàn kết cùng nhân dân cả nước đấu tranh vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
 Bài 23: Mục III.2. Cuộc tổng tiến công và nồi dậy Xuân 1975, tôi sử dụng lược đồ kết hợp tường thuật diễn biến của 3 chiến dịch. Học sinh được trực tiếp quan sát từng diễn biến của chiến dịch một cách sinh động, cụ thể và làm khơi dậy ở các em khí thế hào hùng, dũng mãnh và thần tốc của cuộc tổng tiến công và nổi dậy của nhân dân ta trong những giây phút lịch sử trọng đại đó. Từ đó, toàn bộ các sự kiện, diễn biến của chiến dịch sẽ được các em ghi nhớ bài ngay tại lớp và các em có thể trình bày lại toàn bộ diễn biến chiến dịch theo bản đồ. Đồng thời, cùng với việc tìm hiểu diễn biến các chiến dịch, các em nhận thức được sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, nhận định đúng thời cơ, đề ra chủ trương, kế hoạch hợp lí, từ đó thấy được nguyên nhân quyết định nhất đến sự thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước là nhờ sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng. 
. Ví dụ 3: Sử dụng phim ảnh trong dạy học nội khóa và các hoạt động ngoại khóa của bộ môn.
Trong các hoạt động ngoại khóa việc sử dụng phim ảnh đem lại hiệu quả rất cao. Như trong ngoại khóa kỉ niệm ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước(30-4-1975), có thể sử dụng các bộ phim tư liệu như Tổng tiến công và nổi dậy 1972, Đại thắng mùa xuân 1975.
Đối với các giờ học nội khóa do hạn chế về thời gian của tiết học nên giáo viên chỉ nên sử dụng các đoạn phim tư liệu ngắn tập trung vào các sự kiện tiêu biểu kết hợp với lời dẫn dắt, tường thuật thì sẽ đạt hiệu quả hơn. Ở bài 22: Mục III.3. Cuộc tiến công chiến lược năm 1972, giáo viên có thể sử dụng đoạn phim tư liệu ngắn về cuộc chiến đấu của quân ta tại Thành cổ Quảng Trị. Bài 23.Mục III.2.Cuộc tổng tiến công và nổi dậy Xuân 1975, giáo viên lựa chọn từng đoạn phim nhỏ về diễn biến của 3 chiến dịch : chiến dịch Tây Nguyên, chiến dịch Huế - Đà Nẵng và chiến dịch Hồ Chí Minh. Việc sử dụng các đoạn phim tư liệu sẽ thu hút được sự chú ý của học sinh, tạo ra những xúc cảm mạnh mẽ. Sau khi cho học sinh theo dõi, giáo viên đặt ra câu hỏi: “Cảm nhận của em khi theo dõi đoạn phim?”. Giáo viên cho học sinh trình bày ý kiến và cảm nhận của bản thân. Qua đó, các em sẽ cảm thấy ấn tượng với những hình ảnh, kiến thức được khắc sâu hơn, làm cơ sở để tiếp thu kiến thức mới, kích thích tư duy của các em hoạt động, những hình ảnh được quan sát sẽ phát triển trí tưởng tượng của các em.
 Một trong những biện pháp quan trọng để giờ dạy lịch sử khơi dậy được hứng thú ,xúc cảm của học sinh đó là người giáo viên sử dụng lời nói sinh động ,nhất là những đối tượng là HS ở nông thôn và miền núi ,các em ở đây khả năng sử dụng ngôn ngữ nói và viết còn nhiều hạn chế ,tư duy cụ thể mang tính phổ biến hơn tư duy trừu tượng .Trong ngôn ngữ giao tiếp ,các em thường tỏ ra lúng túng ,diễn đạt thiếu mạch lạc ,điều này làm hạn chế không nhỏ đến năng lực nhận thức ,kĩ năng phát triển tư duy trong học tập bộ môn ,vì vậy chúng ta cần hết sức chú ý trong sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh gợi mở ,có liên hệ ,so sánh ,sử dụng cách miêu tả ,tường thuật ,chủ động diễn đạt bằng những ngữ điệu biểu lộ sắc thái tình cảm ...như vậy sẽ khơi dậy khả năng xúc cảm,hứng thú học tập của học sinh trong giờ học lịch sử vốn được coi là khô khan
 2.4 Hiệu quả
 Trong năm học 2017-2018, tôi đã vận dụng kinh nghiệm này vào các tiết dạy và thu được kết quả khả quan. Tôi nhận thấy những kinh nghiệm này phù hợp với cuộc vận động đổi mới phương pháp dạy học – lấy học sinh làm trung tâm của Bộ giáo dục và đào tạo. Học sinh thấy hứng thú hơn trong học tập, tích cực, chủ động sáng tạo để mở rộng vốn hiểu biết của mình đồng thời cũng linh hoạt trong việc lĩnh hội kiến thức. Không khí học tập trở nên sôi nổi hơn, các em không còn thấy Lịch sử là môn học khô khan, nhàm chán, khó ghi nhớ các mốc thời gian, sự kiện. Qua đó các em yêu thích môn Lịch sử hơn, tỉ lệ học sinh khá, giỏi tăng lên, tỉ lệ học sinh yếu kém giảm .
 Mặc dù thời gian rất hạn chế nhưng tôi đã vận dụng sáng kiến kinh nghiệm này vào các tiết dạy và đã đạt được kết quả khả quan. Trước hết bản thân đã nhận thấy rằng những kinh nghiệm này rất phù hợp với chương trình sách giáo khoa mới và với những tiết dạy theo hướng đổi mới. Học sinh có hứng thú học tập hơn, tích cực chủ động sáng tạo để mở rộng vốn hiểu biết, đồng thời cũng rất linh hoạt trong việc thực hiện nhiệm vụ lĩnh hội kiến thức và phát triển kĩ năng. Không khí học tập sôi nổi, nhẹ nhàng và học sinh yêu thích môn học hơn. Tôi cũng hi vọng với việc áp dụng đề tài này học sinh sẽ đạt được kết quả cao trong các kì thi và đặc biệt học sinh sẽ yêu thích môn học này 
 Cụ thể, kết quả kiểm tra đánh giá học sinh cuối năm học ở 3 lớp 12 sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm như sau:
LỚP
SĨ SỐ
 GIỎI
 KHÁ
 TRUNG BÌNH
 YẾU, KẾM
12C7
42
6
32
 3
0
12C10
42
18
24
0
0
12C11
42
20
22
0
0
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
 3.1 Kết luận
	Trong dạy học lịch sử, tạo xúc cảm cho học sinh có ý nghĩa quan trọng trong việc khôi phục và mô tả hình ảnh quá khứ giúp cho các em có biểu tượng chính xác sinh động về thời đại xa xưa. Khi đó tạo được xúc cảm tích cực đối với môn học lịch sử cho học sinh sẽ là động cơ thúc đẩy các em trong quá trình học tập. Xúc cảm có sức mạnh to lớn giúp học sinh lĩnh hội được kiến thức trong bài giảng, phát huy tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh, là cơ sở để các em nắm vững bản chất sự kiện hiện tượng, hình thành khái niệm, hiểu rõ quy luật, bài học quan trọng của lịch sử.
	Trên cơ sở có được những biện pháp để khơi dậy ở học sinh khả năng và sự hứng thú ,tạo xúc cảm tích cực trong học tập lịch sử, các em sẽ tích cực chủ động tìm kiếm những tài liệu tham khảo để làm giàu thêm vốn tri thức của mình, hiểu sự kiện hiện tượng một cách chính xác, đúng đắn. Ngược lại, nguồn kiến thức mà các em tham khảo qua các tài liệu phong phú đó sẽ củng cố xúc cảm học tập lịch sử trở nên bền vững hơn.
Việc tạo ra sự hứng thú,say mê và nguồn xúc cảm học tập lịch sử cho học sinh qua dạy học lịch sử Việt Nam nói chung và dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 – 1975 nói riêng là việc làm rất cần thiết đối với người giáo viên. Qua đó, hình thành ở các em lòng yêu nước, căm ghét chiến tranh và kẻ thù xâm lược, biết ơn những người đã ngã xuống để giành lại độc lập, bảo vệ, thống nhất Tổ quốc, giáo dục lòng tin vào Đảng, vào sức mạnh của toàn dân. Vì thế, người giáo viên phải thường xuyên cải tiến phương pháp dạy học, bồi dưỡng xúc cảm cho học sinh kết hợp với sự tích cực chủ động học tập của các em nhằm nâng cao hiệu quả của bài học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay.
 Do thời gian có hạn, cùng với kinh nghiệm giảng dạy chưa nhiều nên tôi mạnh dạn trình bày quan điểm của mình trong việc có những biện pháp nhằm để khơi dậy ở học sinh khả năng và sự hứng thú học tập lịch sử , góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Với sáng kiến kinh nghiệm này, tôi hi vọng sẽ góp một phần nhỏ vào việc giúp giáo viên và học sinh trường THPT Hàm Rồng nói riêng, các đồng nghiệp và học sinh các trường bạn nói chung thực hiện phương pháp sử dụng những câu hỏi để phát huy tính tích cực của học sinh đạt hiệu quả cao hơn. Về phía bản thân, tôi xin hứa tiếp tục phát huy những kết quả đạt được của việc thực hiện sáng kiến kinh nghiệm trên, đồng thời không ngừng rút kinh nghiệm, khắc phục khó khăn để nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học.
3.2 Kiến nghị 
 - Có rất nhiều tác phẩm văn học, phim tài liệu, phim truyện có nội dung lịch sử, nhà trường có thể mua để phục vụ cho việc giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh.
 -Nhà trường tổ chức các buổi chiếu phim cho học sinh xem những bộ phim có giá trị lịch sử như: “ Hồ Chí Minh- Chân dung một con người”, “ Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”,” Ngã ba Đồng Lộc”, “Đừng đốt”, “Hà Nội 12 ngày đêm”
 - Tổ chức các hoạt động ngoại khóa cho học sinh như thi kể chuyện lịch sử, đóng kịch, sưu tầm tranh ảnh về nhân vật lịch sử như lãnh tụ Hồ Chí Minh, đại tướng Võ Nguyên Giáp.hay một giai đoạn trong lịch sử Việt Nam.
 -Tổ chức các buổi tham quan di tích lịch sử cho giáo viên và học sinh .
 Trên đây là một số kinh nghiệm của tôi trong quá trình giảng dạy lịch sử. Do còn hạn chế về sự hiểu biết và kinh nghiệm nên không tránh khỏi những sai sót, rất mong nhận được sự đóng góp của các đồng nghiệp và quý thầy cô.
Cuối cùng , xin chân thành cảm ơn tập thể giáo viên và học sinh trường THPT Hàm Rồng đã giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài này. Chân thành cảm ơn quý Thầy cô cùng bạn đọc đã bỏ chút thời gian quý báu để đến với đề tài và xin được tiếp thu ý kiến đóng góp của các đồng nghiệp .       
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa, ngày 23 tháng 5 năm 2018
CAM KẾT KHÔNG COPY
Tác giả
Lê Thị Bình