Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao hiệu qủa công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử cho học sinh lớp 11 Trường THPT Lam Kinh

 học sinh phải có năng lực độc lập suy nghĩ để giải quyết vấn đề nêu ra, học sinh phải có trình độ tư duy cao, có khả năng lập luận, lý giải vấn đề. Các dạng thường gặp như:
+ Đề thi về xác lập mối quan hệ nhân quả giữa các sự kiện lịch sử:
          Ví dụ: Hãy sắp xếp theo trình tự thời gian các sự kiện chủ yếu của phong trào yêu nước Việt Nam trong những năm 1858 – 1874 và rút ra đặc điểm phong trào chống Pháp của nhân dân?
Loại đề thi này yêu cầu học sinh phải suy nghĩ kỹ, nếu không sẽ dễ nhầm lẫn với loại đề hệ thống hóa kiến thức cơ bản đã trình bày trên. Đề thi yêu cầu thí sinh không chỉ ghi nhớ các sự kiện lịch sử theo tiến trình thời gian mà điều quan trọng là thí sinh phải lý giải mối quan hệ giữa các sự kiện đã được lựa chọn.
         + Đề thi xác định tính kế thừa giữa các sự kiện lịch sử, giai đoạn, thời kì lịch sử: Đề yêu cầu học sinh phải hiểu rõ quá trình phát triển liên tục, thống nhất, tính phong phú, đa dạng, cụ thể của các sự kiện, giai đoạn, thời kì lịch sử. Khi làm loại đề này, học sinh phải nắm vững một vấn đề có tính quy luật trong sự phát triển của lịch sử. Sự kiện xảy ra trước tác động đến sự ra đời và phát triển của sự kiện tiếp sau, chúng có quan hệ chặt chẽ với nhau.
Ví dụ: Các cuộc cách mạng tư sản thời cận đại sẽ tác động như thế nào tới xã hội phong kiến Tây Âu và sự ra đời của xã hội Tư bản?
+ Đề thi xác định tính kế thừa giữa các sự kiện trong quá trình lịch sử cũng như loại đề thi về mối quan hệ nhân quả giữa các sự kiện, song nó tập trung hơn vào một sự kiện chính; nó nâng cao hơn về mặt khái quát - lý luận.
Ví dụ: Từ các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên thời Trần ở thế kỉ XIII, hãy rút ra bài học cho sự nghiệp bảo vệ tổ quốc ngày nay?
- Loại bài thi thực hành lịch sử: Yêu cầu học sinh không chỉ có biểu tượng lịch sử chính xác, giàu hình ảnh mà còn biết vận dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống, lao động và công tác xã hội. Vì vậy, nội dung bài thi thực hành lịch sử giúp học sinh rèn luyện kỹ năng bộ môn. Những số liệu, câu hỏi đưa ra trong bài làm cần ngắn gọn, rõ ràng, đầy đủ, dễ hiểu và giải quyết được vấn đề đặt ra. Đề thi thường gặp vẽ bản đồ, lược đồ gồm sử dụng bản đồ câm đến vẽ và trình bày theo bản đồ.
          Ví dụ 1: Dùng bản đồ câm các cuộc cách mạng tư sản thời cận đại, hãy ghi tên cách mạng tư sản và thời gian.
          Ví dụ 2: Vẽ biểu đồ và tường thuật (viết) diễn biến cuộc khởi nghĩa chống quân Minh của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thế kỉ XV.
          Để giải quyết được những dạng đề như trên khâu quan trọng là việc phân tích đề, bởi vì phân tích đề tốt sẽ giúp học sinh xác định, lựa chọn đúng kiến thức, lập dàn ý dễ dàng. Phân tích đề đúng sẽ tránh trường hợp lạc đề, lệch đề.
          Cấu tạo đề thi học sinh giỏi hiện nay rất nhiều câu, nhiều dạng đề, đòi hỏi học sinh phải tư duy và xử lý nhanh các kỹ năng phân tích đề, phân bố thời gian, xác định thời gian, không gian, nội dung lịch sử và yêu cầu của câu hỏi  sao cho phù hợp là kỹ năng cần rèn luyện thường xuyên.
e. Kỹ năng làm bài
          - Phân tích câu hỏi trong đề thi.
         Đây là công việc đầu tiên mà học sinh nhất thiết phải làm để hiểu kĩ đề bài. Học sinh phải dành thời gian thỏa đáng (khoảng 10 phút) để đọc hết và hiểu chính xác từng từ, từng chữ trong câu hỏi. Trong đề thi, một câu hỏi chặt chẽ sẽ không có từ nào là “thừa”. Đọc kĩ câu hỏi để xác định thời gian, không gian, nội dung lịch sử và yêu cầu của câu hỏi (trình bày, so sánh, giải thích, phân tích, đánh giá...). 
          - Phân bố thời gian cho hợp lí. Học sinh cần vạch ra thời gian biểu hợp lý, tránh tình trạng làm bài vội vàng hoặc không hoàn thành bài làm, thừa hoặc thiếu thời gian. Hãy căn cứ vào điểm số của từng câu mà tính thời gian, mỗi điểm khoảng 15 phút là phù hợp.
          - Lập dàn ý chi tiết.
          Hãy coi mỗi câu hỏi như một bài viết ngắn, lập dàn ý, xác định những ý chính và trình tự của các ý. Sau đó hãy “mở bài”, đừng mất nhiều thời gian suy nghĩ về “mở bài”. Khi đã xác định đúng nội dung sẽ biết mở bài thế nào, và nên mở bài trực tiếp, ngắn gọn - không quá 10 dòng. Sau khi viết hết nội dung, sẽ biết kết luận. Đừng nghĩ trước kết luận và cũng chỉ nên kết luận thật ngắn gọn.
	Cấu trúc của một bài thi học sinh giỏi môn lịch sử lớp 11 sẽ gồm 6 câu với thang điểm 20 (Gồm 6 điểm lịch sử thế giới, 12 điểm lịch sử Việt Nam và 2 điểm lịch sử địa phương). Do đó, trừ những câu lập bảng (Niên biểu, so sánh, thống kê) thì các câu tự luận, học sinh cần đảm bảo ba phần:
	+ Mở bài
	+ Thân bài
	+ Kết luận. 
	Căn cứ vào điểm số của từng câu mà viết phần mở bài, thân bài, kết luận dài hoặc ngắn cho phù hợp. Tránh trường hợp dông dài hoặc cộc lốc khi trình bày nội dung câu trả lời.
          - Về hình thức trình bày: không phải ai cũng viết được chữ đẹp, câu hay, nhưng hãy cố gắng viết cho rõ ràng, đúng câu, đúng chính tả, đừng dùng từ sáo rỗng, dài dòng, đừng viết tắt. Hãy luôn nhớ: Đúng, đủ, rõ ràng, lời văn giản dị, trình bày khoa học. Tuyệt đối không được viết tùy tiện, rườm rà.
          Khuyến khích học sinh có thể dẫn chứng thơ, văn học, những nhận định, đánh giá, để minh họa trong quá trình làm bài thi.
          Lưu ý: Để làm một bài thi lịch sử đạt hiệu quả cao học sinh phải:
            1. Hiểu đề: Đọc thật kĩ từng chữ trong câu hỏi để hiểu rõ người ta hỏi vấn đề gì? Phạm vi thời gian của câu hỏi là từ năm nào đến năm nào? Như vậy tránh được lạc đề hoặc thiếu ý.
          2. Dựng khung: Dù thuộc đến mấy cũng không viết ngay vào giấy thi. Hãy viết dàn ý vào giấy nháp sao cho thật đầy đủ và có hệ thống, đáp ứng yêu cầu của câu hỏi.
          3. Cắm chốt: Ở mỗi phần của dàn ý ấy, ghi những chốt, nghĩa là sự kiện quan trọng cùng với thời điểm của nó. Như vậy bài làm sẽ không bỏ sót những sự kiện quan trọng.
          4. Viết sạch: Viết vào giấy thi một cách sáng sủa, dễ đọc. Hết mỗi ý chính, mỗi sự kiện nên xuống dòng. Thấy cần thiết để làm nổi bật từng giai đoạn, từng sự kiện, từng ý nghĩa có thể ghi 1, 2, 3 hoặc a, b, c hoặc gạch đầu dòng, vì lịch sử là một môn khoa học xã hội, có thể trình bày một cách có hệ thống. Như vậy cũng dễ cho người chấm. Tuy nhiên cũng hạn chế dùng cách đánh đề mục để không gây nhầm lẫn đánh dấu bài cho giám khảo chấm. Bài thi lịch sử trong những năm gần đây nhiều câu nên học sinh không được chủ quan, viết quá dài - rườm rà.
          Chữ nào sai thì dùng thước gạch đi, không nên xóa lem nhem, không đưa vào ngoặc đơn. Nếu trót thiếu cả một đoạn dài, có thể ghi bổ sung xuống cuối bài. Phải chia thời gian để trả lời đủ các câu hỏi, tránh đầu voi đuôi chuột, nghĩa là làm bài đầu tiên thì viết bài cẩn thận, đầy dủ, chi tiết, rõ ràng, mạch lạc, sạch, đẹp, nhưng sau đó thì viết cẩu thả, thiếu ý, tùy tiện thiếu nội dung hoặc mập mờ không rõ nội dung..
          5. Đọc lại: Phải tính toán thời gian, để khi viết bài xong, vẫn còn độ 10, 15 phút. Nhất thiết phải đọc lại bài để sửa chữa những chỗ sai sót nhầm lẫn rồi mới nộp bài. Đọc lại là khâu rất quan trọng để bài thi được điểm cao hơn.
f. Chấm và sửa bài
          Một học sinh giỏi không chỉ nắm vững kiến thức lịch sử, vững kỹ năng mà còn có sự sáng tạo. Vì vậy, trong quá trình bồi dưỡng cho học sinh tôi thường xuyên quan tâm đến việc chấm và sửa bài cho học sinh. Bài viết cần phải được sửa chữa, chỉ bảo cụ thể, để phát huy những cái hay, sửa sai kịp thời những cái dở, để có sự nhìn nhận đánh giá một cách công bằng, khách quan mỗi khi tuyển lựa đội tuyển chính thức đi dự thi.
          Sau khi dạy một chuyên đề, hay một giai đoạn lịch sử tôi thường tổ chức kiểm tra để chấm và sửa bài cho học sinh. Kiểm tra có thể cho bài tập để các em về nhà làm, quy định thời gian nộp bài, nhưng theo tôi tốt nhất là cho học sinh làm bài kiểm tra ngay trên lớp bồi dưỡng.
          Ngoài ra tôi còn khuyến khích học sinh có thể tự tìm đề để viết rồi đưa cho thầy cô sửa giúp, sau đó viết lại nhuần nhuyễn.Cách này giúp học sinh tăng khả năng trình bày, diễn đạt của mình và tạo thêm kỹ năng ứng phó tốt với nhiều loại đề.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Thông qua việc áp dụng các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 11 ở Trường THPT Lam Kinh theo đề tài sáng kiến kinh nghiệm, cá nhân tôi nhận thấy sự thay đổi lớn về hiệu quả của công tác bồi dưỡng học sinh giỏi.
Do vậy, đề tài có tính khả thi, có thể áp dụng lâu dài và rộng rãi cho giáo viên dạy bồi dưỡng học sinh giỏi bộ Lịch sử ở trường Trung học phổ thông để nâng cao hiệu quả chất lượng môn Lịch sử nói chung và bồi dưỡng học sinh giỏi nói riêng.
Từ sự cố gắng của giáo viên và học sinh, nên kết quả đạt được trong kì thi học sinh giỏi môn Lịch sử ở trường mà tôi giảng dạy liên tục trong những năm qua luôn tăng lên về số lượng và chất lượng điểm, giải học sinh giỏi. Thiết nghĩ đây sẽ là cơ sở để tôi nghiên cứu, thực hiện đề tài này và sẽ áp dụng vào công tác giảng dạy, bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi của trường và bổ sung thêm các kinh nghiệm ôn luyện học sinh giỏi môn lịch sử cho đồng nghiệp ở trong tỉnh cùng tham khảo trong những năm học tiếp theo.
Để kiểm nghiệm hiệu quả các biện pháp, cá nhân đã kiểm nghiệm chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử ở trường THPT Lam Kinh qua 5 năm học (Từ năm học 2014 - 2015 đến năm học 2018 - 2019. Qua đó rút ra tính khả thi của nó trong thực tiễn giáo dục.
- Phương pháp tiến hành:
+ Năm thực nghiệm (2016 - 2017; 2017 - 2018; 2018 - 2019): Áp dụng các các biện pháp nâng cao hiệu qủa công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử cho học sinh lớp 11 Trường THPT Lam Kinh. 
+ Năm đối chứng (2014 - 2015; 2015 - 2016): Không áp dụng các các biện pháp nâng cao hiệu qủa công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử cho học sinh lớp 11 Trường THPT Lam Kinh 
- Kết quả thực nghiệm: có sự chênh lệch giữa các năm thực nghiệm và các năm đối chứng về số lượng và chất lượng giải học sinh giỏi môn Lịch sử. Cụ thể là:
+ KẾT QUẢ SỐ LƯỢNG HỌC SINH GIỎI CẤP TỈNH MÔN LỊCH SỬ TRƯỜNG THPT LAM KINH TRƯỚC KHI ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI THEO ĐỀ TÀI SKKN 
(Bảng 1):
Năm học
Tổng số học sinh dự thi HSG
Điểm học sinh đạt được
Giải học sinh giỏi cấp tỉnh
Ghi chú
Số lượng
Khung điểm
Số lượng
Tỉ lệ %

2014 - 2015
5
8,0 - 11,25
0
0

2015 - 2016
5
9,0 - 12,0
01 giải KK
20,0


 	+ KẾT QUẢ SỐ LƯỢNG HỌC SINH GIỎI CẤP TỈNH MÔN LỊCH SỬ TRƯỜNG THPT LAM KINH SAU KHI ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI THEO ĐỀ TÀI SKKN 
(Bảng 2):
Năm học
Tổng số học sinh dự thi HSG
Điểm học sinh đạt được
Giải học sinh giỏi cấp tỉnh
Ghi chú
Số lượng
Khung điểm
Số lượng
Tỉ lệ %

2016 - 2017
5
9,75 - 14,0
02 giải:
1 giải ba, 
1 giải kk
40,0

2017 - 2018
5
10,0 -14,75
03 giải:
1 giải ba,
2 giải kk
60,0

2018 - 2019
5
12,5 -15,75
05 giải:
01 giải nhì,
2 giải ba,
2 giải kk
100,0


Kết luận: Từ kết quả ở bảng 1 và bảng 2 cho thấy kết quả thi học sinh giỏi bộ môn Lịch sử của nhà trường từ khi áp dụng các biện pháp theo đề tài SKKN đã tăng lên rõ rệt, cả về điểm số, số lượng và chất lượng giải. Thành tích đó đã góp phần không nhỏ vào bảng thành tích chung của nhà trường và khẳng định sự tiến bộ trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi của giáo viên.
3. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ:
3.1. Kết luận:
Sáng kiến kinh nghiệm này qua trải nghiệm thực tế nêu trên, tôi khẳng định mục đích nghiên cứu đặt ra đã cơ bản hoàn tất. Trong quá trình nghiên cứu tôi xin rút ra một số kết luận sau:
- Để bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử đạt hiệu quả trước hết phải có những giáo viên vững vàng về kiến thức, kỹ năng thực hành lịch sử, phải ra sức trau dồi về biện pháp ôn luyện đội tuyển học sinh giỏi, đọc sách báo để ngày càng làm phong phú thêm vốn kiến thức của mình.
- Giáo viên cũng phải thực sự yêu nghề, tâm huyết với công việc bồi dưỡng học sinh giỏi, khắc phục những vất vả mà ngược lại ôn luyện một cách dài hơi, liên tục và đảm bảo tiến trình ôn luyện. Niềm đam mê là yếu tố rất cần thiết khi bạn muốn dạy tốt và có học sinh học tốt môn Lịch sử.
- Thường xuyên học hỏi trau dồi kiến thức, có phương pháp nghiên cứu bài, soạn bài, ghi chép giáo án một cách khoa học. Tham khảo nhiều sách báo tài liệu có liên quan, giao lưu học hỏi các bạn đồng nghiệp có nhiều kinh nghiệm, các trường có bề dày thành tích.
- Tạo sự giao tiếp cởi mở, thân thiện với học sinh, mẫu mực trong lời nói, việc làm, thái độ, cử chỉ có tâm hồn trong sáng lành mạnh để học sinh noi theo.
 - Giáo viên phải khơi dậy niềm say mê, hứng thú của học sinh đối với môn học Lịch sử, luôn phối hợp với gia đình để tạo điều kiện tốt nhất cho các em tham gia học tập. Đồng thời ra sức động viên, khích lệ học sinh nỗ lực phấn đấu; không “Bỏ cuộc” trước khó khăn đặc trưng của môn học, ngược lại các em còn thi đua và ra sức phấn đấu để thi học sinh giỏi đạt kết quả cao nhất.
- Tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử: Cần thực sự làm tốt các nội dung sau:
+ Phát hiện những học sinh có khả năng trở thành học sinh giỏi lịch sử.
+ Bồi dưỡng kiến thức lịch sử.
+ Bồi dưỡng kỹ năng tìm hiểu tài liệu lịch sử.
+ Bồi dưỡng kỹ năng phân tích đề.
+ Bồi dưỡng kỹ năng làm bài thi lịch sử.
Tuy nhiên, trong quá trình giáo dục, bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 11 ở trường THPT nói chung và môn Lịch sử nói riêng, chúng ta không nên áp dụng rập khuôn máy móc bất kỳ một biện pháp pháp giáo dục tiên tiến nào, mà nên “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Để đạt được mục đích giáo dục, cần phải biết chọn biện pháp thích hợp với đặc điểm riêng của từng trường, từng địa phương và từng đối tượng học sinh. Qua đó kết hợp đồng thời “Đa dạng hóa” các biện pháp để công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử đạt kết quả cao hơn.
3.2.Kiến nghị:
Từ việc phân tích thực trạng và đề ra các các biện pháp nâng cao hiệu qủa công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử cho học sinh lớp 11 ở Trường THPT Lam Kinh, cá nhân xin mạnh dạn đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao hơn nữa công tác bồi dưỡng học sinh giỏi như sau:
Một là: Nhà trường cần xây dựng kế hoạch ôn luyện học sinh giỏi cụ thể, tổ chức chọn đội tuyển và bồi dưỡng học sinh giỏi ngay từ cuối năm học trước hoặc đầu năm học sau, chú trọng hơn công tác khảo sát, lựa chọn học sinh vào lớp bồi dưỡng học sinh giỏi để đạt được kết quả cao nhất.
Hai là: Nhà trường nên tổ chức cho các đội tuyển học sinh giỏi tham gia các kì thi giao lưu với các trong trên cùng địa bàn trong cụm hoặc huyện. Qua đó để các em được tiếp cận với nhiều kiến thức mới, dạng đề mới, nắm bắt rõ hơn về sức học của mình để có sự điều chỉnh và nổ lực trong học tập, ôn luyện.
Ba là: Sở GD-ĐT Thanh Hóa cần nâng cao hơn nữa chủ trương tập huấn công tác bồi dưỡng học sinh giỏi theo môn học vào đầu các năm học. Qua đó thống nhất các nội dung, cấu trúc đề trong kì thi học sinh giỏi theo giai đoạn lịch sử, các dạng yêu cầu của bài thi học sinh giỏi môn Lịch sử.
Trên đây là một vài suy nghĩ góp nhặt, trăn trở, xin được chia sẻ với đồng nghiệp, rất mong sự đóng góp thêm cho sáng kiến này được hoàn thiện hơn nữa. Xin trân trọng cảm ơn!
Xác nhận của thủ trưởng đơn vị
Thanh Hóa, ngày 25/5/2019

Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
 Lê Thị Hoa