Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao hiệu quả nội dung dạy học lịch sử lớp 5 theo định hướng phát triển năng lực học sinh

t hợp trao đổi với bạn bè trình bày ý kiến theo cách hiểu và lập luận của mình qua đó hình thành năng lực vận dụng các kiến thức, kĩ năng vào trong học tập, trong cuộc sống .
4. Quan tâm các vấn đề thực tiễn, phát triển năng lực hoc sinh
Trước đây, nhà trường là nơi duy nhất để ta tiếp nhận kiến thức. Ngày nay, thế giới càng trở nên phẳng hơn nhờ sách vở, internet và các phương tiện truyền thông làm cho mọi người đều có thể tiếp cận thông tin, dữ liệu một cách bình đẳng, mọi lúc, mọi nơi.
Để học sinh rèn luyện, phát triển năng lực giải quyết vấn đề, Nhà trường cần tổ chức các hoạt động đa dạng, phong phú thu hút học sinh tham gia, như hình thức “Rung chuông vàng”, hình thức giới thiệu sách
Học sinh lớp 5 tham gia hội thi “Rung chuông vàng” năm học 2017-2018

Học sinh lớp 5 tham gia hội thi “Giới thiệu sách” năm học 2017-2018
5. Sử dụng các hình thức, phương pháp dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của hoc sinh
Phương pháp dạy học Lịch sử theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ trang bị kiến thức cho học sinh mà đặt trọng tâm rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống; đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn.
Phương pháp dạy học Lịch sử theo định hướng tiếp cận năng lực được thực hiện trên nền tảng những nguyên tắc cơ bản của khoa học lịch sử: thông qua các nguồn sử liệu khác nhau để tái hiện lịch sử, phục dựng một cách khoa học, khách quan, chân thực quá trình phát triển của lịch sử. Thông qua việc tổ chức các hoạt động dạy học đa dạng, giáo viên giúp học sinh phát huy năng lực sáng tạo trong học tập Lịch sử, trở thành “người đóng vai lịch sử”, hay “người làm lịch sử” để khám phá kiến thức lịch sử, vận dụng sáng tạo kiến thức vào các tình huống học tập và thực tiễn cuộc sống.
Học sinh tái hiện câu chuyện lịch sử qua hoạt động ngoài giờ lên lớp
Chính vì vậy, trong quá trình dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng, người giáo viên phải chú trọng việc đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học, lựa chọn và phối hợp có hiệu quả giữa các hình thức tổ chức và phương pháp dạy học lịch sử nhằm hướng dẫn học sinh củng cố hệ thống kiến thức cơ bản, nâng cao nhận thức về lịch sử Việt Nam . Qua đó phát triển năng lực cho các em.
6. Tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm
Xuất phát từ quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực, hiện nay các trường đang thực hiện học tập dưới dạng hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Đây được coi là chìa khóa thực hiện việc học đi đôi với hành, học qua làm, học giải quyết các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống ngay trong lớp, trong trường.
Đây cũng được coi là phương pháp thật sự ưu việt cho sự phát triển năng lực sáng tạo, giúp các em tự chiếm lĩnh kiến thức, hình thành các kĩ năng, giá trị và phẩm chất của bản thân. Hầu hết học sinh khi được học tập dưới dạng này đều tỏ ra thích thú hứng khởi. Rất nhiều em thể hiện rõ năng lực của mình qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong các môn học.
Hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo là các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một bộ phận của quá trình giáo dục được tổ chức ngoài giờ học các môn văn hóa ở trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học.
Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể, học sinh sẽ phát huy vai trò cụ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân. Các em được tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động .
Bên cạnh đó, các em còn được bày tỏ quan điểm ý tưởng và lựa chọn ý tưởng của chính mình. Do vậy mà các em thật sự hào hứng và rất tích cực khi được học tập dưới dạng hoạt động trải nghiệm sáng tạo.
Là một giáo viên trực tiếp đứng lớp, tôi nhận thấy khi được học tập dưới dạng hoạt động trải nghiệm nhất là môn lịch sử các em rất tích cực tham gia. Nhiều em tỏ ra có năng lực thật sự khi thể hiện các hoạt động. Đó là một điều mà giáo viên chúng tôi rất mừng.


Học sinh lớp 5A trải nghiệm hoạt động: Hướng dẫn, giới thiệu về Nhà trường và hoạt động thư viện với các thầy cô và các bạn học sinh huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái về thăm trường (tháng 05/2018)



HS tích cực tham gia các hoạt động sáng tạo ngay tại trường
Khi thực hiện, bản thân tôi đều cảm thấy bất ngờ về kết quả thu được. Đa số các em đều hào hứng phấn khởi. Nhiều em bộc lộ rõ năng khiếu của mình Ngay cả một số em học sinh cá biệt rất lười học, nhưng khi tham gia các hoạt động trải nghiệm sáng tạo thì lại hào hứng, nhiệt tình. Qua đó sẽ giúp các em tiếp cận kiến thức một cách chủ động, tích cực, sáng tạo, tiếp cận và phát triển năng lực của các em học sinh.
7. Tăng cường sử dụng các kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực
Kỹ thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành động của của giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các kỹ thuật dạy học là những đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy học. Các kỹ thuật dạy học tích cực là những kỹ thuật dạy học có ý nghĩa đặc biệt trong việc phát huy sự tham gia tích cực của học sinh vào quá trình dạy học, kích thích tư duy, sự sáng tạo và sự cộng tác làm việc của học sinh. Trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng việc vận dụng các kỹ thuật dạy học tích cực là vô cùng quan trọng. Do đó tùy thuộc vào nội dung từng bài học mà giáo viên lựa chọn các kỹ thuật dạy học sao cho phù hợp.
Để phát huy tối đa việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học lịch sử tôi thường sử dụng “Kỹ thuật KWL”.
- Kĩ thuật KWL: là biểu đồ liên hệ các kiến thức đã biết liên quan đến bài học, các kiến thức muốn biết và các kiến thức học được sau bài học, trong đó:
+ K (Know) - kiến thức/hiểu biết học sinh đã có.
+ W (Want to Know) – những điều học sinh muốn biết 
+ L (Learned) - những điều HS tự giải đáp / trả lời .
- Cách tiến hành:
Sau khi giới thiệu bài học,mục tiêu cần đạt của bài học, giáo viên phát phiếu học tập KWL. Kĩ thuật này có thể thực hiện cho cá nhân hoăc cho nhóm học sinh. Học sinh điền các thông tin trên phiếu như sau:
Tên bài học:
Tên học sinh: Lớp: Trường:
K
(Những điều đã biết)
W
(Những điều muốn biết)
L
(Những điều HS tự giải đáp / trả lời )
-
-

-
-

-
-

Yêu cầu học sinh viết vào cột K những gì đã biết liên quan đến nội dung bài học hoặc chủ đề.
Sau đó viết vào cột W những gì các em muốn biết vè nội dung bài học hoặc chủ đề.
Sau khi kết thúc bài học hoặc chủ đề, học sinh điền vào cột L của phiếu những gì vừa học được. Lúc này, học sinh xác nhận về những điều các em đã học được qua bài học đối chiếu với điều muốn biết, đã biết để đánh giá được kết quả học tập, sự tiến bộ của mình qua giờ học.
-Tác dụng của việc sử dụng sơ đồ KWL
Sử dụng biểu đồ này sẽ giúp cho học sinh xác định nhiệm vụ, động cơ, ý thức, tự giác học tập, biết đánh giá nhìn lại quá trình học tập của mình và tự điều chỉnh cách học. [10]
 Ví dụ: Sau bài học, học sinh thấy khó khăn khi điền kết quả thu được vào cột “Điều đã học được” có nghĩa là chưa hiểu bài. Việc chưa hiểu bài có thể do chưa thực sự tập trung chú ý hoặc chưa tham gia tích cực vào hoạt động học tập. Điều đó sẽ giúp cho học sinh tự điều chỉnh hoặc cần nghiên cứu lại tài liệu hay cần đề nghị giáo viên hỗ trợ để bổ sung những kiến thức còn thiếu, chưa hiểu hoặc hiểu chưa rõ. Để đảm bảo hiệu quả của hoạt động này sau khi học sinh điền những điều đã học được, giáo viên nên tổ chức cho học sinh nhận xét chéo kết quả của nhau, của cá nhân hoặc nhóm. Sau đó giáo giáo viên đưa ra ý kiến của mình về kết quả học tập của học sinh. Đồng thời qua đó giáo viên cũng đánh giá được kết quả giờ dạy của mình để điều chỉnh cách dạy. Như vậy kiến thức được hình thành ở học sinh chắc chắn, bền vững. Kết quả học tập sẽ được nâng cao khi cả người học và người dạy đều nhìn lại quá trình thông qua kết quả học tập ngay sau mỗi nội dung/hoạt động/bài học mà không phải chờ đợi đến giờ kiểm tra học sinh mới nhìn thấy kết quả của mình, giáo viên mới đánh giá được kết quả học tập của học sinh và cách dạy của mình.
IV. MỘT SỐ KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC:
Từ thực tiễn quá trình dạy học Lịch sử ở lớp 5 tôi nhận thấy:
1. Khi giáo viên nắm vững và sáng tạo các nội dung dạy học thì tiết học đã trở lên hấp dẫn hơn, thu hút học sinh, giúp các em tiếp thu bài một cách dễ dàng, hiểu bài, giúp các em gần gũi với các sự kiện, nhân vật lịch sử hơn dễ gây cho các em ấn tượng sâu sắc, hứng thú tìm tòi, học tập. Nó tạo điều kiện cho các em dễ nhớ, nhớ lâu phát triển năng lực chú ý quan sat, óc tò mò khoa học từ đó mà chất lượng giáo dục nâng lên một cách rõ rệt.
2. Hiện nay, không chỉ bản thân tôi mà mỗi giáo viên ở Trường Tiểu học Cẩm Vân đã quan tâm thường xuyên đến việc tổ chức dạy học các môn học nói chung cũng như tổ chức dạy học môn Lịch sử nói riêng theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 100% giáo viên trong tổ đều biết sử dụng linh hoạt, sáng tạo các nội dung, phương pháp dạy học để phát triển năng lực cho học sinh,thường xuyên tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo để học sinh có cơ hội được thể hiện mình qua đó giúp các em tiếp thu kiến thức lịch sử một cách vững chắc. Đồng thời tạo hứng thú học tập cho học sinh, các em thích học Lịch sử và say mê học, tạo cho không khí học tập sôi nổi.
3. Để nâng cao hiệu quả nội dung dạy học lịch sử lớp 5 theo định hướng phát triển năng lực học sinh, mỗi giáo viên và đặc biệt là người Tổ trưởng chuyên môn phải chủ động, tham mưu tích cực với Ban giám hiệu Nhà trường xây dựng kế hoạch giáo dục ngoài giờ lên lớp, tổ chức các hoạt động tạo cho học sinh cơ hội trải nghiệm phát huy tính chủ động sáng tạo. 
C. PHẦN KẾT LUẬN
Từ việc nghiên cứu những vấn đề cơ bản về lí luận dạy học theo định hướng phát triển năng nói chung và dạy học phân môn lịch sử theo định hướng phát triển năng lực nói riêng, tôi rút ra một số kết luận cơ bản sau:
1. Dạy học lịch sử lớp 5 theo định hướng phát triển năng lực học sinh là một việc làm vô cùng cần thiết, góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đồng thời thực hiện có hiệu quả tinh thần chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo về “thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh từ năm học 2017-2018”.
2. Để dạy học lịch sử lớp 5 theo định hướng phát triển năng lực học sinh, trước hết người giáo viên cần phải xác định rõ vị trí, mục tiêu, chuẩn kiến thức và kỹ năng, nội dung cơ bản và trọng tâm của từng bài dạy. Tổ chức dạy học đúng đặc trưng bộ môn, loại bài, phù hợp với tâm sinh lý của học sinh và thực tế của lớp mình phụ trách. Ngoài ra, giáo viên phải có kiến thức sâu rộng về phương pháp kết hợp vận dụng linh hoạt, sáng tạo phù hợp với từng nội dung và kiểu bài lên lớp. Đặc biệt, trong dạy học lịch sử hiện nay cần phải phát huy được sự chủ động, sáng tạo của HS trong học tập làm giờ học sôi nổi. Giáo viên cần chú ý hình thành và phát triển các năng lực cho HS: tái hiện, thực hành bộ môn, nhận xét, vận dụng liên hệ kiến thức, tăng cường cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm... Như vậy, các em không chỉ biết, hiểu sâu sắc kiến thức mà còn vận dụng tốt những điều đã học để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn. 
3. Việc vận dụng khéo léo, linh hoạt, kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp và kỹ thuật dạy học của giáo viên đã góp phần hình thành và phát triển năng lực học sinh, thái độ học tập của các em cũng có sự thay đổi rõ rệt, tiết học trở lên sôi động bởi sự hăng say góp ý xây dựng bài, số lượng các em sẽ yêu thích, môn học nhiều hơn. Từ đó, góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng của bộ môn lịch sử ở trường Tiểu học hiện nay
Trên đây chỉ là một số biện pháp cơ bản được rút ra từ thực tiễn quá trình giảng dạy của cá nhân tôi ở Trường Tiểu học Cẩm Vân, chắc chắn rằng sẽ chưa đảm bảo được sự toàn diện và không tránh khỏi những thiếu sót. Bản thân tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến và bổ sung thêm của các đồng nghiệp.
 Xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG
Cẩm Vân, ngày 27 tháng 3 năm 2018
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
 Nguyễn Thị Lan

TÀI LIỆU THAM KHẢO:
[1] Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.
[2]. Sách giáo khoa Lịch sử và Địa lý lớp 5 – NXB Giáo dục
[3]. Sách giáo viên– Lịch sử và Địa lý lớp 5– NXB Giáo dục
[4]. Chuẩn kiến thức - KN các môn học ở tiểu học lớp 5-NXB Giáo Dục.
[5]. Phương pháp dạy học các môn học ở tiểu học- NXB Giáo dục.
[6]. Công văn số 4612/BGDĐT-GDTrH ngày 03 tháng 10 năm 2017 của Bộ giáo dục và Đào tạo về việc Hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh từ năm học 2017-2018.
[7]. Nguyễn Thị Lan, Giáo viên Trường Tiểu học Cẩm Vân, huyện Cẩm Thủy, “Một số kinh nghiệm sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học trong phân môn Lịch sử lớp 5” - SKKN năm học 2014-2015.
[8].Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy các môn học lớp 5- Tập 1
[9].Bộ giáo dục và đào tạo, Tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Lịch sử cấp THCS, Hà Nội – 2014.
[10].Trường học kết nối, Tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý, giáo viên tiểu học về phương pháp dạy học tích cực.
[11]. Một số tài tiệu khác.
DANH MỤC
CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI
CẤP PHÒNG GD&ĐT, CẤP SỞ GD&ĐT XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN
Họ và tên tác giả: Nguyễn Thị Lan 
Chức vụ và đơn vị công tác: Giáo viên Trường Tiểu học Cẩm Vân 
TT
Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá xếp loại 
Kết quả đánh giá xếp loại 
Năm học đánh giá xếp loại
1
Một số kinh nghiệm gây hứng thú học toán cho HS lớp 2 qua việc tổ chức các trò chơi toán học
Phòng GD&ĐT Cẩm Thủy 
Loại A
2008-2009
2
Một số kinh nghiệm xây dựng môi trường lớp học thân thiện ở Trường Tiểu học Cẩm Vân.
Sở GD&ĐT Thanh Hóa
 Loại C
(Số 904/QĐ-SGD&ĐT ngày 14/12/2010 của GĐ Sở GD&ĐT)
2009-2010
3
Một số kinh nghiệm tăng cường giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở Trường Tiểu học Cẩm Vân.
Phòng GD&ĐT Cẩm Thủy 
Loại B
2010-2011
4
Tổ chức trò chơi dân gian cho HS lớp 4A góp phần nâng cao hiệu quả phong trào thi đua "XD trường học thân thiện, HS tích cực" ở Trường Tiểu học Cẩm Vân.
Phòng GD&ĐT Cẩm Thủy 
 Loại C
2011-2012
5
Sử dụng phiếu học tập trong giờ tập đọc để góp phần nâng cao hiệu quả của việc dạy đọc hiểu cho học sinh lớp 5.
Phòng GD&ĐT Cẩm Thủy 
 Loại C
(Số 62/QĐ-PGD&ĐT ngày 08/5/2014 của Trưởng phòng GD&ĐT)
2013-2014
6
Một số kinh nghiệm sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học trong phân môn Lịch sử lớp 5.
Sở GD&ĐT Thanh Hóa
 Loại C
(Số 988/QĐ-SGD&ĐT ngày 03/11/2015 của GĐ Sở GD&ĐT)
2014-2015
7
Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5A Trường Tiểu học Cẩm Vân học tốt các bài liên kết câu trong phân môn Luyện từ và câu”
Phòng GD&ĐT Cẩm Thủy 
Lọai A
(số 22/QĐ-PGD&ĐT ngày 05/5/2017 Trưởng phòng GD&ĐT 
2016-2017