Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử lớp 4 ở lớp 4A2 trường Tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm

huật, kể chuyện mới tái hiện được những biến cố lịch sử quan trọng, đem đến cho học sinh những hứng thú mạnh mẽ. Do sách giáo khoa viết rất cô đọng, trừu tượng nên tôi đã sử dụng nhiều tư liệu, kết hợp với đồ dùng trực quan (tranh ảnh, bản đồ) để miêu tả, tường thuật. Các phương tiện trực quan sẽ tạo ra hình ảnh lịch sử cụ thể, sinh động, chính xác hơn, giúp học sinh thuận lợi hơn trong việc tạo biểu tượng lịch sử. 
Tuy nhiên, các phương tiện trực quan phục vụ việc dạy học lịch sử còn nhiều hạn chế. Phương tiện vừa thiếu lại vừa không phù hợp. Thử lấy ví dụ về hệ thống bản đồ, chúng ta có thể khẳng định một điều rằng hệ thống bản đồ và tranh ảnh lịch sử trong danh mục đồ dùng do Bộ Giáo dục và đào tạo ban hành không đủ. Các tranh ảnh ở sách giáo khoa màu sắc còn đơn điệu, thiếu đồng bộ. Trước những khó khăn đó, việc dạy học theo hướng ứng dụng công nghệ thông tin là một giải pháp tích cực, là hướng đi kịp thời để giải quyết những khó khăn nêu trên. Nhận thấy điều đó, tôi thường soạn giáo án Lịch sử trên phần mềm PowerPoint. Qua các năm, trao đổi giáo án giữa giáo viên trong khối nên các bài giảng soạn bằng phần mềm PowerPoint tăng cả về số lượng và chất lượng. Khi giảng dạy, hiệu quả tiết dạy thấy rõ ràng. Học sinh hăng hái, sôi nổi, tích cực hoạt động. Được tiếp xúc với tranh ảnh lịch sử sinh động, các em chủ động tiếp thu và nắm vững kiến thức hơn. 
* Thứ năm: Tổ chức cho học sinh làm việc hợp tác theo nhóm để tự phát hiện kiến thức.
Học tập lịch sử để hình dung rõ ràng, giải thích đúng, có cơ sở khoa học về tiến trình lịch sử. Các sự kiện, hiện tượng lịch sử, biến cố lịch sử, không phải xuất hiện một cách tùy ý, hoàn toàn ngẫu nhiên mà là sản phẩm của những điều kiện lịch sử nhất định, có những mối quan hệ nhân quả nhất định, tuân theo những quy luật nhất định.
Học tập lịch sử không chỉ hình dung được hình ảnh của quá khứ mà điều cốt yếu là phải hiểu lịch sử, tức là nắm được bản chất của sự kiện, hiện tượng lịch sử. Trên cơ sở đó hình thành khái niệm, phát hiện mối quan hệ, rút ra các bài học lịch sử.
Bởi vậy, khi dạy học, tôi thường tạo điều kiện cho học sinh độc lập suy nghĩ, tự tìm tòi, phát hiện kiến thức chứ không áp đặt những kết luận có sẵn. Để làm được việc này, tôi không chỉ sử dụng các phương pháp diễn giải mà tổ chức bài học thành những vấn đề rồi dùng hệ thống câu hỏi, kích thích học sinh tự tìm tòi, tự phát hiện kiến thức một cách độc đáo, sáng tạo. Phương pháp dạy học vấn đáp- tìm tòi này giúp học sinh có thể lĩnh hội kiến thức một cách chắc chắn. Để sử dụng phương pháp này hiệu quả, tôi thường đầu tư xây dựng các câu hỏi ngắn gọn, dễ hiểu, tường minh, tránh những câu hỏi rườm rà, không có tác dụng phát triển tư duy. Trong một bài hoặc một phần không nên đặt quá nhiều câu hỏi.
Ngoài ra, tôi còn sử dụng phương pháp thảo luận nhóm. Giáo viên đưa ra các ý kiến khác nhau để học sinh trao đổi, thảo luận, lựa chọn, nêu ý kiến riêng của mình. Tuy nhiên, không phải bất cứ bài học nào, phần kiến thức nào cũng đem ra thảo luận. Tùy từng dạng bài, tùy từng phần kiến thức mà giáo viên cho học sinh thảo luận.Thông thường chỉ những phần kiến thức phức tạp, có nhiều cách hiểu khác nhau, hay những câu hỏi, những bài tập khó cần có sự hợp tác giữa các cá nhân thì nên tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm. Khi thảo luận nhóm, giáo viên cần lưu ý đến thời gian tiết học, không gian lớp học và số lượng học sinh  để tổ chức thảo luận nhóm một cách hợp lí. Không nên lạm dụng phương pháp này trong suốt tiết học cũng như phải hết sức tránh tính hình thức trong thảo luận nhóm.
* Thứ sáu: Tạo điều kiện cho học sinh học tập qua việc tiếp xúc các nguồn sử liệu trong thực tế.
Lịch sử đã đi qua nhưng không hoàn toàn biến mất mà còn để lại dấu vết của nó 
qua kí ức của nhân loại(văn học dân gian, phong tục tập quán, lễ hội); qua những thành tựu văn hóa vật chất (thành quách, nhà cửa; đình, chùa, miếu mạo, tượng đài,); qua các hiện tượng lịch sử, qua ghi chép của người xưa; qua tên đất, tên làng, tên đường phố; qua tranh ảnh, báo chí đương thời; qua thái độ của người đương thời đối với các sự kiện lịch sử (những ngày kỉ niệm, những ngày lễ lớn,) Chỉ có trên cơ sở những chứng cứ vật chất nói trên mới có sự nhận thức và trình bày về lịch sử. Ngày nay, ngoài những hình thức dạy học truyền thống, người ta hết sức quan tâm đến các hình thức tổ chức dạy học tại thực địa, bảo tàng, khu di tích, tạo điều kiện cho học sinh tiếp xúc với các nguồn sử liệu nói trên.
Tại địa phương tôi, những dấu vết cổ xưa của lịch sử phong kiến không còn nữa. Những mái đình, mái chùa qua hàng chục năm đằm mình trong bom đạn nay đã được xây dựng lại, khang trang hơn, to đẹp hơn. Tuy nhiên, những nét đặc trưng của ngôi chùa từ thời Lý vẫn còn vẹn nguyên. Vì vậy, khi dạy bài Chùa thời Lý, tôi đã yêu cầu các em quan sát và nhận xét về đặc điểm ngôi chùa ở làng mình rồi từ đó đối chiếu với nội dung tìm hiểu trong bài, các em sẽ có nền tảng kiến thức thực tế vững chắc hơn.
Đối với những bài học về nhân vật lịch sử, các cuộc khởi nghĩa, tôi thường yêu cầu học sinh tìm hiểu qua suy nghĩ của ông, bà, cha, mẹ về những anh hùng lịch sử ấy, những chiến công oanh liệt ấy. Sự kế thừa lòng yêu nước, ngưỡng mộ các danh nhân lịch sử Việt Nam của các em qua ông bà, cha mẹ sẽ tốt hơn nhiều việc các em được giáo dục, bồi đắp qua các câu chữ khô khan, qua lời nói “suông” của giáo viên.
* Thứ bảy: Dạy Lịch sử qua các qua các hoạt động ngoại khóa
Bên cạnh những giờ học trên lớp chật hẹp, ngoại khóa là điều cần thiết để giải 
tỏa những căng thẳng và bổ sung thêm nhiều kiến thức cho học sinh. Nếu dạy học Lịch sử lớp 5 với những câu chuyện, những kỉ niệm chân thực về một thời lửa đạn được các nhân chứng - những cựu chiến binh trở về từ bom đạn kể lại sẽ thu hút học sinh đến với lịch sử mạnh mẽ hơn, tích cực hơn. Nhưng Lịch sử lớp 4, nội dung là kiến thức các triều đại phong kiến, ta không thể mời nhân chứng từ quá khứ về kể chuyện cho học sinh nghe. Vì vậy, tổ chức cho học sinh thăm quan các khu di tích lịch sử như Đền Hùng, Cổ Loa, Hoa Lư, , các viện bảo tàng lịch sử đề các em được tận mắt nhìn, được sờ tận tay các di vật từ lịch sử, được cảm nhận khí thế Đông A hùng thiêng của dân ta thời Trần, các em sẽ hứng thú hơn với Lịch sử nước nhà, hình thành thói quen tự giác tìm hiểu Lịch sử quốc gia. Tất cả các kiến thức ấy sẽ thấm dần vào nhận thức của học sinh một cách tự giác chứ không phải nhồi nhét một cách thụ động, tiêu cực.
Vẫn biết phương pháp trên mang lại hiệu quả giáo dục tích cực nhưng trên thực tế, việc tổ chức cho học sinh thăm quan các khu di tích lịch sử vượt quá tầm khả năng của chúng tôi. Vì địa phương tôi công tác rất xa các các khu di tích lịch sử, các em học sinh lại quá nhỏ, kinh phí eo hẹp. Vì vậy, trong quá trình giảng dạy, tôi thường tổ chức các buổi triển lãm tranh ảnh lịch sử theo giai đoạn. (Phần lớn tranh ảnh là do tôi sưu tầm trên mạng, trên sách báo), tổ chức các trò chơi “Theo dòng lịch sử” dưới hình thức “Rung chuông vàng”, “Đường lên đỉnh Olympia” để củng cố kiến thức lịch sử cho học sinh. Tổ chức các buổi kể chuyện lịch sử cho học sinh nghe. (Nguồn truyện lấy từ cuốn Đại Việt sử kí toàn thư, Các triều đại Việt Nam) nhằm tăng sự hứng thú học Lịch sử cho học sinh trong lớp.
c. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp:
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên phải luôn theo dõi học sinh trong quá trình học tập và kết quả khảo sát phát hiện ra những vấn đề khó khăn mà lớp mình gặp phải khi học môn Lịch sử để từ đó đưa ra các giải pháp và biện pháp khắc phục nhằm giúp các em nắm được các kiến thức đễ dàng hơn, ham thích học lịch sử hơn.
Mỗi một giải pháp đưa ra cần có những biện pháp phù hợp để thực hiện có 
hiệu quả các giải pháp đó. Mục đích cuối cùng là làm sao để học sinh học tốt môn Lịch sử.
Như vậy giải pháp và biện pháp luôn thống nhất với nhau. Giải pháp là cái bao hàm chung. Còn biện pháp là những hướng đi để thực hiện thành công giải pháp chung đó.
d. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm vi và hiệu quả ứng dụng.
Với các giải pháp trên đưa vào vận dụng trong dạy học phân môn lịch sử lớp 4. Trong suốt quá trình học tập từ đầu học kì một đến nay, qua kiểm tra, đánh giá kết quả ở các tháng được nâng lên rõ rệt. Các em tiếp thu bài nhanh và nhớ lâu, có tinh thần học tập tốt. Các em chưa hoàn thành cũng tích cực tham gia học tập và phát biểu xây dựng bài. Đó cũng là nền tảng để các em bước vào bậc học của các lớp cao hơn 
Các em học sinh trong lớp đều rất thích học Lịch sử và thích được gọi trả lời, nêu cảm nghĩ trong giờ học Lịch sử, không khí những tiết Lịch sử rất sôi nổi.
Các em được phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo, hứng thú trong các 
giờ học, được tự tìm ra kiến thức mới dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Từ đó bồi 
dưỡng cho các em lòng yêu quê hương, đất nước, lòng tự tôn, tự cường dân tộc.
Chất lượng học Lịch sử của lớp được nâng cao rất nhiều. Hiện tại, 99% học sinh trong lớp đã biết sử dụng sách giáo khoa, biết khai thác hiệu quả kênh chữ, kênh hình phục vụ cho bài học. Học sinh nắm vững các kiến thức lịch sử nước nhà, bộc lộ được thái độ tình cảm đối với các nhân vật, sự kiện lịch sử đã học, tự rút ra được cho mình bài học, ý chí quyết tâm, kiên cường trong cuộc sống ... Trong các lần kiểm tra, các em thường đạt điểm cao. Ngay cả những em học sinh vốn học yếu, nhưng nhờ học tập có phương pháp và được các bạn giúp đỡ nên các em có tiến bộ rất nhiều.
Chất lượng này được thể hiện qua kết quả như sau: (Do môn Lịch sử và Địa lí kiểm tra trên cùng một bài thi, thang điểm mỗi phần là 5 điểm. Để tiện theo dõi, tôi đã lấy riêng điểm phần Lịch sử nhân theo hệ số 2 thành thang điểm 10).
Kết quả kiểm tra cuối học kì 1: Năm học : 2018 - 2019

TSHS

Điểm 9 -10
Điểm 7- 8
Điểm 5-6
Điểm dưới 5
TS
%
TS
%
TS
%
TS
%
Cuối học kì I
31
9
29,03
11
35,48
11
35,48
0
0
Cuối học kì I, tôi thấy số lượng học sinh thích học môn Lịch sử cũng đã tăng lên, cụ thể:

TSHS

Yêu thích
Bình thường
Không thích
TS
%
TS
%
TS
%
Cuối học kì I
31
9
29,03%
19
61,29%
3
9,68%
Qua việc dạy học bản thân tôi đã rút ra những kinh nghiệm cần có hướng phấn đấu:
Giáo viên phải nắm toàn bộ chương trình phân môn Lịch sử. Nắm vững kiến thức lịch sử trong sách giáo khoa, Chuẩn kiến thức, sưu tầm tài liệu có liên quan đến bài giảng. Biết liên hệ thực tế chuyển từ kiến thúc cũ giúp học sinh khai thác kiến thức mới một cách khoa học, hấp dẫn. Biết tổ chức các hình thức học gắn với cách xây dựng thiết kế bài tập thực hành, với hình ảnh, lược đồ, mô hình trong SGK. Giúp học sinh mô tả, trình bày hoặc kể lại những sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử một cách chính xác. Đây cũng là cách giúp các em ghi nhớ sâu sắc những sự kiện lịch sử, từ đó khi nhắc tới những sự kiện đó là các em hình dung và tái hiện được ngay.
Giáo viên cần gần gũi với học sinh hơn nữa và có sự linh hoạt trong cách tổ chức hướng dẫn học sinh tự học, giúp các em biết tự giác tìm tòi, khám phá, phát hiện cái hay, cái đẹp, sửa chữa điểm sai của mình. Giáo dục các em biết yêu quê hương đất nước và tự hào về truyền thống hào hùng của dân tộc.
Dạy học lịch sử cần được vận dụng bằng nhiều hình thức sinh động, phong phú nhằm thấm sâu vào các em lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần tự hào dân tộc trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Lịch sử là cần chính xác tuyệt đối về thời gian, về số liệu minh chứng. 
Kiểm tra và đánh giá là khâu then chốt trong quá trình dạy học. Đánh giá vừa 
mang mục đích xác định mức độ năng lực và kiến thức được hình thành ở học sinh, vừa giúp giáo viên điều chỉnh được hoạt động dạy học của mình.
Trên đây là những phương pháp giúp học sinh học tốt môn Lịch sử lớp 4 nói riêng và chương trình tiểu học nói chung. Trong suốt thời gian qua bản thân tôi đã nghiên cứu, vận dụng vào thực tế giảng dạy và chất lượng học sinh đã nâng lên rõ rệt. Các em đã thực sự phấn khởi, tự tin khi học Lịch sử. Đối vối tôi, cách dạy trên đã góp phần không nhỏ vào việc dạy học và giáo dục các em – những mầm non tương lai của đất nước.
III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
Dạy học Lịch sử là dạy cho học sinh hiểu về cội nguồn đất nước, về những vị anh hùng dân tộc,Từ chỗ hiểu rồi các em mới thêm yêu đất nước. Một dân tộc phát triển là một dân tộc biết gìn giữ và phát huy những truyền thống lịch sử. Nhiệm vụ ấy đang đặt nặng trên “đôi vai” ngành giáo dục nước nhà, mà cụ thể là trách nhiệm của mỗi thầy cô giáo chúng ta. Dạy học sinh biết, hiểu, tự hào về những trang sử hào hùng của dân tộc là góp phần giữ gìn, phát huy những truyền thống quý báu của dân tộc, góp phần xây dựng đất nước Việt Nam thành một khối đoàn kết vững chắc.
Có được kết quả như trên, bên cạnh sự nỗ lực của giáo viên, ý thức vươn lên trong học tập của học sinh còn có sự chỉ đạo đúng hướng, nhiệt tình, sát sao của Ban Giám hiệu nhà trường, của lãnh đạo các cấp. Chính vì vậy mà giờ Lịch sử không phải là giờ học khó, giúp các em phấn khởi, tích cực, tự tin trong học tập, giúp chất lượng môn Lịch sử được nâng cao, làm nền tảng cho khả năng họcLịch sử sau này của các 
em ở những cấp học cao hơn.
	Để giúp học sinh lĩnh hội kiến thức Lịch sử tốt, không chỉ dạy học lịch sử trong giờ Lịch sử mà tôi còn kết hợp giảng dạy trong các tiết Tập đọc, Kể chuyện, Đạo đức, 
Qua những phương pháp trên tôi thấy các em đã có hứng thú trong học tập và ghi nhớ kiến thức lịch sử một cách có hệ thống. Mặc dù chưa được hoàn thiện nhưng chứng tỏ trong các môn học, môn Lịch sử cần có sự đổ mới về phương pháp dạy học giúp học sinh phát huy cao tính tích cực trong học tập.
Trên đây là một số kinh nghiệm tôi nhận thấy, mong quý đồng nghiệp góp ý bổ sung cho tôi. Tôi xin chân thành cảm ơn!
2. Kiến nghị: 
Tôi rất mong Nhà trường tiếp tục tổ chức cho chúng tôi những buổi hội thảo, chuyên đề trao đổi kinh nghiệm để bổ trợ cho chúng tôi vốn kinh nghiệm chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học theo tinh thần đổi mới. Nhà trường bổ sung thêm đồ dùng dạy học: Băng đĩa, tranh ảnh, máy chiếu đa năng, ... để giáo viên 
học hỏi, vận dụng vào tiết dạy đạt kết quả tốt hơn nữa.
 Thống Nhất, ngày 11 tháng 3 năm 2019
Người viết
Nguyễn Thị Vui
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Các phương pháp nghiên cứu khoa học – Nguyễn Văn Quân
2. Đại cương lịch sử Việt Nam.
3. Lịch sử nhìn ra thế giới.
4. Tài liệu hướng dẫn học môn Lịch sử và Địa lí 4.
5. Sách giáo khoa môn Lịch sử và Địa lí 4.
6. Sách giáo viên môn Lịch sử và Địa lí 4.
7. Các triều đại Việt Nam
8. Đại Việt sử ký toàn thư
MỤC LỤC


NỘI DUNG
TRANG
I. PHẦN MỞ ĐẦU 

1.Lý do chọn đề tài 
1-2
2. Mục tiêu nhiệm vụ của đề tài:
2
3. Đối tượng nghiên cứu
2
4. Giới hạn của đề tài
2
5. Phương pháp nghiên cứu
2-3
II. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận
4-5
2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu:
5-6
3. Nội dung và hình thức của giải pháp

a. Mục tiêu của giải pháp
6
b. Nội dung và cách thức, thực hiện các giải pháp
6-14
c. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
14-15
d. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm vi và hiệu quả ứng dụng. 
15-17
III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 

1. Kết luận: 
18
2. Kiến nghị :
18- 19
Tài liệu tham khảo
20
Mục lục
21

XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG