Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử lớp 5D trường Tiểu học Xuân Cẩm, huyện Thường Xuân, tỉnh Thanh Hoá

rúc, văn hóa, khoa học cho học sinh.
 Ở loại bài này, thường có nhiều tranh ảnh về các công trình kiến trúc, các thành tựu về văn hóa Vì vậy, tôi thường hướng dẫn học sinh đi từ quan sát đến mô tả và nêu ra nhận xét. Như vậy, khai thác kiến thức từ kênh hình là phương pháp cực kì quan trọng với dạng bài này.
Đường Trường Sơn
Nhà máy thuỷ điện đầu tiên của nước ta
Dạng bài có nội dung ôn tập, tổng kết.
 Gồm các bài:
Bài 11: Hệ thống lại những sự kiện điển hình hơn tám mươi năm chống thực dân Pháp xâm lược và đô hộ 1858- 1945. 
 	Bài 18: Tổng hợp những nét cơ bản của lịch sử kháng chiến bảo vệ độc lập dân tộc ( 1945- 1954).
 	Bài 29: Tổng kết lịch sử nước ta giữa thế kỉ XIX đến nay.
Những điều cần lưu ý và phương pháp dạy học.
 	Loại bài ôn tập, tổng kết là loại bài nhằm hệ thống hóa và củng cố lại những kiến thức đã học cho học sinh sau mỗi thời kì hay giai đoạn lịch sử nhất định, giúp các em nắm vững kiến thức cơ bản, nhận thức lịch sử một cách sâu sắc và toàn diện hơn, đồng thời chuẩn bị tốt cho bài kiểm tra, thi cử.
 	Để dạy tốt dạng bài này, mở đầu bài học, tôi thường nêu nhiệm vụ cần giải quyết rồi tiến hành tổ chức cho học sinh làm việc dưới sự hướng dẫn của giáo viên. 
 	Thông thường, với dạng bài ôn tập, tổng kết phải vận dụng tổng hợp nhiều phương pháp. Tuy nhiên cũng tùy từng phần, từng nội dung cụ thể trong từng bài mà giáo viên lựa chọn phương pháp hay hình thức dạy học phù hợp. Riêng tôi lại thấy trò chơi là một phương pháp rất thích hợp với dạng bài này vì nó có thể tổng hợp kiến thức từ nhiều bài học khác nhau, đồng thời cũng tạo ra không khí sôi nổi, hấp dẫn cho học sinh trong quá trình học tập. Qua những hoạt động “học mà chơi, chơi mà học”, học sinh sẽ ghi nhớ một cách tự giác những kiến thức lịch sử đã học.
 	Ví dụ: Bài 18- Ôn tập, tôi tổ chức dưới hình thức trò chơi “Ô chữ kì diệu”
Giáo viên chuẩn bị các thẻ chữ dùng làm đáp án khi học sinh đã tìm ra đáp án cho từng ô chữ.
Bảng ô chữ.
Hệ thống câu hỏi hàng ngang như sau:
Câu hỏi:
Để đẩy lùi giặc đói Bác Hồ tổ chức ngày này ?
Để đẩy lùi giặc dốt Bác Hồ tổ chức ngày này ?
Nhân dân Phú Thọ đã làm gì để chống quân Pháp nhảy dù?
Thu - Đông 1947, Việt Bắc trở thành: “...giặc Pháp”?
Ngày 16/9/1950, quân ta nổ súng tấn công cứ điểm này ?
Tên của vị anh hùng “ chặt cánh tay phá đồn địch”.
Ngày 01/05/1954, ta mở...tấn công lần thứ 3 đánh chiếm các cứ điểm còn lại trong chiến dịch Điện Biên Phủ?
Tên của vị anh hùng lấy thân mình lấp lỗ Châu mai.
Học sinh tìm ra ô chữ hàng dọc.
1

N
G
À
Y
Đ
Ồ
N
G
T
Â
M

2


B
Ì
N
H
D
Â
N
H
Ọ
C
V
Ụ


3








C
Ắ
M
C
H
Ô
N
G
4




M
Ồ
C
H
Ô
N





5






Đ
Ô
N
G
K
H
Ê


6









L
A
V
Ă
N
C
Ầ
U
7








Đ
Ợ
T




8
P
H
A
N
Đ
Ì
N
H
G
I
Ó
T



 	Cách tiến hành: Chia lớp làm 2 đội chơi, bầu ban giám khảo. Giáo viên phổ biến luật chơi:
Khi giáo viên đọc câu hỏi, đội nào tìm ra đáp án trước, đội đó được một bông hoa.
Sau khi giải xong ô chữ hàng ngang, tìm ô chữ hàng dọc. Tuy nhiên, nếu đội nào đoán được ô chữ hàng dọc trước thì có thể giơ lá cờ để trả lời và sẽ 10 bông.
Trọng tài ghi điểm cho từng đội.
Mỗi câu hỏi, mỗi đội chỉ được trả lời một lần. Nếu trả lời sai thì quyền trả lời thuộc về đội kia.
Thời gian cho mỗi câu là 20 giây.
Kết thúc trò chơi,đội nào ghi được nhiều điểm nhất sẽ thắng cuộc.
Tất cả các chữ ghép lại thành “ Thắng lợi”
2.3.3. Công tác chuẩn bị cho giờ dạy học Lịch sử.
 	Đối với học sinh:
 	Để giúp các em học tốt một bài lịch sử, cuối tiết dạy lịch sử trước, tôi thường hướng dẫn các em chuẩn bị một cách chu đáo, cụ thể như sau:
Trước tiên các em cần đọc thành tiếng ít nhất 3 lần, sau đó đọc thầm.
Đọc kỹ phần giải nghĩa từ ngữ khó ở cuối bài.
Tập trả lời miệng các câu hỏi về tìm hiểu nội dung trong sách giáo khoa, từ đó các em có thể nêu được những ý chính của bài học.
Đối với giáo viên.
	Cùng với phương pháp dạy học mới nói chung, phương pháp dạy môn Lịch sử nói riêng, kết hợp với kinh nghiệm giảng dạy và sự học hỏi, giúp đỡ của đồng nghiệp, tôi nhận thấy rằng để tổ chức dạy - học thành công một tiết Lịch sử, học sinh hiểu bài và ghi nhớ được theo mục tiêu, yêu cầu của tiết học, giáo viên cần chuẩn bị những việc sau:
Soạn bài cụ thể, chi tiết rõ hoạt động của thầy, của trò. Xây dựng các phương pháp giảng dạy kết hợp với phương tiện dạy học một cách linh hoạt để giờ dạy nhẹ nhàng và đạt hiệu quả.
Nắm chắc mục tiêu, yêu cầu ở từng bài. Đọc kỹ nội dung sắp dạy, trao đổi học tập bổ sung thêm kiến thức liên quan, dự kiến các tình huống học sinh sẽ mắc phải và cách xử lí những tình huống đó.
Nắm vững hệ thống câu hỏi trong bài Lịch sử. Chuẩn bị hệ thống câu hỏi phù hợp với từng đối tượng học sinh để học sinh hiểu nội dung bài một cách hiệu quả nhất, từ đó tìm ra nội dung cần ghi nhớ. 
2.3.4. Sử dụng hiệu quả các phương tiện trực quan, đồ dùng dạy học kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Lịch sử.
 	Học tập lịch sử là một quá trình nhận thức những điều đã diễn ra trong quá khứ của xã hội để hiểu về hiện tại và chuẩn bị cho tương lai. Đặc trưng nổi bật của nhận thức lịch sử là con người không thể tri giác trực tiếp những gì thuộc về quá khứ. Mặt khác, lịch sử là những sự việc đã diễn ra, là hiện thực trong quá khứ, là tồn tại khách quan, không thể “phán đoán”, “suy luận”, để biết lịch sử. Vì vậy, nhiệm vụ đầu tiên, tất yếu của bộ môn Lịch sử trong nhà trường là tái tạo lịch sử, tức là cho học sinh tiếp xúc với những chứng cứ vật chất, những dấu vết của quá khứ, tạo ra ở học sinh những hình ảnh cụ thể, sinh động, chính xác về các sự kiện, hiện tượng lịch sử, tạo ra những biểu tượng về con người và hoạt động của họ trong bối cảnh thời gian, không gian xác định, trong những điều kiện lịch sử cụ thể.
 Vậy tái tạo lịch sử bằng những phương thức nào? Theo tôi, trước hết phải kể đến lời nói sinh động, giàu hình ảnh của giáo viên, tức là giáo viên dùng phương pháp tường thuật, miêu tả, kể chuyện, nêu đặc điểm của nhân vật lịch sử. Có thể nói, chỉ có miêu tả, tường thuật, kể chuyện mới tái hiện được những biến cố lịch sử quan trọng, đem đến cho học sinh những hứng thú mạnh mẽ. Do sách giáo khoa viết rất cô đọng, trừu tượng nên tôi đã sử dụng nhiều tư liệu, kết hợp với đồ dùng trực quan (tranh ảnh, bản đồ) để miêu tả, tường thuật. Các phương tiện trực quan sẽ tạo ra hình ảnh lịch sử cụ thể, sinh động, chính xác hơn, giúp học sinh thuận lợi hơn trong việc tạo biểu tượng lịch sử. 
Đồ dùng trực quan trong tiết học
 	Tuy nhiên, các phương tiện trực quan phục vụ việc dạy học lịch sử còn nhiều hạn chế. Phương tiện vừa thiếu lại vừa không phù hợp. Thử lấy ví dụ về hệ thống bản đồ, chúng ta có thể khẳng định một điều rằng hệ thống bản đồ và tranh ảnh lịch sử trong danh mục đồ dùng do Bộ Giáo dục và đào tạo ban hành không đủ. Các tranh ảnh ở sách giáo khoa màu sắc còn đơn điệu, thiếu đồng bộ. Trước những khó khăn đó, việc dạy học theo hướng ứng dụng công nghệ thông tin là một giải pháp tích cực, là hướng đi kịp thời để giải quyết những khó khăn nêu trên. Nhận thấy điều đó, tôi thường soạn giáo án điện tử môn Lịch sử . Khi giảng dạy, hiệu quả tiết dạy thấy rõ ràng. Học sinh hăng hái, sôi nổi, tích cực hoạt động. Được tiếp xúc với tranh ảnh lịch sử sinh động, các em chủ động tiếp thu và nắm vững kiến thức hơn. 
Tiết học Lịch Sử bằng công nghệ thông tin
 	2.3.5. Tổ chức cho học sinh làm việc hợp tác theo nhóm để tự phát hiện kiến thức.
 	Khi dạy học, tôi thường tạo điều kiện cho học sinh độc lập suy nghĩ, tự tìm tòi, phát hiện kiến thức chứ không áp đặt những kết luận có sẵn. Để làm được việc này, tôi không chỉ sử dụng các phương pháp diễn giải mà tổ chức bài học thành những vấn đề rồi dùng hệ thống câu hỏi, kích thích học sinh tự tìm tòi, tự phát hiện kiến thức một cách độc đáo, sáng tạo. Phương pháp dạy học vấn đáp- tìm tòi này giúp học sinh có thể lĩnh hội kiến thức một cách chắc chắn. Để sử dụng phương pháp này hiệu quả, tôi thường đầu tư xây dựng các câu hỏi ngắn gọn, dễ hiểu, tường minh, tránh những câu hỏi rườm rà, không có tác dụng phát triển tư duy. Trong một bài hoặc một phần không nên đặt quá nhiều câu hỏi.
 	Ngoài ra, tôi còn sử dụng phương pháp thảo luận nhóm. Giáo viên đưa ra các ý kiến khác nhau để học sinh trao đổi, thảo luận, lựa chọn, nêu ý kiến riêng của mình. Tuy nhiên, không phải bất cứ bài học nào, phần kiến thức nào cũng đem ra thảo luận. Tùy từng dạng bài, tùy từng phần kiến thức mà giáo viên cho học sinh thảo luận.Thông thường chỉ những phần kiến thức phức tạp, có nhiều cách hiểu khác nhau, hay những câu hỏi, những bài tập khó cần có sự hợp tác giữa các cá nhân thì nên tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm. Khi thảo luận nhóm, giáo viên cần lưu ý đến thời gian tiết học, không gian lớp học và số lượng học sinh  để tổ chức thảo luận nhóm một cách hợp lí. Không nên lạm dụng phương pháp này trong suốt tiết học cũng như phải hết sức tránh tính hình thức trong thảo luận nhóm.
Thảo luận nhóm trong tiết học Lịch sử.
2.3.6. Tạo điều kiện cho học sinh học tập qua việc tiếp xúc các nguồn sử liệu trong thực tế.
 Lịch sử đã đi qua nhưng không hoàn toàn biến mất mà còn để lại dấu vết của nó qua kí ức của nhân loại(văn học dân gian, phong tục tập quán, lễ hội); qua những thành tựu văn hóa vật chất (thành quách, nhà cửa; đình, chùa, miếu mạo, tượng đài,); qua các hiện tượng lịch sử, qua ghi chép của người xưa; qua tên đất, tên làng, tên đường phố; qua tranh ảnh, báo chí đương thời; qua thái độ của người đương thời đối với các sự kiện lịch sử (những ngày kỉ niệm, những ngày lễ lớn,) Chỉ có trên cơ sở những chứng cứ vật chất nói trên mới có sự nhận thức và trình bày về lịch sử. 
 Tại địa phương tôi, những dấu vết cổ xưa của lịch sử phong kiến không còn nữa. Những mái chùa nay đã được xây dựng lại, khang trang hơn, to đẹp hơn. Vì vậy, khi dạy bài Xây dựng nhà máy thuỷ điện Hoà Bình, tôi đã yêu cầu các em quan sát và nhận xét về đặc điểm nhà mày thuỷ điện Cửa Đạt ở địa phương mình rồi từ đó đối chiếu với nội dung tìm hiểu trong bài, các em sẽ có nền tảng kiến thức thực tế vững chắc hơn.
Hội thề Lũng Nhai xã Ngọc Phụng, Thường Xuân
Nhà máy thuỷ điện Cửa Đặt
 Trong chương trình có hai bài dành cho Lịch sử địa phương. Tôi thường yêu cầu học sinh tìm hiểu qua suy nghĩ của ông, bà, cha, mẹ về những anh hùng lịch sử ấy, những chiến công oanh liệt ấy. Sự kế thừa lòng yêu nước, ngưỡng mộ các danh nhân lịch sử Việt Nam của các em qua ông bà, cha mẹ. Bên cạnh đó tôi dùng tranh ảnh các khu di tích lịch sử như Đền Cầm Bá Thước ở xã Vạn Xuân, Hội thề Lũng Nhai ở xã Ngọc Phụng, đề các em được thấy, các di vật từ lịch sử, được cảm nhận khí thế Đông A hùng thiêng, Lớp tôi có nhiều em nhà gần khu di tích lịch sử Cửa Đạt các em tự miêu tả cảnh quan nơi di tích các em sẽ hứng thú hơn với Lịch sử nước nhà, hình thành thói quen tự giác tìm hiểu Lịch sử quốc gia. Tất cả các kiến thức ấy sẽ thấm dần vào nhận thức của học sinh một cách tự giác chứ không phải nhồi nhét một cách thụ động, tiêu cực.
Di tích Lịch Sử đền Cầm Bá Thước.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
 	Được sự chỉ đạo của Ban giám hiệu, sự cố gắng nỗ lực của bản thân, với các biện pháp trên tôi đã tiến hành thường xuyên và thực sự chu đáo nên năm học 2015- 2016, theo chủ quan đánh giá của tôi đã thu được một số kết quả sau:
Các em học sinh trong lớp đều rất thích học Lịch sử và thích được gọi trả lời, nêu cảm nghĩ trong giờ học Lịch sử, không khí những tiết Lịch sử rất sôi nổi.
Các em được phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo, hứng thú trong các giờ học, được tự tìm ra kiến thức mới dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Từ đó bồi dưỡng cho các em lòng yêu quê hương, đất nước, lòng tự tôn, tự cường dân tộc.
Chất lượng học Lịch sử của lớp được nâng cao rất nhiều. Học sinh nắm vững các kiến thức lịch sử nước nhà, bộc lộ được thái độ tình cảm đối với các nhân vật, sự kiện lịch sử đã học, tự rút ra được cho mình bài học, ý chí quyết tâm, kiên cường trong cuộc sống ... Trong các lần kiểm tra, các em thường đạt chất lượng theo yêu cầu. Ngay cả những em học sinh vốn học chưa hoàn thành, nhưng nhờ học tập có phương pháp và được các bạn giúp đỡ nên các em có tiến bộ rất nhiều.
Chất lượng này được thể hiện qua kết quả cuối kì I như sau: (Do môn Lịch sử và Địa lí kiểm tra trên cùng một bài thi, thang điểm mỗi phần là 5 điểm. Để tiện theo dõi, tôi đã lấy riêng điểm phần Lịch sử nhân theo hệ số 2 thành thang điểm 10)
Tổng số HS
Điểm 9-10
Điểm 7-8
Điểm 5-6
Điểm 4 trở xuống
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
17
7
41.2%
7
41.2%
3
17.6%



 Từ kết quả thu được thông qua bảng thống kê trên, và qua thực tế giảng dạy, tôi thấy rằng đề tài đã đem lại kết quả tương đối khả quan. Kết quả này cho thấy các biện pháp được đề xuất trong đề tài mang tính khả thi. Những tiết dạy thực hiện các biện pháp đã nêu được tổ khối chuyên môn đánh giá cao. 
3. KẾT LUẬN - KIẾN NGHỊ
 3.1. Kết luận
 	Việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực đã khiến mối quan hệ thấy trò trong nhà trường bắt đầu có sự thay đổi. Người thầy không còn ở nghĩa truyền thống và đã bắt đầu dịch chuyển sang học sinh. Giáo viên không chỉ đơn thuần là truyền thụ kiến thức cho học sinh tiếp nhận, mà còn sự phản ánh trở lại của các em học sinh. Trong thời đại bùng nổ thông tin khi học sinh có nhiều kênh tiếp nhận thông tin thì trường học phải là kênh duy nhất truyền đạt kiến thức một cách có hệ thống, trong đó giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn. Trên quan điểm như vậy cần khuyến khích học sinh phải chuẩn bị bài mới trước khi đến lớp để hình dung trước những khái niệm, kiến thức sẽ khắc sâu trong từng tiết học.
 Một dân tộc phát triển là một dân tộc biết gìn giữ và phát huy những truyền thống lịch sử. Nhiệm vụ ấy đang đặt nặng trên “đôi vai” ngành giáo dục nước nhà, mà cụ thể là trách nhiệm của mỗi thầy cô giáo chúng ta. Dạy học sinh biết, hiểu, tự hào về những trang sử hào hùng của dân tộc là góp phần giữ gìn, phát huy những truyền thống quý báu của dân tộc, góp phần xây dựng đất nước
Việt Nam thành một khối đoàn kết vững chắc. Học sử để rút ra những bài học về nhân văn, về lòng yêu nước, theo phương châm học để hiểu và hành như câu nói của Bác:
 “Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”.
 	Có được kết quả như trên, bên cạnh sự nỗ lực của giáo viên, ý thức vươn lên trong học tập của học sinh còn có sự chỉ đạo đúng hướng, nhiệt tình, sát sao của Ban Giám hiệu nhà trường, của lãnh đạo các cấp. Chính vì vậy mà giờ Lịch sử không phải là giờ học khó, giúp các em phấn khởi, tích cực, tự tin trong học tập, giúp chất lượng môn Lịch sử được nâng cao, làm nền tảng cho khả năng học Lịch sử sau này của các em ở những cấp học cao hơn.
Để giúp học sinh lĩnh hội kiến thức Lịch sử tốt, không chỉ dạy học lịch sử trong giờ Lịch sử mà tôi còn kết hợp giảng dạy trong các tiết Tập đọc, Kể chuyện, Đạo đức, 
 3.2. Kiến nghị, đề xuất
	Để các biện pháp trên được thực hiện có hiệu quả, tôi xin đề xuất một số kiến nghị sau:
 	Có tài liệu hướng dẫn dạy phân môn “Lịch sử địa phương”
XÁC NHẬN 
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thường Xuân, ngày 14 tháng 03 năm 2016
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
 Người viết
 Lê Thị Mai