Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong dạy học lịch sử địa phương ở trường THCS và THPT Nghi Sơn, Tĩnh Gia, Thanh Hóa

họn những di tích lịch sử ở gần nơi sinh sống của học sinh, có liên quan, gắn với những sự kiện lịch sử hoặc nhân vật lịch sử đã được học trong chương trình. Đây là lần đầu tiên người viết tiến hành biện pháp này khi dạy học lịch sử địa phương ở trường mình công tác và có thể nói đây là biện pháp tâm huyết nhất của người viết trong đề tài nghiên cứu này. 
Việc tiến hành học tại thực địa được người viết tiến hành qua các bước sau:
Bước 1: Lên kế hoạch. Giáo viên cần xác định những nội dung như: Địa điểm muốn tiến hành bài học, thời gian tiến hành,lớp chọn để đi học tại thực đại, địa điểm đó gắn với sự kiện hoặc nhân vật lịch sử nào-những thông tin cụ thể, xin ý kiến của Ban giám hiệu, phụ hunh học sinh và xin hỗ trợ cần thiết, thông báo cho học sinh và giao nhiệm vụ chuẩn bị.
Bước 2. Tiến hành buổi học tập tại thực địa
Bước 3. Giao nhiệm vụ về nhà: Viết bài thu hoạch hoặc bài cảm nghĩ
Bước 4: Rút kinh nghiệm
Ví dụ: Trong năm học 2018-2019, người viết đã tổ chức một buổi học lịch sử địa phương tại thực địa khi cùng học sinh tìm hiểu về dấu tích phòng tuyến thủy quân Tây Sơn trên xã đảo Nghi Sơn, Tĩnh Gia, Thanh Hóa. Dấu tích này liên quan đến phong trào Tây Sơn cuối XVIII thuộc chương trình Lịch sử lớp 10 và nằm trên địa bàn- chỉ cách trường THCS và THPT NGhi Sơn khoảng 3 km. Người viết xin tóm lược lại nội dung như sau:
LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG LỚP 10
Tiết 51. Tìm hiểu Dấu tích phòng tuyến thủy quân Tây Sơn trên xã đảo Nghi Sơn (Tĩnh Gia, Thanh Hóa)
I. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH
1. Mục đích yêu cầu
- Giúp học sinh tìm hiểu về một di tích lịch sử tại địa phương có liên quan đến nhân vật lịch sử và sự kiện lịch sử đã được học đó là liên quan đến quân Tây Sơn, vua Quang Trung và cuộc kháng chiến chống Thanh cuối XIX
- Giúp học sinh hiểu được nguồn gốc của lễ hội rước kiệu Quang Trang vào ngày mùng 5 tháng Giêng âm lịch hàng năm tại địa phương
- Nâng cao lòng tự hào về những giá trị văn hóa – lịch sử của quê hương, phấn đấu học tập, rèn luyện góp phần bảo vệ, phát huy những truyền thống tốt đẹp của quê hương và xây dựng quê hương giàu đẹp.
2. Địa điểm-thời gian
- Địa điểm: Đảo Biện Sơn-Nghi Sơn, Tĩnh Gia, Thanh Hóa
- Thời gian: Sáng chủ nhật, ngày 05/05/2019
- Lớp đi học tại thực địa: lớp 10A5, trường THCS và THPT Nghi Sơn
3. Thông tin về địa điểm và nhân vật liên quan
- Địa điểm liên quan đến vua Quang Trung, phong trào Tây Sơn và cuộc kháng chiến chống quân Thanh cuối XVIII.
- Thông tin cụ thể: 
 Xã đảo Nghi Sơn (huyện Tĩnh Gia), trước đây có tên là Biện Sơn, không chỉ được biết đến với cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp. Trải qua quá trình hình thành và phát triển, với vai trò, vị trí quan trọng, xã đảo Nghi Sơn là nơi tồn tại nhiều di tích gắn liền với những sự kiện lịch sử của dân tộc như: Đền thờ vua Quang Trung, Quan sát hải đại thần, lãnh binh Tôn Thất Cơ, mộ vua bà Trần Quý Phi, Tứ vị thánh nương cùng với huyền tích về Mỵ Châu – Trọng Thủy nơi giếng ngọc, hệ thống những chiếc giếng cổ mang kiến trúc, phong cách Chăm Pa... Trong đó, nổi tiếng hơn cả là những dấu tích còn sót lại cho đến ngày hôm nay của phòng tuyến thủy quân Tây Sơn.
 Lịch sử Đảng bộ xã Nghi Sơn có đoạn viết: “Sau khi lên ngôi và lấy niên hiệu là Quang Trung hoàng đế, Nguyễn Huệ tự mình thống lĩnh thủy bộ đại binh ra Bắc nhằm quét sạch quân Thanh. Đại quân của vua Quang Trung vượt gần 400km đến Nghệ An. Tại đây, vua dừng quân 10 ngày, tuyển binh, phiên chế, duyệt binh biểu dương lực lượng. Lúc này, quân Tây Sơn đã lên đến 10 vạn binh, tiếp tục hành quân ra Bắc. Ngày 25 tháng chạp năm 1789, đoàn quân tiến ra đến Tam Điệp, Quang Trung hoàng đế mở tiệc “cho quân sĩ ăn tết trước, đợi đến sang xuân, ngày 7 vào thành Thăng Long sẽ mở tiệc lớn”. Cũng tại đây, Quang Trung hoàng đế tiếp tục chia quân bộ làm ba mũi do Đô đốc Long, Đô đốc Bảo và hoàng đế mỗi người chỉ huy một mũi. Cánh quân thủy đóng ở Biện Sơn chia làm hai mũi cùng hữu quân do Đô đốc Lộc và Đô đốc Tuyết chỉ huy vượt biển vào sông Lục Đầu (tỉnh Hải Dương).
 Hiện nay, tại xã đảo Nghi Sơn, dấu tích phòng tuyến thủy quân Tây Sơn chỉ còn được lưu lại qua sự tồn tại của một số đoạn tường thành nhỏ: Thành Đồn, thành Hươu và thành Nguyệt. Thành Đồn nằm ở phía Đông Bắc của đảo, cổng thành xây bằng gạch, cửa ra vào xây kiểu tò vò, trên mặt thành đắp thêm một tường thành cao. Trước đây, trong thành có một khẩu súng thần công nhưng sau đó được mang về đặt trong khuôn viên đền thờ vua Quang Trung (thôn Bắc Sơn, xã Nghi Sơn). Được biết, thành Đồn xưa kia vốn là một tuần ty thời Lê. Thành Hươu nằm ở góc Đông Nam của đảo – pháo đài Tĩnh Hải. Thành Nguyệt nay là Tấn Biện Sơn. Những thành ấy đã có từ đời Lê và được quân Tây Sơn sử dụng trong thời gian đóng quân, xây dựng phòng tuyến chống giặc. Sau đó, nhà Nguyễn sửa chữa lại nên hiện trạng những dấu tích còn sót lại cho đến thời điểm hiện tại của phòng tuyến thủy quân Tây Sơn trên xã đảo Nghi Sơn này đều đã qua sự tu tạo của nhà Nguyễn” Được tham khảo từ TLTK số [2]
.
4. Xin ý kiến Ban giám hiệu
- Sau khi trình bày kế hoạch với Ban giám hiệu, Ban giám hiệu đã đồng ý với điều kiện tăng cường hỗ trợ của 1 đại diện Hội cha mẹ học sinh của lớp và hỗ trợ kinh phí nước uống cho học sinh, còn phương tiện đi lại các em tự túc vì gần di tích (chỉ cách trường 3km).
5. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
a. Đối với giáo viên:
- Sau khi hoàn thành bản thảo nội dung bài học, trình Ban giám hiệu nhà trường phê duyệt và Ban văn hoá thông tin xã góp ý để hoàn thành nội dung chính bài học.
- Liên hệ với ban quản lí di tích, cho phép được tổ chức buổi học tại địa điểm đã dự tính, thông báo với phụ huynh học sinh về buổi học.
b. Đối với học sinh:
Thông báo cho học sinh lớp 10A5 thời gian, địa điểm học tập, tự túc phương tiện di chuyển
Chuẩn bị 2 câu hỏi:
Câu 1: Phòng tuyến thủy quân của quân Tây Sơn ở đảo Nghi Sơn được xây dựng trong hoàn cảnh nào?
Câu 2: Sưu tầm tranh ảnh về phòng tuyến thủy quân của quân Tây Sơn
II. TIẾN HÀNH BUỔI HỌC TẠI THỰC ĐỊA
1. Xuất phát: Giáo viên bộ môn và học sinh tập trung tại trường và xuất phát 
lúc 7h30, di chuyển bằng xe đạp vì di tích chỉ cách trường 3km.
2. Tổ chức buổi học
- Sang tới địa điểm, giáo viên tập trung học sinh, phổ biến nội quy, nhiệm vụ buổi học.
- Giáo viên trình bày ngắn gọn nội dung bài học, các nhóm học sinh sẽ trình bày phần sưu tầm tài liệu của mình.
- Các địa điểm mà học sinh sẽ tới tìm hiểu, học tập là: Đoản thành-dấu tích của phòng tuyến thủy quân Tây Sơn, đền thờ vua Quang Trung trên đảo Nghi Sơn.
- Gặp gỡ, xin phép người quản lí tại các điểm di tích và tổ chức cho học sinh lắng nghe những câu chuyện, giai thoại liên quan do các cụ trông coi di tích kể lại.
3. Một số hình ảnh buổi học (Người viết và học sinh ghi lại)
 - Hình 1: Hình ảnh khái quát về đảo Nghi Sơn:
- Hình2: Hình ảnh về khẩu thần công thời Tây Sơn còn lại trên đảo:
- Hình 3: Một cổng thành còn lại của phòng tuyến thủy quân Tây Sơn trên đảo:
- Hình 4: Đền thờ vua Quang Trung (đang được xây dựng lại từ tháng 2/2019):
- Hình 5: Học sinh nghe cụ Nguyễn Thị Xoa (80 tuổi, người trông coi đền thờ) kể các mẩu chuyện về vua Quang Trung và quân Tây Sơn:
- Hình 6: Cô trò chụp ảnh lưu niệm với cụ Nguyễn Thị Xoa trước đền thờ vua Quang Trung:
 4. Kết thúc buổi học
- Giáo viên giải đáp một số câu hỏi của học sinh, thăm dò cảm nghĩ của các em, nhận xét buổi học, dặn dò và kết thúc buổi học.
 III. VIẾT BÀI THU HOẠCH
Bài tập: Qua buổi học lịch sử địa phương tại thực địa, em đã học được gì và trình bày cảm nhận của em những di tích mà em được tìm hiểu hôm nay?
 IV. RÚT KINH NGHIỆM
Việc dạy học lịch sử địa phương tại thực địa có ưu điểm rõ rệt là tạo hứng thú trong tìm hiểu và học sinh lĩnh hội kiến thức một cách sâu sắc hơn, giúp các em thêm hiểu về truyền thống, về lịch sử văn hóa và thêm yêu quê hương mình. Mặc dù vậy, cần đòi hỏi sự chuẩn bị chu đáo từ phía nhà trường, thầy, trò và đặc biệt chú ý công tác đảm bảo an toàn cho học sinh và cũng rất khó khi tổ chức cho tất cả các lớp tham gia được hoạt động này.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.
 Trong quá trình thực hiện, thực nghiệm, chủ yếu bằng quan sát học sinh, kết hợp phiếu khảo sát, người viết đã thu được một số kết quả như sau:
 Khi tổ chức dạy học lịch sử địa phương, người dạy có thể kết hợp, thực hiện nhiều nhóm biện pháp, cách thức hoạt động nhưng trong khuôn khổ SKKN này, người viết trình bày 4 nhóm biện pháo chủ yếu trên. Tuy vậy, không phải ở khối lớp nào cũng thực hiện đầy đủ được. Trong đó biện pháp dạy học tại thực địa chỉ tiến hành tại 1 lớp 10A5, còn các lớp và khối khác vẫn dạy trên lớp bình thường. Càng kết hợp nhiều biện pháp, hình thức càng hấp dẫn càng thu hút được nhiều em. Tính thi đua giữa cá nhân với cá nhân, giữa nhóm với nhóm rất hăng hái. Không khí lớp học trở nên sôi nổi, truyền cảm hứng ngược lại cho giáo viên. Vì vậy, nó thúc đẩy quá trình dạy-học, chất lượng giờ học.
 Phát phiếu khảo sát: Năm học 2018-2019, người viết tiến hành thực nghiệm ở 3 lớp của trường THCS và THPT Nghi Sơn khi dạy về lịch sử địa phương: 
 - Lớp 11A4 có 34 học sinh: Chỉ áp dụng một biện pháp là lồng ghép lịch sử địa phương khi dạy lịch sử dân tộc.
 - Lớp 11A1- có 36 học sinh: Kết hợp nhiều biện pháp nhưng tiến hành trên giờ học chính khóa bình thường, không có tiết học thực địa.
 - Lớp 10A5 - có 39 học sinh, có sự kết hợp của biện pháp, và đặc biệt có buổi học tại thực địa.
Kết quả:
LỚP 
Không hứng thú
Hứng thú
Rất hứng thú
Lớp 11A4
25/34hs =73,5%
9/34hs = 26,5%
0/34hs = 0%
Lớp 11A1
15/36 hs = 41,7%
21/36hs = 58,3%
0/36hs = 0%
Lớp 10A5
0/39 hs = 0%
10/39 hs = 25,6%
29/39hs = 74,4%
 Từ kết quả thực nghiệm trên có thể thấy: Ở lớp nào có sự kết hợp hài hòa nhiều biện pháp khi dạy lịch sử địa phương thì số học sinh hứng thú, rất hứng thú sẽ tăng cao. Ở lớp 11A4, khi dạy lịch sử địa phương nhưng sử dụng ít biện pháp thì số học sinh không hứng thú chiếm tới 73,5%, và không có học sinh rất hứng thú. ở lớp 11A1, khi kết hợp nhiều biện pháp, số học sinh hứng thú đã tăng lên 58,3%. Còn ở lớp 10A5, với việc tiến hành biện pháp học tại thực địa, tại di tích, không có học sinh không hứng thú và số học sinh rất hứng thú chiếm tới 74,4%. Quá trình thực nghiệm và khảo sát đã chứng minh: Không phải học sinh không hứng thú với tiết học lịch sử địa phương, trái lại các em thể hiện sự say mê, tìm hiểu, khám phá khi có những biện pháp, cách thức tổ chức phù hợp từ người dạy.
3. Kết luận, kiến nghị
3.1. Kết luận
 Nhằm đóng góp những kinh nghiệm qua thực tế giảng dạy của mình trong quá trình công tác, bản thân người viết mạnh dạn đưa ra những giải pháp thiết thực và đã áp dụng có hiệu quả trong năm học vừa qua. Như vậy muốn nâng cao chất lượng trong các tiết dạy lịch sử địa phương trong điều kiện hiện tại, không còn cách nào khác ngoài sự nỗ lực của cả người dạy và học, mà trước hết là giáo viên phải tạo cho học sinh có thái độ yêu thích học môn Lịch sử, phải có lòng đam mê thì học tập mới chuyên tâm, đạt kết quả. Người dạy trong quá trình lên lớp phải vận dụng linh hoạt các biện pháp: lồng ghép nội dung lịch sử địa phương khi dạy lịch sử dân tộc, sử dụng kênh hình, kiến thức văn họcđặc biệt nếu có điều kiện tổ chức học tập tại thực địa thì đây là biện pháp rất hiệu quả, tạo hứng thú đặc biệt cho học sinh. Khi đó việc tìm hiểu và học tập lịch sử địa phương của học sinh sẽ trở nên nhẹ nhàng và hấp dẫn hơn. Qua đó góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục truyền thống cách mạng, bồi đắp thêm tình yêu và trách nhiệm đối với quê hương. Như hành động học sinh tự nguyên góp chút tiền từ tiền ăn sáng vào hòm công đức khi đến thăm công trình đền thờ vua Quang trung đang xây dựng đã khiến người viết thấy thực sự ấm lòng.
	Với những giải pháp trên, người viết đã sử dụng vào thực tiễn quá trình dạy học các tiết trong chương trình lịch sử địa phương trong năm học 2018 – 2019. Tuy thời gian áp dụng chưa lâu, nhưng kết quả thu được qua quá trình kiểm tra, đánh giá học sinh vào cuối năm học đã tạo cho người một niềm tin vào những biện pháp mà mình đã và đang tiến hành là phù hợp với điều kiện hiện tại của nhà trường.
3.2. Kiến nghị
 Với vai trò, ý nghĩa và tầm quan trọng của việc dạy học lịch sử địa phương trong nhà trường phổ thông, người viết thiết nghĩ cần phải tăng cường hơn nữa các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác dạy học lịch sử địa phương.
 Đối với giáo viên : phải nắm vững trình độ chuyên môn nghiệp vụ và có những kỹ năng, hiểu biết sâu sắc hơn về kiến thức lịch sử của địa phương mà mình đang dạy; phải thực sự tâm huyết, nhiệt tình với công việc; coi tiết dạy lịch sử địa phương cũng giống như các tiết dạy lịch sử dân tộc khác trong toàn bộ chương trình.
	Đối với các trường học: cần tăng cường mua sắm thêm các thiết bị dạy học liên quan đến lịch sử địa phương. Đồng thời, phải thường xuyên kiểm tra, giám sát việc thực hiện chương trình của giáo viên và kết quả học tập của học sinh, nên đưa nội dung kiến thức lịch sử địa phương vào đề kiểm tra thường xuyên và định kì.
	Đối với cơ quan quản lí cao hơn: Có những buổi tập huấn cho giáo viên, và lấy đó làm cơ hội để họ có thể học tập, trao đổi lẫn nhau về cách thức và kinh nghiệm dạy các tiết lịch sử địa phương, cần nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện và làm phong phú hơn nữa nội dung của các bài lịch sử địa phương. 
	Trên đây là những biện pháp thực tiễn mà bản thân tôi đã thực hiện trong năm học vừa qua, chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết, những suy nghĩ mang tính chủ quan của bản thân mình. Rất mong các đồng chí, đồng nghiệp góp ý, bổ sung để thêm hoàn thiện. Tôi xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa, ngày 25 tháng 5 năm 2019
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Người viết
Vũ Thị Cẩm Lệ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Bộ Giáo dục và đào tạo-“Tài liệu hội thảo-tập huấn đổi mới tổ chức và quản lý hoạt động giáo dục ở trường Trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh”-Tháng 1 năm 2016.
[2]. Ban chấp hành Đảng bộ xã Nghi Sơn (2013), Lịch sử Đảng bộ xã Nghi Sơn 1945-2013, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin, Hà Nội.
[3]. Hải Bình (2018), Làm thế nào để dạy môn Lịch sử địa phương hiệu quả, Báo Giáo dục và Thời đại.
[4]. Nguyễn Văn Hồ (2013), Lịch sử địa phương Thanh Hóa, Sở Giáo dục và Đào tạo Thanh Hóa. 
[5]. Trần Văn Huân (2000), Những dấu tích lịch sử vùng đất Biện Sơn, NXB Hà Nội.
[6]. Sách giáo khoa Lịch sử 10,11, 12 cơ bản hiện hành – NXBGD-2006
[7]. Sách giáo khoa Ngữ văn 10 cơ bản hiện hành – NXBGD-2006
[8]. Tài liệu nguồn internet. 
DANH MỤC
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NGÀNH GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HUYỆN, TỈNH VÀ CÁC CẤP CAO HƠN XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN.
Họ và tên tác giả: Vũ Thị Cẩm Lệ
Chức vụ và đơn vị công tác: Giáo viên - Trường THCS và THPT Nghi Sơn.
STT
Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá xếp loại ( Sở, Tỉnh...)
Kết quả đánh giá xếp loại (A, B, C)
Năm được đánh giá xếp loại

1
“Thiết kế và sử dụng phiếu học tập trong dạy học bài Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh chống đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn ở miền Nam ở trường THCS và THPT Nghi Sơn”

Sở GD & ĐT

C
2016