Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học chương III Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1954 (Lịch sử 12 - Chuẩn)

lượng học sinh đầu kì, giữa kì, cuối kì hoặc bài kiểm tra theo phân phối chương trình.
	Kết hợp câu hỏi tự luận với sử dụng đồ dùng trực quan để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.
Ví dụ, khi kiểm tra mức độ tự học ở nhà của học sinh, giáo viên đặt câu hỏi để học sinh suy nghĩ, nhận xét, đánh giá “Qua quan sát lược đồ diễn biến chiến dịch Điện Biên Phủ em hãy nhận xét về các hướng tiến công của quân ta
	Hoặc giáo viên sử dụng đồ dùng trực quan để tiến hành kiểm tra bài cũ, kiểm tra 15phút, 45phút.Ví dụ khi dạy xong bài 18: Những năm đầu cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946- 1950) Giáo viên đặt câu hỏi kiểm tra bài cũ: Bức ảnh dưới đây gợi cho em nhớ tới sự kiện lịch sử nào?ý nghĩ quan trọng sự kiện này đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta? 
Kiểm tra 15 phút khi dạy bài 20 “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953 – 1954)” giáo viên sử dụng lược đồ hình 54 “Diễn biến của chiến dịch Điện Biên Phủ (1954)” cùng với tranh ảnh liên quan đến chiến dịch Điện Biên Phủ, kết hợp với câu hỏi tự luận “Qua quan sát các hướng tiến công của quân ta và các bức ảnh trên em hãy lí giải tại sao chiến dịch Điện Biên Phủ lại giành được thắng lợi to lớn như vậy?
g
Đối với bài kiểm tra 45 phút: Câu 1: Dựa vào lược đồ chiến dịch Việt Bắc thu đông 1947, lược đồ Biên giới thu- đông 1950 em hãy giải thích tại sao khẳng định từ chiến dịch Việt Bắc thu đông 1947 đến chiến thắng Biên giới thu- đông 1950 là bước phát triển của cuộc kháng chiến?
Câu 2: Qua 3 lược đồ: Dựa vào lược đồ chiến dịch Việt Bắc thu đông 1947, lược đồ Biên giới thu- đông 1950 và lược đồ chiến dịch Điện Biên Phủ 1954 hãy chứng minh đường lối lãnh đạo tài tình của Đảng đưng đầu là chủ tịch Hồ Chí Minh trong cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946- 1954)
Lược đồ chiến dịch Việt Bắc thu- đông 1947
Lược đồ chiến dịch Biên Giới thu- đông 1950
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường
Để kiểm tra hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm bản thân đã thực hiện 2 tiết dạy ở 2 lớp có trình độ học sinh như nhau đó là lớp 12B5 và 12B6 với cùng một bài dạy đó là Bài 18 (Tiết 3) IV: Hoàn cảnh lịch sử mới và chiến dịch Biên Giới thu- đông năm 1950. Lớp 12B6 tôi không áp dụng biện pháp dạy học tích cực, còn lớp 12B5 tôi áp dụng biện pháp: Sử dụng đồ dùng trực quan để tổ chức cho học sinh lĩnh hội kiến thức mới. Tiến trình bài dạy như sau: 
Bài 18 – NHỮNG NĂM ĐẦU CỦA CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC CHỐNG THỰC DÂN PHÁP (1946 – 1950)
Tiết:31
I. Mục tiêu
Học xong bài này, học sinh cần:
1. Kiến thức
 Hoàn cảnh lịch sử ta mở chiến dịch Biên giới, tầm quan trọng của chiến dịch và ý nghĩa quan trọng của chiến dịch đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta.
2. Kĩ năng 
- Có khả năng phân tích, đánh giá, so sánh, để rút ra kết luận lịch sử về những năm đầu toàn quốc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.
- Rèn luyện kĩ năng sử dụng sách giáo khoa, đồ dùng trực quan khi học tập
3. Thái độ, tư tưởng
- Nhận thức rõ âm mưu, bản chất hiếu chiến, tội ác của thực dân Pháp trong cuộc chiến tranh xâm lược. Trên cơ sở đó bồi dưỡng tinh thần yêu nước, căm thù giặc
- Có thái độ khâm phục sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, Bác Hồ trong những năm đầu toàn quốc kháng chiến chống thực dân Pháp, củng cố niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng trong công cuộc xây dựng đất nước hiện nay.
II Phương tiện dạy học chủ yếu
- Bản đồ giáo khoa điện tử về chiến dịch Biên Giới thu – đông năm1950 và tranh ảnh liên quan đến nội dung bài dạy. 
III. Gợi ý tiến trình và phương pháp tổ chức dạy học
1. Ổn định lớp học
2. Kiểm tra bài cũ
? Dựa vào lược đồ chiến dịch Việt Bắc thu – đông 1947 em hãy cho biết ý nghĩa của chiến dịch này.
3. Tổ chức cho HS nghiên cứu kiến thức mới 
TG
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Nội dung


- Lực lượng kháng chiến của ta trưởng thành về mọi mặt
- Cuộc kháng chiến của ta không còn đơn độc, mà có sự ủng hộ to lớn của bạn bè quốc tế.
- Do Pháp liên tiếp thất bại trên các chiến trường Đông Dương nên Mĩ đã can thiệp, “dính líu” trực tiếp vào cuộc chiến tranh. Triển khai kế hoạch Rơ ve:
- GV sử dụng 1. lược đồ chiến dịch Biên giới thu- đông 1950 để giới thiệu khái quát về khu vực Biên Giới và mục đích ta mở chiến dịch
- GV sử dụng bức ảnh 2.Thường vụ BCHTW Đảng nghiên cứu kế hoạch chiến dịch Biên giới, năm 
1950 và 3. Bác Hồ quan sát trận Đông Khê năm 1950 và Phân tích:Để khẳng định tầm quan trọng của chiến dịch này Bác Hồ đã ra mặt trận cùng chỉ huy chỉ đạo và động viên bộ đội. 

HĐCN: Tìm hiểu các sự kiện lịch sử thế giới có lợi cho Việt Nam?
- CM Trung Quốc thành công (1/10/1949)
- Các nước XHCN quan hệ với ta (1/1950)
Đọc phần chữ nhỏ Tr 136
? Mục đích ta mở chiến dịch.
IV. Hoàn cảnh lịch sử mới và chiến dịch Biên giới thu – đông năm 1950
1. Hoàn cảnh ta mở chiến dịch
* Thuận lợi:
- Ngày 1/10/1949, cách mạng Trung Quốc thành công, nước CHND Trung Hoa ra đời.
- Từ năm 1950, các nước XHCN lần lượt công nhận và đặt quan hệ ngoại giao với ta.
* Khó khăn:
- Tháng 5/1949, Mĩ giúp Pháp đề ra Kế hoạch Rơve: tăng cường hệ thống phòng ngự trên đường số 4, thiết lập “Hành lang Đông - Tây” hòng cắt đứt con đường liên lạc giữa ta với quốc tế và giữa Việt Bắc với đồng bằng, chuẩn bị tiến công lên Việt Bắc lần thứ hai để kết thúc chiến tranh.
" Kế hoạch Rơve đã gây khó khăn cho cuộc kháng chiến của ta
2. Chiến dịch Biên Giới thu - đông năm 1950
a. Chủ trương của Ta: Tháng 6/1950, ta chủ động mở chiến dịch Biên giới nhằm:
-  Tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch
-   Khai thông đường sang Trung Quốc và thế giới.
-    Mở rộng và củng cố căn cứ Việt Bắc, tạo đà thúc đẩy kháng chiến tiến lên.
-     Bác Hồ ra mặt trận cùng Bộ chỉ huy chỉ đạo và động viên bộ đội chiến đấu.
1.Lược đồ chiến dịch Biên giới thu - đông 1950
2.Thường vụ Ban Chấp hành Trung ương Đảng nghiên cứu kế hoạch chiến dịch Biên giới, năm 
1950
3.Bác Hồ quan sát trận địa Đông Khê trong chiến dịch biên giới 1950.
4. Hồ Chủ Tịch làm việc trước lều dựng tạm trên đường đi Chiến dịch Biên giới năm 1950
TG
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Nội dung

GV sử dụng bức tranh 4. Bác Hồ trước lều dựng tạm ở Biên Giới 1950 5. Lược đồ trận Đông Khê để trình bày diễn biến của chiến dịch biên giới, trong đó tập trung vào tường thuật hoặc lược thuật trận Đông Khê: Biên giới Việt – Trung là một dải núi rừng từ tây đến đông bắc Bắc bộ. Đường quốc lộ chiến lược dài 300 km qua các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn và Quảng Ninh “Giữa Đông Khê và Cao Bằng, nếu đánh Cao Bằng thì sẽ đụng đầu với các lực lượng mạnh của địch, hệ thống phòng ngự vững chắc, muốn đánh thắng phải tốn nhiều xương máu. Đông Khê ở xa Hà Nội, nếu địch tiếp viện cũng mất nhiều thời gian, vì vậy ta quyết định đánh Đông Khê.
GV: Đứng trên núi cao nhìn xuống đồn Đông Khê như một tuần dương hạm khổng lồ giữa biển xanh biên giới. Đông Khê nằm giữa đường số 4, cách Cao Bằng 45km, cách Thất Khê 24km, xung quanh có vị trí kiên cố, đóng trên đồi cao như một bức tường vững chắc bao bọc. 
HĐ lớp: Em có suy nghĩ gì về địa bàn chiến dịch và lực lượng quân địch tại đây? 
- Qua quan sát lược đồ, em hãy xác định địa bàn của chiến dịch?
- Tại sao ta quyết định đánh Đông Khê để mở đầu chiến dịch?
- Quan sát lược đồ, em thấy địa bàn diễn ra chiến dịch Biên giới gồm những tỉnh nào?
Đọc phần chữ nhỏ TR 138
? Kết quả của chiến dịch Biên Giới 1950
? Nêu ý nghĩa của chiến dịch Biên Giới 1950? Theo em ý nghĩa quan trọng nhất của chiến dịch là gì?
b. Diễn biến:
- Ngày 16/09/1950, ta tiến công Đông Khê,  sau 2 ngày, ta chiếm Đông Khê.
- Thất Khê bị uy hiếp, Cao Bằng bị cô lập, hệ thống phòng ngự của Pháp trên đường số 4 bị cắt làm đôi.
- Thất Khê bị uy hiếp, Pháp rút về Na sầm 8/10/1950
- Ngày 13.10, địch rút khỏi Na Sầm, cuộc hành quân của địch ở Thái Nguyên cũng bị đập tan.
- Đường số 4 được giải phóng (22-10-50)
c. Kết quả
-  Sau hơn một tháng, chiến dịch Biên Giới kết thúc thắng lợi
-Ta đã loại khỏi vòng chiến đấu 8.000 địch Giải phóng biên giới Việt - Trung với 35 vạn dân, khai thông con đường nối nước ta với các nước XHCN.
- Chọc thủng “hành lang Đông - Tây” của Pháp, phá vỡ thế bao vây của Pháp.
- Kế hoạch Rơ-ve phá sản.
d. Ý nghĩa
-  Con đường liên lạc của ta với các nước XHCN được khai thông.
- Pháp bị động, lúng túng nhiều mặt.
- Ta mở ra bước phát triển mới của cuộc kháng chiến:
Quân đội trưởng thành, giành thế chủ động trên chiến trường chính Bắc bộ.
4. Tổng kết và hướng dẫn học tập
a. Tổng kết: GV tổng kết nội dung bài học yêu cầu học sinh nắm hoàn cảnh, chủ trương, diễn biến, kết quả và ý nghĩa của chiến dịch Biên Giới 1950
b. Hướng dẫn học tập: Yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi trong SGK và một số câu hỏi trắc nghiệm sau: 
Câu 1. Đến đầu 1950, cuộc kháng chiến của ta có nhiều thuận lợi, thuận lợi nào có liên quan nhiều nhất đối với chiến dịch Biên giới?
	A. 1-10-1949 nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa ra đời.
	B. Đầu 1950, Trung Quốc, Liên Xô và một số nước xá hội chủ nghĩa công nhận và đặt quan hệ ngoại giao với ta.
C. Phong trào phản đối chiến tranh xâm lược Đông Dương của thực dân Pháp lên cao.
D. Cuộc kháng chiến của Lào và Cam-pu-chia phát triển mạnh.
Câu 2. Năm 1950 thực dân Pháp thực hiện kế hoạch Rơ-ve nhằm mục đích gì?
	A. Mở một cuộc tiến công quy mô lớn vào căn cứ địa Việt Bấc.
B. Có lập cần cứ địa Việt Bắc.
C. Khoá cửa biên giới Việt - Trung, thiết lập hành lang Đông Tây (từ Hải Phòng đến Sơn La).
D. Nhận được viện trợ về tài chính và quân sự của Mĩ.
Câu 3. Vì sao ta mở chiến dịch Biên giới 1950?
A. Tạo điều kiện để thúc đẩy cuộc khởi nghĩa của ta tiến lên một bước.
B. Khai thông biên giới, con đường liên lạc quốc tê giữa ta và Trung Quôc với các nước dân chủ thê giới, 
C. Tiêu diệt một bộ phận lực lượng địch, khai thông biên giới Việt - Trung, mở rộng và củng cô căn cứ địa cách mạng.
D. Để đánh bại kế hoạch Rơ-ve.
5. Hoạt động nối tiếp: Nhắc nhở học sinh chuẩn bị bài 19
6. Rút kinh nghiệm: Việc sử dụng đồ dùng trực quan phải phù hợp với nội dung bài dạy về số lượng và chất lượng để phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh
Sau khi dạy xong bài học GV đưa ra ở cả 2 lớp câu hỏi khảo sát nhanh như sau: Dựa vào lược đồ trận Đông Khê em hãy cho biết vì sao ta chọn Đông Khê mở màn cho chiến dịch Biên giới?theo em kết quan trọng ta giành được trong chiến dịch Biên Giới 1950 là gì? Kết quả và đánh giá mức độ tích cực chấm bài thu hoạch được đánh giá như sau: 
*Về mức độ tích cực của học sinh
Tiêu chí đánh giá
Số lượt (học sinh)
Tỉ lệ so với cả lớp (%)
Xung phong phát biểu bài
22
51,1
Trả lời đúng
21
48,8
Không chú ý hoặc làm việc riêng
1
2,3

*Về chất lượng bài thu hoạch
 Đạt loại
Số lượng (bài)
Tỉ lệ so với cả lớp (%)
Giỏi
6
14,0
Khá
24
55,8
Trung bình
11
25,6
Yếu
2
4,6
Kém
0
0
* Đánh giá chung:
Qua kết quả thu được, so sánh với kết quả khảo sát trước khi áp dụng sáng kiến, ta thấy có sự chuyển biến tích cực về cả mức độ tích của học sinh và ở cả chất lượng bài khảo sát. Cụ thể như sau:
*Về mức độ tích cực của học sinh
Tiêu chí đánh giá
Số lượt (học sinh)
Tỉ lệ so với cả lớp (%)
So với khảo sát lần đầu khi chưa áp dụng sáng kiến
Xung phong phát biểu bài
22
51,1
Tăng 2,75 lần
Trả lời đúng
21
48,8
Tăng 4,2 lần
Không chú ý hoặc làm việc riêng
1
2,3
Giảm 3.0 lần
* Về chất lượng bài khảo sát
Đạt loại
Số lượng (bài)
Tỉ lệ so với cả lớp (%)
So với khảo sát lần đầu khi chưa áp dụng sáng kiến
Giỏi
6
14,0
Tăng 6 lần
Khá
24
55,8
Tăng 1,6 lần
Trung bình
11
25,6
Giảm1, 45 lần
Yếu
2
4,6
Giảm5 lần
Kém
0
0
Không còn bài kém
* Bài học kinh nghiệm
 Qua thực tiễn áp dụng sáng kiến tôi rút ra được một số kinh nghiệm như sau: 
 Đối với giáo viên:
Năng lực nhiều giáo viên đã được nâng cao thể hiện ở khả năng thiết kế tiến trình dạy học và tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh. Khả năng sưu tầm, xử lý tài liệu dạy học và thiết bị dạy học của giáo viên và học sinh được nâng cao. 
 	 Đối với học sinh: 
Ý thức học tập gắn với thực tiễn gây hứng thú cho học sinh giúp các em phát huy tính tích cực
Tóm lại việc sử dụng đồ dùng trực quan cho học sinh lĩnh hội kiến thức mới không chỉ làm cho kiến thức học sinh tiếp thu trở nên sâu sắc mà còn giáo dục cho các em những tư tưởng, tình cảm đúng đắn và phát triển kĩ năng quan sát, phân tích, đánh giá các sự kiện, hiện tượng lịch sử của các em.
3. KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ
 Bộ môn lịch sử ở trường phổ thông có vị trí, chức năng và nhiệm vụ quan trọng trong việc đào tạo và giáo dục thế hệ trẻ. Nhưng hiện nay học sinh lại chưa chú trọng học môn này. Tình trạng đó do nhiều nguyên nhân gây nên. Nhưng phải thừa nhận một nguyên nhân rất quan trọng là do kết quả, chất lượng giảng dạy của chính những giáo viên dạy lịch sử hiện nay, đặc biệt là việc duy trì kiểu dạy truyền thống “thầy đọc, trò chép”, nhồi nhét kiến thức, học sinh thụ động trong tiếp thu kiến thức. Từ đó có thể thấy việc xây dựng và phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh qua những giờ học lịch sử rõ ràng là một nhiệm vụ hết sức quan trọng và cũng hết sức nặng nề của người giáo viên dạy môn lịch sử.
Học tập của học sinh là một quá trình nhận thức, vì vậy nói đến tính tích cực học tập là nói đến tính tích cực của sự nhận thức. Tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động nhận thức của học sinh thể hiện trong khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm vững kiến thức.
Để giúp học sinh phát huy tính tích cực trong quá trình học tập môn lịch sử ở trường THPT đòi hỏi giáo viên phải sử dụng nhiều biện pháp sư phạm.. Tuy nhiên trong dạy học lịch sử không có biện pháp nào là vạn năng để phát huy tối đa tính tích cực, chủ động trong quá trình học tập của các em. Việc sử dụng các biện pháp sư phạm nói trên chỉ thực sự đem lại hiệu quả giáo dục khi được giáo viên sử dụng một cách linh hoạt, mềm dẻo, tuỳ mục đích của bài và khả năng nhận thức của các em. 
 Sau một thời gian vận dụng sáng kiến kinh nghiệm này vào giảng dạy phần Lịch sử Việt Nam từ 1945 đến năm 1954, bản thân tôi đã nhận thấy rằng những kinh nghiệm này rất phù hợp với chương trình sách giáo khoa mới và với những tiết dạy học theo hướng đổi mới. Học sinh có hứng thú học tập hơn, tích cực chủ động sáng tạo để mở rộng vốn hiểu biết, đồng thời cũng rất linh hoạt trong việc thực hiện nhiệm vụ lĩnh hội kiến thức và phát triển kĩ năng. Không khí học tập sôi nổi, nhẹ nhàng và học sinh yêu thích môn học hơn. Tôi cũng hi vọng với việc áp dụng đề tài này học sinh sẽ đạt được kết quả cao trong các kì thi và đặc biệt học sinh sẽ yêu thích môn học này hơn.
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG NHÀ TRƯỜNG
Thanh Hóa, ngày 20 tháng 5 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Người viết sáng kiến
Nguyễn Thị Luân

Tài liệu tham khảo
1. Nguyễn Thị Côi, Kênh hình trong dạy học Lịch sử ở trường THPT, NXBĐHQG, HN,2000
2. Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị, Phương pháp dạy học lịch sử, NXB Giáo dục, HN, 1999.
3. Phan Ngọc Liên (Chủ biên), SGK Lịch sử 12, NXB GDVN
4. Trung tâm Bản đồ giáo khoa: Các bản đồ treo tường về Lịch sử Việt Nam.