Sáng kiến kinh nghiệm Một số cuộc cách mạng tư sản tiêu biểu trong chương trình Lịch sử lớp 8

 đưa nước Pháp đến nguy cơ bị bóp chết. Một lần nữa, quần chúng Pa-ri dưới sự lãnh đạo của Rô-be-spi-e lại đứng lên khởi nghĩa vào 32/5 và 2/6/1793, phái Gia-cô-banh đã nắm chính quyền, cách mạng chuyển sang giai đoạn chuyên chính Gia-cô-banh. Tuy nhiên, chính quyền Gia-cô-banh khi nắm chính quyền cũng là lúc phải đương đầu chống nguy cơ với một nghị lực phi thường. Ngay sau khi khởi nghĩa thắng lợi, Quốc hội đã nghĩ đến yêu sách của nông dân, nên quyết định chia đất đai ra từng mảnh nhỏ và bán trả trong thời hạn 10 năm, tạo dễ dàng cho nông dân nghèo; trả vĩnh viễn cho nông dân những đất công bị lãnh chúa chiếm và xóa bỏ hoàn toàn đặc quyền của phong kiến. Cùng với những chính sách khác mà mình đã thực thi vào năm 1793, cuộc bạo động bị chặn lại, quân Pháp dần giành thế chủ động trên chiến trường và đến mùa thu 1794, hoạt động quân sự diễn ra ngoài đất Pháp và Pháp đã giành thắng lợi trong cuộc chiến đấu chống liên minh hùng mạnh tập hợp hầu hết các nước châu Âu.
	Tuy nhiên, sau cuộc đấu tranh chống ngoại xâm và nội phản, nội bộ phái Gia-cô-banh bị chia rẽ, mâu thuẫn ngày càng trầm trọng, không được sự ủng hộ của mọi tầng lớp như trước nên họ đứng trước nguy cơ bị lật đổ - Thực chất, giai cấp tư sản không muốn cách mạng đi xa hơn nữa.
	Ngày 27/7/1794, phái tư sản (phái Tecsmiđo) tổ chức đảo chính, bắt các nhân vật chủ chốt của phái Gia-cô-banh (trong đó có Rô-be-spi-e) và đưa lên máy chém. Cách mạng kết thúc.
	Tóm lại, cách mạng Pháp 1789 – 1794 phát triển qua các giai đoạn: 
	- Nền quân chủ lập hiến: phái Lập hiến của tầng lớp đại tư sản lên cầm quyền, nhưng Lu-i vẫn được giữ ngôi vua, mặc dù không có quyền hành gì.
	- Nền Cộng hòa: phái Lập hiến bị lật đổ, chính quyền chuyển sang tay tư sản công thương nghiệp (phái Ghi-rông-đanh). Quốc hội mới được bầu ra, nền Cộng hòa ra đời. Vua Lu-i bị đưa lên máy chém.
	- Nền chuyên chính dân chủ: phái Ghi-rông-đanh bị lật đổ, chính quyền thuộc về phái Gia-cô-banh – gồm những người dân chủ cách mạng được quần chúng ủng hộ. Quốc hội của phái này mà đứng đầu là Rô-be-spi-e đã thi hành nhiều chính sách tiến bộ đối với quyền lợi của quần chúng nhân dân, đã tạo nên sức mạnh to lớn để chính quyền này giành được thắng lợi trong chiến thắng ngoại xâm và nội phản.
	Cách mạng tư sản Pháp mà đỉnh cao là nền chuyên chính dân chủ Gia-cô-banh đã hoàn thành đầy đủ các nhiệm vụ của một cuộc cách mạng tư sản và dân chủ. Nó đã lật đổ chế độ phong kiến chuyên chế thống trị ở Pháp nhiều thế kỉ, thủ tiêu mọi tàn dư của chế độ phong kiến, người nông dân được giải phóng, vấn đề ruộng đất được giải quyết thỏa đáng. Những cản trở đối với công thương nghiệp bị xóa bỏ. Thị trường dân tộc thống nhất được hình thành. 
Giai cấp tư sản Pháp tỏ ra một giai cấp tiến bộ, song cách mạng thắng lợi là do vai quyết định của nhân dân lao động.
	III/ Đánh giá vai trò của quần chúng trong Cách mạng tư sản.
	Khi tồn tại những mâu thuẫn không thể điều hòa được giữa cái mới và cái cũ, giữa giai cấp tư sản với chế độ phong kiến – chế độ mà đã bao trùm nổi ám ảnh lên cuộc sống của quần chúng nhân dân ở bao thế kỉ thì nay họ sẳn sàng đi theo giai cấp tư sản để đập tan chế độ phong kiến và ôm ấp một nguyện vọng nóng bỏng là có được một mảnh đất riêng, tuy nhiên thỏa mãn ấy của họ không phải khi nào, ở đâu được đáp ứng. Ước mơ “Người cày có ruộng” có lúc đã làm cho họ mù quáng bởi thủ đoạn lừa gạt của giai cấp tư sản. Với bản chất đó nên giai cấp tư sản không là đồng minh và đi lâu dài với họ. Tóm lại, ai cũng thừa nhận quần chúng là đông đảo và tiềm năng sáng tạo là vô hạn. Đánh giá vai trò của quần chúng nhân dân trong Cách mạng Pháp:
	- Quần chúng vũ trang tấn công chiếm pháo đài nhà ngục Ba-xti, sau đó làm chủ hầu hết các cơ quan và vị trí quan trọng trong thành phố.
	- Trước tình hình tổ quốc lâm nguy, ngày 10/8/1792, nhân dân đã đứng lên lật đổ phái Lập hiến, xóa bỏ chế độ phong kiến.
	- Phái Ghi-rông-đanh không lo chống ngoại xâm và nội phản, nhân dân đã lật đổ phái hi Ghi-rông-đanh (2/6/1793).
	- Quần chúng nhân hưởng ứng lệnh tổng động viên của phái Gia-cô-banh, chiến thắng thù trong giặc ngoài.
	Như vậy, trong cuộc cách mạng này, giai cấp tư sản đã đóng vai trò lãnh đạo cách mạng, quần chúng nhân dân là lực lượng chủ yếu đã tham gia vào tiến trình cách mạng và đã đưa cách mạng tiến lên vượt ra ngoài ý muốn của giai cấp tư sản.Chính sự tham gia của quần chúng đã làm cho cách mạng Pháp mang dân chủ rộng rãi và triệt để so với các cuộc cách mạng trước nó. “Cách mạng Pháp xứng đáng là một cuộc đại cách mạng. Nó đã làm biết bao nhiêu việc cho giai cấp của nó, tức là giai cấp tư sản, đến nổi đến trọn thế kỉ XIX là thế kỉ đem lại văn minh và văn hóa cho toàn thể nhân loại đã diễn tiến dưới dấu hiệu của cách mạng Pháp”.
	Từ những cơ sở ấy, giáo viên có thể đưa ra các dấu hiệu sau đây để xác định rõ một cuộc cách mạng tư sản:
Nội dung 
Kết quả 
Tính chất, nhiệm vụ cách mạng
Đánh đổ chế độ phong kiến, xóa bỏ đặc quyền phong kiến, thực hiện dân chủ.
Giai cấp lãnh đạo
Tư sản
Động lực cách mạng
Tư sản, nông dân, bình dân thành thị
Chính quyền nhà nước
Chính quyền tư sản
Xu thế phát triển của cách mạng
Xây dựng chủ nghĩa tư bản
	Nhiều lúc ở những mức độ với những hoàn cảnh cụ thể khác nhau, giáo viên có thể vận dụng nó để so sánh nhằm làm sáng tỏ cho học sinh các khái niệm khác có liên quan, như “cách mạng dân chủ tư sản”, “cách mạng vô sản”Sau đây là một ví dụ.
Ví dụ: Lịch sử 8 – Bài 15: CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA NĂM 1917, ta thấy ở nước Nga năm 1917 có hai cuộc cách mạng: Cách mạng tháng Hai và Cách mạng tháng Mười.
* Cách mạng tháng Hai năm 1917 ở Nga – là cuộc cách mạng dân chủ tư sản vì cuộc cách mạng này mới chỉ thực hiện được một phần nhiệm vụ của cách mạng tư sản là lật đổ được chế độ phong kiến. Cục diện chính trị đặc biệt sau cách mạng là hai chính quyền song song tồ tại: Chính phủ lâm thời của tư sản và các Xô viết của công nông binh.
* Cách mạng tháng Mười năm 1917 – là cuộc cách mạng vô sản. Cuộc cách mạng này đã thực hiện được nhiệm vụ to lớn tiếp theo của mình là lật đổ chính quyền của giai cấp tư sản dưới sự lãnh đạo của Đảng Bôn-sê-vích, đúng đầu là Lênin. Và, thực sự đã thiết lập được một chính quyền nhà nước vô sản, xây dựng chế độ mới: chủ nghĩa xã hội. Tóm lại, nó là một cuộc cách mạng vô sản và thắng lợi đầu tiên trên thế giới. Không phải họ là người đầu tiên đứng lại chống chủ nghĩa tư bản trong sự nghiệp đấu tranh của củ mình, trước đó nó đã từng diễn ra ở nước Pháp vào năm nửa sau thế kỉ XVIII – Công xã Pa-ri 1871 nhưng chưa giành được thắng lợi bởi họ chưa có Đảng cách mạng chân chính lãnh đạo, thực hiện liên minh công nông
IV/ Những điểm giống nhau và khác nhau của cách mạng tư sản.
Khi giảng dạy về cuộc cách mạng tư sản trong chương trình Lịch sử 8, giáo viên cần làm nổi bật cái chung và cái đặc thù của mỗi cuộc cách mạng. 
Quan sát bảng sau:
Tên cách mạng
Thời gian
Hình thức
Cách mạng Hà Lan

Chiến tranh giải phóng dân tộc
Cách mạng Anh

Nội chiến
Cách mạng tư sản Pháp
1789 - 1794
Chiến tranh giành độc lập 
Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ.

Chiến tranh giành độc lập dân tộc
I-ta-li-a

Thống nhất quốc gia dân tộc 
Đức

Thống nhất quốc gia dân tộc
Nga
1861
Cải cách 
Nguyên nhân sâu xa của các cuộc cách mạng đều là: Mâu thuẫn không thể điều hòa được giữa lực lượng sản xuất mới tư bản với quan hệ sản xuất cũ phong kiến, xác lập chế độ tư bản chủ nghĩa thông qua việc thực hiện hai nhiệm vụ dân tộc và dân chủ.
- Nhiệm vụ dân tộc: nhằm xóa bỏ tình trạng phong kiến cát cứ, thống nhất thị trường; bảo vệ tổ quốc khi có sự xâm lược của các thế lực phong kiến bên ngoài. Nhiệm vụ này đều nhằm thúc đẩy sự phát triển của chủ nghĩa tư bản.
- Nhiệm vụ dân chủ: xóa bỏ chế độ phong kiến chuyên chế, xác lập nền dân chủ tư sản với việc thành lập nhà nước cộng hòa tư sản (hay quân chủ lập hiến) và ban bố các quyền tự do dân chủ tư sản, trong đó nhấn mạnh quyền tư hữa, được xem là thiêng liêng và bất khả xâm phạm. Vấn đề ruộng đất là một vấn đề cơ bản của cách mạng tư sản nhưng tùy theo mức độ, kết quả của việc giải quyết yêu cầu này mà đánh giá tính triệt để của cách mạng tư sản – vấn đề này đã được trình bày ở hai cuộc cách mạng nêu trên.

V/ Quyền bình đẳng trong cách mạng tư sản.
Quyền bình đẳng – nguyện vọng, ước mơ khát khao của con người và nó có thể tồn tại ở dưới dạng hình thức này hay hình thức khác. Cái gọi là làm chung, ăn chung, cùng hưởng thụ trong xã hội nguyên thủy đã bị phá vỡ khi cái “tư hữa” bắt đầu xuất hiện ở xã hội cổ đại, phong kiến bên cạnh sự ra đời giai cấp, nhà nước. Thời hậu kì Trung đại, giai cấp tư sản có thế lực kinh tế nhưng không có địa vị xã hội tương ứng, do đó giai cấp tư sản đứng dậy đấu tranh chống lại cái lỗi thời, cố thủ của chế độ phong kiến. Phong trào văn hóa Phục hưng là một minh chứng. Đây cũng là gốc rễ để giai cấp tư sau đó đã buộc phải xác lập quyền bình đẳng trong các cuộc cách mạng – không phải hoàn toàn mà còn phụ thuộc vào giai đoạn, hoàn cảnh lịch sử cụ thể.
 Quyền bình đẳng bao gồm: quyền bình đẳng dân tộc, quyền bình đẳng con người, quyền bình đẳng trước pháp luật, quyền bình đẳng trong bầu cử, quyền bình đẳng về ruộng đất.
Trong Tuyên ngôn độc lập của nước Mĩ 1776 tuyên bố: “Tất cả những thuộc địa này có quyền được hưởng và phải được hưởng quyền độc lập tự do” (quyền dân tộc). Cũng trong tuyên ngôn này, đã thừa nhận rằng: “Chúng tôi tin tưởng chắc chắn những nguyên lí sau đây bản thân nó đã là những sự thật hiển nhiên và rõ ràng. Đó là mọi người sinh ra đều quyền bình đẳng, tạo hóa đã ban cho họ những quyền không ai có thế chối cãi được. Trong đó, có quyền được sống, quyền được tự do và mưu cầu hạnh phúc”. Trong Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của nước Pháp 1789 cũng nêu: “Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi. (quyền con người). Về pháp luật, Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của nước Pháp nêu: “tất cả công dân đều có quyền đóng góp trực tiếp hay qua đại diện của họ để tạo ra pháp luật” (bình đẳng trong pháp luật), hay “mọi công dân không phân biệt giới tính, nam hay nữ, thành phần xuất thân, học vấn, thành phần dân tộc đều có quyền tham gia ứng cử khi mình có năng lực. Người phụ nữ cũng có quyền bầu cử” (bình đẳng trong bầu cử). Về vấn đề ruộng đất cũng đã được giải quyết ở một số cuộc cách mạng. 
Vậy, tại sao giai cấp tư sản lại thực hiện quyền bình đẳng trong cuộc cách mạng của mình? Trong buổi đầu của thời kì cận đại, khi giai cấp tư sản phát động cuộc đấu tranh chống lại chế độ phong kiến thì đông đảo quần chúng đi theo. Họ là lực lượng chủ yếu để đưa cách mạng đi đến thắng lợi. Thành quả này không chỉ của giai cấp tư sản mà còn có sự đóng của nhân dân lao đông. Mặt khác, quyền bình đẳng đóng vai trò là ngọn cờ “tinh thần” để huy động quần chúng nhân dân tham gia cách mạng. Quyền bình đẳng được xác lập thông qua hai bản Tuyên ngôn độc lập của nước Mĩ (1776) và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Pháp (1789) và quyền bình đẳng này được xác lập ngay trong tiến trình của cách mạng. Ở Trung Quốc, cách mạng Tân Hơi (1911) nổ ra và trong cương lĩnh của Trung Quốc đồng minh hội cũng đề cập đến quyền bình đẳng của con người
	Quyền bình đẳng từ chỗ được coi như một giá trị tự nhiên đến chỗ thực hiện sự bình đẳng ấy trong cuộc sống hiện thực phải trãi qua quá trình bất bình bất bình đẳng xã hội dai dẳng, bao trùm lên nhiều lĩnh vực đời sống xã hội. Giáo viên cần chỉ rõ những bất cập ấy trong cách mạng trư sản để thấy được bản chất của sự kiện.
VI/ Những mặt tích cực và hạn chế của cách mạng tư sản.
	1. Mặt tích cực.
	- Cách mạng tư sản đã góp phần phát triển xã hội loài người – từ chế độ phong kiến chuyển sang chủ nghĩa tư bản tiến bộ hơn. 
- Nó ảnh hưởng và tác động đến phong trào dân tộc và dân chủ trên thế giới.
	- Xác lập sự thắng lợi của chủ nghĩa tư bản trên thế giới.
2. Mặt hạn chế.
	- Mọi thành quả sau cách mạng đều rơi vào tay giai cấp tư sản, nó chỉ thay thế chế độ bóc lột này bằng chế độ bóc lột khác, vấn đề ruộng đất của nông dân (vấn đề cơ bản của cáh mạng tư sản) vẫn không được giải quyết triệt để, những quyền tự do dân chủ của nhân dân chưa được đảm bảo, thực hiện như quy định. 
	- Thực hiện quyền bình đẳng trong các cuộc cách mạng tư sản là hạn chế.
	- Chủ nghĩa tư bản được xác lập trên phạm vi thế giới. Vị trí của giai cấp tư sản được củng cố vững chắc, sản xuất của chủ nghĩa tư bản ngày càng phát triển dẫn đến việc xâm lược và bóc lột hệ thống thuộc địa rộng lớn của chủ nghĩa đế quốc. Hồ Chí Minh viết: “Cách mệnh Pháp cũng như cách mệnh Mĩ, nghĩa là cách mệnh tư bản, cách mệnh không đến nơi, tiếng là cộng hòa và dân chủ, kì thực trong nó thì tước lục (tức tước đoạt) công nông, ngoài thì áp bức thuộc địa”. Do đó, về nguyên tắc và bản chất thì cách mạng tư sản khác cách mạng vô sản.
VII/ Một số định hướng xác định phương pháp và nội dung để giải quyết vấn đề.
1. Về xác định phương pháp: 
- Giáo viên nắm chắc các thuật ngữ, khái niệm.
- Biết liên kết các sự kiện hợp lí, khoa học và súc tích.
- Nắm vững và vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học và các phương pháp thường gặp trong cách mạng tư sản là: tường thuật, miêu tả, phân tích, so sánh
- Luôn tìm tòi nội dung qua các tài liệu để bổ sung và hoàn chỉnh về mặt nhận thức và lập luận khoa học.
- Hướng học sinh vào sự say mê, tìm tòi, khám phá cái chung, cái riêng của thế giới bên ngoài để hiểu được bản chất của sự kiện, hiện tương lịch sử.
2. Về xác định nội dung: 
- Các tiền đề dẫn đến cách mạng?
	- Tiến trình của cách mạng tư sản?
	- Kết quả và ý nghĩa của cách mạng?
- Các hình thức tiến hành của cách mạng?
	- Vai trò của quần chúng trong các cuộc cách mạng?
	- Các mức độ của các cuộc cách mạng?
	- Vai trò của cá nhân?...
	Từ việc thiết kế đến tổ chức thực hiện ở các mức độ nêu trên rồi giáo viên mới đi đến khái niệm lịch sử. Tuy nhiên, giáo viên phải thấy được tính tư sản luôn mầm mống, xuất hiện và đi đến cụ thể ngay ở trong từng nội dung: nguyên nhân, diễn biến, kết quả và ý nghĩa của cuộc cách mạng đó. 
Phân ba: KẾT LUẬN
	Trong chương trình môn Lịch sử 8 hiện nay, nội dung về các cuộc cách mạng tư sản tương đối nhiều và có vị trí quan trọng trong lịc sử thế giới cận đại. Thực tế không ít giáo viên đều thừa nhận đó là nội dung khó dạy, khó truyền đạt cho học sinh một cách sinh động, hiệu quả bởi quá nhiều sự kiện và là những sự kiện khó nhớ. Do đó, việc lựa chọn và trình bày mấy vấn đề nêu trên để cùng đồng nghiệp tham khảo và xây dựng. Mong ý kiến đóng góp của đồng nghiệp.
Phần bốn: TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa Lịch sử 8. (NXBGD)
2. Sách giáo viên Lịch sử 8. (NXBGD)
3. Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịc sử. (NXBĐHQGHN)
4. Giáo trình Lịch sử Việt Nam và thế giới (NXBGD)
5. Hướng dẫn học và ôn tập Lịch sử THCS (NXBGD).
6. Phương pháp dạy học Lịch sử (NXBGD).
7. Tài liệu tập huấn.
8. Xác định kiến thức cơ bản và phương pháp giảng dạy các bài cách mạng tư sản trong chương trình Lịch sử 8 THCS (Lê Xuân Diệu).
Đánh giá – Xếp loại của
hội đồng chấm SKKN nhà trường:
Đức Bác, 17.5.2011
Người thực hiện:
Nguyễn Viết Thái