Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy Lịch sử địa phương ở trường THPT Lạng Giang số 1

và Ninh Văn Phan dẫn đầu một đội tự vệ khoảng 6, 7 người được trang bị vũ khí xuất phát từ đình Song Khê đột nhập vào dinh tỉnh trưởng lúc 6 giờ sáng. Ngày 18/08/1945, ta giành chính quyền trong toàn tỉnh. Với nội dung lịch sử này, để khắc sâu kiến thức, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh đi trải nghiệm, học tập tại An toàn khu II, huyện Hiệp Hòa
Để hình thức dạy học thực địa có kết quả cao cần:
	+ Chọn nơi tham quan phù hợp với nội dung giảng dạy, giáo dục về lịch sử địa phương
	+ Lập dự trù kinh phí cho chuyến đi, huy động nguồn kinh phí từ các nguồn lực
	+ Cử người đi tiền trạm, liên hệ trước. Người đi tiền trạm thường sẽ là người hướng dẫn học sinh đi tham quan. Đó phải là người có hiểu biết về nơi cần đến và có kinh nghiệm tổ chức các hoạt động tập thể.
	+ Trước khi đi tham quan phải trang bị kiến thức cho học sinh về nơi đến tham quan. 
	+ Sau khi tham quan tổ chức cho học sinh viết thu hoạch hoặc trao đổi trực tiếp về cảm nhận của các em sau chuyến đi để nhà trường nắm được kết quả, chất lượng của chuyến tham quan, từ đó rút kinh nghiệm cho những chuyến tham quan khác.
Hình ảnh: Học sinh lớp 11A13 VÀ 11A14 trường THPT hào hứng đi học tập và trải nghiệm thực tế tại Bảo tàng Quân đoàn 2
Hình ảnh: Học sinh lớp 12A1 VÀ 12A11 trường THPT hào hứng đi học tập và trải nghiệm thực tế tại Tiểu đoàn thông tin 463- trực thuộc 
Bộ Tham mưu Quân đoàn 2
 Hình thức Tọa đàm lịch sử địa phương
Với hình thức giáo dục này, GV hướng dẫn học sinh sưu tập tư liệu và biên soạn thành bài để trình bày trong những buổi nói chuyện lịch sử địa phương. Buổi nói chuyện có thể tiến hành trong những dịp có những ngày lễ kỉ niệm như ngày 22/12, 3/2, 10/3 Bài nói chuyện giúp các em biết cách lựa chọn và biên soạn tài liệu theo các chủ đề, những kĩ năng phân tích, đánh giá, bình luận, nhận xét, so sánh các vấn đề lịch sử. Mặt khác cũng rèn luyện khả năng lôi cuốn thu hút cảm hóa người nghe bằng những hiểu biết và cách diễn đạt súc tích gây ấn tượng và giàu tính thuyết phục của mình.
Giáo viên bộ môn, nhóm chuyên môn có thể tiến hành hình thức này bằng việc mời các nhân chứng lịch sử, các cá nhân liên quan đến những vấn đề lịch sử địa phương đến các nhà trường giao lưu, nói chuyện với học sinh về các sự kiện, nhân vật, địa danh lịch sử. 
Hình ảnh: Cán bộ Quân đoàn 2 nói chuyện với học sinh trường THPT 
Lạng Giang số 1 nhân dịp kỉ niệm 76 năm ngày thành lập Quân đội nhân dân 
Việt Nam
Tổ chức nói chuyện lịch sử địa phương giúp các em học sinh được tiếp thu các kiến thức về lịch sử địa phương một cách trực tiếp, cặn kẽ, thấu đáo. Vì vậy học sinh hào hứng hơn trong tiếp nhận các nội dung về lịch sử địạ phương.
 Hình thức Thi viết báo tường về lịch sử địa phương
Giáo viên bộ môn có thể kết hợp với Đoàn thanh niên cùng với Ban giám hiệu nhà trường tổ chức các cuộc thi sáng tạo về lịch sử địa phương như viết báo tường. 
Ở hình thức này, giáo viên phát động học sinh viết báo tường, nêu cảm nhận về các nhân vật, di tích lịch sử, văn hóa hay các phong tục tập quán ở tỉnh Bắc Giang, huyện Lạng Giang hay ở địa bàn xã các em cư trú. Hình thức này được tiến hành lồng ghép vào đợt thi đua 20/11 hay 26/3 hoặc nhân ngày lễ lớn của dân tộc, địa phương mình. Qua đó giúp các em hiểu hơn về những tấm gương sáng ngời cách mạng và quá khứ oai hùng của địa phương và bồi đắp tình cảm với quê hương.
Hình thức thi “Cosplay nhân vật lịch sử địa phương”
Hình thức này có thể lồng ghép với các hoạt động khác của Đoàn. Vào ngày thành lập Đoàn 26/3, Đoàn trường tổ chức nhiều hoạt động phong phú. Nhân dịp đó, giáo viên bộ môn Lịch sử có thể phối hợp với Ban chấp hành Đoàn trường lồng ghép tổ chức cuộc thi “Cosplay nhân vật lịch sử địa phương” - hình thức hóa thân thành các nhân vật lịch sử ở địa phương mình. 
Tham gia hoạt động này, học sinh được hóa thân thành những nhân vật lịch sử ở địa phương mà mình yêu thích, thể hiện cốt cách nhân vật đó qua phục trang, tác phong, ngôn từQua hình thức hóa thân, khi học trò “làm sống lại” các nhân vật lịch sử thì chính các em đã “đánh thức” mong muốn tìm hiểu về lịch sử quê hương Bắc Giang, đất nước Việt Nam trong mình. Từ việc tìm hiểu, đóng vai tạo thành một vòng tròn cảm hứng “yêu lịch sử” ở học trò. Hoạt động này giúp môn Lịch sử trở nên hấp dẫn và gần gũi với các em hơn. Hoạt động này lôi kéo được đông đảo học sinh tham gia, rèn luyện tính tập thể, ý thức tổ chức kỉ luật. Đồng thời giúp ôn tập, củng cố kiến thức cũ và có thêm những hiểu biết mới về các nhân vật lịch sử của địa phương. Qua đó bồi dưỡng truyền thống dân tộc, quê hương và tinh thần cách mạng cho thế hệ trẻ.
Thực tế qua tổ chức hoạt động thi “Cosplay nhân vật lịch sử địa phương”, học sinh trường THPT Lạng Giang số 1 tiếp thu những kiến thức về các nhân vật lịch sử của quê hương Bắc Giang và huyện Lạng Giang một cách nhẹ nhàng, dễ dàng hơn nhiều so với việc cung cấp tư liệu hay truyền thụ kiến thức một chiều thường dùng trong giảng dạy nội khóa.
Một số hình ảnh về cuộc thi “Cosplay nhân vật lịch sử địa phương” 
ở trường THPT Lạng Giang số 1
- Các bước thực hiện giải pháp :
Để tổ chức giảng dạy lịch sử địa phương theo hướng đổi mới nội dung và hình thức giảng dạy nêu trên có hiệu quả, người giáo viên phải thực hiện theo qui trình đảm bảo tính khoa học và chặt chẽ. Chính vì vậy, quy trình tổ chức giảng dạy địa phương phải bao gồm các bước nhằm đảm bảo tính lôgic trong tư duy và đảm bảo tính thực tiễn trong việc phát triển hoạt động. Qui trình tổ chức giảng dạy lịch sử địa phương gồm các bước liên hoàn với nhau:
	+ Tên cho bài học và xác định yêu cầu giáo dục
+ Xây dựng nội dung và xác định hình thức tổ chức bài học
+ Chuẩn bị cho bài học dành cho thầy và trò
	+ Tiến hành bài học
	+ Đánh giá, rút kinh nghiệm sau khi tiến hành bài học
	Giảng dạy lịch sử địa phương được tiến hành chủ yếu trong các tiết chính khóa trên lớp theo phân phối chương trình đã quy định. Với những tiết học này, trước đó, giáo viên cho học sinh về nhà tự tìm tư liệu (giáo viên giới thiệu sách tham khảo, trang web,... cho HS tìm kiếm thông tin). Sau đó, khi đến tiết học, học sinh sẽ trình bày nội dung đã sưu tầm, chọn lọc. Giáo viên hướng dẫn, chỉnh sửa, bổ sung, kết luận về nội dung lịch sử địa phương được học. Đặc biệt, giáo viên sẽ sử dụng tối đa phương pháp kể chuyện, miêu tả nhân vật lịch sử, tường thuật các trận đánh, các sự kiện lịch sử nổi bật của địa phương để tạo biểu tượng lịch sử và thông qua đó bồi dưỡng lòng tự hào, tình yêu quê hương đất nước và hứng thú học tập lịch sử của HS.
Trên cơ sở định hướng của các chủ đề tuỳ theo điều kiện của từng trường, từng địa phương và khả năng, sở thích của học sinh mà lựa chọn những nội dung hoạt động cho phù hợp.
* Giải pháp 4
- Tên giải pháp: Tích hợp giảng dạy lịch sử địa phương vào chương trình lịch sử cấp THPT
- Nội dung
Trong tiến trình lịch sử dân tộc, mọi sự kiện có ý nghĩa toàn quốc đều diễn ra ở một địa phương nhất định: nếu sự kiện ấy diễn ra ở địa phương mình thì khai thác về sự đóng góp của nhân dân địa phương vào diễn biến của sự kiện. Nếu không thì liên hệ sự kiện chung của lịch sử dân tộc đối với địa phương. Ví như, trong khi dạy phần lịch sử Việt Nam thời nguyên thủy, cần chỉ rõ những di tích gắn liền với thời kỳ đá cũ ở Bắc Giang: Bố Hạ (Yên Thế), Chũ (Lục Ngạn), An Châu, Khe Táu (Sơn Động) để học sinh thấy được Bắc Giang là vùng đất cổ, trải qua những giai đoạn song hành vói lịch sử dân tộc. Hay khi giảng về cách mạng của dân tộc cần liên hệ với sự kiện diễn ra ở Bắc Giang có liên quan. Khi giảng dạy một tiết lịch sử địa phương cần gắn với lịch sử chung cả nước để học sinh nhận thấy sự thống nhất trong đa dạng của lịch sử dân tộc và những đóng góp của địa phương đối với phát triển lịch sử toàn quốc.


Hình ảnh: Học sinh 12A12 trường THPT Lạng Giang số 1 tham gia trò chơi trong một chuyên đề lịch sử địa phương được lồng ghép trong
chương trình lịch sử phổ thông
Với giải pháp này, tôi thiết nghĩ Sở GD - ĐT, tổ bộ môn cần có quy định trong các đề kiểm tra, đánh giá phải có nội dung liên quan đến lịch sử địa phương, hoặc liên hệ giữa kiến thức lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương. Đây cũng là một biện pháp tạo động cơ thúc đẩy học sinh quan tâm đến việc học tập, tìm hiểu lịch sử địa phương có hiệu quả hơn.
- Các bước tiến hành
+ Xác định vấn đề lịch sử địa phương cần tích hợp khi dạy chương trình lịch sử theo phân phối chương trình.
+ Soạn giáo án, kế hoạch dạy học
+ Tiến hành bài dạy đã tích hợp, chú trọng đổi mới cách thức truyền thụ kiến thức lịch sử địa phương
- Kết quả khi thực hiện giải pháp
Sau khi tích hợp nội dung lịch sử địa phương vào chương trình lịch sử cấp THPT, tôi nhận thấy học sinh rất hào hứng vì các em bắt gặp trong bài học những địa danh, những nhân vật khá gần gũi với bản thân. Từ đó, các em thấy rõ hơn mối quan hệ giữa lịch sử địa phương và lịch sử dân tộc, thêm gắn bó, tự hào hơn về quê hương mình.
* Giải pháp 5
- Tên giải pháp: Tích hợp liên môn trong giảng dạy lịch sử địa phương
- Nội dung
Dạy học theo chủ đề tích hợp là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử địa phương nói riêng, đây được coi là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục. Dạy học tích hợp làm cho người học sử nhận thức được sự phát triển xã hội một cách liên tục, thống nhất, thấy được mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, khắc phục được tính tản mạn, rời rạc trong kiến thức.
Dạy học liên môn trong lịch sử địa phương là hình thức liên kết những kiến thức giao thoa với môn Lịch sử như Ngữ văn, Địa lí, Tin học, Giáo dục công dân nhằm rèn luyện kĩ năng sống, giáo dục bảo vệ di sản văn hóa địa phương để học sinh tiếp thu kiến thức, biết vận dụng kiến thức lịch sử vào cuộc sống và ngược lại từ cuộc sống để giải quyết các vấn đề liên quan đến lịch sử
- Các bước thực hiện :
+ Bước 1 : Xác định nội dung cần tích hợp, liên môn
+ Bước 2 : Thiết kế giáo án tích hợp liên môn : thiết kế các hoạt động, thao tác nhằm tổ chức cho học sinh thực hiện để lĩnh hội tri thức, phát triển năng lực và nhân cách theo mục đích giáo dục và giáo dưỡng của bộ môn.
+ Bước 3 : Tiến hành tích hợp liên môn theo giáo án đã thiết kế
- Kết quả khi thực hiện giải pháp
Tích hợp liên môn giúp cho giờ học trở nên sinh động hơn, vì không chỉ có giáo viên là người trình bày mà học sinh cũng tham gia vào quá trình tiếp nhận kiến thức, từ đó phát huy tính tích cực của học sinh.
	Khi tích hợp, tôi nhận thấy học sinh phát triển hơn tư duy liên hệ, hình thành cho học sinh thói quen trong tư duy, lập luận tức là xem xét một vấn đề phải đặt chúng trong một hệ quy chiếu, từ đó có thể nhận thức vấn đề một cách thấu đáo.
Kết luận : Nhờ những giải pháp đã nêu trên, tôi nhận thấy học sinh tích cực, hứng thú hơn với lịch sử địa phương và cả bộ môn Lịch sử. Kết quả được thể hiện rõ qua kết quả học tập bộ môn lịch sử được khảo sát trên lớp 10A12 (sĩ số : 47 học sinh), năm học 2019 – 2020. Qua kết quả thống kê, tôi nhận thấy ở học kì 2 sau khi tôi đã áp dụng một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương, các em học tập bộ môn một cách hào hứng hơn, kết quả học tập bộ môn nâng lên rõ rệt so với ở học kì 1 – thời điểm các giải pháp bước đầu được áp dụng. Cụ thể như sau :
Học kỳ
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém
Học kỳ I
6
22
13
5
1
Học kỳ II
18
13
11
5
0
Cả năm
15
19
11
2
0

7.2. Thuyết minh về phạm vi áp dụng sáng kiến
	Việc thực hiện giải pháp đã được áp dụng trong việc giảng dạy lịch sử địa phương tại các khối lớp 10, 11, 12 từ năm học 2018 - 2019 đến nay và mang lại lợi ích thiết thực trong việc nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử ở trường THPT Lạng Giang số 1 và góp phần thay đổi tích cực thái độ, tình cảm của học sinh với bộ môn Lịch sử, với những giá trị lịch sử, văn hóa của quê hương Bắc Giang và huyện Lạng Giang.
7.3. Thuyết minh về lợi ích kinh tế, xã hội của sáng kiến
- Hiệu quả kinh tế 
Sau khi áp dụng sáng kiến tôi nhận thấy đây là một giải pháp có khả năng tiết kiệm về kinh tế vì nó không đòi hỏi nhiều về phương tiện thiết bị dạy học hiện đại đắt tiền mà dựa chủ yếu vào điều kiện, khả năng vốn có của cá nhân học sinh, của nhà trường và của địa phương.
- Hiệu quả xã hội
Nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử địa phương đóng góp không nhỏ vào việc phát triển giáo dục của mỗi nhà trường và ngành giáo dục. Việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử trong đó có lịch sử địa phương trước hết là đáp ứng yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực người học và cuối cùng là vì mục tiêu đáp ứng bối cảnh của thời đại, nhu cầu phát triển đất nước. Giáo dục rèn luyện để các em trở thành những con người có phẩm chất tốt, hiểu và trân trọng các giá trị lịch sử, văn hóa của quên hương, đất nước. Từ đó có ý thức giữ gìn, phát huy và tô đẹp cho những giá trị văn hóa đó.
Tôi cam đoan những điều khai trên đây là đúng sự thật và không vi phạm bản quyền.
Xác nhận của cơ quan, đơn vị
 (Chữ ký, dấu)
 Tác giả sáng kiến
Nguyễn Thị Lan Anh
 KIẾN NGHỊ
Để việc giảng dạy và học tập lịch sử địa phương mang lại hiệu quả cao, tôi mạnh dạn kiến nghị một số ý kiến sau:
- Cần thống nhất đưa vào khung phân phối chương trình cụ thể hơn trong việc giảng dạy lịch sử địa phương (ví dụ ở lớp các khối ghi rõ tiết lịch sử địa phương giảng dạy bài gì, nội dung gì).
- Cung cấp nguồn tài liệu phong phú, sách hướng dẫn, phương tiện hoạt động cho giáo viên và học sinh.
- Đưa nội dung lịch sử địa phương vào nội dung kiểm tra một tiết, kiểm tra học kì hoặc kì thi học sinh giỏi lịch sử để nâng cao sự quan tâm của thầy và trò, bên cạnh đó giúp thầy cô giáo đánh giá chính xác mức độ tiếp thu, thái độ học tập của học sinh để qua đó có hướng điều chỉnh nâng cao chất lượng giảng dạy.
- Các trường THPT cần chú trọng xây dựng phòng lịch sử, xây dựng môi trường hoạt động thuận lợi; cần phân công trách nhiệm tổ chức thực hiện từng nội dung bài giảng một cách hợp lí, thích hợp với khả năng, năng lực của từng giáo viên, học sinh và phát huy được tiềm năng của họ.
- Cần thường xuyên mở các lớp tập huấn, bồi dưỡng, nâng cao năng lực, kĩ năng và phương pháp giảng dạy lịch sử địa phương cho giáo viên; tổ chức các chuyên đề, hội thảo, hội giảng các tiết lịch sử địa phương.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình lịch sử địa phương, NXB Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh, năm 2010.
2. Giáo trình lịch sử địa phương, NXB Giáo dục, năm 1999.
3. Thuật ngữ, khái niệm lịch sử phổ thông, NXB Quốc gia, năm 1996.
4. Hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử ở trường trung học, NXB Sư phạm, năm 2005.
5. Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử ở trường THPT, NXB Giáo dục, năm 2002.
 6. Đổi mới việc dạy học lịch sử, lấy học sinh làm trung tâm, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 1996.
7. Áp dụng dạy và học tích cực trong môn Lịch sử, Đại học Sư phạm Hà Nội, năm 2003.
8. Tạp chí Giáo dục, các số từ năm 2002- 2017.
9. Các triều đại Việt Nam, NXB Giáo dục
10. Giáo trình Đại cương lịch sử Việt Nam, NXB Giáo dục
11. Phương pháp dạy học lịch sử, NXB Giáo dục do Phan Ngọc Liên chủ biên
12. Tài liệu lịch sử địa phương Bắc Giang, biên soạn năm 2011.