Sáng kiến kinh nghiệm Một số kĩ năng khai thác kênh hình trong dạy học Lịch sử 9 ở Trường THCS Quảng Văn

iểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. Học sinh tự kiểm tra và đánh giá lẫn nhau. Song công việc này không nên tiến hành một cách tẻ nhạt, công thức như một số cách làm truyền thống của giáo viên: yêu cầu học sinh học thuộc, lặp lại kiến thức ở sách giáo khoa, sau đó trả bài cho mình. Kiểm tra đánh giá không thể chỉ dừng lại ở việc xem học sinh có học thuộc hay không mà cần xem các em hiểu và vận dụng kiến thức đã học như thế nào. Việc sử dụng kênh hình là một trong những biện pháp tốt nhất để đánh giá kết quả học tập của các em.
 Để sử dụng tốt kênh hình trong kiểm tra đánh giá, giáo viên nên khai thác theo hai mức độ sau:
 Mức độ 1: Yêu cầu học sinh nêu những hiểu biết hoặc mô tả, trình bày nội dung phản ánh trên kênh hình.
 Mức độ 2: Từ kênh hình, học sinh rút ra những nhận xét, kết luận, hay đánh giá.
 Ví dụ: Giáo viên sử dụng lược đồ: Chiến dịch Điện Biên Phủ để kiểm tra bài cũ:
 Ở mức độ 1: Giáo viên yêu cầu học sinh dựa vào lược đồ trả lời 2 câu hỏi:
 Câu 1: Dựa vào lược đồ cho biết tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ được xây dựng như thế nào?
 Câu 2: Dựa vào lược đồ, nêu diễn biến chiến chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ?
 Với câu hỏi 1: Học sinh sẽ trả lời ngay được những nét cơ bản: tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ bao gồm 49 cứ điểm và chia thành 3 phân khu: Phân khu trung tâm có sở chỉ huy và sân bay Mường Thanh, Phân khu Bắc và Phân khu Nam [7].
 Với câu hỏi 2: Học sinh dựa vào bảng chú giải nêu được những nét cơ bản về diễn biến chiến dịch qua 3 đợt tiến công: Đợt 1: Quân ta tiến công và tiêu diệt căn cứ Him Lam và toàn bộ phân khu Bắc. Đợt 2: Quân ta tiến công tiêu diệt các căn cứ phía đông phân khu trung tâm. Đợt 3: Quân ta đồng loạt tiến công tiêu diệt các căn cứ còn lại.
 Ở mức độ 2: Giáo viên yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi: Em đánh giá như thế nào về tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ do Pháp-Mĩ xây dựng và chiến thắng Điện Biên Phủ của dân tộc ta?
 Với câu hỏi này yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức để trả lời, học sinh sẽ dựa vào kiến thức đã học và kiến thức về địa lý để đưa ra nhận xét, đánh giá: Về điểm mạnh: Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ được xây dựng kiên cố, tập trung lực lượng lớn của địch với các phương tiện chiến tranh hiện đại, là tập đoàn cứ điểm mạnh nhất ở Đông Dương. Về điểm yếu: Điện Biên Phủ ở vùng rừng núi dễ bị cô lập, xa hậu phương của địch, mọi tiếp tế vận chuyển chủ yếu dựa vào đường hàng không [8]. Trên cơ sở phân tích như trên học sinh sẽ nhận thấy rằng nhân dân ta phải đối mặt với một “pháo đài” được xem là bất khả xâm phạm của Pháp - Mĩ, với một lực lượng quân sự lớn và trang bị hiện đại, để từ đó học sinh có thể đánh giá về thắng lợi của dân tộc ta: dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Trung ương Đảng, dân tộc ta đã làm nên một chiến thắng vẻ vang, vang dội năm châu, chấn động địa cầu, kết thúc cuộc chiến tranh xâm lược của Pháp.
 Với cách khai thác kênh hình trong kiểm tra kết quả học tập của học sinh như trên sẽ giúp học sinh không những biết lịch sử mà còn hiểu lịch sử, khắc phục tình trạng học sinh trả bài bằng cách học thuộc một cách máy móc, học vẹt, nhanh quên, chỉ biết sự kiện mà không phân tích đánh giá được sự kiện.
2.3.3.3.Kĩ năng sử dụng kênh hình để rèn luyện năng lực thực hành cho học sinh.
 Mục đích của khai thác và sử dụng kênh hình không chỉ dừng lại ở phần tìm hiểu kiến thức mà còn rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn cho học sinh, giúp các em tự chiếm lĩnh kiến thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Công tác rèn luyện kĩ năng thực hành trong dạy học lịch sử được thể hiện ở hai mặt quan trọng sau:
 Thứ nhất: Thực hành bộ môn: đọc, sử dụng, vẽ các loại đồ dùng trực quan như bản đồ, sơ đồ, đồ thị, lập bảng niên biểu, nêu diễn biến....
 Thứ hai: Sử dụng kiến thức lịch sử đã học áp dụng vào thực tiễn.
 Để rèn luyện kĩ năng thực hành cho học sinh, giáo viên có thể sử dụng kênh hình trong quá trình dạy bài mới, kiểm tra bài cũ, trong các giờ làm bài tập và khai thác theo các hướng sau:
 Đối với bản đồ, lược đồ về diễn biến trận đánh hoặc các cuộc khởi nghĩa: giáo viên yêu cầu học sinh lên bảng trình bày biễn biến ngay trên lược đồ, hoặc sử dụng lược đồ trống yêu cầu học sinh đính các kí hiệu để thể hiện lại những nội dung cơ bản của sự kiện.
 Ví dụ: Giáo viên sử dụng lược đồ trống về diễn biến của Cách mạng tháng Tám năm 1945, yêu cầu học sinh đính một số kí hiệu lên lược đồ thể hiện những địa phương tiêu biểu giành được chính quyền.
 Đối với lược đồ các khu vực địa lý (Lược đồ Châu Phi, Đông Nam Á, Mĩ la tinh, Nhật Bản, Các nước SNG...): giáo viên yêu cầu học sinh lên xác định địa điểm các nước hoặc khu vực, lưu ý là chỉ theo đường ranh giới của các nước hoặc khu vực, không phải là chỉ một điểm trên lược đồ.
 Ví dụ: Khi dạy bài: Các nước Đông Nam Á, giáo viên yêu cầu học sinh lên xác định vị trí địa lí khu vực khu vực Đông Nam Á, sau đó xác định vị trí của 11 quốc gia trong khu vực.
 Đối với lược đồ thể hiện phong trào khởi nghĩa: giáo viên yêu cầu học sinh đính các kí hiệu lên lược đồ nơi diễn ra các cuộc khởi nghĩa hoặc dựa vào lược đồ để lập bảng thống kê (ví dụ lập bảng thống kê các cuộc khởi nghĩa theo mẫu: Thời gian, tên khởi nghĩa, địa bàn hoạt động...) 
 Đối với tranh ảnh lịch sử: Giáo viên yêu cầu học sinh sưu tầm về tranh ảnh phản ánh một sự kiện hay một thời kỳ lịch sử, hoặc tranh chân dung nhân vật... liên quan đến nội dung bài học, đồng thời phải nêu được hiểu biết của các em về tranh ảnh đã sưu tầm được.
 Ví dụ: Khi dạy phần diễn biến của chiến dịch Điện Biên Phủ, giáo viên yêu cầu học sinh sưu tầm tài liệu, tranh ảnh về công tác chuẩn bị cho chiến dịch, hoặc những bài thơ, những đánh giá của các sử gia về chiến thắng Điện Biên Phủ.
 Như vậy với mỗi dạng kênh hình giáo viên nên định hướng cách khai thác để rèn luyện kĩ năng thực hành cho học sinh. Đây là công việc không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn tạo ra sự hứng thú trong giờ học cho các em.
2.4.Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
 Qua kiểm nghiệm thực tế, áp dụng kĩ năng sử dụng và khai thác kênh hình trong dạy học, tôi nhận thấy hiệu quả bài học rất khả quan, học sinh yêu thích môn học hơn, tự giác trong các hoạt động học tập, nắm vững, nhớ lâu nội dung kiến thức. Cụ thể như sau: 
 Đối với hoạt động giảng dạy và kết quả giáo dục: mục tiêu bài học đạt cao hơn trên các mặt kiến thức, kĩ năng, thái độ.
 Về kiến thức: 
 - Chuyển tải đầy đủ nội dung kiến thức của bài học, học sinh nắm vững kiến thức cơ bản, kiến thức bài học được khắc sâu, rõ trọng tâm.
 - Đảm bảo cân đối kiến thức kênh chữ và kênh hình.
 Về kĩ năng: 
 - Học sinh được rèn luyện các kĩ năng thực hành: sử dụng lược đồ, vẽ lược đồ, sử dụng tranh ảnh và các đồ dùng trực quan khác.
 - Học sinh được rèn luyện khả năng tư duy độc lập, khả năng quan sát và đưa ra nhận xét, đánh giá.
 - Kĩ năng khai thác kiến thức từ kênh hình của học sinh được nâng cao hơn rõ rệt so với trước khi thực hiện đề tài. Cụ thể như sau:
Số HS
Kĩ năng sử dụng kênh hình
Chưa đạt
Trung bình
Tốt
SL
%
SL
%
SL
%
86
3
3.5
51
59.3
32
37.2

Về thái độ:
 - Hiệu quả giáo dục tư tưởng của bộ môn cao hơn: học sinh tự hào về truyền thống lịch sử của dân tộc với những chiến công vang dội trong chiến đấu bảo vệ đất nước, biết ơn sự hi sinh cao cả của các anh hùng, tự hào với những thành tựu trong xây dựng đất nước...từ đó nâng cao ý thức tự học, tự rèn luyện cho các em.
 - Học sinh hoạt động tích cực chủ động xây dựng bài, giờ học trở nên lôi cuốn, hấp dẫn, không còn sự khô cứng của những con số, những sự kiện.
So sánh với kết quả khi chưa thực hiện đề tài tôi nhận thấy: Nhìn chung chất lượng giờ học được nâng cao, tỷ lệ học sinh biết sử dụng và khai thác kênh hình trong học tập Lịch sử tăng lên rõ rệt, số học sinh chưa biết sử dụng còn lại rất ít. Do đó, kết quả học tập của các em ở học kỳ II cũng cao hơn nhiều so với học kỳ I. 
Học kì
Số HS
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
Học kì I
86
4
4.7
29
33.7
43
50
10
11.6
Học kì II
86
6
7
34
39.5
44
51.2
2
2.3

Đối với bản thân giáo viên: Sau mỗi giờ học, tôi đã truyền đạt và khắc sâu kiến thức cho học sinh. Bài học trở nên nhẹ nhàng, lôi cuốn, thu hút các em, tránh được sự khô khan, nhàm chán, không khí của một tiết học trở nên sinh động, hấp dẫn. Cũng qua việc sử dụng kênh hình, tôi đã dần khắc phục được tính e ngại, không mạnh dạn xây dựng bài và nâng cao được các kĩ năng học tập bộ môn cho học sinh, tạo nên được sự thân thiện, gần gũi, giúp các em tự tin hơn trong học tập.
3.KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
3.1.Kết luận
	Dạy học nói chung, dạy học lịch sử ở trường phổ thông nói riêng là một quá trình nhận thức đặc thù, trong đó giáo viên tổ chức, dẫn dắt học sinh một cách có mục đích, có kế hoạch để học sinh nắm vững những tri thức cơ bản, những kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực nhận thức, bồi dưỡng phẩm chất đạo đức và hình thành nhân cách cho các em. Trong quá trình học tập lịch sử, học sinh không chỉ dừng lại ở việc ghi nhớ các sự kiện, điều quan trọng là phải hiểu bản chất sự kiện, quá trình lịch sử, rút ra qui luật, tìm kiếm bài học từ quá khứ để phục vụ cho hiện tại. Lịch sử là môn học cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, cần thiết về những hoạt động của con người từ khi xuất hiện trên trái đất đến nay trên bình diện quốc gia và quốc tế, với tất cả các lĩnh vực từ kinh tế, chính trị đến văn hóa, quân sự, giáo dục, nghệ thuật từ đó làm cơ sở cho việc hình thành thế giới quan khoa học, giáo dục tư tưởng tình cảm đúng đắn cho học sinh. Đồng thời rèn luyện cho học sinh các kĩ năng hành động, ứng xử phù hợp với môi trường tự nhiên, xã hội, phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước và xu thế của thời đại. 
	Với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay nhằm đào tạo thế hệ trẻ năng động, sáng tạo, phục vụ quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đòi hỏi người thầy không những có đạo đức trong sáng, tâm huyết với nghề nghiệp, mà còn phải có một trình độ chuyên môn vững vàng. Để đáp ứng được yêu cầu trên, người thầy phải không ngừng tự học, tự rèn luyện để nâng cao tay nghề, đồng thời phải luôn tìm tòi, nghiên cứu và áp dụng những phương pháp dạy học tích cực vào quá trình giảng dạy.
Đối với giáo viên Lịch sử, sử dụng và khai thác kênh hình sách giáo khoa trong dạy học sẽ góp phần tích cực đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục nói chung và phương pháp dạy học nói riêng. Hệ thống kênh hình trong sách giáo khoa lịch sử nói chung rất đa dạng và phong phú, bao gồm tranh ảnh về di tích lịch sử, di vật khảo cổ, tranh chân dung nhân vật, bản đồ, sơ đồ, niên biểu... Đây là những phương tiện trực quan cần thiết, không thể thiếu trong dạy học bộ môn này. Lịch sử là những gì đã diễn ra trong quá khứ, những nội dung lịch sử học sinh được tìm hiểu các em không thể quan sát trực tiếp ngoài thực tế, do vậy việc tái hiện lại lịch sử thông qua sử dụng kênh hình có một tác dụng rất lớn trong giáo dục tư tưởng tình cảm, phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh và đáp ứng với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay.
	Thực hiện tốt khai thác kênh hình không những hoàn thiện những kĩ năng sư phạm, nâng cao được trình độ chuyên môn của người thầy mà còn phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình học tập bộ môn. Khi giáo viên sử dụng kênh hình đúng cách, đúng lúc sẽ kích thích tới các giác quan của học sinh, giúp các em lưu trữ và xử lí thông tin, tăng sự chú ý quan sát và hứng thú học tập. Thực tế giảng dạy tôi nhận thấy rằng học sinh rất thích những tiết học có sử dụng kênh hình vì các em như được tận mắt nhìn thấy được các sự kiện lịch sử đã diễn ra, thấy được những hình ảnh của quá khứ, các em tập trung quan sát, lắng nghe và nêu lên những suy nghĩ, những nhận định của mình về vấn đề được đặt ra. Sau những giờ học như vậy, phần đông học sinh nắm vững và nhớ lâu kiến thức, giờ học trở nên sôi nổi, học sinh học tập tích cực, hiệu quả bài học cao. Chính vì vậy, việc sử dụng kênh hình sách giáo khoa trong quá trình dạy học nhất thiết phải được giáo viên thực hiện sao cho đạt hiệu quả cao nhất. Đồng thời, trong khi sử dụng kênh hình để cung cấp kiến thức, giáo viên cần phải chú ý hướng tới rèn luyện các kĩ năng sử dụng và khai thác kênh hình cho học sinh, giúp các em phát triển một cách toàn diện hơn, đáp ứng được những yêu cầu cơ bản của con người mới trong thời kì hội nhập quốc tế.
3.2.Kiến nghị
	Các cấp quản lí giáo dục và nhà trường nên có sự đầu tư thích đáng cho việc mua sắm các loại đồ dùng dạy học chất lượng cao.
Nhân viên thư viện, thiết bị nhà trường phải có trình độ chuyên môn vững vàng để giúp đỡ giáo viên trong việc chuẩn bị đồ dùng dạy học.
 Nhà trường nên đầu tư về cơ sở vật chất để học sinh có được những tiết thực địa, tham quan, ngoại khoá, giúp các em có những hiểu biết sâu và rộng hơn, từ đó thêm yêu thích môn học.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa, ngày 23 tháng 4 năm 2018
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
 Người thực hiện
 Nguyễn Thị Phượng

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1],[3]. Phan Ngọc Liên – Trần Văn Trị: Phương pháp dạy học lịch sử. Nhà xuất bản Giáo dục.
[2] Bộ giáo dục và đào tạo: Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THCS môn lịch sử. Nhà xuất bản Giáo dục.
[4] ,[7]Phan Ngọc Liên- Đinh Xuân Lâm. Sách giáo khoa lịch sử 9. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
[5],[8] Trần Bá Đệ: Lịch sử Việt Nam từ 1858 đến nay. Nhà xuất bản đại học Quốc Gia Hà Nội.
[6] Trường đại học sư phạm Hà Nội: Một số vấn đề về lịch sử. Nhà xuất bản đại học Quốc Gia Hà Nội
DANH MỤC SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NGÀNH GIÁO DỤC HUYỆN, TỈNH VÀ CÁC CẤP CAO HƠN ĐÁNH GIÁ 
ĐẠT TỪ LOẠI C TRỞ LÊN
Họ và tên: Nguyễn Thị Phượng
Chức vụ: Giáo viên 
Đơn vị công tác: Trường THCS Quảng Văn
STT
Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá, xếp loại
Kết quả đánh giá xếp loại
Năm học đánh giá, xếp loại
1
Một số kinh nghiệm sử dụng bản đồ trong dạy học Lịch sử 7
Phòng GD&ĐT
C
2014-2015