Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 8, lớp 9 ở trường THCS Thiệu Vân, Thành phố Thanh Hóa

ến 1991.
- Sự sụp đổ của Liên Xô và các nước Đông Âu có phải là sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội không? Vì sao?
 Chủ đề 2: Các nước Á, Phi, Mĩ la-tinh từ 1945 đến nay
Câu 1: Lập bảng thống kê về các nước Đông Nam Á theo mẫu sau:
STT
Tên nước
Thủ đô
Tªn n­íc x©m l­îc, phô thuéc
Thời gian độc lập
Thời gian gia nhập ASEAN
1





2





3





4





5





6





7





8





9





10





11





 Qua bài tập học sinh sẽ dễ dàng nhớ được tổng số các nước Đông Nam Á, thời gian giành độc lập, thời gian tham gia tổ chức ASEAN.
 Câu 2: So sánh phong trào giải phóng dân tộc và trong công cuộc xây dựng đất nước của các nước Châu Á, châu Phi sau chiến tranh thế giới hai.
Tiêu chí so sánh
Châu phi
Châu Á
Tổ chức lãnh đạo


Hình thức đấu tranh


Mức độ giành độc lập


Sự phát triển kinh tế sau khi giành độc lập


 Chủ đề 3: Mĩ, Nhật Bản, Tây Âu từ năm 1945 đến nay
Câu hỏi: Lập bảng thống kê những nội dung chính theo mẫu sau: 
Nội dung
Mĩ
Nhật Bản
Tây Âu
Hoàn cảnh



Kinh tế từ 1945 đến 1950



Kinh tế từ 1950 đến những năm 70 của TKXX



Đối nội



Đối ngoại



 Chủ đề 4: Quan hệ quốc tế từ 1945 đến nay
Câu hỏi: 
- Những nhiệm vụ chính của Liên hợp quốc là gì? Nêu những việc làm của Liên hợp quốc giúp nhân dân Việt Nam mà em biết.
 - Nêu các xu thế phát triển của thế giới ngày nay. Thời cơ, thách thức của các nước khi bước vào TK XXI. Nhiệm vụ to lớn của nhân dân ta là gì?
 Chủ đề 5: Cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật từ 1945 đến nay
Câu hỏi: Lập bảng thống kê những nội dung theo mẫu sau :
Nguồn gốc
Thành tựu
Tác động tích cực
Tác động tiêu cực
So sánh với cuộc cách mạng KH-KT lần 1






 - Phần lịch sử Việt Nam từ 1919 đến năm 1930
Câu hỏi: 
 - Tại sao thực dân Pháp đẩy mạnh khai thác Việt Nam và Đông Dương ngay sau chiến tranh thế giới thứ nhất?
- Chương trình khai thác thuộc địa lần hai của Pháp tập trung vào những nguồn lợi nào?
- Sau chiến tranh thế giới thứ nhất, Pháp đã thi hành ở Việt Nam những thủ đọan chính trị, văn hóa, giáo dục nào? Mục đích của những thủ đoạn đó là gì?
- Xã hội Việt Nam sau chiến tranh thế giới thứ nhất đã phân hóa như thế nào?
- Em hãy cho biết thái độ chính trị và khả năng cách mạng của các giai cấp, trong xã hội Việt Nam sau chiến tranh.
2.3.3. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng học sinh giỏi đối với từng khối.
Việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng sẽ giúp cho người GV nắm chắc về nội dung cơ bản cần truyền đạt cho HS, xác định cụ thể con đường, cách thức, nhiệm vụ của mình. Hiện nay ngoài các buổi học chính khóa, HS còn phải học phụ đạo, sinh hoạt ngoại khóa, lao động... nên thời gian ôn thi HSG sẽ bị hạn chế. Do vậy muốn cho công tác bồi dưỡng HSG được tốt, người GV cần xây dựng kế hoạch cụ thể cho từng khối lớp; trong quá trình dạy, GV bám sát và làm theo kế hoạch đó để đảm bảo thời gian, bảo đảm đủ nội dung kiến thức. Tùy thuộc vào nội dung kiến thức của từng giai đoạn lịch sử, tùy vào tình hình thực tế cụ thể, GV đưa ra kế hoạch bồi dưỡng cho phù hợp. Ví dụ:
Nội dung ôn
Số tiết
Thời gian ôn
- Các nước Á, Phi, Mĩ la-tinh từ 1945 đến nay
- Mĩ, Nhật Bản, Tây Âu từ năm 1945 đến nay
- Quan hệ quốc tế từ 1945 đến nay
15
15
5

Vào các buổi chiều thứ 5, thứ 7 theo lịch học của nhà trường
2.3.4. Hướng dẫn học sinh cách ghi nhớ Lịch sử.
Để ghi nhớ sự kiện, niên đại, nhân vật lịch sử chúng ta có nhiều biện pháp, là giáo viên giảng dạy môn lịch sử qua quá trình dạy học nhiều năm, bản thân tôi luôn trăn trở và đã rút ra một số kinh nghiệm hướng dẫn học sinh ghi nhớ lịch sử một cách chắc chắn và lâu dài nhất, cụ thể như sau :
 - Biết xâu chuỗi các sự kiện là cách nhớ lâu môn lịch sử: Khi học môn lịch sử không ít học sinh cảm thấy chán nản, mệt mỏi vì có quá nhiều sự kiện phải nhớ, rất nhiều em bị nhầm từ sự kiện này sang sự kiện khác. Chính vì thế khi học đến một sự kiện lịch sử nào, các em cần đọc hiểu kĩ và nắm rõ về các mốc thời gian, nhân vật. Sau mỗi sự kiện học được các em nên vẽ một sơ đồ biểu diễn các sự kiện cụ thể. Như vậy các em sẽ dễ nhớ hơn rất nhiều. Bên cạnh đó học sinh nên tổng kết lại kiến thức mỗi bài học được theo bảng. Bảng kiến thức ngắn gọn sẽ giúp các em bao quát tất cả các phần kiến thức quan trọng. 
Ví dụ: Sau khi học xong chương III: Châu Á thế kỉ XVIII – đầu thế kỉ XX, học sinh tổng kết lại kiến thức đã học theo bảng sau: 
Tên nước
Thời gian
Phong trào
Kết quả
Ý nghĩa















 Một cách nhớ lâu khác mà các em có thể áp dụng đó là viết những sự kiện hay quên, hay nhầm lẫn trên tờ giấy nhớ và gián ở bất kì chỗ nào các em hay nhìn đến nhất, cách này sẽ mang lại rất nhiều hiệu quả.
 - Lựa chọn thời gian để học thuộc kiến thức: Với những môn học có nhiều lí thuyết như môn lịch sử thì các em cần lựa chọn thời gian phù hợp. Tốt nhất là học vào sáng sớm, khoảng thời gian từ 4giờ 30 phút đến 6 giờ là khung giờ vàng để não bộ tiếp thu kiến thức. Lúc này không gian yên tĩnh rất tốt cho việc ghi nhớ.
 - Biết cách chọn lọc thông tin để học: Với lịch sử, việc để nhớ hết các sự kiện lịch sử không phải là một điều dễ dàng. Chúng ta chỉ cần chọn lọc thông tin, học những gì mấu chốt nhất của sự kiện đó. Hãy chú tâm vào những sự kiện nổi bật, quan trọng mà thầy cô thường nhắc tới. Tuy nhiên cũng không vì thế mà các em học tủ, học lệch.
 Ví dụ: Sau khi học xong mục II, bài 7: Các nước Mĩ la - tinh, các em cần chọn lọc những sự kiện nổi bật, quan trọng như : 
+ 3 - 1952, Ba-ti-xta thiết lập chế độ độc tài quân sự.
+ 26 - 7 - 1953, Phi-đen Ca-xtơ-rô cùng 153 thanh niên yêu nước tấn công pháo đài Môn-ca-đa nhưng thất bại.
+ 11- 1956, Phi - đen về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng.
+ 1 - 1 - 1959, chế độ độc tài Ba-ti-xta bị sụp đổ.
+ 4 - 1961, Cu Ba tiến lên chủ nghĩa xã hội và đạt được nhiều thành tựu về văn hóa, giáo dục, y tế.
 - Liên hệ kiến thức học với thực tế giúp ghi nhớ nhanh hơn: để những sự kiện lịch sử không bị khô khan thì các em có thể liên hệ với thực tế. Lấy ví dụ minh họa sinh động, thăm quan di tích lịch sử, xem phim tài liệu... Tất cả những việc này sẽ giúp các em nhớ kiến thức nhanh hơn rất nhiều.
 Ví dụ : Sau khi học xong bài: Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn trên đất Thanh Hóa (1418 – 1423) phần lịch sử địa phương, các em có thể đi tham qua khu di tích Lam Kinh (ở huyện Thọ Xuân), qua đó các em sẽ nhớ nhanh, nhớ lâu hơn các kiến thức lịch sử đồng thời khơi dậy niềm đam mê, sự tìm tòi các kiến thức lịch sử hơn.
- Học đến đâu ghi lại đến đấy: cách nhớ lâu môn lịch sử chính là học đến đâu ghi chép đến đấy. Hãy tự chép lại những sự kiện chính sau một bài học. Thường xuyên tổng hợp lại kiến thức và sắp xếp thời gian ôn luyện, các em sẽ nhớ lâu được kiến thức.
 - Sử dụng sơ đồ tư duy: Không chỉ hữu ích với môn học khác, sơ đồ tư duy cũng rất hữu dụng để các em học lịch sử. Sơ đồ tư duy giúp các em hệ thống lại kiến thức đầy đủ, nhớ được những mốc quan trọng. Với sơ đồ tư duy các em sẽ tóm gọn được những diễn biến của sự kiện. Để sau đó ôn tập một cách dễ dàng, tiết kiệm được nhiều thời gian.
- Để tránh nhầm lẫn, các em nên phân bài học của mình ra từng phần, một bài học dài sẽ rất khó nhớ, nhưng khi chia thành các phần nhỏ thì sẽ nhớ nhanh hơn. Mỗi phần các em nên viết ra giấy những ý chính, đánh dấu những phần quan trọng bắt buộc phải nhớ, học đến đâu chắc đến đấy không bỏ sót kiến thức.
 - Trao đổi với bạn bè: Nếu việc học một mình khiến em thấy chán nản thì hãy học nhóm cùng bạn. Các em có thể giúp đỡ bổ sung những phần kiến thức bạn mình còn thiếu hay chưa hiểu và đặc biệt các em có thể vấn đáp, tranh luận một vấn đề nào đó với nhau. Hãy đặt mục tiêu cho buổi học. Ví dụ: hôm nay sẽ học một bài, hôm sau học một bài và cứ như vậy đặt mục tiêu cho các buổi học khác. 
 - Trong quá trình học bài, học sinh cũng cần nhớ tên đề bài, tên tiểu mục. Nhiều học sinh học thuộc nội dung nhưng lại không nhớ tên tiểu mục, khi làm bài có thể “râu ông nọ cắm cằm bà kia”- nghĩa là lạc đề. 
2.3.5. Hướng dẫn học sinh phương pháp, kĩ năng làm bài lịch sử. 
 Trong quá trình cung cấp kiến thức cho học sinh, tôi đã kết hợp tiến hành hướng dẫn học sinh kĩ năng, phương pháp làm bài. Để các em nắm được cách làm bài lịch sử, giáo viên cần hướng dẫn cụ thể từng bước cho học sinh. Muốn làm tốt bài thi, giáo viên yêu cầu các em phải chú ý những vấn đề sau: 
 - Bước 1: Đọc và tìm hiểu đề - định hướng cho bài làm
 Đây là khâu quan trọng giúp học sinh nắm chắc yêu cầu đề, trách làm sai đề. Muốn vậy, giáo viên, giáo viên hướng dẫn học sinh đọc kĩ đề, gạch chân dưới các từ ngữ quan trọng của câu hỏi, đó là chìa khóa giúp các em có định hướng chính xác cho bài làm của mình.
 - Bước 2: Vạch ý: Từ việc tìm hiểu đề, các em sẽ vạch ý cơ bản cho bài làm. Với đề bài này thì cần phải đưa ra những nội dung nào để câu hỏi trả lời chính xác, đầy đủ, trọn vẹn. Có bao nhiêu ý lớn, mỗi ý lớn cần có những ý nhỏ nào, thứ tự sắp xếp các ý. Công việc này là cơ sở để các em viết bài, tránh tình trạng làm bài thiếu sót nội dung yêu cầu
 - Bước 3: Phân bố thời gian một cách hợp lý cho mỗi câu.
Phân bố thời gian là yếu tố giúp HS hoàn thành bài thi đúng kế hoạch, đảm bảo giải quyết hết các câu hỏi của đề bài, do vậy khi làm bài, HS có thể dựa vào thời gian cho phép của buổi thi để thông qua nội dung các câu hỏi mà phân chia cho hợp lý, sau đó ghi thời gian dành cho từng câu, từng phần vào dàn ý để nhắc nhở bản thân chú ý thời gian trong quá trình làm bài. Khi làm bài thì không nhất thiết phải đi tuần tự từ câu 1 đến câu cuối cùng, mà cứ câu nào dễ thì làm trước, câu khó làm sau, nhưng nhớ làm câu nào phải làm cho hoàn chỉnh. Đừng mất thời gian nhiều cho phần mở bài, nên nhanh chóng đi thẳng vào vấn đề cần trình bày để tiết kiệm thời gian. 
 - Bước 4 : Trình bày bố cục của bài thi.
 Làm bài thi môn Lịch sử cũng gần giống như làm một bài văn – tức là khi trình bày bài làm (trả lời câu hỏi) cần phải có ba phần: mở bài, thân bài và kết luận. Trong đó: 
 Phần mở bài thường trực tiếp đi thẳng vào vấn đề hoặc đề cập chi tiết liên quan sau đó dẫn dắt vấn đề cần trình bày, đừng mất nhiều thời gian suy nghĩ về “mở bài”. Khi đã xác định đúng nội dung sẽ biết mở bài thế nào.
 Phần thân bài là phần giải quyết những vấn đề đặt ra, chứa đựng những nội dung cơ bản của bài làm.
 Phần kết luận phải chốt lại một vấn đề lịch sử mà đề bài đặt ra.
 Khi làm một bài lịch sử cần đòi hỏi lập luận chặt chẽ, logic, các sự kiện lịch sử phải cụ thể, mốc thời gian phải chính xác, viết đúng chính tả, viết rõ ràng, câu văn trong sáng, rõ nghĩa, trình bày đẹp, dễ đọc. Hết mỗi ý chính, mỗi sự kiện nên xuống dòng. Vì Lịch sử là một môn khoa học xã hội nên trong khi làm bài có thể trình bày một cách có hệ thống, nếu thấy cần thiết để làm nổi bật từng giai đoạn, từng sự kiện, từng ý nghĩa có thể đánh kí hiệu 1, 2, 3 hoặc a, b, c hoặc gạch đầu dòng. 
 - Bước 5: Kiểm tra, hoàn thiện lại bài làm: Bước này rất quan trọng, khi làm bài cần dành ít thời gian để kiểm tra lại toàn bộ bài làm của mình. Rà soát lại xem nội dung kiến thức, chính tả, cú pháp ...sau đó mới tiến hành nộp bài.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
	Qua quá trình áp dụng những biện pháp nêu trên vào đối tượng là các em tham gia lớp bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn lịch sử, tôi đã thu được một số kết quả trong những lần học sinh tham dự thi cấp thành phố ở các năm học như sau : 
THỜI GIAN
KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
Năm học 2012-2013
1 HS đạt giải Ba cấp thành phố ( 1giải nhì cấp tỉnh)
Năm học 2013-2014
1 HS đạt giải nhì cấp thành phố 
Năm học 2014-2015
1 HS đạt giải Ba cấp thành phố 
Năm học 2015-2016
1 HS đạt giải Ba cấp thành phố 
Năm học 2016-2017
1 HS đạt giải Ba cấp thành phố 
Năm học 2017-2018
2 HS đạt giải Ba,1 HS đạt giải khuyến khích cấp thành phố 

3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
Từ thực tế giảng dạy và ôn luyện, bồi dưỡng học sinh giỏi môn lịch sử ở trường THCS Thiệu Vân từ nhiều năm nay, tôi đã rút ra một kinh nghiệm muốn đạt kết quả tốt trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn lịch sử thì giáo viên phải là người có năng lực, tâm huyết với nghề, thường xuyên học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn, luôn cập nhật nâng cao kiến thức để theo kịp những đổi mới về phương pháp giảng dạy, ôn luyện cũng như nhạy bén trong việc tiếp cận yêu cầu các dạng đề thi học sinh các cấp, phải biết cách tuyển chọn những HS có năng khiếu, hứng thú với môn học và định hướng các em vào đội tuyển ngay từ đầu cấp. Trong quá trình thực hiện GV vận dụng linh hoạt, có sự điều chỉnh, bổ sung, ứng dụng những kinh nghiệm như trên thì chất lượng ôn thi mới đạt được kết quả cao.
3.2. Kiến nghị 
 Để cho tác ôn đội tuyển học sinh giỏi đạt kết quả cao trong các kì thi tôi có một số kiến nghị sau:
 - Phòng giáo dục và đào tạo cần đưa ra khung chương trình ôn, làm tốt hơn nữa công tác ra đề thi, tổ chức thi, chấm thi, thời gian thi để HS tham gia ôn luyện và dự thi có hiệu quả.
 - Nhà trường cần lên lịch và có thời gian ôn cụ thể, tăng cường bổ sung cơ sở vật chất, trang thiết bị, tài liệu hỗ trợ để phục vụ công tác ôn thi HSG.
 - Hội cha mẹ HS phải động viên, tạo điều kiện về không gian và thời gian cho các em học, khen thưởng kịp thời những giáo viên và học sinh có thành tích nổi bật trong các kỳ thi.
 Trên đây là một số kinh nghiệm trong công tác bồi dưỡng HSG ở trường THCS Thiệu Vân, thành phố Thanh Hóa nhằm tích cực nâng cao chất lượng mũi nhọn của đơn vị nhà trường. Trong quá trình thực hiện đề tài chắc không tránh khỏi thiếu sót, tôi rất mong sự nhận xét, đóng góp ý kiến của hội đồng khoa học các cấp để tôi hoàn thành tốt hơn nữa trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi trong thời gian tiếp theo.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Đỗ Thị Hòa
Thanh Hóa, ngày 16 tháng 4 năm 2019
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh nghiệm của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Nguyễn Thị Hiền

MỤC LỤC
NỘI DUNG
TRANG
1. MỞ ĐẦU 
1.1. Lý do chọn đề tài 
1
1.2. Mục đích nghiên cứu
1
1.3. Đối tượng nghiên cứu
1
1.4. Phương pháp nghiên cứu
1
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
3
2.3.1. Phát hiện và tuyển chọn HSG môn Lịch sử
3
2.3.2. Xây dựng khung chương trình và đề cương bồi dưỡng HSG
5
2.3.3. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng HSG đối với từng khối
13
2.3.4. Hướng dẫn học sinh cách ghi nhớ lịch sử
13
2.3.5. Hướng dẫn học sinh phương pháp, kĩ năng làm bài lịch sử
15
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
16
3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
17
3.2. Kiến nghị
17

QUY ƯỚC VIẾT TẮT
1. Giáo viên: GV
2. Học sinh: HS
3. Học sinh giỏi: HSG
4. Sách giáo khoa: SGK
5. Nhà xuất bản: NXB
6. Trung học cơ sở : THCS
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đề thi HSG Lịch sử THCS các năm học.
2. Hướng dẫn chuẩn kiến thức, kĩ năng môn lịch sử THCS - NXB giáo dục Việt Nam - Năm 2009.
3. Phương pháp dạy học lịch sử - Phan Ngọc Liên
4. SGK Lịch sử 6 NXB giáo dục Việt Nam - Năm 2013.
5. SGK Lịch sử 7 NXB giáo dục Việt Nam - Năm 2013.
6. SGK Lịch sử 8 NXB giáo dục Việt Nam - Năm 2013.
7. SGK Lịch sử 9 NXB giáo dục Việt Nam - Năm 2005.
8. SGK Lịch sử địa phương (Sách dùng cho các trường THCS tỉnh Thanh Hóa) - NXB giáo dục Việt Nam - Năm 2017.