Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm khi khai thác, sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa Lịch sử 8 để phát huy tính tích cực học tập của học sinh

 Thám, thực dân Pháp đã tập trung lực lượng, mở cuộc tấn công quy mô lên Yên Thế. Trải qua nhiều trận càn liên tiếp của địch, lực lượng nghĩa quân hao mòn dần, thủ lĩnh Đề Thám bị sát hại, phong trào tan rã.
Giáo viên kết luận: đây là cuộc khởi nghĩa nông dân lớn nhất cuối thế kỷ XIX đầu thể kỷ XX nhưng là cuộc khởi nghĩa duy nhất không chịu ảnh hưởng của phong trào Cần Vương. Hoạt động của nghĩa quân Yên Thế gây cho Pháp nhiều thất bại nặng nề, làm chậm quá trình bình định của Pháp đồng thời cũng chứng tỏ lòng yêu nước của nông dân Việt Nam. 
? Khởi nghĩa Yên Thế có gì khác so với các cuộc khởi nghĩa cùng thời? Qua đó nói lên điều gì?

Khởi nghĩa Yên Thế
Phong trào Cần Vương
Thời gian
Kéo dài 30 năm: (1884 - 1913) 

 10 năm: (1885- 1896)
Lãnh đạo
Cuộc khởi nghĩa không phải là các văn thân, sĩ phu mà là những người xuất thân từ nông dân với những phẩm chất đặc biệt (tiêu biểu là Hoàng Hoa Thám): căm thù đế quốc, phong kiến, mưu trí, dũng cảm, sáng tạo, trung thành với quyền lợi của những người cùng cảnh ngộ, hết sức thương yêu nghĩa quân.
Là những sĩ phu văn thân yêu nước, có chung nỗi đau với quần chúng lao động, tự động đứng về phía nhân dân chống thực dân Pháp (tiêu biểu là Tôn Thất Thuyết).

Địa bàn
Khởi nghĩa Yên Thế nổ ra chủ yếu ở Yên Thế (Bắc Giang) và một số tỉnh Bắc Kì.

Mở rộng trên phạm vi cả nước từ Thanh Hóa - Nghệ An đến Hà Tĩnh, Quảng Bình và lan sang cả Lào.
Mục tiêu
Mục tiêu chiến đấu không phải là để khôi phục chế độ phong kiến, bảo vệ ngôi vua như các cuộc khởi nghĩa Cần Vương.
Khôi phục một triều đại phong kiến độc lập có vua hiền, tôi giỏi. Khôi phục chủ quyền dân tộc, phần nào đáp ứng nguyện vọng của nhân dân nên được đông đảo quần chúng ủng hộ. 
Lực lượng
Nghĩa quân đều là những người nông dân cần cù, chất phác, yêu cuộc sống tự do.

Những người dân, văn thân sĩ phu yêu nước.
Cách đánh
Nghĩa quân Yên Thế có lối đánh linh hoạt, cơ động.
Từ hành động tự vệ chính đáng chuyển sang phát động cuộc kháng chiến trong toàn quốc.
 2.3.5.3. Đối với niên biểu lịch sử.
 Giáo viên hướng dẫn học sinh cách xây dựng niên biểu: 
     Niên biểu là một thông tin trực quan rất hiệu quả, giúp cho học sinh tiếp thu nhanh kiến thức và khi giáo viên hướng dẫn học sinh lập niên biểu sẽ rèn cho học sinh kĩ năng tổng hợp, sắp xếp lô gíc, khoa học.
 Dựa vào nội dung của lịch sử và yêu cầu của câu hỏi để xác định được số lượng cột ngang, dọc cho phù hợp.
 Chú ý lựa chọn những sự kiện tiêu biểu, cơ bản nhất của mỗi giai đoạn lịch sử.
 Ngôn ngữ trong niên biểu cần ngắn gọn, rõ ý, chính xác.
 Giáo viên yêu cầu học sinh lập niên biểu theo mẫu, sau khi học sinh lập niên biểu, giáo viên nhận xét và đưa ra niên biểu đầy đủ, hoàn chỉnh.
 * Ví dụ cụ thể:
 Tôi xin đưa ra cách hướng dẫn học sinh xây dựng niên biểu khi dạy phần: Lịch sử Việt Nam từ 1858 - 1918 - Sách giáo khoa lịch sử 8.
 Trước tiên: Giáo viên yêu cầu học sinh tìm hiểu những sự kiện chính phản ánh quá trình xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp và cuộc đấu tranh chống xâm lược của nhân dân ta từ 1858 đến 1884.
 Tiếp theo: Giáo viên cho học sinh trình bày bài làm của mình, giáo viên nhận xét và bổ sung bảng niên biểu hoàn chỉnh:
TT
Thời gian
Sự kiện
1
Ngày 1 - 9 - 1858
Thực dân Pháp đánh chiếm bán đảo Sơn Trà, mở màn xâm lược Việt Nam. Quân và dân ta dưới sự lãnh đạo của triều đình đã đánh trả quyết liệt

2
Tháng 2- 1859
Quân Pháp kéo và Gia Định. Quân và dân ta chặn địch ở đây.

3
Đến tháng 
2- 1862
Pháp tăng quân, chiếm đóng Gia Định, Định Tường, Biên Hòa, Vĩnh Long.
4
Tháng 6- 1867
Quân Pháp chiếm ba tỉnh miền Tây. Triều đình bất lực. Nhân dân sáu tỉnh Nam Kì nổi lên khởi nghĩa khắp nơi.
5
Ngày 
18 - 8 - 1883
Pha[s đánh vào Huế. Triều đình đầu hàng, kí Hiệp ước Hác- măng, rồi Pa-tơ-nốt ( 6- 6- 1884), công nhận sự bảo hộ của Pháp ở Bắc Kì và Trung Kì. 

 2.3.5.4. Đối với sơ đồ, biểu đồ.
 * Ví dụ 1:
Khi dạy bài 5: Công xã Pa-ri 1871, giáo viên sử dụng Hình 30: "Sơ đồ bộ máy Hội đồng Công xã", rồi trình bày những sự kiện về tổ chức nhà nước, những biện pháp của công xã trên các lĩnh vực: giáo dục, văn hóa, kinh tế, chính trị ... 
 Học sinh quan sát sơ đồ, trả lời câu hỏi:
? Em có nhận xét gì về bộ máy Hội đồng Công xã ? 
 Tổ chức bộ máy Hội đồng Công xã: Cơ quan cao nhất của Nhà nước mới là Hội đồng Công xã, vừa có nhiệm vụ ban bố pháp luật, vừa lập ra các uỷ ban thi hành pháp luật. Thực hiện nhiều chính sách tiến bộ, phục vụ quyền lợi của nhân dân lao động, đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân.
 Chính sách của Hội đồng Công xã: Ra sắc lệnh giải tán quân đội và bộ máy cảnh sát của chế độ cũ, thành lập lực lượng vũ trang và lực lượng an ninh của nhân dân. Công xã đã ban bố và thi hành nhiều chính sách tiến bộ, phục vụ quyền lợi của nhân dân lao động, đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân:
 Tách nhà thờ ra khỏi hoạt động của nhà nước, nhà trường không được dạy kinh thánh.
 Giao cho công nhân quản lí những xí nghiệp của bọn chủ bỏ trốn.
 Quy định tiền lương tối thiểu, giảm lao động ban đêm, cấm cúp phạt, đánh đập công nhân.
 Hoãn trả tiền thuê nhà, hoãn trả nợ, quy định giá bán bánh mì, thực hiện chế độ giáo dục bắt buộc miễn học phí.
 Sau khi học sinh trả lời xong, giáo viên sơ kết lại tổ chức bộ máy nhà nước và nhấn mạnh điểm khác nhau giữa bộ máy nhà nước của tư sản và tổ chức bộ máy Hội đồng Công xã. Từ đó học sinh sẽ thấy được Hội đồng công xã là bộ máy nhà nước kiểu mới. 
* Ví dụ 2:
 Khi dạy mục II – Châu Âu trong những năm 1929- 1939; Bài 17: Châu Âu giữa hai cuộc chiến tranh thế giới ( 1918 - 1939).
 Năm 1929, cuộc khủng hoảng kinh tế bùng nổ trong thế giới tư bản chủ nghĩa và kéo dài đến năm 1933 mới chấm dứt.
 ? Nêu nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng?
 Do sản xuất ồ ạt, chạy đua theo lợi nhuận trong những năm 1924 - 1929. dẫn đến tình trạng hàng hóa ế thừa trong khi người lao động không có tiền mua.
 ? Cho biết hậu quả của cuộc khủng hoảng đó?
 Khủng hoảng kinh tế đã tàn phá nặng nề nền kinh tế các nước tư bản chủ nghĩa. Mức sản xuất bị đẩy lùi lại hàng chục năm. Hàng trăm triệu người (công nhân, nông dân và gia đình họ) rơi vào tình trạng đói khổ.
 ? Qua sơ đồ trên, em có nhận xét gì về tình hình sản xuất ở Liên Xô và Anh trong những năm 1929 - 1931?
 Sơ đồ cho thấy sự tăng trưởng của sản lượng thép ở Liên Xô với sự sụt giảm của sản lượng thép ở Anh. Sơ đồ thể hiện hai chiều hướng trái ngược nhau trong nền sản xuất của Anh ( nước TBCN) và của Liên Xô ( nước XHCN) trong những năm 1929 - 1933.
 Một số nước tư bản châu Âu như Anh, Pháp... tìm cách thoát ra khỏi khủng hoảng bằng những chính sách cải cách kinh tế - xã hội. Trong khi đó, các nước Đức, I-ta-li-a (và Nhật Bản ở châu Á) đã phát xít hóa chế độ thống trị và phát động cuộc chiến tranh để phân chia lại thế giới.
 ? Nêu tác động của khủng hoảng kinh tế đối với nước Đức?
 Khủng hoảng kinh tế tàn phá nghiêm trọng nước Đức. Để đối phó lại khủng hoảng kinh tế và phong trào cách mạng ngày càng dâng cao, giai cấp tư sản cầm quyền quyết định đưa Hít-le - thủ lĩnh Đảng Quốc xã Đức, lên nắm chính quyền, Đảng Cộng sản Đức đã kiên quyết đấu tranh nhưng không ngăn cản được quá trình ấy. Ngày 30 - 1 - 1933, Hít-le lên làm Thủ tướng và ngay sau đó đã biến nước Đức thành một lò lửa chiến tranh.
 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.
 Bản thân tôi đang đảm nhận việc giảng dạy môn Lịch sử ở khối lớp 8 và đã từng giảng dạy ở tất cả các khối lớp, trong quá trình giảng dạy với ý thức vừa nghiên cứu đặc điểm tình hình học tập bộ môn của học sinh vừa tiến hành rút kinh nghiệm qua mỗi tiết dạy. Và sau mỗi tiết dạy có sử dụng kênh hình tôi lại rút ra được kinh nghiệm cho bản thân để những tiết học sau tôi sẽ phân tích hay hơn, hấp dẫn hơn, nội dung bài học càng được in đậm hơn. Và tất nhiên việc khai thác nội dung kênh hình không phải bao giờ cũng thực hiện một chiều tức là chỉ có giáo viên trình bày cho học sinh nghe mà người giáo viên phải biết khơi gợi để học sinh tự phát hiện thông tin, tự trình bày theo ý hiểu của mình. Qua đó còn rèn luyện được tính mạnh dạn, tự tin và khả năng thuyết trình trước tập thể trong mọi hoạt động của học sinh.
 * Bảng đối chứng - kết quả khảo sát như sau:
Phương pháp
Khối lớp 8
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu - Kém
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
Khảo sát đầu năm học (Khi chưa áp dụng đề tài này)
 48 HS

 2

4,2

6

2,5

32

66,6

8

16,7
Khảo sát cuối năm học (Khi đã áp dụng đề tài này)

48 HS

6

12,5

14

29,2

27

56,3

1

2,0

 Với đề tài "Khai thác, sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa Lịch sử 8 để phát huy tính tích cực học tập của học sinh" này, bản thân tôi vừa nghiên cứu, vừa tiến hành áp dụng vào giảng dạy trong nhà trường THCS, tôi thấy chất lượng bộ môn tăng lên đáng kể. Số lượng học sinh yêu thích môn Lịch sử ngày càng nhiều, đến giờ học Lịch sử thấy các em chú ý theo dõi, hăng hái phát biểu và có rất nhiều em thường xuyên xuống thư viện mượn sách tham khảo môn sử để đọc, học. Các em biết vận dụng linh hoạt các kênh hình trong sách giáo khoa và trên lược đồ, nhanh chóng nắm bắt được nội dung bài học, hiểu bài và thuộc bài tại lớp. Từ những thực tế trên, bản thân tôi cũng cảm thấy càng yêu nghề hơn, luôn luôn tìm tòi nghiên cứu và tìm các biện pháp đầu tư vào giảng dạy để chất lượng dạy - học ngày càng được nâng cao.
 3. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ.
 3.1. Kết luận.
 Dạy học nói chung, dạy học lịch sử ở trường THCS nói riêng là một quá trình. Đó là một quá trình nhận thức đặc thù, trong đó giáo viên tổ chức, dẫn dắt học sinh một cách có mục đích, có kế hoạch để học sinh nắm vững những tri thức cơ bản, kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực nhận thức, bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, hình thành nhân cách.
 Với tinh thần đó, người thầy đóng vai trò quyết định tạo nên chất lượng giáo dục. Đặc biệt với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay nhằm phục vụ cho quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đòi hỏi người thầy không những có đạo đức trong sáng, tâm huyết với nghề nghiệp, mà còn phải có một trình độ chuyên môn vững vàng. Để đạt được yêu cầu trên, đòi hỏi người thầy không ngừng rèn luyện về mọi mặt, trong đó nâng cao trình độ chuyên môn là vấn đề rất quan trọng. 
 Để nâng cao trình độ chuyên môn, người thầy không ngừng tự học để hoàn thiện mọi kĩ năng sư phạm. Trong tình hình hiện nay, với những thành tựu của khoa học - công nghệ, đặt biệt Công nghệ thông tin được ứng dụng ngày càng rộng rãi trong mọi lĩnh vực và ứng dụng Công nghệ thông tin để nâng cao chất lượng giáo dục là một vấn đề thiết yếu. 
 Với giáo viên dạy Lịch sử, việc kết hợp kĩ năng khai thác kênh hình trong sách giáo khoa với ứng dụng Công nghệ thông tin phục vụ cho giảng dạy, sẽ góp phần tích cực đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Thực hiện tốt, không những hoàn thiện kĩ năng sư phạm, nâng cao được trình độ chuyên môn của người thầy; mà còn phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình học bộ môn. 
 Với đề tài này, tôi hy vọng sẽ đóng góp một phần nào đó vào việc dạy và học nói chung, dạy học môn lịch sử nói riêng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. 
 3.2. Kiến nghị.
 Qua thực tế giảng dạy, tôi xin đề xuất một số ý kiến như sau:
3.2.1. Đối với giáo viên.
 Giáo viên đóng vai trò quyết định tạo nên chất lượng giáo dục. Đặc biệt với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay nhằm phục vụ cho quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Để đạt được yêu cầu trên, đòi hỏi người giáo viên phải có một trình độ chuyên môn vững vàng, không ngừng rèn luyện về mọi mặt, trong đó nâng cao trình độ chuyên môn là vấn đề rất quan trọng. 
 Giáo viên phải chịu khó học hỏi, nắm bắt công nghệ thông tin, phải trang bị máy tính để chuẩn bị bài ở nhà và đặc biệt phải sưu tầm nhiều lược đồ, sơ đồ và nhiều tài liệu, hình ảnh có liên quan từ các sách báo và mạng Internet để đưa vào bài giảng. Hơn nữa với môn học Lịch sử còn có một ưu thế nữa hơn các môn học khác là có nhiều tranh ảnh tài liệu cũng như phim tư liệu liên quan đến nội dung bài học để minh họa cho bài giảng làm tăng tính trực quan sinh động. Vì vậy người giáo viên phải luôn phải cập nhật thông tin, chắt lọc thông tin để đưa vào bài giảng một cách hiệu quả nhất. 
 3.2.2. Đối với nhà trường.
 Hiện nay việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng đang ngày càng trở nên phổ biến ở các nhà trường. Việc ứng dụng đề tài này, đặc biệt là việc khai thác kênh hình trong dạy học Lịch sử đòi hỏi các nhà trường phải đầu tư nhiều về trang thiết bị như phòng học đảm bảo tiêu chuẩn, hệ thống máy tính có kết nối Internet, máy chiếuđể làm sao tiết học nào cũng có thể sử dụng máy móc làm phương tiện dạy học, tiến tới mỗi phòng học phải được trang bị một hệ thống máy chiếu để sử dụng cho tất cả các tiết học và tất cả các bộ môn.
 3.2.3. Đối với cấp trên.
 Phòng giáo dục cần quan tâm hơn nữa trong việc sắp xếp, bố trí cán bộ, giáo viên hợp lí, đủ số lượng, đảm bảo về cơ cấu bộ môn ngay từ đầu năm học. 
 Phòng giáo dục cần tham mưu với Ủy ban nhân dân huyện để đầu tư thêm trang thiết bị, tranh ảnh, bản đồ, tài liệu dạy học cho các nhà trường. 
 Tóm lại, sử dụng kênh hình theo hướng phát triển tính tích cực học tập của học sinh là một khâu quan trọng nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử, chính vì vậy tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài này. Tuy nhiên, đề tài không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong được sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp. 
 T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n !
 Thọ xuân, ngày 15 tháng 05 năm 2017.
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến 
 kinh nghiệm do tôi viết, không sao 
 chép nội dung của người khác.
 Người viết
 Lê Hữu Tình
TÀI LIỆU THAM KHẢO
 1. Chuẩn kiến thức kỹ năng Lịch sử lớp 8.
 2. Sách giáo khoa, Sách giáo viên Lịch sử lớp 8.
 3. Cuốn “Những tri thức Lịch sử bạn cần biết”- Tác giả Đặng Thanh Tịnh
 ( Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội ).
 4. Phương pháp dạy học lịch sử của Giáo sư Phan Ngọc Liên 
 5. Phương pháp dạy học Lịch sử - Năm 2001.
 (Nhà xuất bản Giáo dục)
 6. Đại cương lịch sử Việt Nam tập 1, tập 2. 
 (Nhà xuất bản giáo dục - Tác giả Trương Hữu Quýnh)
 7. Lịch sử thế giới hiện đại - 
 ( Nhà xuất bản giáo dục- Tác giả Nguyễn Anh Thái) 
 8. Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học lịch sử THCS. 
 9. Một số tư liệu, hình ảnh sưu tầm từ mạng Internet.
 10. Một số tài liệu tham khảo khác.
 DANH MỤC
CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI CẤP PHÒNG GD&ĐT VÀ CÁC CẤP CAO HƠN XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN
 Họ và tên tác giả: Lê Hữu Tình
 Chức vụ: Phó Hiệu trưởng
 Đơn vị công tác: Trường THCS Bắc Lương, Thọ Xuân
TT
Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá xếp loại (Phòng, Sở, ...)
Kết quả đánh giá xếp loại
(A,B hoặc C)
Năm học đánh giá xếp loại
1
Kinh nghiệm Giáo dục đạo đức cho học sinh lớp chủ nhiệm ở trường THCS.
Phòng
B
2007 - 2008
2
Một vài kinh nghiệm giáo dục về chuẩn mực đạo đức cho học sinh ở trường THCS hiện nay
Phòng
C
2011- 2012
3
 Một số kinh nghiệm khi khai thác, sử dụng kênh hình trong SGK Lịch sử lớp 8 để phát huy tính tích cực học tập của học sinh
Phòng
B
2016 - 2017