Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học phân môn Lịch sử lớp 5B trường Tiểu học Đông Hòa – Đông Sơn

Hướng dẫn học sinh biết dựa vào bản đồ, kết hợp với các kiến thức lịch sử để phân tích, so sánh, giải thích các mối quan hệ của các sự kiện giữa các đối tượng.
Việc giảng dạy kết hợp với việc sử dụng bản đồ, lược đồ, niên biểu thực tế đã đạt được những kết quả cao, hầu hết các em đã chăm chú tìm hiểu số liệu, thời gian các sự kiện, lắng nghe, dể hiểu và nắm được bài ngay trên lớp. Qua các việc sử dụng lược đồ các em cũng có thể đánh giá được tác động của các điều kiện tự nhiên liên quan đến sự kiện lịch sử và cũng qua đó giáo viên cũng có thể đánh giá được khả năng lĩnh hội của các em và có hướng điều chỉnh, sửa chữa kịp thời cho các em và đây cũng là phương pháp kích thích khả năng tìm tòi, sáng tạo của học sinh. Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng quan sát và kể lại, trình bày lại diễn biến cuộc kháng chiến qua bản đồ, lược đồ.
Một phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học Lịch sử không thể thiếu là sử dụng niên biểu để hệ thống hoá các sự kiện quan trọng theo thứ tự thời gian, đồng thời nêu mối liên hệ giữa các sự kiện cơ bản của một nước hay nhiều nước trong một thời kì. 
Ví dụ: Khi dạy bài 11: Các sự kiện lịch sử tiêu biểu từ năm 1858 đến năm 1945.
Thời gian
Các sự kiện tiêu biểu
Các nhân vật lịch sử tiêu biểu
1 - 9 - 1858 
Pháp nổ súng xâm lược nước ta
 
1859 - 1864
Phong trào chống Pháp của Trương Định 
Phong trào Cần Vương.
Trương Định
Tôn Thất Thuyết 
1905 - 1908 
Phong trào Đông Du
Phan Bội Châu
3 - 2 - 1930 
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời
Nguyễn Ái Quốc 
Tháng 8 - 1945
Cách mạng tháng Tám
 
Ví dụ: Khi dạy bài 29
Ôn tập: Lịch sử nước ta từ giữa thế kỉ XIX đến nay
Thời gian
Sự kiện tiêu biểu
Cuối 1945 - 1946
Toàn Đảng, toàn dân diệt “giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm”.
19/12/1946
Toàn quốc đứng lên kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.
Thu – Đông 1947
Chiến dịch Việt Bắc.
Thu – Đông 1950
Chiến dịch Biên giới.
07/5/1954
Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng.
Sau 1954
Nước nhà bị chia cắt.
12/1955
Miền Bắc xây dựng Nhà máy Cơ khí Hà Nội.
17 – 1 – 1960
Miền Nam “Đồng khởi”, tiêu biểu là của nhân dân tỉnh Bến Tre
Tết Mậu thân 1968
Tấn công vào các thành phố, cơ quan đầu não của Mĩ – Ngụy.
12 - 1972
Chiến thắng Điện Biên Phủ trên không
30/4/1975
Chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng, giải phóng hoàn toàn Miền Nam – thống nhất đất nước.
25 – 4 – 1976
Tổng tuyển cử bầu Quốc hội nước Việt Nam thống nhất
06/11/1979
Khởi công xây dựng nhà máy Thủy điện Hòa Bình.
Bên cạnh việc sử dụng đồ dùng dạy học là sử dụng bản đồ, lược đồ, lập niên biểu, việc sử dụng sơ đồ vào dạy học lịch sử cũng góp phần quan trọng vào việc nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử. Thông qua việc giáo viên hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ vào dạy lịch sử sẽ cụ thể hoá nội dung sự kiện bằng những mô hình, hình học đơn giản, diễn tả tổ chức cơ cấu xã hội, một chế độ chính trị, mối quan hệ giữa các sự kiện lịch sử... 
Ví dụ: Khi dạy bài 11:
Ôn tập: Hơn tám mươi năm chống thực dân Pháp
xâm lược và đô hộ ( 1858 – 1945)
Câu 4: Nêu tên sự kiện lịch sử tương ứng với các năm trân trục thời gian.
 1858 1930 1945
 Bác Hồ đọc Bản tuyên ngôn Độc lập.
 Pháp nổ súng 
xâm lược nước ta.
 Đảng cộng sản 
Việt Nam ra đời.
Việc giảng dạy kết hợp với việc sử dụng bản đồ, lược đồ, niên biểu thực tế đã đạt được những kết quả cao, hầu hết các em đã chăm chú tìm hiểu số liệu, thời gian các sự kiện, lắng nghe, dể hiểu và nắm được bài ngay trên lớp. Không những thế còn làm nảy sinh những xúc cảm lịch sử, khắc sâu kiến thức lịch sử, có thái độ căm phẫn trước những hành động vơ tàn bạo của thực dân Pháp. 
Như vậy với việc sử dụng bản đồ, lược đồ, niên biểu, sơ đồ... trong quá trình giảng dạy làm cho tiết học trở nên sôi nổi gây được sự chú ý tập trung của học sinh, phát huy khả năng độc lập tư duy cũng như việc khái quát, tổng kết kiến thức lịch sử của học sinh. Chính vì thế trong các giờ dạy lịch sử tôi đã tích cực sử dụng có hiệu quả các loại đồ dùng trực quan này nên học sinh hiểu bài hơn rất nhiều.
Ví dụ: Nguyễn Quỳnh Anh, Lê Thị Trà My, ......
4. Biện pháp 4: Sử dụng băng hình, video
Là loại phương tiện và thiết bị kỹ thuật hiện đại, tạo cho học sinh có những phương pháp học tập mới, biết quan sát, nghe, nhìn; có khả năng lĩnh hội kiến thức với chất lượng cao, tốc độ nhanh. Với loại phương tiện này người giáo viên đòi hỏi phải có sự chuẩn bị công phu: Phòng bộ môn, tivi, đầu video... và cơ bản là phải hướng dẫn, chỉ đạo tốt học sinh mới lĩnh hội chắc kiến thức.
Ví dụ: Khi dạy bài Chiến dịch Biên giới thu- đông 1950 tôi đã sử dụng băng video học sinh rất dễ dàng hiểu được quá trình chuẩn bị của quân và dân ta cũng như diễn biến của chiến dịch, học sinh tiếp thu bài nhanh, rất hứng thú với bài học. Hoặc khi dạy bài 26-Lịch sử lớp 5: “Tiến vào Dinh Độc lập” tôi sử dụng băng video thì học sinh dễ cảm nhận được hào khí của dân tộc, của những chiếc xe tăng đầu tiên húc đổ cổng Dinh Độc lập, hình ảnh do bà Phơ-răng-xoa đờ Muyn-đơ cung cấp. Quân đội ta cùng lúc vượt qua tuyến phòng thủ bên ngoài của địch tiến vào trung tâm Sài Gòn,... Diễn biến của chiến dịch như thế học sinh sẽ tiếp thu bài rất nhanh và sẽ nhớ lâu những hình ảnh mà mình đã được xem qua băng hình...
Thông qua băng hình, video tư liệu trên giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung bài học, từ đó các em có ý thức lên án chiến tranh, bảo bệ nền hòa bình. Sống trong thời kỳ hòa bình phải biết sống như thế nào cho xứng đáng với cha ông, với các anh hùng đã hy sinh trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc và bảo vệ Tổ quốc, đồng thời các em có ý thức hơn trong học tập và rèn luyện phẩm chất đạo đức, ý thức về vị trí và vai trò của phân môn Lịch sử.
Tóm lại, trong dạy học Lịch sử ở trường Tiểu học nói chung và ở lớp 5 nói riêng, việc kết hợp chặt chẽ giữa lời nói sinh động với sử dụng đồ dùng trực quan là một trong những điều quan trọng nhất để thực hiện nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển, học sinh hieur bài hơn.
Ví dụ: Lê Phú Thông, Lê Quốc Khánh, Lê Sỹ Thắng, Lê Thị Vân....
5. Biện pháp 5: Sử dụng đèn chiếu trong dạy học lịch sử 
Sử dụng đèn chiếu là một phương pháp mới trong dạy học lịch sử. Một số tranh ảnh, phần bài học quan trọng giáo viên có thể pho to hoặc viết vào giấy trong sau đó đưa lên máy chiếu học sinh sẽ thấy thích thú hơn, nhớ lâu hơn khi được học trên máy chiếu. 
Máy chiếu (kết nối với máy vi tính) là phương tiện nghe nhìn được sử dụng hiệu quả khi thực hành giảng dạy, hỗ trợ cho việc trình chiếu và hiển thị các thông tin trong nội dung bài giảng, phục vụ đặc lực cho việc truyền đạt ý tưởng của giáo viên đến học sinh. Việc biên soạn giáo án điện tử và triển khai bài giảng, không thể thiếu thiết bị máy chiếu. Hiệu quả của quá trình dạy, học phụ thuộc vào việc đổi mới phương pháp giảng dạy của giáo viên theo hướng tích cực, trong đó phải biết kết hợp sử dụng linh hoạt máy chiếu với các phương tiện khác. 
Ví dụ: Khi dạy bài 17: Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ
Giáo viên dùng đèn chiếu trình chiếu một số hình ảnh Quân và Dân ta đang phục vụ cho chiến dịch.
Thông qua quá trình sử dụng, máy chiếu Projector có thể mang lại những tác dụng lớn như: làm cho công việc dạy học nhẹ nhàng, thoải mái; hỗ trợ giáo viên hệ thống hóa kiến thức; có khả năng phóng lớn nội dung bài giảng; sử dụng hình ảnh, màu sắc, âm thanh phong phú, sống động; tự động hoá việc triển khai bài giảng. Kết quả có nhiều học sinh hiểu bài hơn.
Ví dụ: Nguyễn Xuân Thành, Lê Xuân Mai, Nguyễn Hiền, Lê Sỹ Đại, ....
6. Biện pháp 6: Đồ dùng trực quan do giáo viên và học sinh tự làm, hoặc tự sưu tầm
Hiện nay kênh hình trong sách giáo khoa đã phong phú hơn trước. Song do hạn chế về số trang nên các bản đồ, lược đồ, niên biểu, tranh ảnh minh họa thì lại thiếu hẳn đôi lúc không có. Chính vì lẽ đó để khắc phục tồn tại này trong quá trình giảng dạy giáo viên và học sinh cần phải sưu tầm, bổ sung nhằm tăng tính hình ảnh, tính cụ thể cho các sự kiện trong sách giáo khoa, giúp cho việc tiếp thu kiến thức của các em có hiệu quả. Đối với những bài học nào cần có bản đồ mà sách giáo khoa không có, giáo viên tự sưu tầm trên mạng, trong nhà sách, ken phóng to hoặc tự vẽ trên cơ sở nội dung của bài nhằm bổ sung cho sách giáo khoa. 
Đối với những bài cần tranh ảnh chân dung lịch sử minh họa, giáo viên và học sinh nên sưu tầm: trên mạng, tài liệu tham khảo và đưa vào nội dung của bài học nhằm tăng tính hình ảnh gây hứng thú, khắc sâu bài học. Những bức ảnh này có giá trị lịch sử to lớn giúp học sinh hiểu sự kiện một cách cụ thể, sinh động, gợi cảm xúc lịch sử của các em. 
Ví dụ: Khi dạy bài 17: Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ
Tôi hướng dẫn học sinh tìm hiểu chiến dịch Điện Biên Phủ qua sa bàn tự làm, sau khi quan sát và phân tích sa bàn tôi cho học sinh tìm hiểu nội dung và tường thuật lại diễn biến của chiến dịch Với cách tiếp cận bài mới như vậy, học sinh không những dễ nắm vững kiến thức bài học mà còn hứng thú xây dựng bài, và nhớ lâu hơn về sự kiện lịch sử hào hùng của dân tộc.
Đồ dùng dạy học tự làm
Tóm lại: Sử dụng hình vẽ, tranh ảnh trong sách giáo khoa, cũng như sử dụng các đồ dùng trực quan do giáo viên và học sinh tự sưu tầm, tự làm, bổ sung cho sách giáo khoa là một điều hết sức cần thiết có tác dụng lớn lao trong dạy học lịch sử. Song khi sử dụng giáo viên cần chú ý đến các yêu cầu của việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học bộ môn lịch sử và đã có nhiều học sinh tiến bộ rõ rệt. 
Ví dụ: Hoàng Anh, Nguyễn Hằng, Nguyễn Quỳnh, Xuân Mai,....
IV. Hiệu quả thực tế giảng dạy phân môn Lịch sử lớp 5B mà tôi đã thường xuyên sử dụng đồ dùng dạy học, nhằm hỗ trợ bài dạy trên lớp
Mặc dù thời gian rất hạn chế nhưng tôi đã vận dụng sáng kiến kinh nghiệm này vào các tiết dạy phân môn Lịch sử lớp 5 ở trường Tiểu học Đông Hòa đạt được kết quả khá cao. Trước hết bản thân đã nhận thấy rằng những kinh nghiệm này rất phù hợp với chương trình sách giáo khoa mới và các tiết dạy có sử dụng đồ dùng trực quan, gây được hứng thú học tập hơn, học sinh tích cực chủ động, sáng tạo để mở rộng hiểu biết, đồng thời nhanh chóng lĩnh hội kiến thức sâu sắc, không khí học tập sôi nổi, nhẹ nhàng và học sinh yêu thích môn học hơn. Tôi hy vọng với việc áp dụng đề tài này học sinh sẽ đạt được kết quả cao hơn trong các kì thi và đặc biệt học sinh sẽ yêu thích môn học này hơn. Kết quả kiểm tra khảo sát sau khi áp dụng Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học phân môn Lịch sử lớp 5B trường Tiểu học Đông Hòa – Đông Sơn đã đạt kết quả học sinh đạt được cụ thể như sau: 
Kết quả khảo sát tại thời điểm tháng 3 năm học 2016
Lớp
Sĩ số
Điểm 9, 10
Điểm 7, 8
Điểm 5, 6
Điểm dưới 5
TS
TL%
TS
TL%
TS
TL%
TS
TL%
5B
25
8
32.0
9
36.0
8
32.0
0
0
 
Kết quả đạt được ở trên cho thấy tính khả thi của việc áp dụng đồ dùng trực quan trong dạy học phân môn Lịch sử là rất phù hợp, rất cần thiết. Bởi thông qua đồ dùng trực quan giúp học sinh lĩnh hội tri thức, phát huy tính tích cực, chủ động hoạt động độc lập gây hứng thú trong học tập, chất lượng học sinh đạt điểm 9, 10 tương đối cao, không có học sinh chưa hoàn thành.
Như vậy, sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử ở trường Tiểu học là một việc làm rất quan trọng và có ý nghĩa lớn cần được mỗi thầy giáo, cô giáo vận dụng sáng tạo trong công tác giảng dạy của mình, trong hoạt động chuyên môn. Mỗi giáo viên sau khi vận dụng các phương pháp dạy học này vào từng bài phải có sự nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm và trao đổi, phổ biến với đồng nghiệp để khẳng định những biện pháp sư phạm trong việc nâng cao chất lượng bộ môn. 
C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Như đã nói ở những phần trên, Lịch sử là môn khoa học xã hội nghiên cứu về quá khứ để hiểu hiện tại và dự đoán tương lai. Cho nên nó là môn học rất thiết thực đối với đời sống xã hội loài người. Lịch sử là môn khoa học xuất hiện sớm so với các môn khoa học khác như: Toán, Địa lí... học sinh được tiếp xúc ngay từ khi mới vào đầu cấp. Muốn học sinh học tốt môn học này, phải thu hút các em vào học từ những ngày đầu tiên khi được học. Để thu hút được học sinh tích cực học tập, trước sự thay đổi mạnh mẽ của công cuộc đổi mới kinh tế xã hội, hiện đại hoá đất nước đòi hỏi ngành giáo dục đào tạo phải nâng cao chất lượng, đổi mới trong giáo dục cho học sinh tích cực học tập, một trong những phương pháp phát huy được tính chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh đó là việc sử dùng trực quan, nó chính là một khâu quan trọng trong quá trình dạy học. 
Đồ dùng trực quan là phương tiện dạy học không thể thiếu được trong hoạt động dạy học các môn học nói chung và dạy học phân môn Lịch sử lớp 5 nói riêng. Bằng những dụng cụ trực quan sinh động, giáo viên sử dụng phương pháp tốt nhất giúp học sinh tự khai thác, lĩnh hội kiến thức, phát huy được vai trò chủ thể của học sinh trong quá trình học tập. Muốn thực hiện tốt phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong giảng dạy lịch sử, đòi hỏi người giáo viên ngoài năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm thì phải có ý thức trách nhiệm cao, phải có cái tâm mang đặc thù của nghề dạy học bởi vì phương pháp dù hay đến mấy nhưng người thầy không có trách nhiệm cao, không yêu nghề và thương yêu học sinh hết mực thì cũng không đem lại kết quả như mong muốn. Có như vậy chúng ta mới góp phần đào tạo thế hệ trẻ thành những người lao động làm chủ nước nhà: có trình độ văn hoá cơ bản, phẩm chất đạo đức tốt, có sức khoẻ, thông minh sáng tạo, đáp ứng được những yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của đất nước trong thời đại công nghiệp hoá - hiện đại hoá. 
2. Kiến nghị
* Với nhà trường 
Cần tổ chức những buổi học ngoại khoá, những buổi tham quan thực địa trong các tiết học ngoại khoá, giúp các em có điều kiện tiếp cận, tìm hiểu thêm những kiến thức ở sách vở, rút ngắn khoảng cách giữa lí thuyết với thực tế.
* Với gia đình
Cần quan tâm đến con em, tạo điều kiện cho các em học tập thật tốt, giành cho các em nhiều thời gian hơn để các em học phân môn Lịch sử. Các em ngoài học trên lớp cũng cần có nhiều thời gian ở nhà để tự học tập, nghiên cứu và tìm tòi.
Trên đây là một vài kinh nghiệm nho nhỏ được rút ra từ thực tiễn trong quá trình giảng dạy của bản thân cá nhân tôi. Với đề tài này chắc chắn sẽ còn nhiều thiếu sót và hạn chế, rất mong sự đóng góp ý kiến của lãnh đạo, của quý thầy cô giáo, các đồng nghiệp cũng như sự chỉ đạo về chuyên môn của nhà trường để bản thân được học hỏi thêm, mỗi ngày phát huy tốt hơn giờ dạy Lịch sử ở Trường Tiểu học nói chung và ở trường Tiểu học Đông Hòa nói riêng.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
 Đông Hòa, ngày 23 tháng 3 năm 2016
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác
 NGƯỜI VIẾT ĐỀ TÀI
 Lê Phú Hồng

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Giáo dục học đại cương.
Tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm.
Tâm lí học đại cương.
Phát huy tính tích cực trong dạy học.
Chương trình bồi dưỡng thường xuyên.
Đổi mới phương pháp dạy học Tiểu học.
Tư duy lịch sử.
Thiết kế bài giảng lịch sử.
Phương pháp dạy học lịch sử (NXB Giáo dục Hà Nội 2000).
 Đại cương lịch sử Việt Nam tập III (NXB GD).
 Sách hướng dẫn giảng dạy lịch sử 5 (NXB GD).
 Những cơ sở lí luận dạy học (NXB GD).