Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy học trong phân môn Lịch sử lớp 5

 chợ Đồn, chợ Mới,...các kí hiệu về đường tiến quân của quân địch, đường quân ta tiến công, chặn đánh, đường quân địch rút lui,....Sau khi học sinh trình bày lại được diễn biến của chiến dịch giáo viên củng cố lại kiến thức cho học sinh bằng cách yêu cầu học sinh dùng thẻ để hoàn thành lược đồ trống và trình bày lại diễn biến của chiến dịch trên lược đồ đó. Điều này giúp học sinh trình bày được diễn biến của chiến dịch dựa vào tư duy của mình mà không phụ thuộc vào sách giáo khoa. Hoặc khi dạy bài “ Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ” mở đầu bài học giáo viên có thể cho học sinh xem đoạn phim tư liệu về tình hình cuộc chiến ở Đông Dương đến cuối năm 1953, quyết tâm của bộ chính trị dành thắng lợi trong chiến dịch Điện Biên Phủ để học sinh thấy được quyết tâm của quân và dân ta trong chiến dịch Điện Biên Phủ.
Như vậy ngoài việc sử dụng các đồ dùng dạy học được cấp phát thì việc làm và sưu tầm thêm các đồ dùng, tư liệu dạy học cho môn lịch sử cũng không kém phần quan trọng. Nó giúp cho giáo viên dễ truyền thụ kiến thức hơn, tiết dạy nhẹ nhàng, lôi cuốn học sinh, học sinh tiếp thu bài nhanh hơn, nhớ kiến thức lâu hơn.
2.3.3.5. Khuyến khích học sinh trong lớp tham gia sưu tầm tranh ảnh, tư liệu phục vụ cho bài học lịch sử.
 Để mỗi giờ học Lịch sử thực sự hiệu quả và lôi cuốn học sinh thì ngoài bản thân mỗi giáo viên phải tự thân vận động và luôn luôn có ý thức sưu tầm tranh ảnh, tư liệu để phục vụ bài giảng của mình. Bên cạnh đó, giáo viên nên khuyến khích học sinh cùng tham gia sưu tầm tài liệu, tranh ảnh, hiện vật phục vụ cho việc học tập môn Lịch sử. Đây là việc làm rất cần thiết vì qua tìm kiếm sưu tầm tranh ảnh, tư liệu học sinh đã phần nào đó nắm được một số kiến thức liên quan đến nội dung bài học từ đó giúp các em nhớ lâu kiến thức hơn vì kiến thức tự học sinh tìm tòi khám phá bao giờ cũng ấn tựơng sâu sắc trong tâm trí các em. Với việc khuyến khích học sinh trong lớp tham gia sưu tầm tranh ảnh, tư liệu phục vụ cho bài học lịch sử ngoài việc giúp giáo viên hoàn thành tốt mục tiêu bài học còn giúp giáo viên xây dựng cho mình được một “kho” tư liệu phục vụ cho việc dạy học lịch sử trong những năm học tiếp theo đạt hiệu quả cao hơn .
2.3.3.6. Tổ chức dạy học lịch sử bằng việc ứng dụng công nghệ thông tin. 
 Trong điều kiện hiện nay, có rất nhiều trường có máy tính, máy chiếu và hệ thống âm thanh nghe nhìn hiện đại. Vì vậy việc ứng dụng công nghệ thông tin để soạn giảng và trình chiếu đối với môn Lịch sử là vô cùng cần thiết. Nó giúp cho giáo viên hạn chế bớt phần thuyết giảng, có thời gian thảo luận và tăng cường kiểm soát đối với học sinh. Qua đó có thể cung cấp cho học sinh một khối lượng hình ảnh, phim tài liệu lịch sử, liên quan đến nội dung bài học lịch sử mà học sinh được học. Tạo hứng thú cho các em trong học tập, các em được tiếp cận, nhận thức các sự kiện lịch sử và bài học lịch sử sống động hơn, gần với qúa khứ hơn. So với những bài giảng thông thường thì với việc học trên bài giảng điện tử học sinh đã được trực quan sinh động với những sự kiện, nhân vật lịch sử một cách cụ thể giúp kích thích quá trình tư duy của học sinh. Từ đó, nội dung kiến thức lịch sử học sinh thu thập đủ hơn và in sâu hơn vào trong trí nhớ của các em. Ví dụ như Bài Thu- Đông 1947, Việt Bắc “ mồ chôn giặc Pháp”, “Bài 17: Chiến thắng Điện Biên Phủ”, bài “Chiến thắng Biên Giới Thu – Đông 1950” những bài này giáo viên có thể trình chiếu lược đồ để học sinh trình bày lại diễn biến của chiến dịch theo từng thời gian hay từng đợt tiến công. Tuy nhiên để đạt được hiệu quả như trên thì đòi hỏi mỗi giáo viên phải tích cực nghiên cứu mục tiêu bài học, đầu tư nhiều thời gian và công sức mới có thể hoàn thành mục tiêu đề ra.
2.3.3.7. Tổ chức linh hoạt nhiều hình thức dạy học để phát huy hiệu quả của đồ dùng dạy học. 
Chuẩn bị tốt đồ dùng dạy học rất cần thiết nhưng chưa đủ. Sử dụng đồ dùng đúng lúc, đúng chỗ mới là điều kiện để đồ dùng dạy học phát huy hiệu quả. Vì vậy để phát huy hết hiệu quả và nâng cao vai trò của đồ dùng dạy học, trong dạy học môn Lịch sử người giáo viên phải nghiên cứu kĩ nội dung bài học để xác định đồ dùng dạy học nào cần phải sử dụng, sử dụng với mục đích gì (dẫn dắt kiến thức mới hay minh hoạ, hệ thống hoá kiến thức).Xác định thời điểm, thời gian thích hợp sử dụng đồ dùng đó trong tiết học (sử dụng vào hoạt động nào).Từ đó giáo viên xác định phương pháp thích hợp, chuẩn bị hệ thống câu hỏi dẫn dắt học sinh thực hành, quan sát đồ dùng theo đúng mục đích sử dụng để khai thác kiến thức.
Có nhiều cách thức để làm việc với đồ dùng dạy học tùy thuộc vào mục tiêu từng bài: có thể sử dụng đồ dùng dạy học vào phần giới thiệu bài : ví dụ khi dạy bài “Bài 4: “ Xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX” (Lịch sử lớp 5 trang 10) - Giới thiệu bài: Mở đầu cho bài học giáo viên dán hình ảnh minh hoạ trong sách giáo khoa và hỏi: Các hình ảnh này gợi cho em suy nghĩ gì về xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX- đầu thế kỷ XX?. Học sinh sẽ trả lời, lôi cuốn các em tham gia vào tiết học, tìm hiểu xem các bức tranh đó nói lên điều gì. Sau đó giáo viên dùng nó để giới thiệu bài mới. Hoặc có thể dùng đồ dùng dạy học vào hoạt động trình bày diễn biến một trận đánh hay một chiến dịch: ví dụ khi dạy bài “ Bài 14: Thu - Đông 1947, Việt Bắc “mồ chôn giặc Pháp” (Lịch sử lớp 5 trang 30) khi tổ chức hoạt động: Trình bày diễn biến chiến dịch Việt Bắc thu - đông 1947. Giáo viên yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa, dựa vào sách giáo khoa và lược đồ thảo luận theo nhóm 4 trình bày diễn biến chiến dịch. Sau đó giáo viên treo lược đồ gọi đại diện các nhóm lên trình bày diễn biến của chiến dịch Việt Bắc. Hoặc khi dạy các bài ôn tập (hệ thống kiến thức một giai đoạn lịch sử) giáo viên sử dụng đồ dùng dạy học kết hợp phương pháp tổ chức trò chơi dưới hình thức nhóm hoặc cá nhân chơi như: Cho học sinh bắt thăm tên một bức tranh nào đó, yêu cầu học sinh giới thiệu bức tranh, ảnh kèm theo những hiểu biết về giá trị lịch sử của tranh ảnh đó, sau đó giáo viên kết hợp củng cố kiến thức. Đối với những tranh đã được cấp trong hệ thống giáo dục, tranh được sưu tầm luôn gắn liền với giá trị lịch sử của nó. Ví dụ khi dạy Bài 11: Ôn tập hơn tám mươi năm chống thực dân Pháp xâm lược và đô hộ (1858-1945) (Lịch sử lớp 5 trang 23) giáo viên chuẩn bị hệ thống tranh ảnh về các nhân vật lịch sử tiêu biểu như: Bình Tây Đại nguyên soái Trương Định; Nguyễn Trường Tộ; Tôn Thất Thuyết; Phan Bội Châu; Nguyễn Tất Thành kết hợp với hình thức tổ chức trò chơi sẽ giúp học sinh nắm được các nhân vật và các sự kiện tiêu biểu trong giai đoạn này.
Có thể khẳng định rằng có nhiều hình thức để làm việc với đồ dùng dạy học, tùy thuộc vào nội dung từng bài mà giáo viên có thể sử dụng linh hoạt trong từng hoạt động cụ thể của tiết học và phải có sự phối hợp hài hòa các đồ dùng dạy học sao cho phù hợp với nội dung đặc trưng của từng tiết dạy để bài dạy đạt hiệu quả cao. Vì vậy để phát huy hết hiệu quả và nâng cao vai trò của đồ dùng dạy học người giáo viên phải nắm vững ưu, nhược điểm của nó để việc sử dụng đồ dùng dạy học đạt đựơc mục đích dạy học và góp phần nâng cao hiệu quả của quá trình dạy học.
 	Tóm lại, đồ dùng dạy học là những yếu tố quan trọng trong dạy học môn Lịch sử vì thông qua quá trình làm việc với đồ dùng giúp học sinh tự hình thành cho mình các hình ảnh lịch sử, tự hình dung về lịch sử diễn ra trong quá khứ. Do đó, khi dạy học Lịch sử ở Tiểu học, nhất là đối với lớp 5 giáo viên cần nghiên cứu kỹ bài dạy, lựa chọn đồ dùng dạy học phù hợp để giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách vững chắc, phát huy độc lập sáng tạo của học sinh.
 2.4. Một số kết quả đạt được.
Từ thực tiễn quá trình dạy học lịch sử, tôi đã thu được kết quả:
- Đối với giáo viên: Trước đây khi chưa tìm hiểu sâu về việc sử dụng đồ dùng dạy học, bản thân tôi cũng như những giáo viên trong tổ chuyên môn chỉ xác định tranh ảnh, bản đồ trong dạy học lịch sử là những đồ dùng trực quan để hỗ trợ giáo viên trong quá trình lên lớp. Hiện nay, không chỉ bản thân tôi mà mỗi giáo viên ở Trường Tiểu học Thành Công đã quan tâm thường xuyên đến việc chuẩn bị, sử dụng đồ dùng dạy học và xác định đây là yếu tố vô cùng quan trọng quyết định hiệu quả của tiết dạy - học lịch sử. Việc giáo viên nắm được nguyên tắc sử dụng đồ dùng dạy học cũng như tác dụng của nó và biết lựa chọn, sử dụng hợp lí trong từng tiết học vừa thể hiện sự tự học, tự bồi dưỡng để nâng cao năng lực chuyên môn của cá nhân giáo viên vừa phản ánh hiệu quả công tác sinh hoạt tổ chuyên môn của nhà trường
- Đối với học sinh: Khi giáo viên nắm vững về mục đích, nguyên tắc sử dụng đồ dùng thì trong mỗi tiết học lịch sử giáo viên có thể định hướng, gợi ý và giúp học sinh nhận thấy những bản đồ, lược đồ, tranh, ảnh không còn là đồ dùng trực quan đơn thuần mà đó cũng chính là nội dung, nguồn tri thức làm cho học sinh tăng hứng thú học tập.Việc giáo viên đưa ra các yêu cầu, các bức tranh, ảnh hay lược đồ để học sinh quan sát mô tả rút ra nhận xét, nêu ý nghĩa, ... đã giúp cho học sinh từng bước hình thành phương pháp tự học, biết mở rộng nội dung bài học, góp phần rèn luyện năng lực tư duy cho học sinh. Các hình ảnh, tranh, sơ đồ,...in đậm trong trí nhớ của học sinh làm cho học sinh tiếp thu kiến thức nhanh và nhớ lâu hơn.
 Chính đồ dùng dạy học đã giúp các em tiếp thu bài một cách dễ dàng, hiểu bài, giúp các em gần gũi với các sự kiện, nhân vật lịch sử hơn dễ gây cho các em ấn tượng sâu sắc, hứng thú tìm tòi, học tập. Nó tạo điều kiện cho các em dễ nhớ, nhớ lâu phát triển năng lực chú ý quan sát, óc tò mò khoa học từ đó mà chất lượng giáo dục nâng lên một cách rõ rệt. Đó là kết quả của việc sử dụng hợp lý có hiệu quả của đồ dùng dạy học.
Trong một năm học áp dụng các kinh nghiệm trên khi sử dụng đồ dùng dạy học phân môn lịch sử lớp 5. Tôi đã khảo sát lại khả năng thiếp thu kiến thức và nhớ kiến thức của học sinh lớp 5A (lớp tôi chủ nhiệm) qua bài “Lễ kí hiệp định Pa- ri” với hệ thống câu hỏi như sau: Hiệp định Pa-ri về Việt Nam được kí kết vào thời gian nào? Hiệp định Pa- ri về Việt Nam có ý nghĩa lịch sử như thế nào? Sau khi học sinh làm bài, tôi tiến hành chấm và thu được kết quả như sau:
Tổng số HS
Mức đạt được

 34
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
SL
TL
SL
TL
SL
TL
20
58,8%
14
41,2%
0
0
Kết quả trên cho thấy chất lượng môn lịch sử lớp 5 đã được nâng cao rõ rệt các em thích học môn lịch sử hơn, chủ động, sáng tạo trong việc tiếp thu kiến thức, nhớ kiến thức lâu hơn.
3. KẾT LUẬN- KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận 
Đồ dùng dạy học đóng vai trò quan trọng góp phần cho sự thành công của việc dạy và học. Việc phối hợp và sử dụng tốt đồ dùng dạy học sẽ giúp cho học sinh tư duy nhận thức, lĩnh hội kiến thức theo hướng logic: từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng đồng thời còn giúp cho học sinh phát huy tối đa tính tích cực, năng động, sáng tạo, say mê và hứng thú hơn trong học tập. Nhưng để có được sự phối hợp hài hòa các đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung đặc trưng của từng tiết dạy và để bài dạy đạt hiệu quả cao thật không dễ một chút nào. Nếu giáo viên không khéo léo, sử dụng không đúng sẽ rơi vào hiện tượng lạm dụng và phản tác dụng
Để nâng chất lượng và hiệu quả của việc sử dụng đồ dùng dạy học, trước hết đòi hỏi mỗi giáo viên phải nhận thức rõ vị trí, vai trò và tầm quan trọng của việc sử dụng đồ dùng dạy học. Đồng thời trong quá trình dạy học phân môn lịch sử, giáo viên phải thống kê, nắm vững danh mục đồ dùng dạy học tối thiểu đối với dạy học phân môn Lịch sử và xây dựng kế hoạch sử dụng đồ dùng sẵn có; dự kiến đồ dùng cần làm ngay từ đầu năm học. Trên cơ sở đó tổ chức sử dụng có hiệu quả đồ dùng trong từng tiết dạy.
Với mỗi tiết dạy học lịch sử cụ thể, trước khi sử dụng đồ dùng dạy học giáo viên cần phải nắm vững vai trò, ý nghĩa của đồ dùng dạy học mà mình sẽ sử dụng và phải hiểu rõ mục đích sử dụng của từng đồ dùng dạy học. Sau đó mới tiến hành lựa chọn phương pháp hình thức tổ chức thực hiện để khai thác nội dung đồ dùng dạy học trong tiết học. 
Một trong những biện pháp quan trọng để sử dụng có hiệu quả đồ dùng dạy học nói chung và phân môn Lịch sử nói riêng là cần đề cao vai trò trách nhiệm của bản thân từng giáo viên. Trong đó ý thức tự học tự bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn nghiệp vụ, mở rộng vốn hiểu biết về văn hóa xã hội, lịch sử của cá nhân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng góp phần quyết định thành công trong từng tiết dạy. Bên cạnh đó, chất lượng và hiệu quả sử dụng đồ dùng dạy học của giáo viên cần phải được chỉ đạo thường xuyên từ hiệu trưởng, chuyên môn đến tổ chuyên môn. Nhà trường tạo điều kiện về cơ sở vật chất, đáp ứng đầy đủ đồ dùng dạy học tối thiếu, khuyến khích hỗ trợ giáo viên trong việc sưu tầm, nghiên cứu tìm tòi và làm đồ dùng dạy học. Động viên khen thưởng những giáo viên có đồ dùng dạy học tự làm và đem lại hiệu quả sử dụng cao.
 3.2. Kiến nghị
 * Đối với Phòng giáo dục: Hằng năm tổ chức các đợt tập huấn về công tác sử dụng đồ dùng dạy học để giáo viên có thể sử dụng tốt hơn đồ dùng dạy học. Đồng thời tham mưu với các cấp chính quyền để tạo điều kiện cho trường được xây thêm phòng học, phòng đa chức năng phục vụ cho nhiều môn học; hỗ trợ để mua sắm thêm các trang thiết bị phục vụ cho việc dạy học như tranh ảnh, bản đồ, lược đồ, máy tính, máy chiếu,...
 * Đối với Ban giám hiệu: Ban giám hiệu cần tổ chức kiểm tra đánh thường xuyên trong suốt năm học. Tất cả các giáo viên đều phải được kiểm tra giờ dạy và đặc biệt là kiểm tra việc sử dụng đồ dùng và hiệu quả của việc sử dụng đồ dùng dạy học của giáo viên. Đồng thời chỉ đạo cán bộ thư viện bố trí, sắp xếp các đồ dùng khoa học, tiện lợi để đáp ứng được nhu cầu sử dụng các đồ dùng của giáo viên một cách tốt nhất. Tổ chức các cuộc thi làm đồ dùng dạy học và có những phần thưởng xứng đáng cho những đồ dùng có giá trị sử dụng phục vụ tốt cho việc dạy và học. Tăng cường làm tốt công tác tham mưu với hội cha mẹ học sinh và các nhà hảo tâm để có nguồn kinh phí mua sắm thêm các trang thiết bị dạy học.
 * Đối với giáo viên: Mỗi giáo viên luôn có ý thức tự học, tự rèn luyện. Giáo viên phải biết sử dụng đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung, mục tiêu bài học. Tích cực sưu tầm, làm đồ dùng dạy học, tích cực tham gia các hoạt động chuyên môn do nhà trường và cấp trên tổ chức, tham gia các lớp bồi dưỡng để nâng cao tay nghề cũng như khả năng sử dụng đồ dùng dạy học trong môn lịch sử nói riêng và các môn học khác nói chung. Đồng thời hướng dẫn, khuyến khích học sinh tự làm hoặc sưu tầm các đồ dùng phục vụ cho việc học tập của các em.
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG
Thành Công ngày 17 tháng 5 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh nghiệm của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Người viết sáng kiến
 Hà Thị Thắm

TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Sách giáo khoa Lịch sử và Địa lí lớp 5- NXB Giáo dục- Nguyễn Anh Dũng chủ biên.
2. Sách thiết kế bài giảng Lịch sử lớp 5 – NXB Hà Nội- Nguyễn Trại chủ biên
3. Sách giáo viên Lịch sử và Địa lí lớp 5- NXB Giáo dục-Nguyễn Anh Dũng chủ biên.
4. Hướng dẫn sử dụng thiết bị dạy học tối thiểu lớp 5- NXB Giáo dục.
5.Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên giáo viên tiểu học mô đun TH17.
6. Một số tài tiệu khác.