Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học trong phân môn Lịch sử lớp 5

 phong trào Đông du

- Chân dung Phan Bội Châu.
- HS chuẩn bị các thông tin, tranh ảnh sưu tầm được về phong trào Đông du và Phan Bội Châu. 
6
6
Quyết chí ra đi tìm đường cứu nước

- Chân dung Nguyễn Tất Thành .
- Các hình ảnh minh hoạ trong SGK
- Truyện Búp sen xanh của nhà văn Sơn Tùng.
7
7
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời

- Chân dung lãnh tụ Nguyễn Ai Quốc.
8
8
Xô viết Nghệ – Tĩnh

- Bản đồ hành chính Việt Nam.
- Các hình minh hoạ trong SGK.
9
9
Cách mạng mùa thu
Ảnh: Cách mạng tháng 8 năm 1945 (ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn)
- Anh tư liệu về Cách mạng tháng Tám.
- Sưu tầm thông tin về khởi nghĩa giành chính quyền ở quê hương mình năm 1945.
10
10
Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập

- Các hình ảnh minh hoạ trong SGK.
11
11
Ôn tập: Hơn tám mươi năm chống thực dân Pháp xâm lược và đô hộ (1858-1945)

- Bảng kẻ sẵn bảng thống kê các sự kiện lịch sử tiêu biểu từ năm 1858 đến năm 1945.
- Khổ giấy to kẻ sẵn các ô chữ trò chơi: ô chữ kỳ diệu.
12
12
Vượt qua tình thế hiểm nghèo

- Các hình ảnh minh hoạ trong SGK.
- Sưu tầm các câu chuyện về Bác Hồ trong những ngày toàn dân quyết tâm diệt “giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm”.
13
13
“Thà hi sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước”

- Các hình ảnh minh hoạ trong SGK.
- Sưu tầm tư liệu về những ngày toàn quốc kháng chiến ở quê hương.
14
14
Thu – đông 1947, Việt Bắc “mồ chôn giặc Pháp”

- Các hình ảnh minh hoạ trong SGK.
- Lược đồ chiến dịch Việt Bắc thu-đông 1947.	
- Phiếu học của HS( hoạt động 2,3)
15
15
Chiến thắng Biên giới thu – đông 1950

- Các hình ảnh minh hoạ trong SGK.
- Lược đồ chiến dịch Biên giới thu-đông 1950.
- Một số chấm tròn làm bằng bìa màu đỏ, đen.
16
16
Hậu phương những năm sau chiến dịch Biên giới

- Các hình ảnh minh hoạ trong SGK.
- Sưu tầm tư liệu về 7 anh hùng được bầu trong Đại hội anh hùng và chiến sỹ thi đua toàn quốc lần thứ nhất.
17
17
Ôn tập học kì I

Phiếu học tập.
18
18
Kiểm tra định kì (CKI)

Đề kiểm tra
19
19
Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ
Ảnh: Quân Pháp bị bắt ở Điện Biên Phủ tháng 5 năm 1954
-Lược đồ: Chiến dịch Điện Biên Phủ 
- Các hình ảnh minh hoạ trong SGK.
- Sưu tầm tranh ảnh, tư liệu truyện kể về chiến dịch Điện Biên Phủ .

20
20
Ôn tập: Chín năm kháng chiến bảo vệ độc lập dân tộc (1945-1954)

- Các hình minh họa trong SGK.
- Lược đồ các chiến dịch Việt Bắc 1947, Biên giới 1950, Điện Biên Phủ 1954. 
- Các bông hoa ghi câu hỏi gài lên cây cảnh.
21
21
Nước nhà bị chia cắt

- Bản đồ hành chính Việt Nam (để chỉ giới tuyến quân sự tạm thời theo quy định của Hiệp định Giơ-ne-vơ).
- Tranh ảnh tư liệu về cảnh Mĩ – Diệm tàn sát đồng bào miền Nam.
22
22
Bến Tre đồng khởi

Ảnh SGK, bản đồ hành chính Nam Bộ
23
23
Nhà máy hiện đại đầu tiên của nước ta

Một số ảnh tư liệu về nhà máy cơ khí Hà Nội
24
24
Đường Trường Sơn

Ảnh SGK, bản đồ hành chính Việt Nam
25
25
Sấm sét đêm giao thừa

 Các hình minh họa trong SGK
26
26
Chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không”

-Tranh ảnh, tư liệu LS, các truyện kể, thơ ca về Chiến thắng lịch sử “Điện Biên Phủ trên không”
27
27
Lễ kí Hiệp định Pa-ri

 Các hình minh họa trong SGK
28
28
Tiến vào Dinh Độc lập
Ảnh: Quân giải phóng tiến vào Sài Gòn tháng 4 năm 1975
Các hình minh họa trong SGK
29
29
Hoàn thành thống nhất đất nước

- Các hình minh họa trong SGK
-Tranh ảnh, tư liệu về cuộc bầu cử Quốc Hội khóa VI ở địa phương
30
30
Xây dựng Nhà máy thuỷ điện Hoà Bình

-Bản đồ hành chính Việt Nam
-Tranh ảnh, tư liệu thông tin về Nhà máy thuỷ điện Hoà Bình
31
31
Lịch sử địa phương

-Hình ảnh về các nhân vật lịch sử tỉnh Thanh Hóa.
-Ảnh chụp thành Nhà Hồ
32
32
Lịch sử địa phương

Tài liệu giáo dục địa phương tỉnh Thanh Hoá: ảnh chụp các di tích lịch sử Thành Nhà Hồ; Lam Kinh
33
33
Ôn tập: Lịch sử nước ta từ giữa thế kỉ XIX đến nay


Bảng thống kê lịch sử dân tộc từ năm 1958 đến nay
34
34
Ôn tập học kì II

Phiếu học tập
35
35
Kiểm tra định kì (cuối kì II)

Đề kiểm tra
 	3.Tổ chức sử dụng có hiệu quả thiết bị trong từng tiết dạy
3.1. Giáo viên cần nắm vững vai trò, ý nghĩa của thiết bị dạy học
 	Thiết bị dạy học phân môn Lịch sử rất phong phú, đa dạng: các loại máy chiếu, băng hình, đĩa CD, các phiên bản, các loại tranh ảnh lịch sử, sơ đồ, bản đồ , lược đồ...Trong dạy học Lịch sử, thiết bị có vai trò hết sức quan trọng. Nó không những là phương tiện minh họa cho lời giảng của giáo viên mà còn là phương tiện giúp giáo viên tổ chức và điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, là phương tiện phát triển tư duy. 
Thiết bị dạy học giúp học sinh lĩnh hội tốt nhất các biểu tượng, khái niệm, cụ thể hóa sự kiện lịch sử cho học sinh dễ tiếp thu kiến thức, hình thành kỹ năng, kỹ xảo. Thiết bị dạy học thực sự là điều kiện cần và đủ giúp giáo viên thiết kế hoạt động học tập cho học sinh, để học sinh có cơ hội tự mình phát hiện ra kiến 
thức giúp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động 
học tập, chủ động nhận thức của người học. Sử dụng thiết bị trong quá trình 
dạy học có tác dụng làm giảm sự phụ thuộc của học sinh vào lời giảng của 
giáo viên, do đó góp phần đổi mới phương pháp học một cách có hiệu quả. Vì vậy nắm vững vai trò, ý nghĩa của thiết bị dạy học là việc làm cần thiết và quan trọng đối với mỗi giáo viên trong dạy học các môn học nói chung và trong dạy học Lịch sử nói riêng .
3.2. Giáo viên phải hiểu rõ mục đích sử dụng của từng thiết bị dạy học
 	Mỗi thiết bị dạy học có chức năng riêng phải được nghiên cứu sử dụng đúng mục đích và phù hợp với quá trình dạy học. Các thiết bị dạy học là chỗ dựa 
trực quan để phát triển tư duy, để dạy các nội dung kiến thức trừu tượng, khái 
quát.Để sử dụng một cách có hiệu quả thiết bị dạy học đòi hỏi giáo viên phải hiểu rõ cấu tạo, mục đích, tác dụng của mỗi thiết bị dạy học. Căn cứ vào mục đích, nội dung bài học, lựa chọn, sử dụng và phối hợp các thiết bị dạy học một cách hợp lý sẽ góp phần nâng cao chất lượng học tập của học sinh.
 	Ví dụ khi sử dụng ảnh (ĐDDH tối thiểu) : “Cách mạng tháng 8 năm 1945 (ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn) “ bao gồm 3 bức ảnh/tờ, ghi lại hình ảnh giành chính quyền tại Hà Nội, Huế và Sài gòn, giáo viên phải hiểu mục đích sử dụng của các ảnh này là nhằm cung cấp thêm tư liệu cho việc dạy học bài 9: Cách mạng mùa thu ( Lịch sử lớp 5 trang 19)
 Hoặc khi sử dụng lược đồ chiến dịch Điện Biên Phủ(ĐDDH tối thiểu) giáo viên phải hiểu mục đích sử dụng lược đồ này là nhằm giúp học sinh xác định được vị trí, địa thế của tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ và diễn biến các đợt tấn cồn của ta vào cứ điểm Điện Biên Phủ.
 Với việc hiểu và nắm được mục đích sử sụng của từng thiết bị dạy học sẽ giúp giáo viên khai thác tối đa tác dụng của nó và đạt được mục tiêu bài học.
3.3. Giáo viên cần tổ chức thực hiện có hiệu quả việc sử dụng thiết bị đồ dùng dạy học trong từng tiết dạy học trên lớp.
 	Sử dụng có hiệu quả đồ dùng thiết bị dạy học môn lịch sử đòi hỏi giáo viên phải đầu tư thời gian để nghiên cứu, sưu tầm tài liệu phục vụ cho từng bài học cụ thể. Và đặc biệt giáo viên phải hướng dẫn học sinh theo các bước sau để khai thác kiến thức từ đồ dùng thiết bị đạt hiệu quả cao nhất:
- Trước tiên giáo viên giới thiệu sơ lược về đồ dùng thiết bị được sử dụng, đồng thời hướng dẫn chú giải, kí hiệu, quy ước,...
- Nêu mục đích làm việc với đồ dùng thiết bị.
- Đưa ra các câu hỏi gợi ý để học sinh có cơ sở khai thác kiến thức từ đồ dùng thiết bị.
- Gọi học sinh trả lời câu hỏi trên cơ sở các em tự phát hiện kiến thức mới qua khai thác kênh hình.
- Tạo cơ hội cho học sinh khác nhận xét, bổ sung trước khi giáo viên đưa ra kết luận và khác sâu kiến thức.
 	Trong phạm vi đề tài này tôi xin được minh họa về việc sử dụng thiết bị đồ dùng dạy học khai thác kiến thức từ đồ dùng thiết bị dạy học qua 03 bài học cụ thể sau đây:
Bài 9: Cách mạng mùa thu (Lịch sử lớp 5 trang 19)
*Hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức qua ảnh: “Cách mạng tháng 8 năm 1945 (ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn)
+ Kiến thức học sinh cần khai thác qua ảnh: 
Giúp HS thấy được khí thế cách mạng của quần chúng khi nổi dậy cướp chính quyền; lòng yêu nước, sức mạnh to lớn của quần chúng nhân dân. 
Mặt khác là những minh chứng về thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa qua việc cướp chính quyền tại ba trung tâm chính trị - kinh tế - xã hội lớn nhất đất nước, đặc biệt là thủ đô Hà Nội.
+ Có thể khai thác các bức ảnh để minh họa cho lời giảng của giáo viên khi dạy về diễn biến và ý nghĩa của Cách mạng mùa thu.
 -Trước hết cần giới thiệu cho học sinh biết những địa danh trong các bức ảnh, giáo viên nhấn mạnh tính tiêu biểu, điển hình của các địa danh đó (Ví dụ: Phủ Khâm sai là trụ sơ bộ máy chính quyền địch...) Giáo viên sử dụng hệ thống câu hỏi để dẫn dắt học sinh để khai thác tư liệu như: Hãy nhận xét về khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân được thể hiện qua các bức ảnh...
Bài 17: “Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ” (Lịch sử lớp 5 trang 37)
*Hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức qua Lược đồ chiến dịch Điện Biên Phủ:
+ Kiến thức học sinh cần khai thác qua lược đồ: nhằm giúp học sinh xác định được vị trí, địa thế của tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ và diễn biến các đợt tấn cồn của ta vào cứ điểm Điện Biên Phủ.
+ Có thể khai thác lược đồ này như sau:
- GV giới thiệu về đặc điểm vị trí, địa hình của Điện Biên Phủ.
Hình ảnh lược đồ chiến dịch Điện Biên phủ
-Giới thiệu về cấu trúc của tập đoàn cứ điểm này (3 phân khu phòng thủ)
Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát lược đồ thảo luận theo nhóm và tường thuật những nét sơ lược về diễn biến chính của chiến dịch (ta tấn công và tiêu diệt tập đoàn cứ điểm trong 3 đợt)
Đại diện nhóm trình bày
Học sinh thảo luận nhóm
Giáo viên hướng dẫn học sinh nhận xét và kết luận.
Bài 26 “Tiến vào Dinh Độc Lập” ( Lịch sử lớp 5 trang 55)
*Hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức qua ảnh:Quân giải phóng tiến vào giải phóng Sài Gòn tháng 4 năm 1975 (gồm 2 ảnh nhỏ)
+ Kiến thức học sinh cần khai thác qua ảnh: 
Giúp HS thấy được hình ảnh quân giải phóng đánh chiếm sân bay Tân Sơn Nhất một vị trí quan trọng của địch ở Sài Gòn. Với cuộc tấn công này ta đã chặn một đường rút chạy bằng không quân của địch và tiến vào Dinh Độc Lập, sào huyệt cuối cùng của kẻ thù. Qua bức ảnh học sinh cũng nắm được những chiếc xe tăng đầu tiên của Quân giải phóng(xe tăng 390 và xe tăng 843 của Lữ đoàn 203) tiến vào Dinh Độc Lập trong chiến dịch Hô Chí Minh lịch sử.
+ Có thể khai thác các bức ảnh: Khi giáo viên tường thuật chiến dịch Hồ Chí Minh, giới thiệu năm cánh quân của ta đồng loạt nổ súng vào các vị trí quan trọng của địch trong thành phố, giáo viên sử dụng bức ảnh đánh chiếm sân bay Tân Sơn Nhất để minh họa cho HS. Cần phân tích cho học sinh thấy rõ rằng: Sân bay Tân Sơn Nhất có vị trí chiến lược rất quan trọng (là nơi chi viện bằng đường không của địch), đánh chiếm được vị trí này ta sẽ chặn được con đường tiếp tế và rút chạy của địch. Bức ảnh thứ hai được sử dụng khi tường thuật giờ phút tiến vào Dinh Độc Lập của lữ đoàn xe tăng 203.
+Giáo viên vừa phân tích vừa sử dụng hệ thống câu hỏi để dẫn dắt học sinh để khai thác kiến thức qua ảnh. Sau đó yêu cầu HS thảo luận và thuật lại sự kiện tiêu biểu của chiến dịch giải phóng Sài Gòn. 
 	Tóm lại, đồ dùng thiết bị dạy học là những yếu tố quan trọng trong dạy học môn Lịch sử vì thông qua quá trình làm việc với đồ dùng thiết bị giúp học sinh tự hình thành cho mình các hình ảnh lịch sử, tự hình dung về lịch sử diễn ra trong quá khứ. Do đó, khi dạy học Lịch sử ở Tiểu học, nhất là đối với lớp 5 giáo viên cần nghiên cứu kỹ bài dạy,lựa chọn đồ dùng thiết bị dạy học phù hợp để giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách vững chắc, phát huy độc lập sáng tạo của học sinh.
IV. MỘT SỐ KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC:
Từ thực tiễn quá trình dạy học lịch sử, chúng tôi nhận thấy:
Đối với giáo viên: Phần lớn đã qua tâm sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học và coi đó là nguồn động lực trong dạy học. Nhiều giáo viên đã nắm được nguyên tác sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học cũng như tác dụng của nó 
Đối với học sinh: tiết học đã trở lên hấp dẫn hơn, thu hút học sinh, học sinh rất thoả mái, tự tin và thích học, thích đến trường. Bởi vì chính đồ dùng dạy học đã giúp các em tiếp thu bài một cách dễ dàng, hiểu bài, làm được bài, chất lượng giáo dục nâng lên một cách rõ rệt. Đó là kết quả của việc sử dụng hợp lý có hiệu quả của đồ dùng dạy học 
C. PHẦN KẾT LUẬN
Đồ dùng dạy học đóng vai trò quan trọng góp phần cho sự thành công của việc dạy và học. Việc phối hợp và sử dụng tốt đồ dùng dạy học sẽ giúp cho học sinh tư duy nhận thức, lĩnh hội kiến thức theo hướng logic: Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng đồng thời còn giúp cho học sinh phát huy tối đa tính tích cực, năng động, sáng tạo, say mê và hứng thú hơn trong học tập. Nhưng để có được sự phối hợp hài hòa các đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung đặc trưng của từng tiết dạy và để bài dạy đạt hiệu quả cao thật không dể một chúc nào. Nếu giáo viên không khéo léo, sử dụng không đúng sẽ rơi vào hiện tượng lạm dụng và phản tác dụng
Để nâng chất lượng và hiệu quả của việc sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học , trước hết đòi hỏi mỗi giáo viên phải nhận thức rõ vị trí, vai trò và tầm quan trọng của việc sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học nói chung
Trong quá trình dạy học phân môn lịch sử, Giáo viên phải thống kê, nắm vững danh mục thiết bị dạy học tối thiểu đối với dạy học phân môn Lịch sử đồng thời xây dựng kế hoạch sử dụng thiết bị sẵn có; dự kiến đồ dùng cần làm ngay từ đầu năm học; Trên cơ sở đó để tổ chức sử dụng có hiệu quả thiết bị trong từng tiết dạy.
Với mỗi tiết dạy học lịch sử cụ thể, trước khi sử dụng thiết bị dạy học giáo viên cần phải nắm vững vai trò, ý nghĩa của thiết bị dạy học mà mình sẽ sử dụng và phải hiểu rõ mục đích sử dụng của từng thiết bị dạy học. Sau đó mới tiến hành lựa chọn phương pháp hình thức tổ chức thực hiện để khai thác nội dung đồ dùng thiết bị dạy học trong tiết học. 
Một trong những biện pháp quan trọng để sử dụng có hiệu quả đồ dùng thiết bị dạy học nói chung và phân môn lịch sử nói riêng là cần đề cao vai trò trách nhiệm của bản thân từng giáo viên; Trong đó ý thức tự học tự bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn nghiệp vụ, mở rộng vốn hiểu biết về văn hóa xã hội, lịch sử của cá nhân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng góp phần quyết định thành công trong từng tiết dạy.
Bên cạnh đó, chất lượng và hiệu quả sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học của giáo viên cần phải được chỉ đạo thường xuyên từ hiệu trưởng đến tổ chuyên môn. Nhà trường tạo điều kiện về cơ sở vật chất, đáp ứng đầy đủ đồ dùng thiết bị dạy học tối thiếu, khuyến khích hỗ trợ giáo viên trong việc sưu tầm, nghiên cứu tìm tòi và làm đồ dùng thiết bị dạy học. Động viên khen thưởng những giáo viên có đồ dùng dạy học tự làm và đem lại hiệu quả sử dụng cao.
Trên đây chỉ là một số biện pháp cơ bản được rút ra từ thực tiễn quá trình giảng dạy của cá nhân tôi ở Trường Tiểu học Cẩm Vân, chắc chắn rằng sẽ chưa đảm bảo được sự toàn diện và không tránh khỏi những thiếu sót. Bản thân tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến và bổ sung thêm của các đồng nghiệp.
 Xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG
Cẩm Vân, ngày 20 tháng 3 năm 2015
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Nguyễn Thị Lan