Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp nhắm tăng cường sự hứng thú, tò mò của học sinh trong việc tổ chức hoạt động tự học qua môn Lịch sử lớp 10

ra câu hỏi cho HS về nhà tìm tài liệu chuẩn bị trước như:
Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở đâu? Có những anh hùng hào kiệt và những người yêu nước nào tìm về hưởng ứng cuộc khởi nghĩa...?
Em hiểu gì về câu nói:"Hăm mốt Lê Lai, hăm hai Lê Lợi"?
-HS sưu tầm câu chuyện kể về Lê Lợi, tranh ảnh về cuộc khởi nghĩa...
*) Hay khi tìm hiểu về lịch sử văn hóa Việt Nam từ thế kỉ X-XV giáo viên có thể liên hệ với Công trình kiến trúc Thành nhà Hồ. Nay thuộc địa phận Huyện Vĩnh Lộc.
* Giáo viên lưu ý cho học sinh có những câu ca dao, câu chuyện ca ngợi nhân vật lịch sử ở địa phương trở thành tài sản chung của cả nước.
-Ví dụ: truyện Sự tích Hồ Gươm viết về ông Lê Lợi sau khi đánh thắng giặc Minh, đất nước thanh bình, vua Lê Lợi trả gươm thần cho Long Quân, qua đây để nói về danh nhân đất mẹ Hương Trù Sơn, huyện Lôi Dương(nay là huyện Thọ Xuân-Thanh Hoá) là của nhân dân địa phương Thọ Xuân nhưng trở thành tác phẩm truyện cổ tích dân gian nổi tiếng của cả nước.
Dựa vào kết quả đã chịu khó sưu tầm, chuẩn bị tài liệu có sẵn, giờ học lịch sử sẽ rất sôi nổi và có hiệu quả.
Về phía nhà trường thường xuyên tổ chức hoạt động ngoại khóa vào thứ 2 hàng tuần do chính các em tự hoạt động:
Tìm hiểu kiến thức lịch sử qua các tiết chào cờ, sinh hoạt, giáo dục ngoài giờ lên lớp thực tế ở một số trường tôi đã từng làm bằng cách: Giáo viên môn Lịch sử ra hệ thống câu hỏi đầu tháng in và phô tô dán ở mỗi lớp, yêu cầu học sinh về tìm hiểu và tìm đáp án đúng sau đó giờ chào cờ cuối tháng sẽ có một phần thầy Tổng phụ trách hỏi về nội dung lịch sử đã tung ra của tháng đó( tất nhiên sẽ có một phần quà dành cho học sinh có đáp án trả lời đúng- dù là phần quà đó không lớn lắm có khi chỉ là quyển vở, bút chì hay thước kẻ mà thôi).
Câu hỏi tìm hiểu về Lịch sử dân tộc có thể được viết dưới dạng câu hỏi bình thường, cũng có thể được viết dưới dạng thơ. Dưới đây là một vài vần thơ đố về Lịch sử mà trường tôi đã áp dụng:
Đó ai Yên Thế hùm thiêng
Phất cờ khởi nghĩa ở miền Lạng Giang Khi mai phục lúc trá hàng
Làm quân cướp nước hoang mang điên đầu
( là ai? - Đáp án: Hoàng Hoa Thám)
Vua nào mặt sắt đen sì?
Vua nào trong thuở hàn vi ở chùa?
(Là những ai? - Đáp án: Mai Thúc Loan, Lý Công Uẩn)
Đố ai trên Bạch Đằng Giang
Làm cho cọc nhọn dọ ngang sáng ngời Phá quân Nam Hán tơi bời
Gươm thần độc lập, giữa trời vung lên?
( là ai?- Đáp án: Ngô Quyền)
Ngàn năm trang sử còn ghi Mê Linh, sông Hát chỉ vì non sông
Chị em một dạ, một lòng
Đuổi quân Tô Định khỏi vùng biên cương
(Là ai?- Đáp án: Hai Bà Trưng)
Đố ai qua Nhật sang Tàu
Soạn thành huyết lệ hơn cầu tàn thư Hô hào vận động Đông Du
Kết đoàn cùng với sĩ phu khắp miền
( Đáp án: Phan Bội Châu)
Ngoài ra còn rất nhiều vần thơ khác đồng nghiệp có thể tìm hiểu ở cuốn Câu đố Việt Nam(NXB Hồng Đức).
Qua áp dụng tôi thấy một không khí thi đua tìm hiểu Lịch sử diễn ra sôi nổi và các em rất mong đến tiết chào cờ cuối tháng để trả lời câu hỏi đầu tháng thầy cô đưa ra. Cứ như vậy nhà trường duy trì từ năm này qua năm khác xoay quanh nội dung kiến thức cơ bản về lịch sử sẽ giúp các em khắc sâu hơn để rồi vào giờ học chính khóa môn Lịch sử các em tiếp thu bài nhanh hơn, tự nhiên hơn.
Sử dụng các biện pháp dạy học tích cực trong giờ học lịch sử như : hệ thống câu hỏi, khăn trải bàn, kĩ thuật 5W1H, dạy học bằng hỡnh ảnh, lược đồ, sơ đồ tư duy,hệ thống câu hỏi qua trũ chơi....
*Sử dụng hệ thống cõu hỏi:
-Trước khi bước vào bài mới, giáo viên nên nêu ngay câu hỏi định hướng nhận thức cho học sinh. Các câu hỏi nêu vấn đề đưa ra vào đầu giờ nhằm động viên sự chú ý, huy động các năng lực nhận thức của học sinh vào việc theo dõi bài giảng để tìm câu trả lời . Những câu hỏi này là những vấn đề cơ bản của bài học mà học sinh phải nắm. Đương nhiên, khi đặt câu hỏi không yêu cầu học sinh trả
lời ngay mà chỉ sau khi giáo viên đã cung cấp đầy đủ sự kiện thì học sinh mới trả lời được.
Ví dụ :
Khi dạy bài 38.“Công xã Pa ri 1871”( sách giáo khoa lịch sử 10 trang 194). Giáo viên nêu câu hỏi đầu giờ : Vì sao nói “Công xã Pa ri là một hình ảnh thu nhỏ của nhà nước kiểu mới – nhà nước của dân, do dân ,vì dân”để hiểu rõ vấn đề đó các em cần phải tự mình tìm hiểu kĩ vấn đề này, cách tốt nhất là tìm hiểu nguyên nhân,diễn biến từ đó rút ra ý nghĩa của Công xã Pa ri
Trong quá trình dạy học, chúng ta vẫn tuân thủ trình tự cấu tạo của sách giáo khoa, song cần khai thác nhấn mạnh, giúp học sinh trả lời câu hỏi nêu trên. Học sinh trả lời được câu hỏi này tức là đã nắm và hiểu được kiến thức chủ yếu của bài.
*Sử dụng kĩ thuật tư duy 5W1H trong việc hướng dẫn học sinh tự học:
Sau thời gian nghiên cứu và ứng dụng vào dạy học thực tiễn trong nhà trường THPT, tôi thấy một số kĩ thuật và phương pháp dạy học tích cực có thể phát huy được tính tích cực, hứng thú và tự học của học sinh. Một trong số đó là sử dụng Sơ đồ tư duy. Trong Sơ đồ tư duy lại có Kĩ thuật đặt câu hỏi 5W1H - thường gọi là Kĩ thuật tư duy 5W1H (Dạy và học tích cực, một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực của nhà xuất bản Đại học sư phạm, trang 71)
Theo đó, kĩ thuật đặt câu hỏi 5W1H là kĩ thuật đặt câu hỏi bằng 6 dạng câu hỏi viết tắt bằng tiếng Anh(Câu hỏi là gì – What? Hỏi khi nào – When? Hỏi ai – Who? Hỏi ở đâu – Where? Hỏi tại sao – Why? Và hỏi như thế nào – How?). Có thể nói, Kĩ thuật tư duy 5W1H là dạng Sơ đồ tư duy đặc biệt và có khả năng ứng dụng cao đối với nhiều môn học trong đó có bộ môn Lịch sử.
Cho học sinh làm quen với Sơ đồ 5W1H, đây là bước rất quan trọng với học sinh khối 10 trường THPT Phan Bội Châu, bởi lẽ hầu như các em chưa được tiếp xúc với Sơ đồ này. Trong quá trình dạy học các bài học đầu tiên, giáo viên nêu 6 sẽ là người vẽ Sơ đồ 5W1H với 6 dạng câu hỏi tương ứng 6 từ viết tắt tiếng Anh.
Ví dụ: Khi tìm hiểu về Bài 4- Các quốc gia cổ đại phương Tây, giáo viên yêu cầu HS về nhà tìm hiểu trước về Đền Pác-tê-nông và Đấu trường ở Rô-ma theo các câu hỏi sau: Công trình đó được xây dựng khi nào (When)? Ở đâu (Where)? Do ai (Who)? Được xây dựng như thế nào (How)? Đặc điểm nổi bật là gì (What)? Vì sao lại xây dựng (Why)? Qua việc tìm hiểu và trả lời về các câu hỏi trên có nghĩa là học sinh đã tìm hiểu được những nét cơ bản nhất về các công trình này. Mặt khác, qua đó khi học bài mới, giáo viên yêu cầu học sinh trả lời 6 câu hỏi cho trước và giáo viên kết hợp vẽ Sơ đồ 5W1Hlên bảng để các em làm quen với kĩ thuật dạy học này.
- Sau những bài đầu tiên chỉ yêu cầu học sinh trả lời 6 dạng câu hỏi kết hợp với viêc vẽ Sơ đồ 5W1H tương ứng, ở những bài tiếp theo có nội dung có thể sử dụng sơ đồ, giáo viên sẽ cho học sinh hoạt động vẽ sơ đồ.
Ví dụ :Khi dạy bài 9-Vương quốc Campuchia và Lào, giáo viên cũng có thể sử dụng Sơ đồ 5W1Hđể khai thác nội dung của bài. Tùy theo mục đích khai thác của giáo viên mà có thể sử dụng ở những thời điểm khác nhau.
Cách 1: Yêu cầu học sinh hoạt động và vẽ Sơ đồ 5W1Htrả lời cho các câu hỏi:Chủ nhân là ai? Địa bàn sinh sống ở đâu? Bắt đầu dựng nước từ khi nào? Quá trình phát triển của VQ diễn ra như thế nào? Tại sao lại trở thành thuộc địa của TD Pháp vào cuối thế kỉ XIX? Đặc trưng văn hóa là gì?(Phụ lục 1)
Chủ nhân là ai?
What?
Địa bàn sinh sống ở đâu?
Wher e?
When
?
Campuchia
hoặc Lào
W
hy
?
Tại sao trở
thành thuộc địa của Pháp cuối TK XIX?
Bắt đầu dựng nước từ khi nào?
Who?
How?
Nét đặc trưng văn hóa là gì?
Quá trình phát
triển của VQ diễn ra như thế
Cách 2: Sau khi dạy xong bài, giáo viên củng cố bài học bằng 1 sơ đồ đã chuẩn bị trước để trả lời 6 câu hỏi như trên.
Cách 3: Sau khi dạy xong bài, giáo viên ra bài tập về nhà yêu cầu vẽ Sơ đồ 5W1H theo 6 câu hỏi như trên và tiết sau, kiểm tra bài cũ bằng các sơ đồ của học sinh.
Ví dụ :“Bài số 11- Tây Âu thời hậu kì trung đại”. Khi dạy bài này, GV khai thác Sơ đồ 5W1Htheo các cách như sau:
Cách 1: Hướng dẫn cho học sinh về nhà vẽ sẵn Sơ đồ 5W1Hđể trả lời các câu hỏi như sau: Tại sao thự hiện các cuộc phát kiến địa lí? Các cuộc phát kiến diễn ra ở đâu ? Bắt đầu từ khi nào? Ai là người thực hiện các cuộc phát kiến? Các cuộc phát kiến diễn ra như thế nào? Các cuộc phát kiến để lại hệ quả gì
?(Phụ lục 2)
Tại sao thực hiện các
cuộc phát kiến địa lí?
Các cuộc phát
kiến diến ra ở đâu?
Bắt đầu từ
khi nào?
Why
W
h
Whe
Phát kiến
What
H
Who?
Các cuộc phát
kiến để hệ quả gì?
Các cuộc phát kiến
địa lí diễn ra như thế nào?
Ai là người
thực hiện các cuộc phát
Trong quá trình dạy bài mới, GV có thể chia lớp hoạt động theo nhóm,
thảo luận và hoàn thành sơ đồ chung, sau đó dán (hoặc chiếu) sơ đồ của nhóm, yêu cầu đại diện nhóm lên trình bày; các nhóm có thể thảo luận bổ sung.
Cuối cùng giáo viên dán (hoặc chiếu) sơ đồ đã chuẩn bị trước để củng cố kiến thức học sinh.
Cách 2: Sau khi dạy xong bài, giáo viên củng cố bài học bằng 1 sơ đồ đã chuẩn bị trước để trả lời 6 câu hỏi như trên.
Cách 3: Sau khi dạy xong bài, giáo viên ra bài tập về nhà yêu cầu vẽ sơ đồ 5W1H theo 6 câu hỏi như trên và tiết sau, kiểm tra bài cũ bằng các sơ đồ của học sinh.
*)Ví dụ khi dạy về các cuộc Cách mạng tư sản trong chương trình Lịch sử lớp 10 thì tương đối nhiều và nhìn chung tất cảc các nội dung như trên đều có thể thực hiện được bằng Sơ đồ 5W1Hvà tương đối hiệu quả.
Khi dạy về dạng bài này giáo viên định hướng cho các em học sinh về 6 câu hỏi cần phải trả lời đó là: Tại sao cách mạng bùng nổ? Cuộc cách mạng bắt đầu từ đâu? Cuộc cách mạng bùng nổ khi nào? Ai là người lãnh đạo? Cuộc cách mạng diễn ra như thế nào? Cuộc cách mạng có ý nghĩa gì?
Có thể tùy vào thời lượng chương trình, nội dung chương trình và mục đích sử dụng của giáo viên, giáo viên có thể khai thác Sơ đồ 5W1Hở các khâu lên lớp khác nhau thời điểm (yêu cầu học sinh vẽ tại lớp hoặc bài tập về nhà hoặc giáo viên vẽ sẵn và chỉ giới thiệu cho học sinh). Cứ như vậy, khi nhắc tới nội dung về các cuộc chiến tranh, các cuộc cách mạng tư sản, các em học sinh sẽ liên tưởng ngay tới 6 câu hỏi với 6 chữ cái tiếng Anh.
Ví dụ: Khi dạy bài 29- Cách mạng Tư sản Anh (Phụ lục 3)
Do nội dung của bài ngắn, giáo viên có thể khai thác bằng Sơ đồ 5W1Hnhư sau:
Bước 1: yêu cầu học sinh làm việc theo nhóm và lập Sơ đồ 5W1Hđể trả lời được các câu hỏi như sau: Tại sao cuộc cách mạng tư sản lại bùng nổ sớm ở nước Anh? Cuộc cách mạng bùng nổ khi nào? Bắt đầu từ đâu? Ai là người lãnh
đạo cuộc cách mạng tư sản Anh? Cách mạng diễn ra như thế nào? Cuộc cách mạng	có	ý	nghĩa	gì	đối	với	nước	Anh?
Tại sao cách mạng bùng nổ?
Cuộc cách mạng bắt đầu từ đâu?
W

Cuộc cách mạng bùng nổ từ khi nào?
Cuộc cách mạng có ý
Why?
What?
he re
Cách mạng Tư
Ho w?
When
?
Who?

Ai là người lãnh đạo?
nghĩa gì?
Cuộc cách mạng diễn ra như thế nào?
nhóm.
Bước 2: Yêu cầu đại diện một số tổ lên trình bày kết quả làm việc của
Bước 3: Các tổ thảo luận và cho ý kiến bổ sung để sơ đồ được hoàn chỉnh.
Bước 4: Giáo viên củng cố kiến thức bằng sơ đồ đã chuẩn bị sẵn và kết
hợp giới thiệu một số kiến thức cần thiết.
4. Hiệu quả của Sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân và học sinh:
Mặc dù thời gian rất hạn chế nhưng tôi đã vận dụng sáng kiến kinh nghiệm này vào các tiết dạy và đã đạt được kết quả khả quan. Trước hết bản thân đã nhận thấy rằng những kinh nghiệm này rất phù hợp với chương trình sách giáo khoa mới và với những tiết dạy theo hướng đổi mới. Học sinh có hứng thú học tập hơn, tích cực chủ động sáng tạo để mở rộng vốn hiểu biết, đồng thời cũng rất linh hoạt trong việc thực hiện nhiệm vụ lĩnh hội kiến thức và phát triển kĩ năng. Không khí học tập sôi nổi ,nhẹ nhàng và học sinh yêu thích môn học hơn,đa số các em đều thích tìm hiểu kiến thức lịch sử. Tôi cũng hi vọng với việc áp dụng đề tài này học sinh sẽ đạt được kết quả cao trong các kì thi và đặc biệt học sinh sẽ yêu thích môn học này hơn.
Sau đây là kết quả đối chứng:
Lớp(sĩ số)
Nội dung
10C1 (42 HS)
10C2 ( 41HS)
10C3 (41HS)
Trước khi áp dụng kinh nghiệm

Số
lượng
%
Số
lượng
%
Số
lượng
%
Không
thích
25
59.5
24
58.5
23
56
Thích
13
31
16
39
16
39
Rất
thích
4
9.5
1
2.5
2
5
Sau khi áp dụng kinh nghiệm
Không
thích
3
7
6
15
9
22
Thích
15
36
10
24
12
29
Rất
thích
24
57
25
61
20
49

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Kết luận:
Với mục tiêu thực hiện tốt các cuộc vận động “ Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” và cuộc vận động “ Mỗi thầy, cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học sáng tạo” cùng với phong trào “ Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực.” Bản thân tôi với tư cách là một giáo viên bộ môn, tôi luôn suy nghĩ tìm tòi các phương pháp dạy học sao cho học sinh của mình có thể nắm bắt kiến thức một cách dễ hiểu nhất, giúp các em có hứng thú với bộ môn, tránh được áp lực khi học bộ môn này. Bằng sáng kiến của mình, tôi rất mong muốn được đóng góp một phần nhỏ cùng với các bạn đồng nghiệp để học sinh yêu thích học môn Lịch sử hơn. Để giúp học sinh yêu thích môn Lịch sử ngoài những biện pháp mà tôi nêu ở trên thì cần có các giải pháp trước mắt như: chỉnh sửa sgk, thay đổi chế độ thi cử, về lâu dài cần đưa môn Lịch sử thành môn bắt buộc bên cạnh môn Văn, Toán như các nước vẫn làm đối với giáo dục phổ thông: “ Nước Mĩ có hơn 200 năm lịch sử dân tộc nhưng họ dành 5 tiết học lịch sử/ tuần, trong khi nước ta có hàng 1000 năm lịch sử dân tộc thì chỉ dành 1,5 tiết/ tuần”. Việc đưa ra các giải pháp hữu hiệu khắc phục sự sa sút đáng lo ngại của môn lịch sử trong nhà trường là trách nhiệm không chỉ của cơ quan chức năng mà của giới sử học cả nước nói chung rằng môn Lịch sử cần được nâng tầm cho đúng chức năng, vai trò của nó. Đặc biệt trong quá trình đất nước hội nhập thì môn Lịch sử nhất là quốc sử càng cần được coi trọng để giúp giới trẻ xây dựng nhân cách, bản lĩnh con người để giữ gìn bản sắc dân tộc trước sự giao thoa văn hóa thế giới.
- Cần thay đổi nếp nghĩ, không coi môn lịch sử là “môn phụ” trong nhà trường và toàn xã hội.
Kiến nghị:
Cần tuyên truyền sâu rộng thông qua hoạt động ngoại khóa nhiều hơn nữa về kiến thức lịch sử ở các tiết GDNGLL, tiết chào cờ.Ở những dịp ngoại khóa này khuyến khích cho học sinh xem thêm nhiều tư liệu lịch sử có liên quan, gắn với những vấn đề lịch sử gần gũi với các em hơn.
Thường xuyên tổ chức các chuyên đề để nâng cao chất lượng môn Lịch sử.
Cỏc tổ chuyên môn đẩy mạnh triển khai sinh hoạt chuyên đề về đổi mới phương pháp và kĩ thuật dạy học lấy học sinh làm trung tõm. Chỳ trọng tổ chức hoạt động tự học cho học sinh.
Ngoài những kiến thức có trong sgk, người giáo viên cần không ngừng học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn, tiếp cận sự kiện mới nhất để giảng cho học sinh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách giáo khoa Lịch sử 10 – Cơ bản - Năm 2008.
(Nhà xuất bản giáo dục)
Sách giáo viên Lịch sử 10 – Nâng cao - Năm 2008.
(Nhà xuất bản giáo dục)
Lịch sử thế giới trung đại - Năm 2003
( Nhà xuất bản giáo dục)
Dạy và học tích cực - một số phương pháp và kĩ thuật dạy học.
NXB Đại học sư phạm
Tài liệu tập huấn Tổ trưởng chuyên môn về phương pháp và kĩ thuật tổ chức hoạt động tự học của học sinh trung học phổ thông. Môn Lịch sử.Sở GD&ĐT Thanh hóa tổ chức 20/3/2018.
Những mẩu chuyện lịch sử - Năm 2001
(Nhà xuất bản giáo dục)
Đại cương lịch sử Việt Nam tập 1 – Năm 2003
(Nhà xuất bản giáo dục)