Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lượng thảo luận nhóm thông qua tiết dạy học ở bộ môn Lịch sử lớp 8 trường THCS

học sinh chậm hiểu không bị tụt hậu so với nhóm. Mỗi thành viên của nhóm chịu trách nhiệm về thành tích của nhóm mình và cũng yêu cầu sự tự giác của các bạn khác trong nhóm tạo ra bầu không khí đoàn kết, giúp đỡ nhau học tập. Thảo luận nhóm giúp những học sinh nhút nhát, diễn đạt kém có điều kiện rèn luyện, tập dượt, để dần khẳng định bản thân trong sự hấp dẫn của các hoạt động nhóm.
- Thảo luận nhóm còn giúp các vấn đề về kỷ luật lớp học, nâng cao thành tích học tập của nhóm. Do có thời gian làm việc độc lập, tự giải quyết các vấn đề nên học sinh trong nhóm sáng tạo hơn.
- Thảo luận nhóm còn giúp cho học sinh sống trong thế giới hiện thực – thế giới của sự hợp tác.
-Phương pháp dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ là mới đa số giáo viên .Phương phápdạy học hợp tác giúp các thành viên trong nhóm chia sẽ các băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. Mỗi học sinh có thể nhận thức rõ trình độ hiểu biết về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi lẫn nhau giữa học sinh chứ không phải là sự tiếp nhận  thụ động từ giáo viên.
-Thành công của bài học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên, vì vậy dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ gọi là phương pháp cùng tham gia.
-Trong hoạt động nhóm, Giáo viên cần phát huy tư duy tích cực của học sinh. Để rèn luyện năng lực hợp tác giữa các thành viêntrong hoạt động học tập.
3/. Nội dung: 
3.1/ Hệ thống các phương pháp tạo nhóm để thảo luận.
*  Khái niệm về nhóm:
Nhóm là một tổ chức gồm 2 đến 10 học sinh, nhóm là môi trường cơ sở, nơi diễn ra các quan hệ trực tiếp giữa học sinh với học sinh, giữa giáo viên với học sinh và học sinh với giáo viên. Nhóm không nên có số lượng lớn vì như vậy các thành viên không có cơ hội để thể hiện ý kiến của mình và giáo viên khó quản lý. Nhóm bao giờ cũng đặt trong môi trường trung gian là lớp, tuỳ theo số lượng học sinh trong lớp, nội dung học tập mà giáo viên chia thành bao nhiêu nhóm, số lượng thành viên trong nhóm.
* Cơ cấu nhóm:
Để nhóm hoạt động có hiệu quả, các thành viên phải biết rõ nhiệm vụ của mình, vì vậy phải phân công nhiệm vụ cụ thể cho các em:
- Trưởng nhóm: Điều khiển thảo luận trong nhóm và báo cáo kết quả sau thảo luận.
- Thư ký: Ghi chép kết quả hoạt động của nhóm sau khi đã thống nhất.
- Thành viên khác: Có nhiệm vụ tham gia tích cực vào các hoạt động thảo luận của nhóm.
* Cách chia nhóm và các kiểu nhóm để thảo luận. 
Tùy theo mục tiêu và yêu cầu vấn đề học tập mà các nhóm được phân ngẫu nhiên hoặc mặc định ,được duy trì ổn định trong cả tiết học hoặc thay đổi theo từng hoạt động của tiết học .Các nhóm được giao cùng một nhiệm vụ hoặc khác nhiệm vụ .
- Để chia nhóm theo ngẫu nhiên, có thể dùng thẻ học tập có ghi số hoặc điểm danh hoặc ghép mảnh theo chủ đề học tập . Trong tiết học, nếu có nhiều nội dung, ta nên thay đổi hình thức nhóm, tạo ra cái mới, không khí học tập vui vẻ hơn
- Để chia theo chủ định, giáo viên nên chú ý đặc điểm của học sinh (trình độ, thái độ ,tính cách ,giới tính) để cơ cấu nhóm cho phù hợp . Các hình thức nhóm cụ thể :
- Nhóm nhỏ (2-5 học sinh) : Thường dùng khi cần học sinh trao đổi, thảo luận những vấn đề cụ thể ,đơn giản ,thời gian ngắn .
- Nhóm ghép đội : Dùng để nghiên cứu, phân tích, trao đổi về một số vấn đề phức tạp đòi hỏi có sự cộng tác cao.
- Nhóm 5-8 học sinh : Dùng khi học sinh trao đổi ý kiến hoặc thực hành một công việc cụ thể đòi hỏi nỗ lực chung của cả nhóm khi tiến hành thảo luận.
- Nhóm 8- 10 học sinh : Dùng khi thảo luận với nội dung có nhiều vấn đề ,nhiều quan điểm trong khả năng giải quyết của học sinh, các vấn đề cần so sánh hay đi sâu hơn vào một nội dung đã thảo luận ở nhóm nhỏ nhưng khó thực hiện chung cho cả lớp.
- Nhóm xuất phát và nhóm chuyên sâu : Dùng khi thu thập thông tin và các vấn đề thảo luận, rèn luyện kỹ năng xử lý và trình bày thông tin.
a. Chuẩn bị nội dung thảo luận :
+ Trước tiên giáo viên cần chọn bài, chọn vấn đề thích hợp cho học sinh thảo luận.
+ Cần lưu ý khi chọn đề tài thảo luận là phải xem xét nghiên cứu xem học sinh đã biết gì về chủ đề đã nêu ra.
+ Khi đã chọn được vấn đề thảo luận đúng yêu cầu, giáo viên cần thông báo cho học sinh chuẩn bị ý kiến (viết thành văn bản) tham gia thảo luận.
+ Từ đó học sinh ý thức được yêu cầu nội dung của đề tài, các nguồn tài liệu chính, kế hoạch thực hiện và nhiệm vụ của tập thể cũng như của từng cá nhân
b. Tổ chức thảo luận :
+ Giáo viên chia nhóm, thông báo về chủ đề cần thảo luận, quy trình và nguyên tắc thảo luận.
+ Hướng dẫn thảo luận: Trong quá trình thảo luận giáo viên làm nhiệm vụ quan sát, theo dõi mà không tham gia ý kiến thảo luận, không cắt ngang lời học sinh, không tỏ phản ứng nếu câu trả lời, tranh luận không đúng với ý mình. Tuy nhiên nhằm làm tăng thêm hứng thú khi thảo luận, giáo viên cũng có thể đưa ra các câu, giống như “ván nhún” hoặc nêu ra cách thảo luận để tạo không khí sôi nổi cho buổi thảo luận, tạo không khí thân mật, cởi mở, khuyến khích sự tham gia của mỗi học sinh trong thảo luận. Khi thảo luận, giáo viên phải nghe cẩn thận những điều học học sinh nói để hiểu học sinh định nói cái gì.
c. Tổng kết thảo luận :
- Giáo viên tổng kết những ý kiến phát biểu, nêu lên một cách súc tích và có hệ thống những ý kiến thống nhất và chưa thống nhất.
- Tham gia ý kiến về những điều chưa thống nhất và bổ sung thêm những điều cần thiết. Những ý kiến chưa thống nhất có thể sắp xếp vào buổi thảo luận sau.
- Giáo viên cần đánh giá các ý kiến phát biểu, nhận xét tinh thần thái độ làm việc chung của tập thể, của nhóm và cá nhân học sinh.
3.2/ Một số vấn đề cần lưu ý khi tổ chức thảo luận nhóm 
- Khi chia nhóm thảo luận nên cơ cấu có đủ thành phần (giỏi – khá – trung bình – yếu – kém, hiếu động – trầm lặng). Nên để học sinh luân phiên nhau làm nhóm trưởng, thư kí . Qui mô nhóm không nên quá đông.
- Giáo viên nên chuẩn bị kỹ vấn đề cần thảo luận và dự kiến các tình huống xảy ra cùng các phương án xử lý 
- Giao nhiệm vụ phải rõ ràng , cụ thể , đảm bảo mỗi học sinh đều hiểu nhiệm vụ 
- Trong quá trình học sinh làm việc, giáo viên phải theo dõi từng nhóm, có sự giúp đỡ, hướng dẫn kịp thời, đảm bảo tất cả học sinh đều làm việc. 
-Trong mỗi nhóm cần có sự phân công rõ ràng nhiệm vụ cụ thể trong đó đề cao vai trò hợp tác 
-         Cần tạo không khí thi đua giữa các nhóm để khuyến khích học tập 
-         Giáo viên nên nhận xét ngắn gọn về tình hình làm việc của các nhóm để kịp thời động viên, khuyến khích các nhóm thảo luận tốt hơn và rút kinh nghiệm các nhóm làm việc chưa tốt 
3.3. Tổ chức thảo luận nhóm ở một số tiết học trong chương trình lịch sử lớp 8.
* Ví dụ 1:
 Bài 1: Những cuộc cách mạng tư sản đầu tiên.
II/ Cách mạng Anh thế kỉ XVII..
Sau khi giáo viên dùng bản đồ giới thiệu kết hợp phân tích điều kiện hình thành và phát triển của Nước Anh ở thế kỉ XVII, có thể cho học sinh thảo luận theo hình thức nhóm 2 đến 4 em theo các câu hỏi sau:
- Câu 1 ( Nhóm 1): Những nguyên nhân nào dẩn đến cuộc cách mạng tư sản Anh thế kỉ XVII?
- Câu 2( Nhóm 2): Tìm những sự kiện chính ở giai đoạn một( từ 1642-1648) và lập bảng biểu với những sự kiện đó?
 - Câu 3( Nhóm 3): Tìm những sự kiện chính ở giai đoạn hai( từ 1649-1688) và lập bảng biểu với những sự kiện đó? 
- Câu 4( Nhóm 4): Trình bày ý nghĩa cách mạng tư sản ở Anh thế kỉ XVII?
Với những câu hỏi này có thể cho học sinh thảo luận trong 5 phút. Sau khi học sinh thảo luận, các nhóm trình bày và nhận xét trong cùng câu hỏi, giáo viên đưa ra đáp án ( có thể ghi bảng phụ hoặc dùng máy chiếu) kết hợp khái quát nội dung và nhận xét phần báo cáo của mỗi nhóm.
* Đáp án:
*  Ví dụ 2:
 Bài 2:Cách mạng tư sản Pháp 1789-1794.
Phần I. Nước Pháp trước caxhs mạng:
1/ Nước Pháp trước cách mạng:
Sau khi cho học sinh tìm hiểu phần này, giáo viên có thể cho học sinh thảo luận theo nhóm bằng hai câu hỏi sau
- Câu 1(nhóm 1, 2): Tìm hiểu về nền kinh tế nước Pháp trước cách mạng?
- Câu 2(nhóm 3, 4): Tìm hiểu về chính trị- xã hội Pháp trước cách mạng? Quan sát hình 5 sgk miểu tả tình cảnh người nông dân Pháp thời bấy giờ?
Học sinh thảo luận trong thời gian 5 phút, sau đó đại diện các nhóm sẽ báo cáo kết quả thảo luận, các nhóm khác theo dõi, nhận xét, đóng góp ý kiến. Sau thời gian báo cáo và nhận xét của các nhóm giáo viên đưa ra đáp án ( có thể ghi bảng phụ hoặc dùng máy chiếu), khái quát nội dung và nhận xét kết quả thảo luận của từng nhóm.
* Ví dụ 3:
Bài 5: Công xã Pa ri 1871 
Sau khi cho học sinh tìm hiểu bài này, giáo viên có thể cho học sinh thảo luận theo nhóm bằng hai câu hỏi sau
Câu1/ Nhóm 1,3: Vì sao nhân dân Pa ri đấu tranh và thành lập Công xã Pa ri? Lập niên biểu những sự kiện cơ bản của Công xã Pa ri?
Câu2/ Nhóm 2, 4: Vì sao nói Công xã Pa ri là nhà nước kiểu mới?: Ý nghĩa và bài học của Công xã Pa ri?
*  Ví dụ 4: 
 Bài 21:  Chiến tranh thế giới thứ hai: 1939-1945 
Sau khi giáo viên cho học sinh tìm hiểu và khép lại kiến thức của đơn vị bài học này bằng câu hỏi thảo luận theo hình thức nhóm ( 8 – 10 học sinh) như sau:
Câu 1( nhóm1, 2): Tại sao chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ?
Câu 2( nhóm 3, 4): Lập niên biểu những sự kiện chính của CTTG II?
Câu 3( nhóm 5, 6): Kết cục của cuộc CTTGII?
Câu 4( nhóm 7,8) Theo em Phát xít Nhật có nhất thiết phải ném hai quả bom nguyên tử xuống Nhật Bản không?
Câu 5( Nhóm 9, 10) Nêu vai trò của Liên Xô trong CTTGII?
:
+ Học sinh so sánh kết quả thảo luận của mình với đáp án, tự rút ra bài học. 
* Hoạt động thảo luận nhóm còn được thể hiện ở những trò chơi lịch sử ( trò chơi ô chữ, ai nhanh hơn ai cho nhóm 2 học sinh, trò chơi ngôi sao may mắn, theo dòng lịch sử cho nhóm 4- 6 học sinh . . .), nhất là ở các bài dạy có áp dụng công nghệ thông tin. Trong phạm vi hạn hẹp của một đề tài nên tôi không thể đưa hết tất cả các ví dụ minh hoạ được. 
3.4 . Kết quả đạt được:
- Qua quá trình thực hiện việc dạy- học theo phương pháp thảo luận nhóm ở chương trình lịch sử lớp 8 nói riêng và chương trình lịch sử trung học cơ sở nói chung tôi thấy có hiệu quả rất cao nếu giáo viên biết xây dựng, lựa chọn các tình huống có vấn đề và biết sử dụng đúng thời điểm. Phương pháp thảo luận nhóm sẽ phát huy được cao độ tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh, giúp các em nhớ lâu, hiểu kỹ và tìm được các mối liên quan giữa các sự kiện lịch sử cùng loại. Gìơ học lịch sử cũng sôi nổi hơn, không sáo mòn, nhàm chán như trước kia nữa. Tình trạng nhầm lẫn kiến thức lịch sử, quên các sự kiện cơ bản được khắc phục một cách đáng kể. Khi tôi tìm hiểu tâm lí học sinh, có đến hơn 90% học sinh không ngần ngại thổ lộ: Hiện nay các em đã thấy thích học lịch sử, không còn sợ như trước nữa, vì học lịch sử  các em được cuốn hút vào các hoạt động, các trò chơi, mà ở đó các em được thể hiện hiểu biết của mình, được nói những gì mình suy nghĩ chứ không bị gò bó ngồi yên nghe thầy cô giảng suốt 45 phút như trước kia nữa. Để học sinh hứng thú và yêu thích môn học, nhất là trong điều kiện xã hội hiện nay, thì đó là một kết quả vô cùng to lớn đối với mỗi giáo viên.
Để áp dụng một cách có hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm trong dạy- học lịch sử cần thực hiện tốt các yêu cầu sau:
1. Đối với nhà trường:
- Nhà trường cũng cần có phòng học bộ môn, phòng nghe nhìn có lắp đặt các thiết bị công nghệ để giáo viên có điều kiện thường xuyên sử dụng giáo án điện tử thì phương pháp thảo luận nhóm sẽ có hiệu quả cao hơn. 
- Để sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học lịch sử đạt hiệu quả, nhà trường cần chú trọng  đầu tư đúng mức trang thiết bị dạy học, tài liệu tham khảo đáp ứng đầy đủ, kịp thời cho nhu cầu dạy- học của giáo viên và học sinh.
- Tích cực thực hiện các hoạt động tham quan, ngoại khoá, học hỏi kinh nghiệm . . . để mở rộng hơn nữa môi trường học tập của giáo viên và học sinh .
1. Đối với giáo viên:
- Là người thiết kế và tạo môi trường cho phương pháp thảo luận nhóm, nên giáo viên cần lập một kế hoạch bài giảng kỹ càng, chu đáo. Ngoài việc xác định mục tiêu cụ thể của bài, giáo viên còn phải dự kiến kế hoạch hoạt động của thầy và trò, xác định xem đơn vị kiến thức nào thích hợp với phương pháp thảo luận nhóm hoặc sơ đồ tư duy và nếu áp dụng thì nên lựa chọn kiểu nhóm nào? Trong thời gian bao lâu?
- Giáo viên cần phải chuẩn bị kĩ các câu hỏi, phiếu học tập, các tình huống và cả các câu hỏi gợi mở nếu cần để khuyến khích học sinh suy nghĩ. Bên cạnh đó cũng cần phải có kế hoạch chia nhóm cho phù hợp với nội dung kiến thức. Đặc biệt là phải giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm đảm bảo tất cả các em đều phải làm việc và làm việc một cách tích cực.
- Là người tổ chức, thiết kế, giáo viên phải quản lý, giám sát giúp đỡ hoạt động thảo luận của học sinh. Phát hiện kịp thời những nhóm hoạt động không hiệu quả để uốn nắn, điều chỉnh, cũng như động viên khuyến khích khen ngợi những nhóm tích cực để tạo không khí học tập cởi mở, tự tin của học sinh.
- Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà một cách chu đáo.
2. Đối với học sinh 
- Để thảo luận nhóm có hiệu quả cần phải chuẩn bị bài kĩ càng theo hướng dẫn của giáo viên trước khi vào học bài mới. Bởi có chuẩn bị bài học sinh mới có tâm thế tự tin tham gia vào nhóm học tập của mình.
- Khi tham gia vào hoạt động thảo luận nhóm, cần chú ý lắng nghe sự hướng dẫn của giáo viên, thực hiện tốt nhiệm vụ mà giáo viên giao cho, tham gia tích cực vào hoạt động của nhóm, chú ý lắng nghe người khác phát biểu và cũng sẵn sàng đưa ra ý kiến của mình, hợp tác thân thiện để nhanh chóng thống nhất ý kiến với toàn nhóm.
C. KẾT LUẬN
Với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học lịch sử, học sinh được chủ động học tập, chiếm lĩnh và làm chủ kiến thức. Bằng cách này, các em được lôi cuốn vào các hoạt động học tập, được say mê tìm tòi và ngày càng trở nên yêu thích môn học hơn. Tác dụng của phương pháp thảo luận nhóm là rất to lớn, không thể phủ nhận.Tuy nhiên không nhất thiết bài nào, nội dung nào cũng phải thảo luận nhóm, bởi thảo luận nhóm cũng có những hạn chế nhất định như: một số học sinh chưa chú ý học có thể ỷ lại vào các bạn khác, học sinh có thể chỉ tập trung vào nội dung mà nhóm mình thảo luận . . .. Đó là những vấn đề mà mỗi giáo viên nên chú ý khắc phục trong quá trình dạy học để mỗi giờ học đạt hiệu quả cao hơn.
Trên đây là một số những suy nghĩ và việc làm mà tôi đã đúc rút trong quá trình giảng dạy. Tuy nhiên sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, tôi mong được các đồng nghiệp góp ý, xây dựng để được hoàn thiện hơn.
1/ Phương pháp dạy học lịch sử – NXB Đại học Sư phạm Hà Nội 2003
2/ Tư duy học sinh tập 1- NXB Giáo dục Hà Nội
3/ Những vấn đề cơ bản giáo dục hiện đại – NXB Giáo dục Hà Nội năm 1999
4/ Sách giáo viên, sách giáo khoa lịch sử 8
5/ Việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông -Tạp chí Giáo viên và nhà trường số 32
6/ Các tài liệu bồi dưỡng thường xuyên môn lịch sử.
7/Tham khảo thêm tài liệu trên mạng Internet.
8/ Hướng dẫn thực hiện theo chuẩn kiến thức, kĩ năng môn lịch sử, trung học cơ sở của Bộ Giáo dục và Đào tạo. NXB Giáo dục Việt Nam, năm 2009.
9/ Tài liệu tập huấn giáo viên. Dạy học, kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức, kĩ năng trong chương trình Giáo dục phổ thông của Bộ Giáo dục và Đào tạo.Hà Nội năm 2010.