Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao hiệu quả dạy học Lịch sử thế giới lớp 12 bằng Kĩ thuật tư duy 5W1H ở trường THPT Bá Thước

chức đó được thành lập khi nào (When)? Thành lập ở đâu (Where)? Do ai thành lập (Who)? Được thành lập như thế nào (How)? Đặc điểm nổi bật của tổ chức này là gì (What)? Vì sao lại thành lập (Why)? 
(Phụ lục 1)
Who?
How?W
When?
Why?
What?
Vì sao lại thành lập ?
Đặc điểm nổi bật của tổ chức này là gì?
Thành lập ở đâu?
ASEAN và Đảng Quốc Đại
Được thành lập như thế nào?
Where?
Tổ chức đó được thành lập khi nào?
Do ai thành lập?
Qua việc tìm hiểu và trả lời về các câu hỏi trên có nghĩa là học sinh đã tìm hiểu được những nét cơ bản nhất về tổ chức này. Những bài đầu tiên Giáo viên chỉ yêu cầu học sinh trả lời 6 dạng câu hỏi nêu trên sau đó sẽ cung cấp cho các em sơ đồ 5W1H tương ứng, ở những bài tiếp theo có nội dung có thể sử dụng sơ đồ, giáo viên sẽ cho học sinh tự hoạt động và vẽ sơ đồ theo định hướng của Giáo viên. 
2.3.2. Các biện pháp cụ thể qua một số bài học
- Đối với Bài 5: Các nước châu Phi và Mĩ la tinh
Giáo viên cũng có thể sử dụng Sơ đồ 5W1H để khai thác nội dung của bài. Tùy theo mục đích khai thác của giáo viên mà có thể sử dụng ở những thời điểm khác nhau. 
Cách 1: Yêu cầu học sinh hoạt động và vẽ Sơ đồ 5W1H trả lời cho các câu hỏi: Ai là lãnh tụ tiêu biểu phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở đây? Phong trào bắt đầu từ khi nào? Phong trào đấu tranh tiêu biểu nhất là ở đâu? Quá trình phát triển của phong trào giải phóng dân tộc ở đây diễn ra như thế nào? Tại sao phong trào giải phóng dân tộc ở đây lại diễn ra mạnh mẽ từ sau chiến tranh thế giới thứ hai? Đặc trưng nổi bật của phong trào giải phóng dân tộc ở đây là gì? (Phụ lục 2)
Phong trào giải phóng dân tộc ở C.Phi và KV MLT
Ai là lãnh tụ tiêu biểu phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở đây?
Who?
Where? ?
Phong trào đấu tranh tiêu biểu nhất là ở đâu?
How?W
Quá trình phát triển của phong trào giải phóng dân tộc ở đây diễn ra như thế nào?
Phong trào bắt đầu từ khi nào?
When?
Why?
What?
Tại sao phong trào giải phóng dân tộc ở đây lại diễn ra mạnh mẽ từ sau chiến tranh thế giới thứ hai?
Đặc trưng nổi bật của phong trào giải phóng dân tộc ở đây là gì?
Phong trào đấu tranh tiêu biểu nhất là ở đâu?
Ai là lãnh tụ tiêu biểu phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở đây?
Cách 2: Sau khi dạy xong bài, giáo viên củng cố bài học bằng 1 sơ đồ đã chuẩn bị trước để trả lời 6 câu hỏi như trên.
Cách 3: Sau khi dạy xong bài, giáo viên ra bài tập về nhà yêu cầu vẽ Sơ đồ 5W1H theo 6 câu hỏi như trên và tiết sau, kiểm tra bài cũ bằng các sơ đồ của học sinh.
Các bài: Nước Mĩ, Tây Âu, Nhật Bản
Đối với dạng bài về sự phát triển kinh tế của các nước, trong chương trình Lịch sử lớp 12 có 3 bài có nội dung này là: Bài số 6: Nước Mĩ; Bài số 7: Tây Âu và Bài số 8: Nhật Bản. Khi dạy các bài này, GV khai thác Sơ đồ 5W1H theo các cách như sau:
Cách 1: Hướng dẫn cho học sinh về nhà vẽ sẵn Sơ đồ 5W1H để trả lời các câu hỏi như sau: Vì sao các nước lại có sự phát triển kinh tế nhanh chóng sau CTTGII? Ai là người thực hiện các chương trình phát triển kinh tế? Các thành tựu kinh tế diễn ra ở đâu? Sự phát triển kinh tế bắt đầu từ khi nào? Sự phát triển kinh tế diễn ra như thế nào? Sự phát triển kinh tế ở các nước để lại hệ quả gì ? (Phụ lục 3)
Mĩ, Tây Âu, Nhật Bản
Who?
Where? ?
How?W
Sự phát triển kinh tế diễn ra như thế nào?
When?
Why?
What?
Các thành tựu kinh tế diễn ra ở đâu?
Ai là người thực hiện các chương trình phát triển kinh tế?
Sự phát triển kinh tế bắt đầu từ khi nào?
Vì sao các nước lại có sự phát triển kinh tế nhanh chóng sau CTTGII? 
Sự phát triển kinh tế ở các nước để lại hệ quả gì ?
Trong quá trình dạy bài mới, Giáo viên có thể chia lớp hoạt động theo nhóm, 
thảo luận và hoàn thành sơ đồ chung, sau đó dán (hoặc chiếu) sơ đồ của nhóm,
yêu cầu đại diện nhóm lên trình bày; các nhóm có thể thảo luận bổ sung.
Cuối cùng giáo viên dán (hoặc chiếu) sơ đồ đã chuẩn bị trước để củng cố kiến thức học sinh.
Cách 2: Sau khi dạy xong bài, giáo viên củng cố bài học bằng 1 sơ đồ đã chuẩn bị trước để trả lời 6 câu hỏi như trên.
Cách 3: Sau khi dạy xong bài, giáo viên ra bài tập về nhà yêu cầu vẽ sơ đồ 5W1H theo 6 câu hỏi như trên và tiết sau, kiểm tra bài cũ bằng các sơ đồ của học sinh.
Đối với Bài 9: Quan hệ quốc tế trong và sau thời kì chiến tranh lạnh
Dạng nội dung bài dạy này, trong chương trình Lịch sử lớp 12 thì chỉ có một bài nhưng bao gồm nhiều nội dung liên quan với nhau, tuy nhiên Giáo viên vẫn có thể thực hiện được bằng Sơ đồ 5W1H và tương đối hiệu quả. 
Với Mục I: Mâu thuẫn Đông – Tây và sự khởi đầu của chiến tranh lạnh Giáo viên định hướng cho các em học sinh về 6 câu hỏi cần phải trả lời như: Tại sao lại xuất hiện mâu thuẫn Đông - Tây? Mâu thuẫn Đông – Tây bắt đầu từ đâu? Mâu thuẫn Đông – Tây xuất hiện khi nào? Ai là người châm ngòi cho mâu thuẫn này? Mâu thuẫn Đông – Tây diễn ra như thế nào? Hệ quả của mâu thuẫn này là gì? (Phụ lục 4)
Mâu thuẫn Đông - Tây
Who?
How?W
Mâu thuẫn Đông – Tây diễn ra như thế nào?
When?
Why?
What?
Mâu thuẫn Đông – Tây bắt đầu từ đâu?
Ai là người châm ngòi cho mâu thuẫn này?
Hệ quả của mâu thuẫn này là gì?
Mâu thuẫn Đông – Tây xuất hiện khi nào?
Tại sao lại xuất hiện mâu thuẫn Đông - Tây?
Where?
Có thể tùy vào thời lượng chương trình, nội dung chương trình và mục đích sử dụng của giáo viên, giáo viên có thể khai thác Sơ đồ 5W1H ở các khâu lên lớp khác nhau (yêu cầu học sinh vẽ tại lớp hoặc bài tập về nhà hoặc giáo viên vẽ sẵn và chỉ giới thiệu cho học sinh). Cứ như vậy, khi nhắc tới nội dung bài học các em học sinh sẽ liên tưởng ngay tới 6 câu hỏi với 6 chữ cái tiếng Anh.
Khi dạy mục III: Xu thế hòa hoãn Đông – Tây và chiến tranh lạnh chấm dứt 
Giáo viên có thể khai thác bằng Sơ đồ 5W1H như sau:
Bước 1: yêu cầu học sinh làm việc theo nhóm và lập Sơ đồ 5W1H để trả lời được các câu hỏi như sau: Tại sao lại diễn ra xu thế hòa hoãn Đông - Tây? Xu thế hòa hoãn Đông – Tây diễn ra khi nào? Xu thế này bắt đầu từ đâu? Ai là người tuyên bố chấm dứt chiến tranh lạnh? Xu thế hòa hoãn Đông – Tây diễn ra như thế nào? Xu thế hòa hoãn Đông – Tây có ý nghĩa gì?
Bước 2: Yêu cầu đại diện một số tổ lên trình bày kết quả làm việc của nhóm. 
Bước 3: Các tổ thảo luận và cho ý kiến bổ sung để sơ đồ được hoàn chỉnh.
Bước 4: Giáo viên củng cố kiến thức bằng sơ đồ đã chuẩn bị sẵn và kết hợp giới thiệu một số kiến thức cần thiết.
- Đối với Bài 10: Cách mạng khoa học – công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX
	Khi dạy về các dạng bài có nội dung này, giáo viên phải hình thành cho học sinh 6 câu hỏi cần phải trả lời khi các em vẽ Sơ đồ 5W1H: Tại sao phải tiến hành cách mạng khoa học – công nghệ? Cuộc cách mạng được tiến hành khi nào? Thành tựu của cách mạng KH- CN ở đâu? Ai là người tạo ra cừu Đôli, giải mã bản đồ ghen người? Những thành tựu của cuộc cách mạng KH - CN được áp dụng như thế nào? Cách mạng KH- CN có tác dụng gì? 
(Phụ lục 5)
Who?
How?W
Những thành tựu của cuộc cách mạng KH - CN được áp dụng như thế nào?
Why?
Thành tựu của cách mạng KH- CN ở đâu?
Tại sao phải tiến hành cách mạng khoa học – công nghệ?
Ai là người tạo ra cừu Đôli, giải mã bản đồ ghen người?
Where??
When?
Cuộc cách mạng được tiến hành khi nào?
Cách mạng KH- CN
Cách mạng KH- CN có tác dụng gì?
What?
Đối với các dạng bài có nội dung có các tổ chức chính trị - cách mạng.
Giáo viên cũng có thể khai thác như sau: (Phụ lục 6)
Cách 1: Giáo viên phải hình thành cho học sinh 6 câu hỏi cần phải trả lời khi các em vẽ Sơ đồ 5W1H: Tại sao được thành lập? Thành lập khi nào? Thành lập ở đâu? Ai là người thành lập? Hoạt động như thế nào? Có vai trò, ý nghĩa
gì?
Cách 2: Sau khi dạy xong bài, giáo viên củng cố bài học bằng 1 sơ đồ đã chuẩn bị trước để trả lời 6 câu hỏi như trên.
Cách 3: Sau khi dạy xong bài, giáo viên ra bài tập về nhà yêu cầu vẽ Sơ đồ 5W1H theo 6 câu hỏi như trên và tiết sau, kiểm tra bài cũ bằng các sơ đồ của học sinh.
- Một số nội dung khác
	 Ngoài các nội dung đã trình bày ở trên, trong quá trình dạy môn Lịch sử thế giới lớp 12, giáo viên cũng có thể sử dụng Sơ đồ này để khai thác một số nội dung khác, như: Tìm hiểu về về một nhân vật, sự kiện lịch sử hoặc một thành tựu nào đó Tuy nhiên với những nội dung này, chủ yếu là giáo viên chỉ yêu cầu học sinh về nhà tìm hiểu theo sơ đồ dưới dạng bài tập về nhà.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Qua sử dụng Sơ đồ 5W1H trong dạy học lịch sử ở trường THPT nói chung và lịch sử thế giới lớp 12 nói riêng, tôi nhận thấy tiết học đạt hiệu quả cao hơn rất nhiều so với cách dạy truyền thống là đọc chép hoặc một tiết dạy chỉ sử dụng bằng bài giảng điện tử cho học sinh nhìn chép.
Việc dạy học bằng Sơ đồ 5W1H giúp các em biết cách tự ghi chép đầy đủ nội dung bài học để học ở nhà và ghi nhớ lâu kiến thức bài học, đồng thời đã góp phần giúp giáo viên khắc phục được tình trạng “học vẹt”, học trước quên sau của học sinh. Tất cả học sinh đều phải động não, sáng tạo và chỉ trong một tờ giấy các em có thể trình bày nội dung của bài học. Học sinh hoặc nhóm học sinh tự khám phá và vẽ được sơ đồ theo ý tưởng hoàn chỉnh . 
Bước đầu tạo một không khí sôi nổi, hào hứng của cả thầy và trò trong các hoạt động dạy học của nhà trường, góp phần tham gia phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đang đẩy mạnh triển khai. Tuy ở mức độ khác nhau nhưng hầu hết học sinh biết cách vẽ Sơ đồ 5W1H. Lúc đầu, các em vẽ chưa quen theo cách ghi ký tự ở từng nhánh, nhưng dần dần học sinh đã thực yêu cầu tốt hơn. 
Bước đầu hình thành cho các em tư duy lô-gic khi học môn Lịch sử. Khi giáo viên yêu cầu trả lời một vấn đề nào đó, các em sẽ được định hướng bởi các câu hỏi tương ứng với các nội dung được hỏi. 
Điều quan trọng nhất là qua việc sử dụng Sơ đồ 5W1H trong dạy học Lịch sử lớp 12, đã từng bước giúp các em có cái nhìn “thiện cảm” với môn Lịch sử, yêu thích và “tự giác” học môn Lịch sử hơn. Qua đó góp phần nâng cao chất lượng học môn Lịch sử lớp 12 nói riêng và môn Lịch sử nói chung.
	Trong năm học 2015-2016, qua việc không ngừng đổi mới về phương pháp dạy học nhất là việc sử dụng Kĩ thuật tư duy 5W1H, giúp cho kết quả học tập của các em học sinh ở các lớp trực tiếp dạy không ngừng được nâng cao. Dưới đây là bảng số liệu so sánh chất lượng điểm qua các bài kiểm tra đã thực hiện trong năm học đối với lớp có sử dụng kĩ thuật tư duy 5W1H và lớp đối chiếu dạy theo phương pháp thông thường:
	Năm học: 2014-2015
Lớp dạy không sử dụng kĩ thuật tư duy 5W1H
 Chất 
 lượng
Lớp

Điểm giỏi

Điểm khá

Điểm TB

Điểm yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
12A6 (35)
3
8.6
13
37.1
17
48.6
2
5.7

	Lớp dạy có sử dụng kĩ thuật tư duy 5W1H
Chất 
 lượng
Lớp

Điểm giỏi

Điểm khá

Điểm TB

Điểm yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
12A8 (35)
6
17,1
18
51.4
10
28.6
1
2.9

BIỂU ĐỒ SO SÁNH CHẤT LƯỢNG ĐIỂM TỔNG KẾT NĂM HỌC 
2014-2015
Năm học: 2015-2016
Lớp dạy không sử dụng kĩ thuật tư duy 5W1H
 Chất 
 lượng
Lớp

Điểm giỏi

Điểm khá

Điểm TB

Điểm yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
12A4 (34)
4
11.8
14
41.2
14
41.2
2
5.8

	Lớp dạy có sử dụng kĩ thuật tư duy 5W1H
Chất 
 lượng
Lớp

Điểm giỏi

Điểm khá

Điểm TB

Điểm yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
12A5 (35)
8
22.9
19
54.3
7
20.0
1
2.8

BIỂU ĐỒ SO SÁNH CHẤT LƯỢNG ĐIỂM CÁC BÀI KIỂM TRA
NĂM HỌC 2015-2016
3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
Môn lịch sử cũng như nhiều môn học khác đòi hỏi sự chăm chỉ trong quá trình Dạy - Học. Đầu tư thời gian và công sức để học là một trong những nhân tố quan trọng làm nên thành công không chỉ đối với trò mà cả với thầy. Người thầy phải chịu khó tự học, tự nghiên cứu để có thể áp dụng được những phương pháp mới, qua đó tìm ra những phương pháp, những kĩ thuật dạy học có tính ưu việt và phù hợp với học sinh của trường.
Giáo viên phải nghiên cứu và chuẩn bị được 6 câu hỏi hợp lí tương ứng với mỗi dạng nội dung kiến thức để sau này khi nhắc đến dạng nội dung kiến thức đó là trong đầu học sinh sẽ nghĩ ngay đến 6 câu hỏi thường học. Bên cạnh đó, để học sinh vẽ tốt các Sơ đồ, giáo viên phải có các câu hỏi gợi ý, gợi mở giúp cho học sinh.
Tùy vào dung lượng kiến thức của bài dài hay ngắn để giáo viên đưa ra phương án sử dụng Sơ đồ 5W1H cho hợp lí. Không phải lúc nào giáo viên cũng có thể yêu cầu học sinh vẽ ngay sơ đồ, trình bày sơ đồ trên lớp. Việc làm này sẽ mất rất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến tiến độ chung của bài học.
Tùy vào điều kiện cơ sở vật chất của trường và các điều kiện khác có liên quan, giáo viên có thể sử dụng dạng Sơ đồ 5W1H cho phù hợp. Giáo viên có thể thiết kế Sơ đồ 5W1H trên giấy khổ lớn hoặc trình bày trực tiếp trên bảng hoặc soạn giảng trên Powerpoint hoặc sử dụng máy chiếu đa vật thể hoặc cũng có thể thiết kế trên phần mềm Sơ đồ tư duy (với trường có điều kiện cơ sở vật chất tốt).
Sử dụng thành thạo và hiệu quả Sơ đồ tư duy nói chung và Sơ đồ 5W1H nói riêng trong dạy học Lịch sử sẽ mang lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của học sinh và phương pháp giảng dạy của giáo viên. 
Học sinh sẽ học được phương pháp học tập đúng đắn, hiệu quả và tăng
tính chủ động, sáng tạo, phát triển tư duy. Giáo viên sẽ tiết kiệm được thời gian, tăng sự linh hoạt trong bài giảng, và quan trọng nhất sẽ giúp học sinh nắm được kiến thức thông qua một “sơ đồ” thể hiện các liên kết chặt chẽ của tri thức.
Sử dụng Sơ đồ 5W1H trong dạy học lịch sử bước đầu tạo một không khí sôi nổi, hào hứng của cả thầy và trò trong các hoạt động dạy học của nhà trường, là một trong những nội dung quan trọng của phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đang đẩy mạnh triển khai.
Việc vận dụng Sơ đồ 5W1H trong dạy học lịch sử ở trường THPT sẽ dần dần hình thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề một cách hệ thống, khoa học. Sơ đồ 5W1H kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình, xem phim minh họa có tính khả thi cao góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nhất là đối với môn Lịch sử hiện nay.
3.2. Kiến nghị 
Đối với Giáo viên bộ môn, cần mạnh dạn đổi mới phương pháp, không ngừng nghiên cứu và tự học những phương pháp, kĩ thuật dạy học mới.
Các tổ chuyên môn đẩy mạnh triển khai sinh hoạt chuyên đề về đổi mới phương pháp và sử dụng Sơ đồ tư duy nói chung và Kĩ thuật Sơ đồ 5W1H nói riêng
Nhà trường cần tạo điều kiện và khuyến khích giáo viên đổi mới phương và chú trọng vào Sơ đồ tư duy nói chung và Sơ đồ 5W1H nói riêng
Sở GD-ĐT tăng cường triển khai chủ trương đổi mới dạy học và phổ biến những gương tốt về đổi mới phương pháp dạy và học.
XÁC NHẬN CỦA BGH NHÀ TRƯỜNG
Thanh Hóa, ngày, 03 tháng 04 năm 2016
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Phan Trọng Nghĩa
4. TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bản đồ Tư duy trong công việc – Tony Buzan – NXB Lao động – Xã hội
2. Tài liệu của các Lớp tập huấn hướng dẫn sử dụng Phương pháp và Kĩ thuật dạy học tích cực
3. Dạy và học tích cực - một số phương pháp và kĩ thuật dạy học - NXB Đại học sư phạm
4. www.mind-map.com (Trang web chính thức của Tony Buzan)
5. www.peterussell.com/mindmaps/mindmap.htm (Trang web giới thiệu và hướng dẫn sử dụng sơ đồ tư duy)