Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao năng lực tự học môn Lịch sử cho học sinh THPT

iện kiến thức mới mà HS đã được lĩnh hội ở hoạt động hình thành kiến thức về: Điều kiện nảy sinh khuynh hướng cứu nước mới vào đầu TK XX, chủ trương, biện pháp và những hoạt động chủ yếu của PBC, PCT. So sánh điểm giống và khác nhau trong hoạt động yêu nước của Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh
Phương thức:
GV giao nhiệm vụ cho HS: chủ yếu cho làm việc cá nhân, trong quá trình làm việc HS có thể trao đổi với bạn hoặc thầy, cô giáo.
Phan Bội Châu lại: tiểu sử, phương pháp, chủ trương, hoạt động.
Phan Châu Trinh tiểu sử, phương pháp, chủ trương, hoạt động.
Tại sao ở nước ta vào đầu thế kỉ XX lại có hai xu hướng cứu nước khác nhau trong cùng một khuynh hướng? Có điểm gì giống và khác nhau giữa hai xu hướng cứu nước này?
Dự kiến sản phẩm:
* Nét chính tiểu sử của Phan Bội Châu.
- Sinh năm 1867, tại Nam Hòa-Nam Đàn –Nghệ An. Là danh sĩ nguyên tên là Nguyễn Văn Sang, hiệu là Sào Nam.
-Năm 1900, đỗ đầu kì thi hương (giải Nguyên) trường Thi Nghệ An. Năm 17 tuổi hưởng ứng PT Cần Vương viết hịch “Bình Tây Thu –Bắc”, cùng Trần Văn Lương lập đội Sĩ Tử Cần Vương ở quê nhà.
-1913, Phan Bội Châu bị bắt (TQ)
-Năm 1925, bị tay sai Pháp bắt cóc tại Thượng Hải giải về nước kết án tử hình nhưng sau đó được ân xá và TDP cho an trí tại Huế (ông già bến Ngự).
-Ngày 21/10/1940, ông mất tại lều tranh Bến Ngự thọ 78 tuổi.
* Nét chính tiểu sử của Phan Châu Trinh.
- Sinh 9/9/1872- 1926, Tiên Phước, Tam kì –Quảng Nam.
-Năm 1900, đổ cử nhân & phó bản trường Thừa Thiên, được bổ làm Thừa, biện bộ lễ, năm 1905, ông từ quan.
-Năm 1906, đi Nhật gặp PBC trao đổi ý kiến (ông ko tán thành chủ trương bạo động VT của PBC lúc bấy giờ).
-Năm 1911, sang Pháp gặp Nguyễn Ái Quốc.
-1914 bị bắt ở Pháp....
-Năm 1922, Vua Khải Định sang Pháp ông viết thư kể 7 tội đáng chém của Khải định (tác phẩm con Rồng Tre).
-Năm 1925, về nước diễn thuyết 2 lần ở Sài Gòn.
-Ngày 24/3/1926 do bệnh nặng mất tại Sài Gòn.
HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG - MỞ RỘNG
Mục tiêu: nhằm vận dụng kiến thức mới mà HS đã được lĩnh hội để giải quyết những vấn đề mới trong học tập và thực tiễn về: những hoạt động cứu nước của PBC và PCT theo khuynh hướng DCTS.
Phương thức:
GV giao nhiệm vụ:
Tại sao phong trào Đông Du thất bại? Chúng ta có thể rút ra bài học gì từ sự thất bại đó? Em có suy nghĩ như thế nào khi trong những năm gần đây học sinh ở nước ta đang lựa chọn đi du học sang Nhật Bản?
Qua cuộc cải cách của Phan Châu Trinh em có thể rút ra điểm mới, tiến bộ trong cuộc cải cách đó là gì? Liên hệ thực tế?
Đặt vào hoàn cảnh lúc đó nếu em là một nhà yêu nước, em sẽ lựa chọn con đường nào để giải phóng dân tộc? Theo em có nên tiếp tục thực hiện theo khuynh hướng DCTS ở nước ta nữa hay không?
Dự kiến sản phẩm:
Do hạn chế về tầm nhìn và tư tưởng nên cả hai xu hướng cách mạng này đều bị thất bại.
Còn ảo tưởng về kẻ thù chưa hiểu rõ được bản chất của CNĐQ...
Chưa thấy được sức mạnh to lớn của toàn dân tộc (giải quyết 2 nhiệm vụ dân tộc và dân chủ đầu thế kỉ XX).......................................................................................
* Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh ở nhà
HS đóng vai là người thanh niên cứu nước để nói về xu hướng cứu nước mà mình ủng hộ và lí do mình theo đuổi con đường cứu nước đó. Mục đích của việc làm này là nhằm phát triển và làm sâu sắc thêm nhận thức tư duy lịch sử của học sinh và cũng là để các em được tổng hợp những gì đã thu nhận sau giờ học. ( Nội dung này GV sẽ cho hs trình bày qua phần kiểm tra bài cũ ở tiết học sau liền kề).
Hs chuẩn bị bài 24:
- Gv chuyển giao nhiệm vụ cụ thể và qua hệ thống quản lí học tập của các lớp để HS chuẩn bị cho tiết học bài 24
PHẦN 3: Kết luận
Hiệu quả của đề tài
Về phía học sinh: Sau khi triển khai, thực nghiệm đề tài đề “Nâng cao năng lực tự học môn lịch sử cho học sinh THPT”,bản thân giáo viên đã thu nhận những hiệu ứng tốt đẹp từ phía các em học sinh. Ở trường THPT Bắc Yên Thành, giáo viên tổ chức thực nghiệm hai trên bốn lớp dạy của mình. Kết quả ban đầu cho thấy:
Các em tỏ ra hào hứng, yêu thích hơn trong các giờ học lịch sử. Có những em học sinh bình thường vốn nhút nhát khi được giao nhiệm vụ nhóm trưởng đã hoàn thành xuất sắc vai trò của mình. Nhiều em còn thể hiện khả năng về ngôn ngữ và khả năng thuyết trình của mình.
Các em được hình thành và phát triển một số kĩ năng, năng lực như năng lực thu thập và xử lí thông tin, năng lực hợp tác, năng lực trình bày một vấn đề, năng lực sáng tạo, rèn luyện cho các em kĩ năng sưu tầm tư liệu, kĩ năng hoạt động tập thể, khả năng thuyết trình...
Về phía giáo viên: Sau một thời gian áp dụng đề tài tại đơn vị công tác, tôi thấy học sinh hứng thú, tích cực hơn, đặc biệt khơi dậy được niềm đam mê sáng tạo và khát khao chiếm lĩnh tri thức, khẳng định tài năng, bản lĩnh của mình trong học tập và đời sống. Đó là điều kiện phát triển năng lực tự học cho các em, đáp ứng nhu cầu học tập suốt đời. Những thay đổi tích cực từ phía học sinh tiếp thêm động lực cho giáo viên ngày càng tâm huyết với nghề, tích cực đổi mới phương pháp dạy học có hiệu quả.
Các biện pháp góp phần nâng cao năng lực tự học này không chỉ thực hiện ở dạy – học bộ môn lịch sử mà là cơ sở để nâng cao kỹ năng, năng lực tự học các môn học khác, đáp ứng nhu cầu đổi mới của giáo dục cũng như của thời đại.
Sau khi tiến hành triển khai thực nghiệm đề tài “Nâng cao năng lực tự học môn Lịch sử cho học sinh THPT”, bản thân giáo viên đã thu nhận được những kết quả tốt đẹp từ phía các em học sinh. Ngay lúc chuẩn bị cho tiết học, học sinh đã thấy hứng thú vì được làm việc nhóm, được tự thu thập, xử lí thông tin, lựa chọn thông tin, thuyết trình, hình ảnh cho dự án của nhóm. Trong tiết học, học sinh hoạt động tích cực, hiệu quả hoạt động cao vì tự mình trình bày kết quả hoạt động của bản thân và nhóm. Đây là những kỹ năng cần thiết và quan trọng cho bản thân các em trong việc nâng cao năng lực tự học.
Kết quả điều tra mức độ hứng thú của học sinh
Lớp
Số lượng
Mức độ hứng thú
Sôi nổi, hứng thú
Không hứng thú
Bình thường

42
11D2 – Đối chứng
41HS
19 HS – 46.3%
7 HS – 17.1%
15 HS – 36.6%
11D4 – Thực nghiệm
40 HS
32 HS – 80%
3 HS – 7.5%
4 HS – 12.5%
Nhận xét: Hứng thú là yếu tố quan trọng quyết định đến hiệu quả của tiết học, đặc biệt là tiết văn học sử. Bảng số liệu cho thấy sau khi áp dụng đề tài nghiên cứu số lượng học sinh cảm thấy hứng thú với tiết học ở lớp thực nghiệm là 32 HS chiếm 80%, cao hơn nhiều so với lớp đối chứng 19 HS chiếm 46.3%. Ngược lại, số học sinh cảm thấy không hứng thú với tiết học ở lớp thực nghiệm chỉ có 3 HS chiếm 7.5 % ít hơn lớp đối chứng là 7 HS chiếm 17.1%.
Khi áp dụng đề tài tiết học trải qua nhẹ nhàng, vui tươi và rất sôi nổi, các em khắc ghi kiến thức nhanh hơn, lâu hơn, sâu hơn vì học sinh tự mình chủ động, tích cực, sáng tạo trong tìm kiếm, chiếm lĩnh tri thức cho bản thân.
Kết quả điều tra mức độ nhận thức của học sinh
Lớp
SL
Kết quả
Điểm dưới 5
Từ 5- 6 điểm
Từ 7-8 điểm
Trên 8 điểm
11D2
41
4HS- 9.7%
26 HS - 63.4%
10 HS - 24.5%
1 HS - 2.4%
11D4
40
0HS-0%
12 HS - 30%
20 HS - 50%
8HS-20%
Nhận xét: Sau khi áp dụng đề tài, qua bài kiểm tra mức độ nhận thức tôi nhận thấy học sinh ở nhóm thực nghiệm đạt cao hơn nhiều so với nhóm chưa áp dụng đề tài. Thể hiện rõ ở lớp thực nghiệm không có học sinh có điểm từ 0 – 5 điểm nhưng lớp đối chứng lại có đến 4 học sinh. Ngược lại điểm khá, giỏi, nhóm thực nghiệm lại cao hơn nhiều (28 HS – 70%) so với nhóm đối chứng (11 HS – 26.8%).
Rõ ràng, do được rèn luyện cách học đòi hỏi liên tục hoạt động với các thao tác trí tuệ như quan sát, mô tả, phân tích, so sánh, các kỹ năng thu thập thông tin, kỹ năng vẽ sơ đồ tư duy, thuyết trình,...Nhờ vậy khả năng tự học được nâng lên. Biểu hiện là các em nhớ kiến thức lâu hơn, chính xác hơn, chất lượng bài làm tốt, điểm số có xu hướng nâng cao, do đó, chất lượng dạy học cũng được cải thiện. Các em hăng say phát biểu đóng góp xây dựng bài. Đặc biệt, học sinh rất hào hứng đón chờ và không còn e dè hay nhàm chán khi đến giờ học lịch sử. Ngoài ra, các em còn hình thành được phương pháp tự học với thời gian tự học ít mà vẫn đem lại hiệu quả cao.
Qua điều tra khảo sát tôi thấy nâng cao năng lực tự học cho học sinh đối với môn học lịch sử là rất cần thiết. Kết quả học tập của học sinh được nâng cao, tiết học
cũng trở nên hứng thú, sôi nổi hơn. Học sinh tự giác, tích cực, chủ động trong quá trình học, đáp ứng yêu cầu thời đại mới. Với các kỹ năng tự học được hình thành, học sinh không chỉ học môn lịch sử mà còn nâng cao ý thức tự học ở các môn học khác, giảm thời gian và chi phí học thêm mà vẫn đạt hiệu quả cao trong học tập.
Tính khoa học
Kết quả khảo sát công bằng khách quan, áp dụng qua nhiều năm học là cơ sở để đưa ra những kết luận chính xác cao.
Quy trình nghiên cứu khoa học được thực hiện nghiêm túc, tuân theo sự vận động khách quan của nhận thức từ việc lựa chọn đề tài, sưu tầm tài liệu, thu thập thông tin, xây dựng đề cương, tổ chức thực nghiệm, rút kinh nghiệm, viết sáng kiến kinh nghiệm.
Bố cục sáng kiến đảm bảo, rõ ràng, rành mạch hướng tới chuẩn của một công trình nghiên cứu khoa học: hệ thống đề mục, cách trích dẫn tài liệu, cách lập thư mục tham khảo...
Khả năng nhân rộng
Các biện pháp góp phần nâng cao năng lực tự học này không chỉ thực hiện ở dạy – học bộ môn Lịch sử mà là cơ sở để nâng cao kỹ năng, năng lực tự học các môn học khác, đáp ứng nhu cầu đổi mới của giáo dục cũng như của thời đại.
Những đề xuất, kiến nghị
Qua việc nghiên cứu đề tài này, tôi nhận thấy hiệu quả của hoạt động tự của học sinh THPT phụ thuộc: kỹ năng tự học và phương pháp dạy của giáo viên. Hoạt động tự học trong giờ học lịch sử chỉ có được kết quả cao khi được tổ chức một cách hợp lí, khi học sinh thực sự tích cực trong hoạt động học tập.
Đề tài chỉ đề cập đến bộ môn Lịch sử, tôi mong muốn hướng nghiên cứu của đề tài sẽ tiếp tục được mở rộng và phát triển hơn nữa trong các công trình nghiên cứu tiếp theo để nâng cao giá trị thực tiễn và được ứng dụng sư phạm của đề tài một cách khách quan.
Trên đây là toàn bộ nội dung của đề tài sáng kiến kinh nghiệm: Nâng cao năng lực tự học môn Lịch sử cho học sinh THPT, chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý chân thành của quý vị và bạn bè đồng nghiệp.
PHỤ LỤC
PHỤ LỤC 1: PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNG DẠY HỌC LỊCH SỬ TRONG CHƯƠNG TRÌNH THPT
(Dành cho học sinh)
Họ và tên học sinh:. Lớp:Trường:
Các em vui lòng cho biết ý kiến của mình về một số vấn đề liên quan đến môn lịch sử (Các em khoanh tròn vào đáp án mình lựa chọn )
Em có thích học lịch sử ? Vì sao?
a. Thích
Vì:

b. Không thích
Vì:
Giáo viên dạy hay
Ảnh hưởng đến kết quả

học tập
Kiến thức nhiều, khó nhớ
Phải nghe nhiều, ghi chép nhiều
c. Khác..

c. Khác.
Phương pháp tự học khi học lịch sử của em là: A. Học thuộc lòng trong vở ghi.
B. Tự đọc, tự nghiên cứu tài liệu trao đổi với bạn học.
C. Chỉ tự học những nội dung thầy/ cô giao.
D. Tự học bài, làm bài, chuẩn bị bài ở nhà sau khi lên lớp.
Cách đọc sách giáo khoa các bài học lịch sử của em là:
Đọc lướt, đọc qua đề mục.
Đọc kỹ, suy luận, ghi chép.
Đọc qua và ghi chép ý.
Đọc kỹ khi soạn bài, làm bài tập.
Em đã chuẩn bị gì cho bài học trước khi đến lớp:
Đọc qua bài mới.
Đọc kĩ bài mới và soạn bài.
Không chuẩn bị.
Đọc lại phần đã học.
Những hoạt động chủ yếu của em trong các giờ học lịch sử trên lớp:
Các hoạt động
Mức độ hoạt động
Thường xuyên
Thỉnh thoảng
Rất ít khi
Nghe GV giảng và ghi chép vào vở



Đọc SGK để trả lời câu hỏi



Trao đổi, thảo luận với bạn để giải quyết một vấn đề nào đó



Tự đưa ra vấn đề chưa hiểu và tìm cách giải quyết



Đề xuất các hướng giải quyết



Giải quyết vấn đề học tập dựa vào kiến thức đã học



Đọc các tài liệu khác nhau để trả lời câu hỏi của thầy cô, bạn bè.



Em có mong muốn gì để giờ học học lịch sử thích thú hơn?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Xin cảm ơn các em!
PHỤ LỤC 2: HÌNH ẢNH KHỞI ĐỘNG : Hình ảnh 1: Ảnh Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh
MỤC LỤC
Trang
PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ	1 - 3
Lí do chọn đề tài	1 - 2
Nội dung và nhiệm vụ nghiên cứu	2
Phạm vi, đối tượng nghiên cứu	2
Phương pháp nghiên cứu	2 - 3
Tính mới của đề tài	3
PHẦN 2: NỘI DUNG	3 - 41
Cơ sở của đề tài	3 - 6
Cơ sở lí luận	3
Vấn đề tự học	3 - 4
Vị trí, vai trò của tự học	4 - 5
Sự cần thiết của việc rèn luyện năng lực tự học môn Lịch sử	5
1.2.2.1.2. Cơ sở thực tiễn	5 - 6
Vai trò của giáo viên khi tổ chức hoạt động nhằm hình thành kỹ năng
tự học cho sinh	6 - 8
Các hình thức tự học trong dạy học lịch sử	8
Tự học hoàn toàn	8
Tự học có sự hướng dẫn của thầy nhưng không giáp mặt	8 - 9
Tự học dưới sự tổ chức, chỉ đạo, điều khiển trực tiếp của thầy	9
Một số kỹ năng và biện pháp nhằm nâng cao năng lực tự học môn lịch
sử cho học sinh	9 - 30
Một số kỹ năng cần rèn luyện cho học sinh để hình thành năng lực tự học môn lịch sử	9 - 19
Kỹ năng làm việc với sách giáo khoa	9 - 13
Kỹ năng nắm bắt hệ thống kiến thức sách giáo khoa.	12 - 14
Kỹ năng thực hiện các câu hỏi sau mỗi mục bài và phần câu hỏi
(bài tập) ở cuối bài học	14 - 16
47
Kỹ năng thu thập và xử lí thông tin liên quan đến bài học	16-17
2.4.1.5. Kỹ năng tranh luận trong giờ học lịch sử	18-19
Các biện pháp rèn luyện năng lực tự học cho học sinh trong môn
lịch sử	19-30
Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà	19-20
Sử sụng phiếu học tập	20-22
Hướng dẫn phát hiện và giải quyết vấn đề	22-24
Tổ chức học sinh thảo luận nhóm	24-25
Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy	25-26
Tổ chức cho học sinh thuyết trình	26-28
Tổ chức cho học sinh viết bài thu hoạch	29-30
2.5. Giáo án thực nghiệm	30 - 41
PHẦN 3. KẾT LUẬN	41-44
Hiệu quả của đề tài	41-43
Tính khoa học	43-44
Khả năng nhân rộng	44
Những kiến nghị, đề xuất	44
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bộ giáo dục và đào tạo, SGK Lịch Sử 10- NXB giáo dục, Hà Nội
Bộ giáo dục và đào tạo, SGK Lịch Sử 11- NXB giáo dục, Hà Nội
Bộ giáo dục và đào tạo, SGK Lịch Sử 12- NXB giáo dục, Hà Nội
Bộ giáo dục và đào tạo, SGV Lịch Sử 10- NXB giáo dục, Hà Nội
Bộ giáo dục và đào tạo, SGV Lịch Sử 11- NXB giáo dục, Hà Nội
Bộ giáo dục và đào tạo, SGV Lịch Sử 12- NXB giáo dục, Hà Nội
Bộ giáo dục và đào tạo, Giáo trình LSVN - Tập II
Lê Khánh Bằng, 2001, Học cách tự học trong thời đại ngày nay, NXB Giáo dục, Hà Nội.
Vũ Quốc Chung, Lê Hải Yến, 2004, Để tự học có hiệu quả, NXB ĐHSP, Hà Nội.
Trần Bá Hoành, tháng 7/1998, Vị trí của tự học tự đào tạo trong quá trình giáo dục và đào tạo, Tạp chí nghiên cứu giáo dục.
Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên), Nguyễn Kỳ, Vũ Văn Tảo, Bùi Tường, 2001, Quá trình dạy- tự học, NXB Giáo dục, Hà Nội.
Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên), Nguyễn Kỳ, Lê Khánh Bằng, Vũ Văn Tảo, 2004, Học và dạy cách học, NXB ĐHSP, Hà Nội.
Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên), Vũ Văn Tảo, Châu An, 2005, Khơi dậy tiềm năng sáng tạo, NXB Giáo dục, Hà Nội.
Thái Duy Tuyên, 2003, Dạy tự học cho sinh viên trong các nhà trường Cao đẳng Đại học chuyên nghiệp, Chuyên đề Phương pháp dạy học cho học viên Cao học, ĐH Huế.