Sáng kiến kinh nghiệm Phát huy tính tích cực của học sinh qua việc sử dụng kênh hình Lịch sử lớp 8

 sinh trên cơ sở khách quan của mối quan hệ giữa giáo dục và phát triển học sinh, gây cho học sinh sự hứng thú và có trách nhiệm tạo điều kiện thuận lợi cho việc nâng cao chất lượng trong quá trình đổi mới giáo dục.
3. Các biện pháp tiến hành: 
Hiệu quả của một bài lịch sử là kết quả của sự kết hợp chung, khách quan và các yếu tố riêng cụ thể đòi hỏi cần có sự sáng tạo.
Giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học: “Hướng tích cực hoá hoạt động 
của học sinh” tạo điều kiện cho học sinh tìm tòi, khai thác kiến thức và biết điều khiển hoạt động nhậnk thức của mình.
Dạy học phải đổi mới theo hướng tích hợp vận dụng, phương pháp phù hợp. Kết hợp hài hoà hoạt động giữa thầy và trò, hình thành biểu tượng ban đầu cho tất cả học sinh.
Cần nắm chắc đặc điểm ý nghĩa nội dung của từng bài, từng đồ dùng trực quan hướng tới liên hệ rút ra bài học.
Thông thường kênh hình nói chung, các hình vẽ tranh ảnh nói riêng được trình bày với tư cách là nguồn cung cấp thông tin kiến thức được in kèm theo câu hỏi để học sinh tự làm việc với SGK. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm rút ra những kiến thức lịch sử nhất định. Để sử dụng tốt loại kênh hình này, trước hết giáo viên cần phải:
Xác định rõ nội dung lịch sử của kênh hình được phản ánh. Nội dung cần khai thác (bản đồ, lược đồ tranh ảnh, đồ dùng trực quan).
Giáo viên dự kiến xác định phương pháp sử dụng phù hợp kênh hình trong từng bài cụ thể. Khi sử dụng khai thác cần có sự lựa chọn phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh đặc biệt là các đồ dùng trực quan sinh động tạo ấn tượng, tái hiện lại kiến thức đã học giúp học sinh khắc sâu.
Kênh hình khi sử dụng phải đảm bảo tính khoa học, tính thấm mỹ.
Giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát (đầu tiên quan sát tổng thể rồi mới quan sát các chi tiết).
Sử dụng hệ thống câu hỏi gợi mở để học sinh tìm tòi khám phá.
Học sinh phải chủ động tích cực sáng tạo và lĩnh hội kiến thức mà giáo viên cung cấp.
Học sinh biết quan sát xác định chi tiết của kênh hình rút ra nội dung bài học qua kênh hình đồ dùng trực quan cần cung cấp.
Giáo viên kết luận khái quát nội dung kiến thức của kênh hình cần khai thác để học sinh khắc sâu.
* Ví dụ minh họa: 
a. Khai thác kênh hình 5 khi dạy mục 2 tình hình chính trị xã hội nước Pháp trước cách mạng trong bài “cách mạng tư sản Pháp 1789-1794”.
Đổi với kênh hình này khi khai thác giáo viên cần:
Hướng dẫn học sinh quan sát và sử dụng các câu hỏi gợi mở.
?Nhìn vào bức tranh em có nhận xét gì?
?Tại sao người nông dân già nua lại phải cõng trên lưng hai người quý tộc và Tăng lữ béo tốt?
?Qua hình 5, em hãy miêu tả tình cảnh người nông dân trong xã hội Pháp thời bấy giờ?
?Em thấy xã hội Pháp gồm mấy đẳng cấp?
+ Học sinh tự nhận xét và đưa ra phương án trả lời:
+ Giáo viên kết luận: Bức tranh miêu tả người nông dân già nua ốm yếu phải cõng trên lưng hai người có thân hình béo khoẻ đó là hình ảnh tượng trưng cho hai đẳng cấp quý tộc và tăng lữ trong xã hội Pháp trước cách mạng. Người ngồi trước mặc áo choàng với nét mặt phởn chí, thoả mãn là Tăng lữ. Người ngồi sau đeo thanh gươm có đầy đủ trang sức, trang phục rất đẹp là Quý tộc. Trong túi họ gồm các loại công văn khế ước cho vay nợ, cho thuê ruộng đều là những quy định nghĩa vụ phong kiến của nông dân. Đời sống cực khổ bị Quý tộc và Tăng lữ áp bức bóc lột thông qua các loại thuế đồng thời với công cụ canh tác thô sơ và lạc hậu đó là hình ảnh mô tả nền nông nghiệp Pháp thời bấy giờ.
Như vậy với hướng khai thác trên, giáo viên phần nào hướng học sinh đi từ hiện thực khách quan đế tư duy trừu tượng, nắm vững và hiểu thực trạng xã hội Pháp trước cách mạng cũng như tình cảnh người nông dân và số phận của những con người thuộc đẳng cấp thứ 3 phải gánh chịu đúng như nội dung mà kênh hình cần đề cập. 
b. Khi khai thác kênh hình 24 SGK trang 28-Lịch sử 8 (tình cảnh lao động trẻ em trong các hầm mỏ ở Anh)
Giáo viên xác định được nội dung sau: Cùng với sự phát triển của nền kinh tế công nghiệp hiện đại, giai cấp công nhân cũng dần dần hình thành ở các nước tư bản, các trung tâm công nghiệp, thương nghiệp sầm uất mọc lên tấp nập và những phương tiện hiện đại.
Nhưng đằng sau bộ mặt lộng lẫy và xa hoa của giai cấp tư sản là hình ảnh đói rét cực khổ của những người lao động làm thuê, giai cấp công nhân. Kể cả nam nữ, trẻ em đều phải lao động trong điều kiện khắc nghiệt ngột ngạt và ô nhiễm. Trẻ em công nhân gầy còm xanh xao, mắc nhiều bệnh hiểm nghèo, thân thể phát triển không bình thường, tuổi thọ thấp.
Nhìn vào bức tranh, chúng ta có thể thấy trẻ em còn rất nhỏ đang tuổi cắp sách đến trường đã phải chui vào các hầm mỏ làm việc vất vả, quần áo rách nát, thân hình gầy còm làm việc nặng nhọc. đây chính là cuộc sống của những người lao động làm thuê đặc biệt là lao động trẻ em và phụ nữ.
+ Giáo viên sử dụng bức tranh này khi dạy mục I trong ý 1: phong trào đập phá máy móc và bãi công (phong trào công nhân và sự ra đời của chủ nghĩa Mác).
+ Yêu cầu học sinh quan sát bức tranh, giáo viên sử dụng các câu hỏi gợi mở 
để học sinh tìm tòi khám phá:
?Nhìn vào bức tranh em hãy cho biết những người đang làm việc là ai?
?Điều kiện làm việc như thế nào?
?Xe than đầy ắp mà những em bé gầy gò đang đẩy nói lên điều gì?
+ Học sinh tự rút ra câu trả lời.
+ Giáo viên nhận xét, phân tích nội dung bức trnh cần phản ánh.
 	* Trong chương trình lịch sử lớp 8 - Phần lịch sử Việt Nam có đầy đủ các loại: bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử Tuy nhiên, trong khuôn khổ đề tài này tôi chỉ giới thiệu phương pháp sử dụng một số bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử tiêu biểu.
 * Hình 84 - Quân Pháp tấn công Đại đồn Chí Hòa.
 Hình 84 được sử dụng khi dạy mục I, ý 2 – Chiến sự ở Gia Định những năm 1859. GV cần cho HS quan sát kĩ bức tranh, gợi ý một số câu hỏi để các em thảo luận nhóm.
- Đại đồn Chí Hòa được xây dung nhàm mục đích gì?
- Cuộc chiến ở Đại đồn Chí Hòa diễn ra như thế nào?
- Vì sao Đại đồn Chí Hòa bị thất thủ nhanh chóng?
- Đại đồn Chí Hòa thất thủ dẫn dến hậu quả gì?
* Hình 86 -Lược đồ những địa diểm nổ ra khởi nghĩa ở Nam kì ( 1860- 1875)
 Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II - Cuộc kháng chiến chống pháp từ năm 1858 đến năm 1873. GV giới thiệu khái quát lược đồ, hướng dẫn HS quan sát kết hợp với theo dõi nội dung SGK để thảo luận một số câu hỏi sau:
? Quan sat lược đồ, em thấy quy mô các cuộc khởi nghĩa diễn ra như thế nào? Kết hợp với lược đồ và SGK em hãy chỉ ra những địa điểm có các cuộc khởi nghĩa lớn?
?Kết quả của các cuộc khởi nghĩa này?
?Em có nhận xét gì về phong trào kháng Pháp của nhân dân sáu tỉnh Nam Kì?
 Trên cơ sở ý kiến của HS, GV cần chốt những nội dung cơ bản và định hướng để HS chỉ ra được những đặc điểm của cuộc kháng chiến. 
* Hình 95 - Lược đồ căn cứ Hương Khê: 
 Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II, ý 3 - Khởi nghĩa Hương Khê 
( 1885 - 1895 ). Khi sử dụng, trước hết GV giới thiệu khía quát lược đồ, hướng dẫn HS quan sát, kết hợp với SGK và gợi mở:
? Em hãy xác định căn cứ chính của nghĩa quân trên lược đồ?
? Vì sao nghĩa quân Hương Khê lại chọn căn cứ Ngàn TrươI làm đại bản doanh?
?Vị trí của Hương Khê có lợi gì cho nghĩa quân, nó có gì khác gì với căn cứ Ba Đình và Bãi Sậy?
?Chiến thuật và hoạt động chủ yếu của nghĩa quân là gì?
?Cuộc khởi nghĩa trải qua mấy giai đoạn, kết quả ra sao?
 * Hình 96 - Lược đồ căn cứ Yên Thế
 Lược đồ nhằm cụ thể hóa vị trí địa lí của căn cứ Yên thế, GV có thể dựa vào đó để giảng về diễn biến của cuộc khởi nghĩa Yên Thế ( 1884 -1913 ). Khi sử dụng, GV giải thích các kí hiệu và hướng dẫn HS quan sát.:
? Dựa vào lược đồ, em hãy xác định căn cứ chính, địa bàn hoạt động của nghĩa quân. chiến thuật đánh địch chủ yếu của nghĩa quân là gì?
?Cuộc khởi nghĩa chia làm mấy giai đoạn? Cuộc khởi nghĩa này có gì khác với các cuộc khởi nghĩa của phong trào Cần Vương? Qua đó nói lên điều gì?
*Hình 99 - Nông dân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc
 Bức ảnh này được sử dụng khi dạy mục II, ý 1- Các vùng nông thôn. GV cho HS quan sát ảnh và gợi mở một số câu hỏi để HS thảo luận:
?Quan sát ảnh, em thấy người nông dân đang làm gì?
?Tại sao họ phải kéo cày thay trâu?
?Vì sao người nông dân phải lao động vất vã như vậy nhưng vẫn bị đói?
?Em có suy nghĩ gì về đời sông của người nông dân Việt Nam thời Pháp thuộc?
 Trên cơ sở ý kiến của HS, GV chốt lại những nội dung cơ bản và khảng định dưới ách thống trị của thực dân Pháp người nông dân Việt Nam bị bọc lột đến cùng cực, đời sống của họ vô cùng khoa khăn, vì vậy họ luôn đi đầu trong các cuộc đấu tranh đòi tự do và no ấm. 
* Hình 100 - Công nhân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc 
 Bức ảnh này được sử dụng khi dạy mục II, ý 2 - Đô thị phát triển, sự xuất hiện của các giai cấp, tầng lớp mới. GV cho HS quan sát kĩ bức tranh, gợi mở một số câu hỏi cho HS thảo luận:
?Quan sát bức tranh, em thấy những người thợ đang làm gì, trang phục của họ ra sao ? Điều kiện lao động của họ như thế nào?
?Em suy nghĩ gì về đời sông của giai cấp công nhân Việt Nam thời Pháp thuộc?
 Sau khi HS trả lời, GV chốt lại các nội dung chính và khẳng định với đặc điểm của giai cấp công nhân Việt nam, họ sớm trở thành lực lượng lãnh đạo trong sự nghiệp giải phóng dân tộc.
4. Hiệu quả đạt của SKKN: 
	Với ý thức vừa nghiên cứu đặc điểm tình hình học tập bộ môn của học sinh vừa tiến hành, rút kinh nghiệm. Ngay từ đầu năm học tôi đã định hướng cho mình một kế hoạch và phương pháp cụ thể để chủ động điều tra tình hình học tập của học sinh do lớp mình phụ trách cùng với việc vận dụng sáng kiến kinh nghiệm này, bản thân tôi đã đạt được một số kết quả khả quan. Đây chính là kết quả mà tôi đã đạt được trong quá trình giảng dạy. Cụ thể là:
 	Trong học kỳ I năm học 2012 - 2013, Sau khi hoàn thành đề tài tôi đã mạnh dạn áp dụng vào quá trình giảng dạy và kết quả thu được là khả quan. Cụ thể:
- Tỉ lệ học sinh yêu thích môn Lịch sử cao so với học kỳ I năm học 2011-2012 ( thời kì điều tra là cuối học kì I ). Đa số HS có hứng thú khi học môn Lich sử.
- Kết quả học tập cao hơn so với kì I năm học 2011- 2012: ( tổng số: 83 HS lớp 8A1; 8A2)
Học kì
 Năm học
Yếu
TB
Khá
Gỏi
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
I
2012-2013
7
5.8
43
57.65
25
20.75
19
15.8

 * Nhận xét sau khảo sát:
          - Sau khi dạy đối chứng, kết quả kiểm tra nắm bắt kiến thức của học sinh ở lớp dạy thực nghiệm có chất lượng cao hơn lớp dạy bình thường.
          - Nhiều học sinh hăng hái phát biểu ý kiến xây dựng bài, lớp học sôi nổi.
          - Học sinh hứng thú học hơn, thể hiện sự chú ý theo dõi bài học, theo dõi nội dung SGK. Trong HK II, kết quả sẽ được tăng lên nếu duy trì được cách thức tiến hành của SKKN như HK I.
III- KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
 	Để tạo hứng thú cho học sinh trong học tập lịch sử, nhằm giúp các em có hiểu biết nhiều hơn về lịch sử dân tộc cũng như lịch sử thế giới, đòi hỏi giáo viên phải nhiệt tình, sáng tạo, có phương pháp dạy học phù hợp với từng bài, từng đối tượng học sinh. Việc sử dụng các phương pháp dạy học trên, có tác động rất lớn đến lứa tuổi học sinh phổ thông, các em thấy yêu thích môn Lịch sử hơn, nên chất lượng bộ môn cũng được cải thiện. Tuy nhiên, mỗi phương pháp có những mặt ưu điểm và hạn chế nhất định. Điều quan trọng là người giáo viên phải biết sử dụng các phương pháp dạy học một cách hợp lí, chủ động, sáng tạo thì mới đem lại hiệu quả cao. 
Những kinh nghiệm này rất phù hợp với chương trình. Học sinh có hứng thú 
học tập hơn, tích cực chủ động sáng tạo để mở rộng hiểu biết, đồng thời cũng rất linh hoạt trong việc thực hiện nhiệm vụ lĩnh hội kiến thức và phát triển kỹ năng. Không khí học tập sôi nổi nhẹ nhàng. Học sinh có cơ hội để khẳng định mình, không còn lúng túng, lo ngại khi bước vào giờ học. Bước đầu tạo cho học sinh biểu tượng để biết và hiểu những kiến thức lịch sử đồng thời rèn luyện kỹ năng nhận biết, tư duy các biểu tượng và sử dụng lược đồ, đồ dùng trực quan để ghi nhớ các sự kiện.
Khi sử dụng đồ dùng trực quan giáo viên cần căn cứ nội dung yêu cầu giáo dục của bài học để lựa chọn đồ dùng trực quan thích hợp, phù hợp với từng loại bài 
lịch sử cụ thể. Phải có phương pháp thích hợp đối với việc sử dụng mỗi loại đồ dùng trực quan. Phải đảm bảo và đáp ứng được sự quan sát đầy đủ các chi tiết của đồ dùng trực quan đối với học sinh khi học.
 Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh khi sử dụng đồ dùng trực quan.
Đảm bảo kết hợp giữa việc trình bày kênh chữ với việc khai thác đồ dùng trực quan đồng thời rèn luyện khả năng thực hành của học sinh thông qua các đồ dùng trực quan mà giáo viên sử dụng trong bài dạy. 
Giáo viên phải tính toán kỹ phù hợp với thời lượng quy định không làm phân tán sự chú ý của học sinh. Tránh trường hợp học sinh không lĩnh hội được nội dung 
chính của bài học.
2. Kiến nghị: 
 	Để khẳng định môn Lịch sử rất quan trọng, giúp hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền thống dân tộc, cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy, hành động và thái độ ứng xử đúng đắn trong cuộc sống xã hội thì cùng với ý thức trách nhiệm của giáo viên dạy lịch sử, các cơ quan giáo dục cũng cần có những hình thức như đưa môn Lịch sử vào thi tuyển sinh lớp 10, tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về lịch sử để các em có hiểu biết nhiều hơn về lịch sử và yêu thích môn Lịch sử.
 Trong quá trình giảng dạy bộ môn Lịch sử, bản thân tôi nhận thấy việc sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử góp phần không nhỏ trong việc phát huy tính tích cực và khả năng sáng tạo tìm tòi của học sinh. Thông qua đó học sinh có kỹ năng quan sát khai thác các đồ dùng trực quan nâng cao hiệu quả của giờ dạy đáp ứng mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học.
 Với sáng kiến kinh nghiệm này, tôi hy vọng sẽ góp phần nhỏ vào việc giúp giáo viên và học sinh trường chúng tôi nói riêng, các đồng nghiệp và học sinh trường bạn nói chung thực hiện việc dạy và học môn lịch sử tốt hơn nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong chương trình đổi mới giáo dục. Về phía bản thân, tôi xin hứa sẽ tiếp tục kế thừa và phát huy những kết quả đã đạt được của việc thực hiện đề tài, đồng thời không ngừng học hỏi rút kinh nghiệm khắc phục những khó khăn trong giảng dạy để đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục và phương pháp giảng dạy. Trong thời gian có hạn với năng lực trình độ và kinh nghiệm chưa nhiều, không thể tránh khỏi những thiếu sót trong quá trình thực hiện đề tài này. Tôi rất mong được sự góp ý chân thành của các thầy cô cùng bạn đọc và hội đồng khoa học các cấp để sáng kiến kinh nghiệm này được hoàn thiện và có tính khả thi.
 Tôi xin chân thành cảm ơn!
	 NGƯỜI VIẾT SÁNG KIẾN
 Nguyễn Thanh Bình
MỤC LỤC
Nội dung
Trang
I. Đặt vấn đề
1
II. Giải quyết vấn đề 
 1, Cơ sở lí luận của vấn đề 
 2, Thực trạng của vấn đề 
 3, Các biện pháp đã tiến hành 
 4, Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm 

2
4
5
9

III. Kết luận chung và đề xuất 

10

IV. Tài liệu tham khảo

IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách giáo viên, sách giáo khoa Lịch sử 8.
Phương pháp dạy học lịch sử ở THCS; Chuẩn KTKN lịch sử THCS.
Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THCS môn lịch sử.
Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong SGK lịch sử 8 - THCS.
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC NHÀ TRƯỜNG