Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp khai thác kênh hình trong dạy học Lịch sử lớp 8, 9

Trước khi khai thác nội dung kênh hình, GV hướng dẫn các em quan sát bức ảnh, chú ý đến chi tiết bề mặt của Mặt Trăng. GV đặt một số câu hỏi để tập trung sự chú ý của các em vào chủ đề cần khai thác:
- Người đang đi trên Mặt Trăng là ai? Đây có phải là người ngoài hành tinh không?
- Anh ta đến từ nước nào? Vì sao họ lại “cử” anh ta lên Mặt Trăng?
- Anh ta đang làm gì?
* Kiến thức cơ bản để khai thác:
Sau khi HS trả lời, GV tiến hành khai thác nội dung bức ảnh và đưa ra kết luận.
Bay vào vũ trụ và thám hiểm Mặt Trăng cùng các hành tinh khác là mơ ước từ ngàn xưa của bao thế hệ loài người và cũng là bước tiến phi thường thể hiện trí tuệ con người trong nửa sau thế kỉ XX. Đúng như lời nhận xét của C.Xi-ôn-cốp-xki trong nửa đầu thế kỉ XX- người đặt nền móng cho ngành vũ trụ viết: “Trái Đất là cái nôi nuôi dưỡng con người. Nhưng cũng như đứa trẻ không thể sống mãi trong nôi, con người sẽ không mãi mãi dừng lại trên Trái Đất, mà sẽ từng bước chập chững đi xa dần Trái Đất, đi lên các hành tinh và xa hơn nữa là vào khoảng không vũ trụ”. Nhưng làm thế nào để có thể bay vào vũ trụ khi mà lực hút của trái đất thì vô cùng lớn?
Theo tính toán của các nhà khoa học Liên Xô và Mĩ, cái cản trở lớn nhất của con người khi bay vào vũ trụ đó là sức hút của Trái Đất, nó như một sức mạnh vô hình giữ chặt con người và vạn vật vào đó. Họ tính rằng, một vật thể từ dưới đất phóng lên nếu muốn thoát khỏi sức hút của Trái Đất, không bị rơi xuống nữa và bay vòng quanh Trái Đất thì phải đạt “tốc độ vũ trụ cấp một” bằng 7,92 km/giây, tức là gần 28800 km/giờ, nếu tốc độ tăng hơn 9 km/giây thì vật thể sẽ quay quanh Trái Đất theo hình elíp. Tốc độ càng lớn thì hình elíp càng dẹt. Nếu tốc độ đạt đến 11,2 km/giây, tức đạt tới “tốc độ vũ trụ cấp hai” thì vật thể sẽ thoát hẳn sức hút của Trái Đất, không bay quanh Trái Đất nữa nhưng sẽ bị Mặt Trời hút và trở thành một hành tinh nhân tạo của Mặt Trời. Nếu đạt tốc độ 16,5 km/giây thì không những thoát khỏi sức hút của Trái Đất, mà còn thoát khỏi cả sức hút của Mặt Trời và đi tới các hành tinh khác. Tốc độ này gọi là “tốc độ vũ trụ cấp ba”. Liên Xô và Mĩ là hai quốc gia đi đầu trong việc nghiên cứu về lĩnh vực này.
Tháng 4-1959, Liên Xô là nước đầu tiên phóng thành công trạm tự động về phía Mặt Trăng, đặt quốc huy Liên Xô lên bề mặt Mặt Trăng và chụp được ảnh phía mặt khuất của Mặt Trăng truyền về Trái Đất.
Thực hiện kế hoạch A-pô-lô, đồng thời tiến hành cuộc chạy đua vào vũ trụ cùng với Liên Xô, nước Mĩ đã quyết tâm đưa người lên mặt trăng. Sau thất bại của cuộc thí nghiệm lần đầu phóng A-pô-lô 1 (1967), những nghiên cứu nỗ lực của các nhà khoa học Mĩ đã mang lại sự thành công trong các thử nghiệm sau này.
Ngày 20-7-1969, nước Mĩ phóng tàu A-pô-lô 1, lần đầu tiên đưa con người lên mặt trăng lấy mẫu đất đá và an toàn trở về Trái Đất. Hai nhà du hành vũ trụ Mĩ tham gia trong chuyến bay này đã ở đó 21 giờ 36 phút. Trong ảnh là “nhà du hành vũ trụ” của Mĩ đang di chyển trên bề Mặt Trăng. Anh ta đang tìm cách quan sát và chụp các bức ảnh để gửi về Trái Đất. Việc đáp xuống Mặt Trăng đầy bụi bặm và đất đá là rất khó khăn, nhưng N.Am-strong đã đi lại trên Mặt Trăng và chụp được những bức ảnh quý giá mang về Trái Đất, giúp các nhà khoa học Mĩ nghiên cứu và phân tích.
Với sự kiện hai nhà du hành vũ trụ Mĩ đặt chân lên Mặt Trăng đã đánh dấu bước ngoặt trong việc chinh phục Mặt Trăng của loài người, thực hiện được giấc mơ từ cổ xưa của con người là đi bộ trên Mặt Trăng.
Trên đây là một số ví dụ cụ thể về phương pháp khai thác kênh hình trong giảng dạy môn Lịch sử ở khối lớp 8, 9. Trong khuôn khổ giới hạn của một đề tài, tôi đưa ra và phân tích một số ví dụ thuộc chương trình lịch sử thế giới lớp 8, 9. Nhưng nếu giáo viên nắm chắc các kỹ năng và các nguyên tắc như đã nêu trong đề tài và chịu khó tìm hiểu các tư liệu lịch sử thì chắc chắn khi gặp bất kỳ một kênh hình nào về Lịch sử thì đều có thể phân tích tốt để làm rõ thêm nội dung của bài học.
IV. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
Bản thân tôi đang đảm nhận việc giảng dạy môn Lịch sử ở khối lớp 8, 9 và đã từng giảng dạy ở tất cả các khối lớp, trong quá trình giảng dạy với ý thức vừa nghiên cứu đặc điểm tình hình học tập bộ môn của học sinh vừa tiến hành rút kinh nghiệm qua mỗi tiết dạy. Sau mỗi tiết dạy có sử dụng kênh hình tôi lại rút ra được kinh nghiệm cho bản thân để những tiết học sau tôi sẽ phân tích hay hơn, hấp dẫn hơn, nội dung bài học càng được in đậm hơn. Và tất nhiên việc khai thác nội dung kênh hình không phải bao giờ cũng thực hiện một chiều tức là chỉ có giáo viên trình bày cho học sinh nghe mà người giáo viên phải biết khơi gợi để học sinh tự phát hiện thông tin, tự trình bày theo ý hiểu của mình. Qua đó còn rèn luyện được tính mạnh dạn, tự tin và khả năng thuyết trình trước tập thể trong mọi hoạt động của học sinh.
Tôi đã áp dụng “phương pháp sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử lớp 8, 9” ở rất nhiều bài khác nhau, kết quả đạt được là rất khả quan, các em rất chăm chú khi tôi phân tích, rất muốn được tham gia cùng tìm hiểu, rất hăng say suy nghĩ phát biểu khi tôi đưa ra những câu hỏi về các sự kiện, các vấn đề lịch sử. Đặc biệt là những tiết học có sử dụng nhiều hình ảnh và các đồ dùng trực quan nhờ sự hỗ trợ của công nghệ thông tin trong thời gian gần đây khiến học sinh rất phấn khởi, thích thú và nắm được bài rất nhanh.
Thông qua khảo sát thực tế ở khối 8, 9 kết quả cụ thể như sau:
Hứng thú học tập môn Lịch sử của học sinh khối 8, 9 trường tôi.
Thời gian
Sĩ số
Không thích học
Tỉ lệ
Thích học
Tỉ lệ
Đầu năm
167
97
58.1%
70
41,9%
Cuối năm
166
42
25,3%
124
74,7%

Khả năng trình bày kênh hình của học sinh khối 8, 9 trường tôi.
Thời gian
SLHS
Trình bày tốt
Biết trình bày
Không biết trình bày
SL
Tỉ lệ
SL
Tỉ lệ
SL
Tỉ lệ
Đầu năm
167
21
12,6%
78
46,7%
68
40,7%
Cuối năm
166
52
31,3%
85
51,1%
29
17.6%

Từ kết quả thu được tôi nhận thấy việc khai thác kênh hình trong dạy học là rất cần thiết, đặc biệt đối với môn Lịch sử. Nếu tận dụng tốt trong tiết dạy sẽ đem lại hiệu quả cao, đây cũng là một trong những nội dung thể hiện sự đổi mới phương pháp dạy học, làm cho kết quả bộ không ngừng được nâng cao. Điều đó cho thấy đổi mới phương pháp dạy học là một định hướng đúng đắn. 
V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM 
Từ kết quả thu được trong quá trình sử dụng phương pháp khai thác kênh hình trong dạy học lịch sử nói chung lịch sử lớp 8, 9 nói riêng để nâng cao chất lượng dạy học bản thân tôi đã đúc rút một số kinh nghiệm như sau:
 *. Đối với giáo viên:
- Khi sử dụng đồ dùng trực quan giáo viên cần căn cứ nội dung yêu cầu giáo dục của bài học để lựa chọn đồ dùng trực quan thích hợp, phù hợp với từng loại bài lịch sử cụ thể.
- Phải có phương pháp thích hợp đối với việc sử dụng mỗi loại kênh hình khác nhau.
- Phải đảm bảo và đáp ứng được sự quan sát đầy đủ các chi tiết của kênh hình đối với học sinh khi học.
- Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh khi sử dụng đồ dùng trực quan.
- Đảm bảo kết hợp giữa việc trình bày kênh chữ với việc khai thác kênh hình đồng thời rèn luyện khả năng thực hành của học sinh thông qua kênh hình mà giáo viên sử dụng trong bài dạy. 
- Bản thân mỗi giáo viên không ngừng nâng cao về chuyên môn nghiệp vụ, phải tính toán kỹ phù hợp với thời lượng quy định không làm phân tán sự chú ý của học sinh và quan trọng là đảm bảo việc truyền tải nội dung bài học
*. Đối với học sinh
- Luôn có niềm đam mê, sự hứng thú học tập bộ môn Lịch sử
- Thường xuyên chuẩn bị bài ở nhà theo đúng yêu cầu của giáo viên
- Luôn sưu tầm tranh ảnh, tư liệu liên quan đến bài học.
C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
 I. KẾT LUẬN: 
 Xác định được vị trí, ý nghĩa và vai trò của việc sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử nói chung và lịch sử lớp 8, 9 nói riêng nó là chiếc cầu nối giữa quá khứ với hiện tại. Trong đó giáo viên tổ chức, dẫn dắt học sinh một cách có mục đích, có kế hoạch để học sinh nắm vững những tri thức cơ bản, kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực nhận thức, bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, hình thành nhân cách.
	Với tinh thần đó, người thầy đóng vai trò quyết định tạo nên chất lượng giáo dục. Đặc biệt với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay nhằm phục vụ cho quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đòi hỏi người thầy không những có đạo đức trong sáng, tâm huyết với nghề nghiệp, mà còn phải có một trình độ chuyên môn vững vàng. Để đạt được yêu cầu trên, đòi hỏi người thầy không ngừng rèn luyện về mọi mặt, trong đó nâng cao trình độ chuyên môn là vấn đề rất quan trọng. 
	Với giáo viên Lịch sử, việc sử dụng kênh hình không phải chỉ được tiến hành vào những giờ thao giảng, dạy minh hoạ mà nó phải được sử dụng thường xuyên liên tục. Việc kết hợp kĩ năng khai thác kênh hình sách giáo khoa với ứng dụng CNTT phục vụ cho giảng dạy, sẽ góp phần tích cực đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Thực hiện tốt, không những hoàn thiện những kĩ năng sư phạm, nâng cao được trình độ chuyên môn của người thầy mà còn phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình học bộ môn. 
Qua kết quả giảng dạy đã đạt được tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu, bổ sung và áp dụng đề tài vào quá trình giảng dạy để nâng cao chất lượng bộ môn và chất lượng giáo dục trong trường học.
II. KIẾN NGHỊ :
*. Về phía nhà trường:
Việc khai thác kênh hình trong dạy học Lịch sử đòi hỏi các trường học phải đầu tư nhiều về trang thiết bị như phòng học đảm bảo tiêu chuẩn, hệ thống máy tính có kết nối Internet, máy chiếuđể tiết học nào cũng có thể sử dụng máy móc làm phương tiện dạy học, tiến tới mỗi phòng học phải được trang bị một hệ thống máy chiếu để sử dụng cho tất cả các tiết học và tất cả các bộ môn ( như một số trường ở nội thành Hà Nội đã thực hiện ).
*. Về phía giáo viên:
Phải chịu khó học hỏi, nắm bắt công nghệ thông tin, phải trang bị máy tính để chuẩn bị bài ở nhà và đặc biệt phải sưu tầm nhiều lược đồ, sơ đồ và nhiều tài liệu, hình ảnh có liên quan từ các sách báo và mạng Internet để đưa vào bài giảng. Hơn nữa với môn học Lịch sử còn có một ưu thế nữa hơn các môn học khác là có nhiều tranh ảnh tài liệu cũng như phim tư liệu liên quan đến nội dung bài học để minh họa cho bài giảng làm tăng tính trực quan sinh động. Vì vậy người giáo viên phải luôn phải cập nhật thông tin, chắt lọc thông tin để đưa vào bài giảng một cách hiệu quả nhất. 
Tôi mong rằng mọi sự cố gắng của tôi cũng như các đồng nghiệp cùng chuyên môn với tôi sẽ tạo ra được các thế hệ học sinh không sợ học lịch sử. Các em ngày càng hiểu rõ hơn về lịch sử thế giới cũng như lịch sử nước nhà để thấy được: “Lịch sử là bằng chứng của thời đại, là ngọn lửa của chân lý, là sinh mệnh của kí ức, là thầy giáo của cuộc sống và là sứ giả của cổ nhân ( Cicero -La Mã). Để từ đó các em càng thêm biết ơn những người đã tạo ra nó và biết quý trọng những gì mình đang có.
*. Trên đây là một số phương pháp khai thác kênh hình trong dạy học lịch sử nói chung và lịch sử thế giới lớp 8, 9 nói riêng chắc chắn nó còn nhiều thiếu sót, hạn chế. Rất mong sự trao đổi, đóng góp của ban giám hiệu nhà trường, của phòng giáo dục, cũng như các bạn đồng nghiệp để bản sáng kiến của tôi được hoàn thiện hơn và nhiệm vụ dạy và học ngày càng được tốt hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn! 
Xác nhận của thủ trưởng đơn vị

Lời cam đoan
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh nghiệm của mình làm, không sao chép nội dung của người khác.

*** TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ BẢNG THUẬT NGỮ VIẾT TẮT
* TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách chuẩn kiến thức kỹ năng, chương trình giảm tải.
 2. Sách giáo khoa Lịch sử lớp 8, 9.
 3. Cuốn “Những tri thức Lịch sử bạn cần biết”- Tác giả Đặng Thanh Tịnh ( Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội ).
 4. Phương pháp dạy học lịch sử của Giáo sư Phan Ngọc Liên. 
 5. Phương pháp dạy học Lịch sử - Năm 2001 (Nhà xuất bản Giáo dục).
 6. Lịch sử thế giới hiện đại - (Nhà xuất bản giáo dục - T/G Nguyễn Anh Thái). 
 7. Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong SGK lịch sử THCS( nhà xuất bản Giáo dục - Chủ biên phó giáo sư, tiến sĩ Trịnh Đình Tùng).
 8. Một số tư liệu, hình ảnh sưu tầm từ mạng Internet.
 9. Một số tài liệu tham khảo khác.
** BẢNG THUẬT NGỮ VIẾT TẮT
VIẾT TẮT
VIẾT ĐẦY ĐỦ
THCS
Trung học cơ sở
CNTT
Công nghệ thông tin
SGK
Sách giáo khoa
CHND
Cộng hòa nhân dân
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
SLHS
Số lượng học sinh
TL
Tỉ lệ
T/G
Tác giả

MỤC LỤC
A. ĐẶT VẤN ĐỀ ...............1 - 4
Lý do chọn đề tài .............................................................................................1
Cơ sở lí luận ....................................................................................................1
Cơ sở thực tiễn ................................................................................................2
Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................2
Mục đích nghiên cứu .......................................................................................4
Đối tượng nghiên cứu .....................................................................................4
Phương pháp nghiên cứu ................................................................................4
Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu ....................................................................4
Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................4
Kế hoạch nghiên cứu ......................................................................................4
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.........................5-63
 I. Nội dung lý luận ..............................................................................................5
Căn cứ lý luận .................................................................................................5
Căn cứ pháp lý ................................................................................................6
Thực trạng vấn đề nghiên cứu ........................................................................6
Giải quyết vấn đề ............................................................................................9 
Kênh hình lịch sử là gì?...................................................................................9
 Phương pháp khai thác kênh hình trong dạy học Lịch sử...............................9 
Vận dụng kênh hình trong bài dạy cụ thể .....................................................14
Kết quả đạt được ...........................................................................................63
Bài học kinh nghiệm .....................................................................................64
C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........65-66
 I. Kết luận..........................................................................................................65
 II. Kiến nghị .......................................................................................................65
TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ BẢNG THUẬT NGỮ VIẾT TẮT.....................67
Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC CỦA TRƯỜNG.
 Ba Vì, ngày ..Tháng Năm 2018
 Chủ tịch hội đồng 
ĐÁNH GIÁ VÀ XẾP LOẠI CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC
NGÀNH GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO HUYỆN BA VÌ.
 Ba Vì, ngày ........Tháng  Năm 2018
 Chủ tịch hội đồng