Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp khai thác tư liệu Văn học - Thơ ca trong dạy học Lịch sử Việt Nam ở một số bài lớp 10 THPT

Tuấn.
Cuối cùng,tg kết thúc bài phú bằng 2 lời ca. Đầu tiên là lời của các bô lão :
“Sông Đằng 1 dải dài ghê,
Luồng to sóng lớn dồn về biển Đông.
Những người bất nghĩa tiêu vong,
Nghìn thu chỉ có anh hùng lưu danh.”
Những lời ca của bô lão cũng khẳng định được 1 triết lý vững chắc:người bất nghĩa sẽ bị diệt vong,còn anh hùng thì sẽ được lưu danh muôn thuở
Không những thế, đến đây,khách cũng nối tiếp mà ca ngợi rằng:
“Anh minh hai vị thánh quân,
Sông đây rửa sạch mấy lần giáp binh.
Giặc tan muôn thuở thăng bình.
Bởi đâu đất hiểm cốt mình đức cao.”
 Bài 21. 
Những biến đổi của nhà nước phong kiến trong các thế kỷ XVI-XVIII
Mục 2. Đất nước bị chia cắt
	Giáo viên mô tả cảnh chiến tranh loan lạc dẫn đến đời sống nhân dân cực khổ. Ở đây có thể minh họa thêm bằng hình ảnh:
“Khôn ngoan qua được Thanh Hà
Dẫu rằng có cánh khó qua Lũy Thầy”
	Khi giảng bài 22: Tình hình kinh tế ở các thế kỉ XVI-XVIII
	Kinh tế- văn hóa thế kỉ XVI-XVIII. Nói về sự phát triển của các ngành TCN, giáo viên minh họa thêm các ngành thủ công truyền thống như Gốm Bát Tràng, đường mía(Quảng nam), rèn sắt ( Nho Lâm). Có thể minh họa bằng câu ca dao:
“Trên trời có đám mây xanh
Ở giữa mây trắng xung quanh mây vàng
Ước gì anh lấy được nàng
Để anh đem gạch Bát Tràng về xây”
Hay khi nói về tình hình văn hóa, tăng cường tinh thần đoàn kết, thương yêu. Học sinh có thể sưu tầm bằng các câu văn, ca dao,tục ngữ...
Nhiễu điều phủ lấy giá gương
Người trong một nước phải thương nhau cùng
Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao.
Bài 23. Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ tổ quốc cuối thế kỷ XVIII
	Khi giảng về xã hội Trong nửa sau thế kỉ XVIII, về các cuộc khởi nghĩa nông dân mà tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa chàng Lía. Giáo viên trích đoạn lưu truyền bài vè về chàng Lía ở Bình Định:
... Lên yên thẳng xuống trùng trùng rinh rang
Lâu la kén đủ trăm ngàn
Thình lình cướp trại đánh ngang quân triều
Chợt đâu bị đánh xiết bao hãi hùng...
Và hình ảnh chàng Lía còn mãi trong lòng người dân Miền Trung:
Ai vào Bình Định mà nghe
Nghe thơ chàng Lía hát vè Quảng Nam
Chiều chiều én liệng Truông Mây
Cảm thương chú Lía bị vây trong thành.
Mục IV. Quang Trung đại phá quân Thanh
	Giáo viên trích lời tuyên thệ của Quang Trung thể hiện quyết tâm đánh tan quân ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập dân tộc:
“ Đánh cho để dài tóc
Đánh cho để đen răng
Đánh cho nó chích luân bất phản
Đánh cho nó phiến giáp bất hoàn
Đánh cho sử tri nam quốc anh hùng chi hữu chủ”
	Trong không khí chiến thắng, nghĩa quân tiến thẳng vào Thăng Long:
Ba quân đội ngũ chỉnh tề tiến
Trăm họ chật đường vui tiếp nghênh...
Và công lao của người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ được công chúa Lê Ngọc Hân ghi lại: Mà nay áo vải cờ đào
Giúp dân dựng nước, xiết bao công trình.
Lược đồ diễn biến trận đánh Ngọc Hồi-Đống Đa 
	Mờ sáng ngày 30 - tức ngày 5 Tết - quân ta bước vào trận quyết chiến với địch ở đồn Ngọc Hồi. Đây là đồn lũy kiên cố giữ vị trí then chốt trong hệ thống phòng ngự của địch, bảo vệ trực tiếp cửa ngõ phía Nam Thăng Long.
Đồn Ngọc Hồi cách Thăng Long 14 ki-lô-mét, án ngữ con đường thiên lý trong Nam ra. Quanh đồn có chiến lũy bảo vệ. Phía ngoài lũy có bãi chướng ngại dày đặc gồm chông sắt, cạm bẫy và địa lôi. Lực lượng quân địch ở đây có khoảng ba vạn quân tinh nhuệ đặt dưới quyền chỉ huy của đề đốc Hứa Thế Hanh là phó tướng của Tôn Sĩ Nghị và là tướng chỉ huy toàn bộ hệ thống phòng ngự phía Nam Thăng Long. Sau khi đồn Hà Hồi bị tiêu diệt, Tôn Sĩ Nghị ra lệnh tăng viện cho đồn Ngọc Hồi và thường xuyên theo dõi tình hình chiến sự của mặt trận phía Nam để sẵn sàng ứng phó.
	Quang Trung trực tiếp chỉ huy trận công đồn ác liệt này.
Mở đầu trận đánh, đội tượng binh gồm hơn một trăm voi chiến của quân Tây Sơn xông vào tiến công. Đội kỵ binh thiện chiến của quân Thanh ra nghênh chiến bị tan vỡ nhanh chóng. Quân địch dựa vào chiến lũy, hết sức cố thủ. Chúng từ trên chiến lũy, bắn đại bác và cung tên ra dữ dội để cản đường quân ta. Một đội xung kích đã chuẩn bị trước gồm những chiến sĩ cảm tử, dùng những lá chắn lớn (ván gỗ quấn rơm ướt) che mình xông thẳng vào chiến lũy của địch. Quân ta đột nhập vào chiến lũy, giáp chiến với quân thù. Đại quân Tây Sơn ào ạt xung phong vào trận địa với dũng khí áp đảo kẻ thù. Chính quân địch cũng phải thừa nhận rằng: "Quân Tây Sơn, hợp lại đông như kiến cỏ, thế lực ồ ạt như triều dâng".
	Trước sức công phá như vũ bão và tinh thần chiến đấu dũng cảm tuyệt vời của quân Tây Sơn, đồn Ngọc Hồi bị san phẳng. Một bộ phận quân địch bị tiêu diệt tại trận. Bọn sống sót sau cơn bão lửa khủng khiếp đó, bỏ chạy về Thăng Long. Nhưng Quang Trung đã bố trí một lực lượng nghi binh chặn đường, buộc chúng phải dấn thân vào cánh Đầm Mực (Thanh Trì, Hà Nội) rộng lớn và lầy lội. Tại đây, đạo quân của đô đốc Bảo đã được lệnh, lợi dụng địa hình bố trí sẵn một trận địa để tiêu diệt bọn quân Thanh. Hàng vạn quân giặc bị vùi xác dưới cánh đầm đó. Bằng trận Ngọc Hồi - Đầm Mực, quân Tây Sơn đã tiêu diệt toàn bộ quân Thanh và bộ chỉ huy của chúng tại cứ ðiểm then chốt nhất, đập tan hệ thống phòng ngự của địch và mở toang cửa ngõ tiến vào giải phóng thành Thăng Long.
	Cũng vào mờ sáng ngày 30 tháng 1, đạo quân của đô đốc long bất ngờ bao vây, tiêu diệt đồn Khương Thượng (Đống Đa, Hà Nội) ở phía Tây Nam thành Thăng Long. Quân Tây Sơn bí mật bao vây vào lúc trời còn tối, rồi tiến công dữ dội vào đồn giặc. Nhân dân nổi dậy cùng trực tiếp tham gia chiến đấu. Họ dùng rơm rạ bện thành con cúi, tẩm dầu đốt lửa, tạo thành một vòng vây lửa uy hiếp quân địch. Đồn Khương Thượng bị tiêu diệt nhanh chóng. Tướng chỉ huy là đề đốc Sầm Nghi Đống khiếp sợ phải thắt cổ tự tử. Hàng vạn xác giặc nằm ngổn ngang khắp chiến trường.
Ngô Ngọc Du là một nhà thơ đương thời, đã ghi lại không khí tưng bừng của ngày chiến thắng oanh liệt đó trong một bài thơ:
"Giặc đâu tàn bạo sang điên cuồng.
Quân vua một giận oai bốn phương.
Thần tốc ruỗi dài xông thẳng tới,
Như trên trời xuống dám ai đương.
Một trận rồng lửa giặc tan tành,
Bỏ thành cướp đó trốn cho nhanh"
	Trong lúc đó, Tôn Sĩ Nghị và bọn tàn quân đang chạy trốn một cách thảm hại. Khắp nơi, trên con đường chạy trốn, chúng bị chận đánh tơi bời và bị tiêu diệt gần hết. Số sống sót phải luồn rừng, lội suối theo đường tắt trốn về nước. Bại tướng Tôn Sĩ Nghị cũng phải vứt bỏ tất cả sắc thư, ấn tín để lo chạy thoát thân. Một tên quan chạy theo Tôn Sĩ Nghị đã thú nhận: "Tôi với Chế Hiến (tức Tôn Sĩ Nghị) đói cơm, khát nước, không kiếm đâu ra được ăn uống, cứ phải đi suốt bảy ngày, bảy đêm mới đến trấn Nam Quan". Đạo quân Thanh đóng ở Hải Dương, cũng bị đánh bại. Riêng đạo quân Thanh đóng ở Sơn Tây, tuy quân ta không tiến công nhưng cũng hoảng sợ, rút chạy về nước.
	Trên đây là một số dẫn chứng trong việc sử dụng yếu tố Văn học trong dạy học Lịch sử, nội dung văn học gắn liền với sự kiện Lịch sử, Văn học phản ánh Lịch sử dân tộc, nếu trong quá trình giảng dạy giáo viên biết vận dụng một cách linh hoạt kiến thức Văn học thì sẽ làm cho bộ môn đỡ khô khan, đỡ nhàm chán hơn cho các em, gây cho học sinh sự thích thú tìm tòi, khai thác kiến thức Lịch sử và hơn hết là giúp các em dễ nhớ, dễ thuộc.
3.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường
	Tôi đã sử dụng kinh nghiệm này vào các tiết dạy và đạt được kết quả khả quan, khi sử dụng một số câu thơ, câu văn, câu trích dẫn minh họa cho một sự kiện lịch sử, bài học lịch sử làm giờ học sinh động hơn, hấp dẫn học sinh hơn, giờ học đạt hiệu quả cao. Trong dạy học dùng thơ văn cho học sinh có vai trò tích cực, chủ động trong việc học tập, qua đó các em chủ động tìm những kiến thức đã học để hiểu sâu, toàn diện một sự kiện lịch sử, đồng thời học sinh còn ôn tập, củng cố, tổng hợp kiến thức ở mức độ cao hơn. Kết quả cụ thể như sau:
	Tổng hợp kết quả kiểm tra của học sinh, năm học 2016 - 2017
 
 
Yếu
TB
Khá
Giỏi
Lớp
Sĩ
3.5 <= Điểm < 5
5 <= Điểm < 6.5
6.5 <= Điểm < 8
8 <= Điểm <= 10
 
số
SL (HS)
TL (%)
SL (HS)
TL (%)
SL (HS)
TL (%)
SL (HS)
TL (%)
Lớp 
10A2
46
0
0,0
10
21,7
25
54,3
11
23,9
thực
10A5
40
0
0,0
5
12,5
22
55,0
13
32,5
nghiệm
Tổng
86
0
0,0
15
17,4
47
54,7
24
27,9
Lớp 
10A3
44
14
31,8
22
50
6
13,6
2
4,6
đối
10A6
39
1
2,6
20
51,3
18
46,5
0
0
chứng
Tổng
83
15
18,1
42
52,6
24
79,4
2
2,4
SL: số lượng; TL: tỉ lệ
 Từ bảng tổng hợp kết quả trên, ta có thể nhận thấy rằng các lớp có sử dụng một số câu thơ, câu văn, câu trích dẫn minh họa cho một sự kiện lịch sử (lớp thực nghiệm) kết quả cao hơn so với các lớp không sử dụng (lớp đối chứng). Tỉ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên rất cao, đặc biệt là điểm khá, giỏi cao hơn rất nhiều. Qua đó có thể khẳng định việc vận dụng kiến thức liên môn trong giảng dạy đạt hiệu quả rất cao, tạo được hứng thú cho các em trong học tập, từ đó mà việc lĩnh hội kiến thức cũng dễ dàng hơn, kết quả học tập cao hơn. 
	Tôi đã sử dụng kinh nghiệm này vào các tiết dạy, kết quả đáng mừng là kích thích được sự tìm tòi học tập của các em học sinh, số học sinh có hứng thú học tập bộ môn tăng, chất lượng dạy học bộ môn cũng tăng. Trong các năm học trước nhiều em đã tích cực tham gia ôn tập và dự thi HSG môn sử cấp trường, huyện, tỉnh đạt kết quả cao, tỉ lệ xếp loại môn Lịch sử cuối năm sau luôn cao hơn năm trước, tỉ lệ khá, giỏi ngày càng tăng, tỉ lệ yếu kém ngày càng giảm xuống.
	Tài liệu văn học được vận dụng trong các tiết dạy lịch sử sẽ đạt được kết quả cao nhất của học sinh về các mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển, giúp học sinh hứng thú học tập, lĩnh hội kiến thức nhanh và vận dụng một cách sáng tạo vào thực tế. Giáo viên không chỉ đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn để học sinh có cơ hội tìm hiểu, chiếm lĩnh kiến thức mà còn phải biết vận dụng vốn kiến thức đã biết để hiểu kiến thức mới, có như vậy mới phát huy tính tích cực và chủ động của học sinh trong học tập.
	Cùng với đó tôi nhận thấy: quá trình học của HS đã có nhiều thay đổi từ thụ động sang chủ động, từ việc nghe giảng sang hoạt động tư duy, học sinh được làm việc nhiều, chủ động lĩnh hội kiến thức và biết vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết tình huống thực tiễn ở trường, lớp, ở địa phương, xã hội. Quan hệ giáo viên và học sinh cũng được cải thiện theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực xã hội. 
Các biện pháp dạy học này góp phần nâng cao hiệu quả bài học lịch sử nói riêng, chất lượng dạy học nhà trường phổ thông nói chung. Việc dạy học này cũng góp phần hình thành được nhiều năng lực, phẩm chất và kĩ năng cho học sinh đáp ứng được phần nào nhu cầu đổi mới dạy học mà Hội nghị Trung ương 8 khoá XI đưa ra. 
Hiệu quả về mặt xã hội:
a. Giá trị làm lợi cho môi trường:
 Áp dụng phương pháp vào thiết kế bài giảng, giáo viên có thể tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường. Đối với các trận đánh, các cuộc kháng chiến, giáo viên có thể lồng ghép vấn đề bảo vệ môi trường. Sự tàn phá của chiến tranh sẽ làm ảnh hưởng lớn đến môi trường: Rừng cây, nguồn nước, mất cân bằng sinh thái đối với hệ thống động thực vật
Bên cạnh đó HS có ý thức bảo vệ cảnh quan môi trường khi được đến thăm quan các di tích lịch sử, biết trân trọng những giá trị của các hiện vật, các địa danh lịch sử, không những thế giáo dục cho các em lòng biết ơn những công lao to lớn của các thế hệ cha ông đã chiến đấu vì nền độc lập và toàn vẹn lãnh thổ tốc quốc.
Từ những nhận thức trên học sinh sẽ có ý thức hơn trong việc học tập để góp sức nhỏ bé của mình vào xây dựng đất nước ngày càng giàu mạnh, văn minh, yêu chuộng hòa bình và bảo vệ môi trường sống.
b. Giá trị làm lợi cho an toàn lao động:
	Sáng kiến “Phương pháp khai thác tư liệu Văn học-thơ ca trong dạy học lịch sử Việt Nam cấp l ớp 10THPT từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX” về lĩnh vực khoa học xã hội, giáo dục nên chủ yếu là giúp giáo viên có một phương pháp, nguồn tài liệu để thực hiện công tác giảng dạy tốt hơn, nâng cao chất lượng dạy và học lịch sử trong trường THCS.
III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
	Tài liệu văn học được vận dụng trong các tiết dạy sẽ đạt được kết quả cao nhất của học sinh về các mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển, giúp học sinh hứng thú học tập, lĩnh hội kiến thức nhanh và vận dụng một cách sáng tạo vào thực tế. Giáo viên không chỉ đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn để học sinh có cơ hội tìm hiểu, chiếm lĩnh kiến thức mà còn phải biết vận dụng vốn kiến thức đã biết để hiểu kiến thức mới, có như vậy mới phát huy tính tích cực và chủ động của học sinh trong học tập và rèn luyện đạo đức.
	Tài liệu văn học được vận dụng trong các tiết dạy góp phần tạo cho học sinh nắm được truyền thống đấu tranh bất khuất của dân tộc ta, trong chiến đấu cũng như trong lao động sản xuất. Là cơ sở hình thành nhân cách, lối sống và tự hào về truyền thống dân tộc đây là nền tảng  giúp học sinh hứng thú hơn trong việc học tập bộ môn lịch sử, là cơ sở phương pháp luận để học sinh chủ động nắm bắt thông tin cũng như, sưu tầm thơ ca nhằm tiếp cận các sự kiện lịch sử chính xác khoa học, làm cho tiết học sôi nổi và đạt kết quả cao, khắc sâu vào tâm trí học sinh trong quá trình nhận thức cũng như trong giờ học lịch sử.
Mặt khác, học sinh nhận thức được vai trò của bộ môn, nhiều em ðã thay đổi suy nghĩ coi Lịch sử là môn phụ và đầu tư nhiều thời gian hơn cho bộ môn, các em không những tìm hiểu Lịch sử giới hạn trong sách giáo khoa mà còn khai thác kiến thức Lịch sử thông qua báo chí, ti vi và các phương tiện thông tin truyền thông khác.
	Trách nhiệm và nghĩa vụ cơ bản của trường học là làm cho các em không quên lịch sử và không để cho các em thờ ơ với lịch sử.
	Đối với giáo viên:
	Dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng là một hoạt động đặc thù giữa thầy và trò. Muốn nâng cao chất lượng bộ môn, đòi hỏi sự nỗ lực của cả thầy và trò không phải trong ngày một, ngày hai mà là cả một quá trình lâu dài, trong dạy học Lịch sử đòi hỏi giáo viên phải biết sử dụng linh hoạt và kết hợp nhiều phương pháp dạy học khác nhau, biết kích thích sự tìm tòi và giúp các em chiếm lĩnh được tri thức. 
 	Để đổi mới phương pháp dạy học: lấy học sinh làm trung tâm, không có nghĩa là chúng ta phó mặc cho các em tự chiếm lĩnh tri thức. Ngược lại, giáo viên đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong việc lựa chọn phương pháp dạy học sao cho phù hợp, đề tài này cũng chỉ dừng lại ở việc vận dụng, khai thác các yếu tố văn học, nhằm bổ trợ cho quá trình dạy học Lịch sử phù hợp, thích ứng theo điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của từng trường; cốt lõi và chuẩn kiến thức bài dạy phải đảm bảo yêu cầu.
2. Kiến nghị
	Đối với giáo viên giảng day, cần tăng cường học hỏi để bài giảng nội dung bài giảng phong phú hơn, hấp dẫn hơn.
	Trên đây là toàn bộ những nội dung sáng kiến kinh nghiệm của cá nhân tôi, rất mong được Hội đồng Khoa học Ngành Giáo dục cấp tỉnh xem xét, đánh giá, bổ sung để sáng kiến có giá trị tốt hơn góp phần đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng dạy bộ môn.
Xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa, ngày 20 tháng 5 năm 2017.
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Đào thị Lan