Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp ôn tập Lịch sử Lớp 9 Trung học Cơ sở

uả học tập môn lịch sử ở lớp 9 cuối cấp THCS.
2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài :
* Một số vấn đề cần lưu ý khi dạy học môn lịch sử 9.
Cũng như khi giảng dạy các môn học đổi mới ở trường THCS , việc day học môn lịch sử 9 cũng phải thay đổi phương pháp dạy học theo hướng thầy- trò cùng làm việc để thực hiện tốt mục tiêu chung của chương trình lịch sử và mục tiêu của hệ thống giáo dục phổ thông muốn vậy cần lưu ý mấy điểm sau:
+ Khi dạy và học các phần trong chương trình lịch sử 9 ( Lịch sử Thế giới và lịch sử Việt Nam hiện đại, lịch sử địa phương ) cần chú ý sự khác nhau về yêu cầu nhận thức và truyền thụ nên giáo viên cần lựa chọn phương pháp dạy học thích hợp .
+ Phần lịch sử thế giới hiện đại nhằm cung cấp cho học sinh những hiểu biết sơ lược về tình hình thế giới sau chiến tranh thế giới lần thứ hai đến nay ( đến năm 2000 ). Đây là thời kì gần thời đại chúng ta nhất, xong thực ra các em không được tường tận chứng kiến mọi sự kiện lịch sử nên giáo viên cần phải sử dụng bản đồ, lược đồ, tranh ảnh kết hợp với những đoạn chữ nhỏ, phần tài liệu tham khảo và câu hỏi cuối mỗi mục hay giữa mục...Phương pháp trình bày cần linh hoạt: bằng tường thuật, kể chuyện hoặc phương pháp hỏi đáp...để bài giảng sinh động, học sinh dễ tiếp thu và phát huy được tính tích cực chủ động của bản thân.
+ Phần lịch sử Việt Nam hiện đại là phần lịch sử viết về chính lịch sử dân tộc mình nên gần gũi với các em nhất. Giáo viên nên tiếp tục sử dụng có hiệu quả phương pháp dạy học ở phần lịch sử thế giới hiện đại nhưng trình bày kỹ hơn , lưu ý nhiều hơn đến việc sử dụng đồ dùng dạy học, các sự vật, sự việc cụ thể đương thời nhằm tăng tính lịch sử cho bài học, học sinh dễ tiếp thu và bài giảng thêm sinh động hấp dẫn.
 + Phần lịch sử địa phương gồm một số nội dung lịch sử ở ngoài trường, lớp như hướng dẫn học sinh học lịch sử ở bảo tàng, tham quan , ngoại khoá lịch sử ... giáo viên cần chú ý chuẩn bị cho tiết dạy thật chu đáo ( nội dung, địa điểm, phương pháp thực hiện... ) Song những địa điểm di tích lịch sử, bảo tàng... phải gần sát với nội dung của bài học trong chương trình và phải giúp các em có nhận thức rõ rệt về lịch sử.
Muốn dạy và học tốt môn lịch sử thì trước hết giáo viên và học sinh phải có sự chuẩn bị tốt, phải tạo được tâm thế thoải mái, sẵn sàng chờ đợi và say mê trong suốt giờ học. Điều đó có ảnh hưởng trực tiếp đến việc tiếp thu bài học của học sinh. Do vậy cần lựa chọn phương tiện, đồ dùng, phương pháp phù hợp với từng loại bài, từng điều kiện và từng đối tượng học sinh. 
a/ Phát hiện
a.1/ Đối với học sinh đại trà: Xác định rõ những trọng tâm của các giai đoạn lịch sử, điều tra những phần học sinh còn hổng kiến thức, hiểu sơ sài để ôn tập.
a.2/ Đối với học sinh giỏi: Phát hiện là yếu tố quan trọng trong quá trình ôn luyện học sinh giỏi lịch sử. Đối với học sinh giỏi môn lịch sử cần chú ý mấy điểm:
+ Cần cù chịu khó, ham hiểu biết lịch sử.
+ Có trí nhớ tốt, khả năng so sánh, nhận xét nhạy bén.
- Chữ viết sạch đẹp, trình bày bài cẩn thận rõ ràng.
b/ Phương pháp ôn tập chung:
b.1/ Ôn tập theo sự kiện lịch sử 
Phương pháp ôn tập theo sự kiện là bước khởi đầu cung cấp cho học sinh nguồn sử liệu cơ bản. Ôn tập theo phương pháp này giúp học sinh bổ sung các sự kiện lịch sử theo một hệ thống sử thế giới và sử Việt Nam.
Ví dụ: Những sự kiện lịch sử thế giới tiêu biểu từ 1917 đến 1945.
- 7/11/1917: Cách mạng Tháng Mười Nga
- 2/3/1919: Thành lập quốc tế Cộng sản (Quốc tế III)
- 4/5/1919: Phong trào Ngũ tứ (Trung Quốc)
- 1//9/1939: Chiến tranh thế giới lần thứ 2 bùng nổ.
- 22/6/1941: Đức tấn công Liên Xô
- 2/2/1943: Chiến thắng Xta-lin-grát.
- 9/5/1945: Đức đầu hàng đồng minh.
- 14/8/1945: Nhật đầu hàng đồng minh, chiến tranh thế giới lần thứ 2 kế thúc...
* Những sự kiện lịch sử Việt Nam tiêu biểu từ 1930 đến 1945.
- 6/1/1930: Đảng cộng sản Việt Nam ra đời
- 27/9/1940: Khởi nghĩa Bắc Sơn.
- 23/11/1940: Khởi nghĩa Nam kì.
- 13//1941: Cuộc binh biến Đô Lương.
- 5/1941: Hội nghị Trung ương lần thứ VIII.
- 22/12/1944: Thành lập đội Tuyên truyền giải phóng quân.
- 19/8/1945: Khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội.
- 23/8/1945: Khởi nghĩa thắng lợi ở Huế.
- 25/8/1945: Khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn...
b.2/ Ôn tập tổng hợp giai đoạn.
Phương pháp dạy tổng hợp giai đoạn nhằm giúp học sinh hệ thống hoá từng giai đoạn lịch sử cụ thể. Khi ôn tập giáo viên nên tổng hợp theo từng giai đoạn, trong mỗi giai đoạn cần nên những nét chính, có so sánh, đánh giá, nhận xét.
Ví dụ: Sử Việt Nam có thể tổng hợp một số giai đoạn sau:
- Phong trào công nhân 1919 - 1930: Chia làm 2 giai đoạn nhỏ ( 1919-1925 và 1926-1930), khi ôn tập giáo viên cần cho học sinh so sánh đánh giá về quy mô, diễn biến, hình thức, tính chất của hai giai đoạn từ đó rút ra sự phát triển vượt bậc của phong trào công nhân Việt Nam.
Cụ thể: Giai đoạn 1919-1925
+ Quy mô: Công nhân tiến hành được 25 cuộc bãi công lớn nhỏ...
+ Diễn biến: Khắp Bắc-Trung-Nam
+ Hình thức: Bãi công; bước đầu biết đi vào tổ chức ( Công hội đỏ do Tôn Đức Thắng lãnh đạo)...
+ Tính chất: Phong trào công nhân đã chiếm một vị trí quan trọng trong phong trào yêu nước nói chung. Song giai cấp công nhân vẫn chưa trở thành người lãnh đạo cách mạng được vì còn thiếu một lí luận cách mạng tiên tiến soi đường. Vì thế, phong trào công nhân Việt Nam từ 1919-1925 vẫn chưa vượt khỏi được khuôn khổ của hình thức đấu tranh tự phát
- Phong trào giải phóng dân tộc 1930 - 1945 cần chú ý đến đường lối, lực lượng, diễn biến của từng giai đoạn cụ thể.
b.3/ Ôn tập theo trình tự logic bài:
Dạy theo trình tự logic bài giúp học sinh nắm bắt bài theo một trình tự hệ thống, như "Công thức". Ôn tập theo phương pháp này có thể sử dụng ở một số bài có cấu tạo khá giống nhau như ở các bài: 16, 18, 19, 20 ( Sử Việt Nam).
Ví dụ cụ thể: Các bài trên ôn tập theo trình tự:
- Hoàn cảnh ra đời: "Kế hoạch Nava"; "Chiến tranh đặc biệt"; "Chiến tranh cục bộ"; "Việt Nam hoá chiến tranh".
- Nôi dung:
+ Tính nguy hiểm, điểm yếu.
- "Kế hoạch Nava", "Chiến tranh đặc biệt", ''Chiến tranh cục bộ" , "Việt Nam hoá chiến tranh" từng bước bị phá sản như thế nào?
 + Bước đầu bị phá sản.
 + Phá sản hoàn toàn.
b.4/ Ôn tập bằng hệ thống lược đồ, đồ thị:
* Phương pháp này sử dụng ở một số bài dạng tiến trình cách mạng, quá trình phát triển, tư tưởng nhận thức...
Giúp học sinh hứng thú, hiểu và nắm bắt bài nhanh.
Ví dụ: Đồ thị về bước phát triển tư tưởng, nhận thức của Nguyễn Ái Quốc từ 1911 - 1930 (phục vụ cho bài 2, 4, 6).
- Bước 1: Cho học sinh nêu các sự kiện tiêu biểu, đánh dấu sự chuyển biến.
- Bước 2: Vẽ đồ thị
1911 1917 1919 7/1920 12/1920 6/192 6/1/1930
Phân biệt bạn-thù
Gửi yêu sách tới Véc xai 
Tìm ra đường cứu nước
Bỏ phiếu tán thành Quốc 
Tế III
Thành lập “ Thanh niên”
Thành lập ĐCS Việt Nam
Bước phát triển 
Tìm đường cứu nước
-Bước 3: Cho học sinh nhận xét đánh giá bước phát triển vượt bậc về tư tưởng, chính trị và tổ chức đi tới thành lập Đảng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc.
* Ôn tập bằng lược đồ, đồ thị có thể sử dụng cho một số bài ở lớp 8 và lớp 9, giúp các em nắm vững kiến thức đặc biệt là đối tượng học sinh giỏi.
b.5/ Ôn tập kết hợp lồng ghép sử địa phương:
Liên tục những năm gần đây đề thi tốt nghiệp cũng như học sinh giỏi ở các cấp đều có ít nhất một câu hỏi liên quan đến sử địa phương. Vì vậy khi ôn tập đòi hỏi người dạy cần có sự lồng ghép, đan xen chương trình chính khoá với sử địa phương.
Ví dụ: 
- Dạy giai đoạn kháng chiến chống Pháp 1946 - 1954 đan xen những đóng góp to lớn của nhân dân Đồng Nai trong cuộc trường kỳ kháng chiến.
- Ôn tập phần 1954 - 1975: Lồng ghép những chiến thắng lớn ( đánh sân bay Biên Hòa; Tổng kho Long Bình; Sông Lòng Tàu, Chiến dịch Xuân Lộc.....) của quân dân Đồng Nai trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, đặc biệt chú ý đến “chiến khu rừng Sác”
b.6/ Ôn tập theo phương pháp kể chuyện, tường thuật.
Phương pháp này đòi hỏi giáo viên phải sưu tầm truyện kể, về những chân dung lịch sử, tranh ảnh. Khi ôn tập kết hợp kiến thức sách giáo khoa và truyện kể học sinh sẽ tiếp nhận một cách hứng thú, hiệu quả tiếp nhận kiến thức tăng lên rõ rệt.
 	b.7/ Ôn tập kiến thức kết hợp với đối thoại thực hành.
Hình thức ôn tập này chủ yếu dành cho đối tượng học sinh giỏi. Khi ôn giáo viên tung các vấn đề sau đó cùng tranh luận, giải đáp với học sinh. Thầy nêu trò trả lời. Trò đặt vấn đề, thầy giải đáp thắc mắc, sau đó cho học sinh thực hành bài ở phần đã ôn tập. Ôn tập thực hành đối thoại học sinh cảm thấy rất thoải mái như đang tham gia trò chơi tìm hiểu kiến thức lịch sử, giúp các em nắm bắt kiến thức, có khả năng nhận xét đánh giá, tăng khả năng nhận xét, so sánh sự kiện lịch sử.
c/ Một số dạng câu hỏi thực hành trong ôn tập:
Để các phương pháp ôn tập trên đạt hiệu quả cao đòi hỏi người dạy phải tăng khả năng thực hành cho học sinh bằng cách trả lời trực tiếp hoặc viết bài. Sau đây là một số dạng câu hỏi phổ biến để quá trình ôn tập của học sinh đạt kết quả cao.
c.1/ Câu hỏi trắc nghiệm
Đây là loại câu hỏi học sinh chỉ cần điền Đ, S hoặc dấu X và ô trống đúng, sắp xếp theo trình tự đúng.
Ví dụ: Điền dấu X vào ô trống em cho là đúng
- Giai cấp công nhân Việt Nam 

+ Ra đời trước chiến tranh thế giới thứ nhất

+ Ra đời sau chiến tranh thế giới thứ nhất

+ Ra đời sau giai cấp tư sản Việt Nam 

+ Ra đời trước giai cấp tư sản Việt Nam

* Sắp xếp nội dung tương ứng:
- "Chiến tranh đặc biệt"	"Tìm diệt"	"Bình định"
- "Chiến tranh cục bộ"	"Ấp chiến lược"
c.2/ Câu hỏi thông tin sự kiện lịch sử:
+ Nêu các sự kiện lịch sử thế giới tương ứng với các mốc thời gian sau:
2.3.1919; 	4.5.1919; 	1.7.1921; 	1.9.1939; 	1.10.1949
8.1.1949; 	18.6.1953; 	1.1.1959; 	1.12.1975; 	11.11.1975.
+ Nêu thông tin về các sự kiện lịch sử Việt Nam diễn ra tại các thời điểm.
3.2.1930; 	19.8.1945; 	19.12.1946; 	7.5.1954.
+ Dạng câu hỏi thông tin sự kiện giúp học sinh cũng cố lại kiến thức về sự kiện lịch sử, giúp học sinh nhớ các điểm mốc lịch sử quan trọng của thế giới và trong nước.
c.3/ Câu hỏi tổng hợp, đánh giá sự kiện lịch sử.
Đây là câu hỏi nâng cao kiến thức tổng hợp của học sinh.
Ví dụ: Ý nghĩa của sự kiện 6/1/1930 đối với cách mạng Việt Nam?
H. Điện Biên Phủ có phải là "Pháo đài bất khả xâm phạm" không? Vì sao?
H. Nội dung cơ bản của "Kế hoạch Na va", "kế hoạch Nava" bị phá sản như thế nào?
c.4/ Câu hỏi so sánh sự kiện lịch sử:
Ví dụ: 
* So sánh về chủ trương, đường lối của ba tổ chức cách mạng được thành lập ở Việt Nam từ 1925 - 1928 
* Cho các sự kiện lịch sử Việt Nam: 6/1/1930; 19/81945; 19/12/1946; 7/5/1954. Sự kiện nào đánh dấu bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử cách mạng Việt Nam? Vì sao?
c.5/ Câu hỏi tìm hiểu chân dung lịch sử (chủ yếu dành cho học sinh giỏi)
- Ví dụ: * Trong sách Đại Việt sử ký toàn thư - Ngô Sĩ Liên viết "Vua đem các tướng đuổi đánh quân của Khâm Tộ thua to chết quá nửa, thây chết đầy đồng, bắt được tướng là Quách Quân Biên và Triệu Phụng Huân đem về Hoa Lư"
Ông vua mà Ngô Sĩ Liên viết ở đoạn sử trên là ai? Hãy nêu những hiểu biết của em về ông vua đó?
* "Lòng ở Đông A thề một chết
Chỉ vì Nam Việt sống thừa sao"
Câu thơ trên của ai? Trình bày hiểu biết của em về tác giả câu thơ đó.
c.6/ Câu hỏi mang tính thời sự:
Câu hỏi thời sự ra dựa vào những sự kiện nóng bỏng đang xảy ra, hoặc năm kỷ niệm chẵn.
Ví dụ: Năm 2003
* Nguyên nhân nào dẫn đến tình hình Trung Đông luôn căng thẳng và không ổn định?
* Diễn biến, ý nghĩa của chiến thắng Xta-lin-gát 2/2/1943?
IV. KẾT QUẢ:
Tổng số học sinh 
Kết quả
Điểm 9 - 10
Điểm 7 - 8
Điểm 5 - 6
Điểm dưới 5
TS
%
TS
%
TS
%
TS
%
84
27
32,1
51
60,7
6
7,1
0
0

V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Qua quá trình thực hiện phương pháp ôn tập, căn cứ vào khả năng học tập và kết quả đạt được trong việc thực hiện phương pháp tôi đã rút ra được những kinh nghiệm sau:
- Phương pháp ôn tập được tiến hành một cách phong phú đa dạng trong phần học, kiến thức phù hợp với trình độ học sinh, chú ý nâng cao để phát hiện bồi dưỡng học sinh giỏi.
- Ôn tập không đánh đố học sinh mà chủ yếu khơi dậy sự suy nghĩ của học sinh một cách thông minh sáng tạo kết hợp học với hành.
- Bài tập thực hành cần kết hợp nhiều dạng khác nhau, từ câu hỏi trắc nghiệm đến bài tập nhận thức, thực hành bộ môn, vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống.
- Ôn tập trên cơ sở hệ thống kiến thức theo một trình tự lôgic, tăng cường thực hành tại chỗ.
- Nắm vững kiến thức sử địa phương, sự kiện lịch sử nổi bật trong năm, ôn tập theo chủ đề để học sinh hứng thú học tập, nhớ nhanh, nhớ lâu.
- Có chế độ ưu tiên khuyến khích trong qúa trình ôn tập, tạo nên sự thi đua lành mạnh trong học sinh.
- Xây dựng "Ngân hàng đề" luôn tạo nên sự bất ngờ hứng thú, ham tìm hiểu trong mỗi câu hỏi, mỗi giờ kiểm tra thực hành.
- Sử dụng đa dạng phương pháp trong một buổi ôn tập tạo nên sự thoải mái trong học tập của học sinh.
VI. KẾT LUẬN: 
Phương pháp ôn tập lịch sử lớp 9 cuối cấp trung học cơ sở là nhằm cung cấp cho các em một hệ thống kiến thức lịch sử nhằm trang bị cho học sinh một hành trang để các em bước vào bậc trung học phổ thông. Với phương pháp này học sinh sẽ tiếp nhận kiến thức một cách nhanh chóng và có sức bền hơn. Tuy nhiên khi sử dụng phương pháp này đòi hỏi giáo viên phải nắm vững kiến thức lịch sử, sử dụng thành thục hệ thống phương pháp trong qúa trình giảng dạy.
Quá trình thực hiện phương pháp là đúc rút từ kinh nghiệm trong thực tế giảng dạy. Mong muốn của bản thân là góp một phần tiếng nói chung vào quá trình đổi mới môn học để học sinh hiểu rõ lịch sử thế giới và dân tộc một cách hoàn thiện hơn./.
VII. TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đề cương bài giảng thường xuyên chu kỳ III ( 2004-2007)
2. Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy SGK môn Lịch sử-Bộ giáo dục đào tạo Hà Nội 2005
3. Sách giáo khoa và sách giáo viên Lịch sử 9
Vĩnh Thanh, ngày 20 tháng 9 năm 2011
 Hoàng Thị Anh Kiều
MỤC LỤC
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI........................................................................
II. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI CHỌN ĐỀ TÀI...............................
III. NỘI DUNG ĐỀ TÀI..........................................................................
1. Cơ sở lý luận...........................................................................................
2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài.........................
IV. KẾT QUẢ...........................................................................................
V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM................................................................
VI. KẾT LUẬN........................................................................................
VII. TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................
VIII. PHỤ LỤC.......................................................................................
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI
PHÒNG GIÁO DỤC HUYỆN NHƠN TRẠCH
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ VĨNH THANH
--------------@&?--------------
NGƯỜI THỰC HIỆN: HOÀNG THỊ ANH KIỀU
	TỔ BỘ MÔN:	 LỊCH SỬ 
 ĐƠN VỊ CÔNG TÁC: 	TRƯỜNG THCS VĨNH THANH
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:
PHƯƠNG PHÁP ÔN TẬP LỊCH SỬ LỚP 9
TRUNG HỌC CƠ SỞ
Năm học 2011 - 2012
****************