Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong giờ học Lịch sử lớp 11

hong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX” bài 21 SGK lịch sử lớp 11. Giáo viên sử dụng bản đồ hay Lược đồ khởi nghĩa Yên Thế mà giáo viên tự vẽ, in kê phóng to hoặc hướng dẫn cho học sinh về nhà vẽ phóng to vào giấy A0 treo lên bảng và yêu cầu học sinh trình bày diễn biến của phong trào qua lược đồ. Sau khi đã chuẩn bị bản đồ, lược đồ trong tiến trình giảng dạy giáo viên thực hiện các bước sau: Phân tích rõ nguyên nhân, mục đích của “Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX” Giáo viên treo bản đồ lên tường (Nơi mà học sinh có thể nhìn rõ) Để lần lượt trình bày quá trình hoạt động của phong trào, hậu quả v.v Kết hợp với lời giảng giáo viên chỉ rõ cho các em những vị trí, địa điểm của nghĩa quân hoạt động qua 4 giai đoạn,... sau đó yêu cầu các em nhận xét và rút ra kết luận khái quát.
Lược đồ khởi nghĩa Yên Thế
Việc giảng dạy kết hợp với việc sử dụng bản đồ, lược đồ, niên biểu thực tế đã đạt được những kết quả cao, hầu hết các em đã chăm chú tìm hiểu số liệu, thời gian các sự kiện, lắng nghe, dể hiểu và nắm được bài ngay trên lớp. Không những thế còn làm nảy sinh những xúc cảm lịch sử, khắc sâu kiến thức lịch sử, có thái độ căm phẫn trước những hành động vơ vét tàn bạo của thực dân Pháp. Việc sử dụng bản đồ, lược đồ giúp các em cụ thể hóa kiến thức, thấy rõ địa bàn hoạt động của nghĩa quân và sự lãnh đạo tài tình của Hoàng Hoa Thám góp phần tạo nên những thắng lợi vẻ vang
Ví dụ: Khi dạy bài 17 “Chiến tranh thế giới thứ hai” SGK lịch sử 11 giáo viên kết hợp sử dụng bản đồ: Chiến tranh thế giới thứ II, Lược đồ Đức - Italia gây chiến và bành trướng (từ tháng 10/1935 đến tháng 8/1939), Lược đồ Đức đánh chiếm Châu Âu (1939 - 1941), Lược đồ chiến trường châu Á - Thái Bình Dương (1941 - 1945). Yêu cầu học sinh trình bày diễn biến chiến tranh, giáo viên sẽ cùng học sinh lập niên biểu về quá trình xâm chiếm Châu Âu của phát xít Đức (từ 9/1939 đến 6/1941), sau đó đưa ra mẫu niên biểu. Tiếp đó giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, yêu cầu các nhóm quan sát lược đồ "Quân Đức đánh chiếm Châu Âu" (1939 - 1941), HS theo dõi SGK để hoàn thành câu hỏi được giao và thảo luận nhóm, tự điền vào bảng thống kê nội dung được phân công, cử một đại diện trình bày trước lớp. Giáo viên đưa ra thông tin phản hồi bằng cách treo lên bảng, một bảng thống kê đã chuẩn bị sẳn theo mẫu trên để HS so sánh.
Bảng thống kê quá trình xâm chiếm châu Âu của phát xít Đức (Từ tháng 9/1939 đến tháng 6/1941)
Thời gian
Chiến sự
Kết quả
1/9/1939--> 29/9/1939
Đức tấn công Ba Lan.
Ba Lan bị Đức thôn tính.
Từ tháng 4/1940 đến tháng 9/1940
Đức tấn công các nước Bắc Âu và đánh thẳng
vào Pháp.
- Đan Mạch, Nauy, Bỉ, Hà Lan,... bị Đức thôn tính, Pháp đầu hàng Đức.
Từ tháng 10/1940 đến
tháng 6/1941
Đức tấn công các nước
Đông và Nam Âu.
- Rumani, Hunggari, Bungari, Nam
Tư, Hi Lạp bị Đức thôn tính.
Ví dụ: Khi dạy bài 18: Ôn tập lịch sử thế giới hiện đại (từ năm 1917 đến năm 1945)
GV kẻ bảng thống kê theo mẫu như SGK lên bảng, chia lớp thành 4 nhóm để học sinh trao đổi “Thống kê những sự kiện lịch sử cơ bản về nước Nga và công cuộc xây dựng CNXH ở Liên Xô 1917-1945”. Giáo viên gọi đại diện các nhóm trình bày, nhóm khác đóng góp ý kiến. GV nhận xét phần trả lời của mỗi nhóm và đưa ra ý kiến phản hồi bằng cách treo bảng thống kê những sự kiện lịch sử cơ bản về nước Nga trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô (1917 – 1945) lên bảng, học sinh quan sát.
Niên đại
Sự kiện
Diễn biến chính
Kết quả, ý nghĩa
2-1917
Cách mạng dân chủ tư sản
Tổng bãi công chính trị ở Pê- tơ-rô-grát.
Khởi nghĩa vũ trang
Nga Hoàng bị lật đổ
Lật đổ chế độ Nga Hoàng
Hai chính quyền song song tồn tại
CM dân chủ tư sản kiểu mới
11-1917
Cách mạng XHCN
Chiếm các vị trí then chốt ở
thủ đô.
Chiếm cung điện Mùa Đông
Toàn bộ chính phủ lâm thời tư sản bị bắt (trừ thủ tướng Kerenxki)
Thành lập chính quyền Xô Viết do Lê-nin đứng đầu.
Đưa GCCN và nhân dân lao
động Nga lên làm chủ.
Cổ vũ phong trào CMTG theo con đường CMVS.
1918-
1920
Chống thù trong giặc ngoài
Quân đội 14 nước ĐQ cấu kết với bọn phản động trong nước mở cuộc tấn công vũ trang vào nước Nga Xô Viết.
Thực hiện chính sách cộng
sản thời chiến.
Đẩy lùi cuộc tấn công của kẻ thù.
Nhà nước Xô viết được bảo vệ và giữ vững.
1921-
1925
Chính sách kinh tế mới
- Trong nông nghiệp thay thế chế độ trưng thu lương thực
- Hoàn thành công cuộc khôi phục kinh tế.


và công cuộc khôi phục kinh tế
thừa bằng thu thuế lương thực.
Trong công nghiệp, tập trung khôi phục CN nặng.
Trong thương nghiệp: Tự do
buôn bán, phát hành đồng Rúp
- Phục vụ cho công cuộc xây dựng CNXH ở một số nước hiện nay.
12-1922
Liên	bang CHXHCN
Xô Viết TL
- Gồm 4 nước Cộng hoà Xô viết đầu tiên là Nga, Ucraina,
Blorutxia và ngoại Cápcadơ.
- Tăng cường sức mạnh về mọi mặt để xây dựng thành công
CNXH.
1925-
1941
Liên Xô xây dựng CNXH
Thực hiện kế hoạch 5 năm lần I (1928-1932). Kế hoạch 5 năm lần thứ hai (1933-1937)
Kế hoạch 5 năm lần 3 (1937)
bị gián đoạn do phát xít Đức tấn công 6-1941.
- Đưa Liên Xô từ một nước nông nghiệp lạc hậu thành một nước công nghiệp XHCN, có nền văn hoá, khoa học kỹ thuật tiên tiến và vị thế quan trọng
trên trường quốc tế.
1941-
1945
Chiến tranh vệ quốc vĩ đại
Giải phóng Liên Xô và các nước trung và Đông âu.
Tiêu diệt Đức ở Beclin, tấn
công quân Nhật ở Mãn châu.
Là lực lượng trụ cột góp phần quyết định việc tiêu diệt CNPX
Bảo vệ vững chắc tổ quốc
XHCN, tiếp tục XDCNXH.
Khi tiến hành bài tổng kết: Giáo viên dựa vào niên biểu để dạy, yêu cầu học sinh cùng xây dựng bảng niên biểu, trên cơ sở đó mà bổ sung, sửa chữa những điều chưa chính xác trong niên biểu của các em. Như vậy với việc sử dụng bản đồ, lược đồ, niên biểu, trong quá trình giảng dạy làm cho tiết học trở nên sôi nổi gây được sự chú ý tập trung của học sinh, phát huy khả năng độc lập tư duy cũng như việc khái quát, tổng kết kiến thức lịch sử của học sinh. Chính vì thế trong các giờ dạy lịch sử nếu có điều kiện cho phép giáo viên nên tích cực sử dụng có hiệu quả các loại đồ dùng trực quan này nhé!
d/ Đồ dùng trực quan do giáo viên và học sinh tự làm, hoặc tự sưu tầm:
Hiện nay kênh hình trong SGK đã phong phú hơn trước. Song do hạn chế về số trang nên các bản đồ, lược đồ, niên biểu, tranh ảnh minh họa thì lại thiếu hẳn đôi lúc không có. Chính vì lẽ đó để khắc phục tồn tại này trong quá trình giảng dạy giáo viên và học sinh cần phải sưu tầm, bổ sung nhằm tăng tính hình ảnh, tính cụ thể cho các sự kiện trong SGK. Giúp cho việc tiếp thu kiến thức của các em có hiệu quả. Đối với những bài học nào cần có bản đồ mà sách giáo khoa không có, giáo viên tự sưu tầm trên mạng, trong nhà sách, ken phóng to hoăc tự vẽ trên cơ sở nội dung của bài nhằm bổ sung cho sách giáo khoa.
Đối với những bài cần tranh ảnh chân dung lịch sử minh họa, giáo viên và học sinh nên sưu tầm: trên mạng, tài liệu tham khảo và đưa vào nội dung của bài học nhằm tăng tính hình ảnh gây hứng thú, khắc sâu bài học. Những bức ảnh này có giá
trị lịch sử to lớn giúp HS hiểu sự kiện một cách cụ thể, sinh động, gợi cảm xúc lịch sử của các em
Ví dụ: khi dạy bài 2 “Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX” ở phần II SGK lịch sử 11, giáo viên lập bảng mẫu “Cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy” lên bảng cho học sinh thảo luận và trình bày. Sau khi HS trình bày giáo viên nhận xét xong mới treo bảng thống kê lên bảng:
Cuộc
KN
Lãnh
đạo
Địa bàn
Hoạt động chủ yếu
Kết quả, ý nghĩa
Bãi Sậy 1885 -
1892
Nguyễn Thiện Thuật
Hưng Yên, Hải Dương, Bắc Ninh,
Thái Bình,
Từ 1885 - 1887 xây dựng căn cứ, khống chế các tuyến giao thông Hà Nội - Hải
Phòng, Hà Nội - Nam Định,
Nhiều ngày chiến đấu nghĩa quân đã bị giảm sút nhiều.
Căn cứ Bãi Sậy bị


Nam Định,
Hà Nội - Bắc Ninh, đường
Pháp bao vây Thiện


Quảng Yên.
S.Thái Bình, S. Hồng,...
Thuật phải sang TQ



-	Nghĩa	quân	phiên	chế
phong trào tạm lắng.



thành nhiều phân đội nhỏ
- 1892 những người



10 - 15 người trà trộn vào
còn lại ra nhập nghĩa



dân để hoạt động.
quân Yên Thế.



+ Từ 1888 cuộc chiến trở
- Để lại những kinh



nên quyết liệt, thắng nhiều
nghiệm tác chiến ở



trận ở các tỉnh Đồng Bằng.
Đồng Bằng.
Tóm lại: Sử dụng hình vẽ, tranh ảnh trong sách giáo khoa, cũng như sử dụng các đồ dùng trực quan do giáo viên và học sinh tự sưu tầm, tự làm, bổ sung cho SGK là một điều hết sức cần thiết có tác dụng lớn lao trong dạy học lịch sử. Song khi sử dụng giáo viên cần chú ý đến các yêu cầu của việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học bộ môn lịch sử.
đ/ Phương pháp sử dụng phim tư liệu lịch sử: Ngày nay công nghệ thông tin đã đạt được những bước tiến vượt bậc và có tác động lớn đến giáo dục đặc biệt là môn lịch sử, các nhà làm phim tái hiện lại hình ảnh lịch sử một thời trong quá khứ. Những nhân vật, những hiện vật, những sự kiện lịch sử đã qua nhằm giúp học sinh nắm bắt lịch sử một cách chính xác dễ nhận biết, dễ nhớ làm tăng hiệu quả học tập, lôi cuốn học sinh tham gia tích cực vào bài giảng.
Cần coi trọng việc sử dụng phim tài liệu vào quá trình dạy học nhằm tận dụng mọi cơ hội lịch sử một cách cụ thể giàu cảm xúc, học sinh được trực tiếp quan sát các sự vật hiện tượng, được tiếp xúc các nhân vật lịch sử. Điều này giúp cho các em dường như đang “Trực quan sinh động” quá khứ có thật mà hiện tại không có. Với việc sử dụng phim tài liệu vào dạy học lịch sử, học sinh dễ nhận biết, dễ nhớ các sự vật hiện tượng và các sự kiện làm tăng thêm hiệu quả học tập (Trăm nghe không
bằng một thấy); tập trung được sự chú ý của học sinh vào đối tượng, lôi cuốn các em tham gia tích cực vào bài học làm cho lớp học năng động, không buồn tẻ tăng hiệu quả dạy học. Giúp học sinh dễ dàng hiểu được vấn đề một cách chính xác về các sự vật hiện tượng người thật, việc thật; định hướng tốt nội dung bài học, dễ tiếp nhận thông tin, rút ngắn được thời gian trình bày của giáo viên. Trong giai đoạn lịch sử thế giới hiện đại (1939 – 1945): Sau khi hoàn thành xong chương trình giai đoạn lịch sử này giáo viên có thể cho học sinh xem phim tư liệu: “Đầu tháng 8/1945, hai quả bom nguyên tử ném xuống thành phố Hiroshima và Nagasaki đã cướp đi sinh mạng của
người và trở thành cuộc thảm sát khốc liệt nhất trong giai đoạn lịch sử cận
đại”
. 
Hoặc bức tranh minh chứng thảm họa để lại ở thành phố Hỉroshima sau khi bị bom nguyên tử hủy hoại
Qua các thước phim này học sinh có thể hình dung một giai đoạn lịch sử với những thảm họa khốc liệt chưa từng có trong lịch sử mà Mĩ đã gây ra cho Nhật Bản. Những người sống sót họ bị sa thải khỏi các nhà máy. Phụ nữ hibakusha không bao giờ lấy được chồng, do nỗi sợ hãi sẽ đẻ ra những đứa con quái thai. Đàn ông hibakusha cũng chung số phận, vì “chẳng ai muốn chung sống với một người mà tính mạng chỉ tính bằng vài năm nữa”.
Thông qua các thước phim tư liệu trên giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung bài học Từ đó các em có ý thức lên án chiến tranh hạt nhân, bảo bệ nền hòa bình. Sống trong thời kỳ hòa bình phải biết sống như thế nào cho xứng đáng với cha ông, với các anh hùng đã hy sinh trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc và bảo vệ Tổ Quốc, đồng thời các em có ý thức hơn trong học tập và rèn luyện phẩm chất đạo đức, ý thức về vị trí và vai trò của bộ môn lịch sử.
III- KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
Mặc dù thời gian rất hạn chế nhưng tôi đã vận dụng sáng kiến kinh nghiệm này vào các tiết dạy ở Trường THCS & THPT Khánh An đạt được kết quả khá cao. Trước hết bản thân đã nhận thấy rằng những kinh nghiệm này rất phù hợp với chương trình sách giáo khoa mới vá các tiết dạy có sử dụng đồ dùng trực quan, gây được hứng thú học tập hơn, học sinh tích cực chủ động, sáng tạo để mở rộng hiểu biết, đồng thời nhanh chóng lĩnh hội kiến thức sâu sắc, không khí học tập sôi nổi, nhẹ nhàng và học sinh yêu thích môn học hơn. Tôi hy vọng với việc áp dụng đề tài này học sinh sẽ đạt được kết quả cao hơn trong các kì thi và đặc biệt học sinh sẽ yêu thích môn học này hơn. So sánh kết quả thi khảo sát đầu năm và kết quả HS đạt được cuối năm 2012 cụ thể là:
* Kết quả thi khảo sát đầu năm học 2011 – 2012 của 2 lớp sử 11: 11C + 11C1
là:
Lớp - SS
Giỏi - TL
Khá - TL
TB – TL
Yếu - TL
Kém - TL
11C - 33
2 – 6,1%
14 – 42,4%
13 – 39,4%
4 – 12,1%
0
11C1 - 41
0 – 0
10 – 24,4%
21 – 51,2%
10 –24,4%
0

* Cuối năm học 2011 – 2012 tôi dạy 2 lớp sử 11: 11C + 11C1 kết quả đạt
được:
Lớp - SS
Giỏi - TL
Khá - TL
TB – TL
Yếu - TL
Kém - TL
11C - 33
8 – 24,24%
22 – 66,66%
3 – 9,1%
0
0
11C1 - 41
3 – 7,3%
19 – 46,3%
17 – 41,5%
2 – 4,9%
0







Qua kết quả đạt được ở trên cho thấy tính khả thi của việc áp dụng đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử là rất phù hợp, rất cần thiết. Bởi thông qua đồ dùng trực quan giúp học sinh lĩnh hội tri thức, phát huy tính tích cực, chủ động hoạt động độc lập gây hứng thú trong học tập, chất lượng học sinh đạt khá giỏi trong hai lớp tương đối cao, số lượng trung bình trở lên chiếm 98% và số lượng học sinh yếu giảm mạnh, không có học sinh kém.
Rút kinh nghiệm:
Sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm này trong dạy học lịch sử lớp 11 ở Trường THCS & THPT Khánh An, bản thân tôi đã rút ra một số kinh nghiệm sau: Ngoài những nội dung kiến thức trong SGK, đồ dùng trực quan sẽ minh họa thêm cho học sinh thấy rõ được ý nghĩa, mục đích một cách sâu sắc của một bài học lịch sử, quá trình giảng dạy, tôi vận dụng khai thác các đồ dùng trực quan có liên quan đến bài dạy, kết quả chất lượng bộ môn được nâng cao. Với đề tài này chắc chắn sẽ còn nhiều thiếu sót và hạn chế, rất mong sự đóng góp ý kiến của lãnh đạo, của quý thầy cô giáo, các đồng nghiệp cũng như sự chỉ đạo về chuyên môn của trường để bản thân được học hỏi thêm, mỗi ngày phát huy tốt hơn giờ dạy lịch sử ở Trường trung học cơ sở và trung học phổ thông Khánh An.
Kiến nghị:
- Đối với tổ chuyên môn:
Cần tăng cường tổ chức các giờ ngoại khóa, các chuyên đề lịch sử để học sinh và giáo viên có thể thông qua đó thảo luận, đóng góp ý kiến để có phương pháp dạy học tốt hơn ở bộ môn lịch sử. Đồng thời mỗi một thành viên trong tổ có thể có những sáng kiến hoặc sáng tạo trong việc tự làm các đồ dùng trực quan dạy học phù hợp với đối tượng học sinh của mình.
- Đối với trường: Tăng cường mua sắm trang thiết bị, đồ dùng dạy học lịch sử để giáo viên tham khảo và thực hiện trong các tiết dạy học lịch sử.
Cung cấp đủ đồ dùng dạy học: tranh ảnh, bản đồ, hiện vật lịch sử tư liệu lịch sử có liên quan trong chương trình dạy học để giáo viên và học sinh tham khảo nhằm bồi dưỡng thêm tri thức, tăng tính hiệu quả của bộ môn. Nên sắp xếp đồ dùng dạy học ở một nơi riêng, ngăn nắp khoa học, giáo viên dễ tìm thấy.
- Đối với Sở giáo dục: Cần cung cấp thêm các đồ dùng trực quan như: bản đồ, tranh ảnh, các băng đĩa, phim tài liệu, nhằm phục vụ nhu cầu dạy - học của giáo viên, học sinh ở trường phổ thông.
Mở lớp tập huấn đại trà hướng dẫn sử dụng đồ dùng trực quan, kênh hình, trong sách giáo khoa hoặc sưu tầm.
Tổ chức các đợt sinh hoạt cụm, sinh hoạt chuyên môn, chuyên đề nhằm tìm các giải pháp để nâng cao hiệu quả chất lượng bộ môn
DUYỆT CỦA HỘI ĐỒNG SKKN	Khánh An, ngày 08/ 01/ 2012 TRƯỜNG THCS & THPT KHÁNH AN	Người viết
Nguyễn Thị Yên