Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp sử dụng hệ thống niên biểu trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam lớp 11 ở trường Trung học phổ thông (Chương trình cơ bản)

 bày, hệ thống những kiến thức cơ bản nhất. Từ đó học sinh biết rút ra nhận xét để tìm thấy được những mối quan hệ, liên hệ bản chất, đặc trưng của sự vật và hiện tượng.
Tóm lại, thông qua việc hướng dẫn học sinh quan sát, trình bày bảng biểu và trả lời câu hỏi của giáo viên mà hoạt độngn nhận thức của học sinh được nâng cao, tư duy ngày càng phát triển.
Phạm vi, trường hợp sử dụng niên biểu trong dạy học
Trong quá trình dạy học lịch sử lớp 11, hệ thống niên biểu có phạm vi sử dụng rất rộng:
- Thứ nhất, niên biểu được dùng để thiết kế thành các bài tập được sử dụng trong tất cả các dạng bài học lịch sử. bao gồm:
+ Bài truyền thụ tri thức mới
+ Bài ôn tập, tổng kết
+ Bài ngoại khóa
+ Bài kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh
Giáo viên sử dụng niên biểu để thiết kế thành các bài tập nhận thức để rèn luyện tư duy cho học sinh. Cụ thể như sau:
+ Đưa ra bài tập với các tiêu chí để học sinh thiết lập dạng niên biểu và hoàn thành niên biểu
+ Đưa ra bài tập với niên biểu có sẵn để học sinh hoàn chỉnh nội dung
+ Đưa ra niên biểu khuyết thiếu để học sinh hoàn chỉnh nội dung
+ Đưa ra niên biểu có nội dung sai để học sinh chỉnh sửa, sắp xếp lại . [15]
-Thứ hai, niên biểu được sử dụng linh hoạt trong các bước của tiến trình dạy học . Cụ thể, ðýợc dùng trong các trýờng hợp:
+ Kiểm tra bài cũ
Ví dụ: Giáo viên nêu câu hỏi kiểm tra bài cho học sinh như sau: Hãy điền sự kiện vào thời gian cho sẵn sau đây cho phù hợp với cuộc kháng chiến của nhân dân ta ở Hà Nội và các tỉnh đồng bằng sông Hồng?
Thời gian
Sự kiện lịch sử
1-Đầu11/1873 
A..
2-ngày 19//11/1873
B..
3- ngày 20//11/1873
C..
4- ngày 13//11/1873
D..
5- ngày 21/12/1873
E..
6- ngày 15/3/1874
F..
(Khi dạy Bài 20: “Chiến sự lan rộng ra toàn quốc. Cuộc kháng chiến của nhân dân từ năm 1873 đến năm 1884. Nhà Nguyễn đầu hàng”.)
+Tổ chức dạy học bài mới
Ví dụ: Khi dạy mục 2- Bài 22: “Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp”, giáo viên yêu cầu học sinh hoàn thành niên biểu thống kê về tình hình các giai cáp, tầng lớp trong xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX- đầu thế kỷ XX : 
Giai cấp, tầng lớp
Nghề nghiệp
Thái độ đối với dân tộc
Địa chủ 
phong kiến


Nông dân


Công nhân


Tư sản


Tiểu tư sản


+Củng cố, sơ kết bài học ở cuối giờ
Ví dụ: Sau khi dạy xong Bài 19: “Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống Pháp xâm lược” (1858-1873), giáo viên đưa ra niên biểu đã chuẩn bị sẵn trên bảng phụ hoặc trên giấy A0 hoặc phô tô trên giấy A4 phát cho học sinh làm theo yêu cầu sau: “Em hãy đánh dấu X vào cột dọc phù hợp với cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta ở ba tỉnh miền Đông và Tây Nam Kì”?
Nội dung
Ba tỉnh
miền Đông
Ba tỉnh
miền Tây
Phan Thanh Giản giao tỉnh Vĩnh Long cho Pháp

X
Ngọn cờ Bình Tây đại nguyên soái phất lên ở miền này
X

Phan văn Trị dùng thơ văn cổ vũ phong trào đấu tranh ở đây

X
Hai anh em Phan Tôn, Phan Liêm chỉ huy nghĩa quân hoạt động mạnh trong hai năm 1867-1868

X
+Ra bài tập về nhà
Ví dụ: sau khi học xong Bài 23: “Phong trào yêu nước và cách mạng ở Việt nam từ đầu thế kỷ XX đến chiến tranh thế giới thứ nhất ” (1914-1918), giáo viên dùng niên biểu dưới đây để ra bài tập về nhà cho học sinh làm: Lập bảng biểu về phong trào yêu nước ở đầu thế kỷ XX ?
Phong trào
Chủ trương
Biện pháp
đấu tranh
Thành phần
tham gia
Phong trào Đông Du




Đông Kinh nghĩa thục




Cuộc vận động Duy Tân ở Trung Kỳ



Phong trào chống thuế ở Trung Kỳ



- Thứ ba, có nhiều hình thức khác nhau để làm việc với niên biểu như: làm việc cá nhân, làm việc theo tổ, nhóm và chung cho tập thể lớp.
4. Yêu cầu và nguyên tắc khi sử dụng niên biểu
 	Để sử dụng tốt niên biểu trong dạy học nói chung và dạy học phần Lịch sử Việt Nam lớp 11 nói riêng, giáo viên phải lưu ý đến các yêu cầu và nguyên tắc sau:
- Giáo viên cần có kỹ năng thiết kế, sử dụng niên biểu. Phải hiểu rõ nội dung, ý nghĩa và hiệu quả của chúng để cung cấp cho học sinh.
- Việc xây dựng niên biểu đòi hỏi giáo viên và học sinh không chỉ có hiểu biết đúng về kiến thức lịch sử mà còn đỏi hỏi cả trình độ nhất định.
- Phải chọn những niên biểu phù hợp với nội dung bài học và khả năng nhận thức của học sinh. Giáo viên phải căn cứ vào nội dung kiến thức của từng bài để lựa chọn niên biểu cho phù hợp. Điều quan trọng là phải chú ý đến hiệu quả sử dụng của chúng đối với học sinh: học sinh làm được gì? Giáo viên giúp học sinh nắm được kiến thức gì từ niên biểu?
- Giáo viên cần có sự định hướng cho học sinh. Trước khi quan sát, làm việc với niên biểu, giáo viên bằng hệ thống câu hỏi giúp học sinh cần phải biết làm những gì, nhận xét và hoàn thành ra sao?
- Giáo viên cần hướng dẫn học sinh tự làm việc với niên biểu, có nhiều gợi ý hướng dẫn để học sinh tự thao tác, bổ sung và hoàn thiện nhằm chiếm lĩnh hoặc củng cố tri thức. Giáo viên phải để học sinh tự làm, tự trình bày kết quả chứ không được làm thay học sinh.
- Học sinh phải biết xác định rõ mục đích, yêu cầu của niên biểu đó là gì?
- Trong khi sử dụng niên biểu, giáo viên phải phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Ngoài việc cụ thể hóa kiến thức, giáo viên cần đi sâu, phân tích bản chất của sự kiện để tìm ra được bản chất giữa các sự kiện.
- Giáo viên phải đảm bảo được sự kết hợp giữa lời nói với việc trình bày niên biểu. Đồng thời, phải rèn luyện được kỹ năng thực hành cho học sinh.
- Trong một bài học, một tiết học, giáo viên không nên quá lạm dụng nhiều niên biểu, điều đó sẽ tạo sự quá tải và làm giảm kiến thức trọng tâm của bài.
- Sử dụng niên biểu đúng mức độ, trình độ của học sinh, phải phù hợp với nội dung và phương pháp dạy học của bài học.
Thực nghiệm sư phạm:
Mục đích thực nghiệm:
Thực nghiệm được tiến hành để kiểm tra, chứng minh cho tính chân thực của những giải pháp được nêu ra. Kết quả thực nghiệm được chứng minh sẽ khẳng định tính đúng đắn về kết quả của đề tài được nghiên cứu một cách khách quan, chính xác và trung thực.
2. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm:
- Đối tượng, địa điểm tiến hành thực nghiệm là học sinh lớp 11 của Trung tâm GDNN- GDTX Ngọc Lặc. Trong đó: 
+ Lớp thực nghiệm: là lớp 11 C3
+ Lớp đối chứng: là lớp 11C2
- Thời gian thực nghiệm: tiến hành cho học kỳ II, năm học 2017-2018 khi dạy học phần Lịch sử Việt Nam (giai đoạn từ năm 1858 đến năm 1918).
3. Nội dung thực nghiệm:
Phần thực nghiệm được tiến hành ở hai lớp 11 C2 và lớp 11 C3. Trong đó:
+ Lớp 11 C2: không sử dụng niên biểu mà sử dụng các phương pháp dạy học truyền thống kết hợp với sử dụng bản đồ, lược đồ, tranh ảnh và hệ thống câu hỏi phát vấn. 
+ Lớp 11 C3: sử dụng trong giảng dạy hệ thống niên biểu trong tất cả các dạng bài học: từ bài truyền thụ tri thức mới; bài ôn tập, tổng kết, bài kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh. Cho đến các bước của tiến trình bài học từ kiểm tra miệng, dạy bài mới, củng cố, luyện tập và ra bài tập về nhà cho học sinh. 
Kết quả đạt được:
Qua thực tế áp dụng cho thấy phương pháp sử dụng niên biểu trong dạy học nói chung và dạy học phần Lịch sử Việt Nam lớp 11 nói riêng đã đem lại hiệu quả tích cực. Cụ thể như sau:
- Đối với giáo viên: góp phần thực hiện đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng và hiệu quả trong giảng dạy bộ môn. 
 	- Đối với học sinh: với việc áp dụng phương pháp này đa số học sinh học tập hứng thú hơn, tiếp thu, nắm bắt kiến thức dễ dàng, nhanh chóng hơn. Các em hiểu sâu được kiến thức từ đó vận dụng một cách sáng tạo, linh hoạt để hoàn thành các bài tập hệ thống kiến thức. Đặc biệt, nhiều em biết cách so sánh, phân tích, nhận xét về sự kiện lịch sử, vấn đề lịch sử một cách tổng quát. Điều này được thể hiện rõ qua kết quả so sánh sau đây:
Lớp
Sĩ số
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Kém
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
11C2

36
0
0
5
13,89
25
69,44
4
11.11
2
5,56
11C3

37
3
8,10
10
27,03
24
64,87
0
0
0
0

Như vậy, qua bảng đối chiếu, so sánh trên, ta thấy ở lớp 11C3 dạy thực nghiệm phương pháp sử dụng niên biểu, số học sinh nắm vững kiến thức tốt hơn, chủ động hơn. Tỉ lệ % xếp loại học lực từ trung bình trở lên đạt 100% và không có học sinh có học lực yếu, kém. Ngược lại, ở lớp 11C2, tôi không áp dụng phương pháp này cho thấy, lớp không có học sinh giỏi, học sinh khá ít hơn, chủ yếu là học sinh có học lực trung bình và có cả học sinh xếp loại học lực yếu, kém.
Từ kết quả thực nghiệm trên, tôi có thể mạnh dạn khẳng định rằng: đối với đối tượng học sinh mà trong quá trình giảng dạy, giáo viên sử dụng phương pháp niên biểu trong dạy học lịch sử mang lại hiệu quả dạy học cao hơn phương pháp dạy học truyền thống mà không sử dụng niên biểu.
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
Niên biểu là phương tiện trực quan cần thiết và quan trọng đối với cả giáo viên và học sinh. Sử dụng niên biểu trong dạy học lịch sử là một trong những biện pháp tốt nhất để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Việc sử dụng niên biểu sẽ khắc phục được tình trạng “dạy chay” chỉ có lý thuyết suông của giáo viên và lối học thụ động của học sinh. Nó có tác dụng thu hút sự tập trung, chú ý của học sinh vào bài học, kích thích được sự suy nghĩ, thông minh sáng tạo của các em. Trong dạy học lịch sử, nếu giáo viên không sử dụng hệ thống niên biểu thì sẽ không cụ thể hóa và hệ thống hóa được kiến thức. Do đó, giáo viên nhất thiết phải sử dụng niên biểu để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.
Việc sử dụng niên biểu để phát huy tính tích cực, rèn luyện kỹ năng cho học sinh phụ thuộc rất lớn vào trình độ, năng lực, kinh nghiệm cũng như vào quá trình chuẩn bị bài giảng của mỗi giáo viên. Ở đây, đề tài nghiên cứu của tôi trong một mức độ nhất định đã hệ thống hóa và phân loại niên biểu trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam chương trình lớp 11. Đồng thời, đề tài cũng góp phần bổ sung thêm nhiều loại niên biểu do cá nhân tôi tự sưu tầm, thiết kế thêm. Mặt khác, đề tài cũng đã cung cấp cho giáo viên các biện pháp sự phạm để sử dụng tốt niên biểu trong việc phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Ngoài ra, đề tài cũng đã tiến hành việc điều tra, thực nghiệm sư phạm nhằm khẳng định, bổ sung cho phần lý luận và thực tiễn của việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay.
Đề tài này có khả năng ứng dụng trong tất cả các trường, từ các trường ở thành thị đến nông thôn, từ đồng bằng đến miền núi, vùng sâu vùng xa đều có thể ứng dụng được. Hiện nay, đa phần các giáo viên đều ứng dụng công nghệ thông tin vào trong giảng dạy và hầu hết các trường học đều đã có máy chiếu. Vì vậy, việc thiết kế bảng biểu của giáo viên sẽ trở nên đơn giản hơn nhiều, không phải tốn nhiều công sức và thu hút được sự tập trung, chú ý học tập của học sinh hơn. 
2. Kiến nghị:
Để sáng kiến kinh nghiệm “Phương pháp sử dụng niên biểu trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam lớp 11” nói riêng và trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông nói chung mang lại hiệu quả cao, chúng ta cần đảm bảo các yêu cầu sau:
Đối với giáo viên: 
Thứ nhất, giáo viên phải thật sự tâm huyết và yêu nghề, phải luôn luôn tìm tòi, sáng tạo và đổi mới trong phương pháp dạy học. Đồng thời phải có kế hoạch cụ thể trong việc sưu tầm, tìm kiếm và thiết kế các đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung bài dạy. Giáo viên cần phải coi đây là nhiệm vụ thường xuyên của mình chứ không trông chờ vào sự chỉ đạo của cấp trên.
Thứ hai, giáo viên cần nghiên cứu kỹ chương trình sách giáo khoa, chuẩn kiến thức, kỹ năng; thường xuyên nghiên cứu, sưu tầm thêm tài liệu tham khảo; kết hợp các phương tiện dạy học khác nhau như đồ dùng trực quan khác để nâng cao hiệu quả giờ dạy trong việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
Thứ ba, giáo viên nên chú ý nhiều hơn nữa trong việc rèn luyện kỹ năng thực hành bộ môn và các thao tác tư duy cho học sinh qua việc sử dụng câu hỏi, bài tập nhận thức với niên biểu. Để đạt được yêu cầu này, đòi hỏi giáo viên phải công phu trong việc xây dựng, thiết kế niên biểu. Đồng thời, giáo viên cũng phải vận dụng sáng tạo và linh hoạt trong các trường hợp sử dụng niên biểu trong dạy và học bộ môn.
Thứ tư, giáo viên phải không ngừng nâng cao trình độ về công nghệ thông tin, biết khai thác thông tin để tìm kiếm được nguồn tài liệu, kiến thức hữu ích cho quá trình dạy và học. Đồng thời, giáo viên phải có kỹ năng sử dụng thành thạo các thiết bị, đồ dùng dạy học hiện đại để làm phong phú và sinh động cho việc truyền thụ tri thức.
Đối với cấp lãnh đạo:
Thứ nhất, Các nhà trường phổ thông phải quan tâm nhiều hơn nữa trong việc bổ sung, hoàn thiện và nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị và đồ dùng dạy học trong nhà trường, nhất là trang bị hệ thống máy tính, máy chiếu trong các giờ học để giáo viên thực hiện tốt được mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học.
Thứ hai, cần có cơ chế, chính sách hợp lý và hiệu quả để khuyến khích và động viên giáo viên thường xuyên tự chuẩn bị, tự tạo đồng dùng dạy học trong đó có sử dụng hệ thống niên biểu. Đồng thời, cần khuyến khích giáo viên sử dụng rộng rãi công nghệ thông tin và các thiết bị dạy học hiện đại trong việc đổi mới phương pháp dạy học. 
Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi có sử dụng hệ thống niên biểu trong dạy học bộ môn. Mong rằng với việc sử dụng phương pháp dạy học này xin được góp một phần nhỏ vào kho tàng đổi mới phương pháp dạy học. Do điều kiện thời gian, phạm vi đề tài và năng lực bản thân có hạn, vì vậy sáng kiến này không tránh khỏi những khiếm khuyết và hạn chế. Kính mong nhận được sự đóng góp của Hội đồng khoa học các cấp và các thầy cô giáo để đề tài sáng kiến kinh nghiệm của tôi được hoàn thiện hơn.
Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, các em học sinh Trung tâm GDNN-GDTX Ngọc Lặc đã giúp đỡ tôi thực hiện đề tài này.
Xác nhận của Thủ trưởng
Thanh Hóa, ngày 25 tháng 05 năm 2018
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết. không sao chép nội dung của người khác.
 Hàn Thị Huyền

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bộ GD & ĐT, Sách giáo khoa Lịch sử 11, NXB Giáo dục, 2007
Bộ GD & ĐT, Sách giáo viên Lịch sử 11, NXB Giáo dục, 2007
Nguyễn Thị Côi, Kênh hình trong dạy học Lịch sử ở trường THPT, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2000
Hội Giáo dục Lịch sử, Đổi mới việc dạy học lịch sử lấy học sinh làm trung tâm, NXB Giáo dục Hà Nội, 1996
Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Một số chuyên để Phương pháp dạy học lịch sử, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2002
Phan Ngọc Liên (chủ biên), Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi, Phương pháp dạy học Lịch sử (tập 2), NXB Đại học Sư phạm Hà Nội, 2002
Phan Ngọc Liên, Từ điển thuật ngữ lịch sử phổ thông, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2000
Phan Ngọc Liên, Thiết kế bài giảng lịch sử ở trường THPT, NXB Giáo dục Hà Nội, 1998
Trịnh Đình Tùng, Bài tập lịch sử 11, NXB Giáo dục, 2007
 Trương Ngọc Thơi, Bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử 11, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2017
 Trương Ngọc Thơi, Học tốt Lịch sử 11, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2015
 Trương Ngọc Thơi, Hướng dẫn trả lời câu hỏi và bài tập Lịch sử 11, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2016
Trương Ngọc Thơi, Đề kiểm tra Lịch sử 11, NXB Đại học Đại học Sư phạm Hà Nội, 2010
 Sáng kiến kinh nghiệm, Mai Thị Trinh: Sử dụng niên biểu trong dạy học 10 (Ban cơ bản) ở trường THPT, 2013
 Đề tài NCKH, Trần Thị Hải: Sử dụng Phương pháp Lập bảng hệ thống kiến thức trong dạy học lịch sử ở trường THPT.