Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng câu nói của các nhân vật lịch sử trong dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử lớp 10 & 11 cấp THPT

ời trước các câu hỏi cuối mục ở nhà, chú ý, tập trung cao độ theo dõi bài giảng, chọn lọc sự kiện và trình bày trên lớp. 
  Khi dạy nhân dân Việt Nam kháng chiến chống Pháp xâm lược (1858 – 1873), (Bài 19 – SGK cơ bản - Lớp 11). Để kích thích tư duy và đưa học sinh vào tình huống có vấn đề giáo viên sử dụng câu nói đanh thép của Nguyễn Trung Trực “ Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì người Nam mới hết đánh Tây”.
 Nguyễn Trung trực (1838- 1868)
 “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam, 
 nước Nam mới hết người đánh Tây”.
2.3.1.2. Sử dụng phân tích sức mạnh đoàn kết 
 Đoàn kết là sức manh vô địch” – điều đó đã trở thành chân lí, là truyền thống ngàn đời của dân tộc Việt Nam. Từ xưa đến nay trong quá trình dựng nước và giữ nước, nhân dân ta đã thực hiện tốt bài học đoàn kết ấy cho nên luôn giành được thắng lợi, giữ vững được nền độc lập, thống nhất Tổ quốc
 Khi dạy bài các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm ở thế kỉ (X-XV) (Bài 19 - SGK cơ bản - Lớp 10). Nguyên nhân thắng lợi của các cuộc kháng chiến, lý giải việc nhà Hồ thất bại trong kháng chiến chống quân Minh. Một trong những nguyên nhân đó là sức mạnh đoàn kết.
 Giáo viên sử dụng tâm tư bộc bạch của Hồ Nguyên Trừng “Thần không sợ đánh, chỉ sợ lòng dân không theo”. Nguyễn Trãi với triết lý “Đẩy thuyền đi là dân mà lật thuyền cũng là dân”. Chủ Tịch Hồ Chí Minh sau này cũng khẳng định “Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong”.
 Hồ Nguyên Trừng (1374 - 1446)
 “Thần không sợ đánh, chỉ sợ lòng dân không theo”.
 Quan phục hầu Nguyễn Trãi (1380 - 1442) hiệu Ức Trai
 "Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân, quân điếu phạt trước lo trừ bạo."  
 -- Bình Ngô Đại Cáo- 
2.3.1.3. Sử dụng phân tích lòng yêu nước và sức mạnh lòng yêu nước 
 Đối với dân tộc Việt Nam, truyền thống yêu nước không chỉ là một tình cảm tự nhiên, mà nó còn là sản phẩm của lịch sử được hun đúc từ chính lịch sử đau thương mà hào hùng của dân tộc Việt Nam. Lịch sử mấy nghìn năm của dân tộc Việt Nam là lịch sử đất tranh giành lại và bảo vệ nền độc lập tự chủ từ tay bao kẻ thù xâm lược. Trong đó không thể không kể đến những cá nhân đã làm nên lịch sử thời đại. 
 Khi dạy nội dung nguyên nhân thắng lợi của các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm (TK X- XV) (Bài 19 - SGK 10 - Cơ bản), Hoặc bài truyền thống yêu nước Việt Nam trong thời phong kiến (Bài 28 - SGK - Cơ bản). Giáo viên dẫn chứng và phân tích những câu nói bất hủ làm nên khí phách của thời đại.
 Trần Quốc Toản, khí phách của chàng trai trẻ với lá cờ theo sáu chữ vàng "Phá cường địch, báo hoàng ân".
 Trần Bình Trọng với tinh thần không thể mua chuộc “Ta thà làm quỷ nước Nam, còn hơn làm vương đất Bắc”
 Trần Quốc Tuấn với tâm tư nỗi lòng của vị tướng xông pha trận mạc “Ta thường tới bửa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chỉ giận chưa thể xẻ thịt, lột da, ăn gan, uống máu quân thù, dẫu cho trăm thây này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa, ta cũng cam lòng”. 
 Với khí thế “sát thát” sục sôi “Nếu Bệ hạ muốn hàng, xin hãy chém đầu tôi trước đã!”
 Trần Thủ Độ bề tôi trung thành tuyệt đối, lòng gan dạ xả thân vì nước “Đầu tôi chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo!”
 Nguyễn Phi Khanh phẩm chất của bậc anh hùng, dáng dấp trượng phu, bậc chí nhân quân tử "Chưa trả thù nhà, đền nợ nước. Làm sao cho xứng mặt nam nhi?".
 Hoài Văn hầu Trần Quốc Toản (1267 – 1285)
 "Phá cường địch, báo hoàng ân".
 Nguyễn Phi Khanh - Nguyễn Ứng Long (1335 - 1428)
 "Chưa trả thù nhà, đền nợ nước. Làm sao cho xứng mặt nam nhi?".
Quốc công tiết chế Hưng đạo đại vương Trần Hưng Tuấn (1232 - 1300)
 “Nếu Bệ hạ muốn hàng, xin hãy chém đầu tôi trước đã!”
 Trần Bình Trọng (1259 – 1285)
 “Ta thà làm quỷ nước Nam, còn hơn làm vương đất Bắc”
 Trần Thủ Độ (1194 - 1264) 
 "Thượng phụ Thái sư Trung Vũ đại vương"
 “Đầu tôi chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo!”
2.3 1.4. Sử dụng để lý giải mục đích, nguyên nhân
 Khi dạy bài các cuộc đấu tranh trong thời kỳ Bắc Thuộc (Bài 16 – SGK lớp 10 cơ bản), khi lý giải nguyên nhân của cuộc khởi nghĩa Bà Triệu trích dẫn câu nói của Bà Triệu “Tôi chỉ muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở Biển Đông, đánh đuổi quân Ngô, giành lại giang san, cởi ách nô lệ, chứ tôi không chịu khom lưng làm tì thiếp người ta".
 Khi dạy phong trào nông dân Tây Sơn và công cuộc thống nhất, bảo vệ tổ quốc (Bài 23 - SGK - 10 cơ bản) Lý giải về nguyên nhân Quang Trung đại phá quân Thanh (1789). Dẫn hiểu dụ của Quang Trung: 
 “Đánh cho để dài tóc, đánh cho để đen răng. 
 Đánh cho nó chích luân bất phản, đánh cho nó phiến giáp bất hoàn. 
 Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ." 
 Khi dạy bài các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm (TK X- XV) (Bài 19 - SGK 10 cơ bản) khi phân tích mục đích của khởi nghĩa Lam Sơn giáo viên dẫn dắc phương châm của Nguyễn Trãi, "Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân, quân điếu phạt trước lo trừ bạo." - Bình Ngô Đại Cáo.
 Triệu Thị Trinh (225 SCN - 248 SCN)
“Tôi chỉ muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở Biển Đông, đánh đuổi quân Ngô, giành lại giang san, cởi ách nô lệ, chứ tôi không chịu khom lưng làm tì thiếp người ta".
 "Đánh cho để dài tóc,
 đánh cho để đen răng. 
 Đánh cho nó chích luân bất phản, 
 đánh cho nó phiến giáp bất hoàn.
 Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ."
 2.3.1.5. Phân tích sự mưu lược, sáng tạo trong chiến tranh
 Khi trình bày nguyên nhân thắng lợi của các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm (X- XV) (Bài 19 – SGK 10 – Cơ bản) về sự mưu lựơc sáng tạo giáo viên sử dụng các câu dẫn của những cá nhân kiệt xuất để phân tích.
 Trần Quốc Tuấn có câu “Quân quý ở tinh nhuệ, không quý ở số đông”.
 Nguyễn Trãi nhắc nhở rằng “Lấy nhân nghĩa để thắng hung tàn, lấy chí nhân để thay cường bạo”. 
2.3.1.6. Khẳng định tự chủ, tự cường của dân tộc 
 Lịch sử hàng ngàn năm của dân tộc Việt Nam là một bản trường ca về các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Từ thế hệ này đến thế hệ khác, người Việt Nam luôn nêu cao tinh thần bất khuất và bảo vệ bằng mọi giá chủ quyền lãnh thổ thiêng thiêng. Một trong những minh chứng hùng hồn nhất cho tinh thần đó là bài thơ “Nam Quốc Sơn Hà” được cho là của danh tướng Lý Thường Kiệt  
 Khai quốc công Lý Thường Kiệt - Ngô Tuấn (1019 - 1105)
 "Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
 Tiệt nhiên định phận tại thiên thư. 
 Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm, 
 Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư."  
2.3.2. Sử dụng trong biên soạn câu hỏi tự luận bồi dưỡng học sinh giỏi 
 Sử dụng các câu nói nổi tiếng của các cá nhân làm câu hỏi trong ôn thi học sinh giỏi. Với dạng câu hỏi này yêu cầu học sinh phải đảm bảo được các yêu cầu như nắm chắc kiến thức cơ bản, biết phân tích, giải thích, chứng minh và vận dụng, liên hệ giải quyết các vấn đề một cách linh hoạt. 
 Ví dụ: Nguyễn Trung Trực nhà yêu nước Việt Nam cuối thế kỉ XIX có câu nói nổi tiếng “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam, người Nam mới hết đánh Tây”. Bằng những kiến thức lịch sử đã học (1858 -1884), anh/ chị hãy làm sáng tỏ nhận định trên.
 Ví dụ: Nguyễn Trãi có câu “Đẩy thuyền đi là dân mà lật thuyền cũng là dân”. Bằng những kiến thức đã học, hãy làm rõ vai trò của sức mạnh đoàn kết trong cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm ở các thế kỉ (X-XV).
2.3.3. Sử dụng trong biên soạn câu hỏi trắc nghiệm khách quan
 Với hình thức thi trắc nghiệm khách quan như hiện nay đối với môn Lịch sử, để làm tốt bài thi yêu cầu học sinh phải nắm vững kiến thức toàn bộ chương trình cả chiều rộng và chiều sâu. Vì vậy, để đạt được kết quả, trong quá trình ôn thi giáo viên phải sử dụng nhiều hình thức và phương pháp khác nhau như: ôn theo từng bài, chương, phần, theo chủ đề,... Sau khi ôn tập xong mỗi bài, chương, chủ đề..., giáo viên phải biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm cho học sinh làm bài. Thông qua mỗi bài thi trắc nghiệm, giáo viên sẽ kiểm tra được khả năng tiếp thu, vận dụng kiến thức bài học vào thực tiễn làm bài của học sinh. Nội dung câu hỏi trắc nghiệm biên soạn phải đảm bảo theo 4 mức độ yêu cầu của đề thi THPTQG là thông hiểu, vận dụng, vận dụng thấp, vận dụng cao. 
 Trong biên soạn câu hỏi trắc nghiệm khách quan các câu nói nổi tiếng của cá nhân được sử dụng và câu hỏi có thể ở mức độ thông hiểu hoặc vận dụng.
 Ví dụ, câu hỏi trắc nghiệm: 
Câu 1: “ Ta thà làm quỷ nước Nam, chứ không thèm làm vương đất bắc” là câu nói nổi tiếng của ai?
A. Trần Bình Trọng. B. Trần Thủ Độ. 
C. Trần Quốc Tuấn. D. Trần Quang Khải.
 Câu 2: Trần Quốc Tuấn, danh tướng của nhà Trần có câu nói nổi tiếng nào sau đây? 
A. “Đầu tôi chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo!”
B. “Thần không sợ đánh, chỉ sợ lòng dân không theo”.
C. “Nếu Bệ hạ muốn hàng, xin hãy chém đầu tôi trước đã!”
D. "Con nhà tướng không được khiếp nhược trước quân thù."
Câu 3: Câu nói “Thần không sợ đánh, chỉ sợ lòng dân không theo” của Hồ Nguyên Trừng muốn nhấn mạnh đến
A. sức mạnh của đoàn kết toàn dân. B. lòng kiên trung của tướng lĩnh.
C. sự xả thân của quân sĩ. D. kiên quyết của người đứng đầu.
2.3.4. Sử dụng trong ôn tập cho học sinh tham gia các chương trình trò chơi trí tuệ
 Hằng năm có các chương trình trò chơi trí tuệ dành cho học sinh khối THPT như Đường lên đỉnh Olympia, Âm vang xứ Thanh, Danh xưng Thanh Hoá, Rung chuông vàng...Các trò chơi trí tuệ này có kiến thức khá rộng lớn bao gồm kiến thức bao quát trên tất cả các lĩnh vực. Trong đó số lượng các câu hỏi lịch sử chiếm một số lượng lớn, trong đó xuất hiện nhiều dạng câu hỏi liên quan đến các nhân vật lịch sử và các câu nói bất hủ của các nhân vật. Là giáo viên dạy lịch sử tôi được giao nhiệm vụ trực tiếp bồi dưỡng kiến thức cho các em tham gia các kỳ thi. Đây là cách tiếp cận kiến thức rất hiệu quả.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
 Việc sử dụng các câu nói nổi tiếng của các nhân vật lịch sử kết hợp với các phương pháp dạy học khác đã mang lại hiệu quả cao trong giờ dạy lịch sử. 
- Học sinh hầu hết nắm được kiến thức cơ bản.
- Học sinh xử lý tốt các câu hỏi trắc nghiệm khách quan liên quan đến nhân vật.
- Học sinh giỏi hầu hết đều giải được câu hỏi mang tính tư duy cao.
- Học sinh tham gia các chương trình trò chơi trí thức đạt được kết quả tốt.
- Gìơ lịch sử học sinh xây dựng bài sôi nổi, có sự hứng thú với bộ môn, xoá dần định kiến là bộ môn phụ khô khan. 
 * Một số minh chứng về kết quả đạt được: 
- Kết quả học sinh giỏi môn sử:
 Năm học
 Tham gia 
 Đạt giải
Chất lượng giải
 
 2016 – 2017
 
 5
 
 5
1nhất, 2 nhì, 2 ba 
 
 2018 – 2019

 5 
 
 4
 
 1 nhì, 2 ba, 1kk 

- Một số hình ảnh kết quả đã đạt được: 
 Tham gia Âm vang xứ Thanh (2017-2018)
 Tham gia Đường lên đỉnh Olympia (2017 - 2018)
 Tham gia Rung chuông vàng (2018 -2019) 
 Tham gia Rung chuông vàng (2018 - 2019)
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
 3.1. Kết luận
	Căn cứ vào mục đích nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, kết quả đạt được của đề tài đã chứng minh, tôi nêu lên một số kết luận như sau:
 Dạy học là một quá trình lao động dài hơi, quá trình đó cần đến sự tích luỹ. Thiết kế bài giảng là hoạt động chuyên môn diễn ra thường xuyên của nghề dạy học. Kiến thức là kho báu chung, nhưng việc học trò tiếp thu như thế nào lại phụ thuộc vào người thầy. 
 Nhận thức được tầm quan trọng của đổi mới phương pháp nên bản thân luôn tích luỹ kinh nghiệm từ thực tiễn dạy học và từ đồng nghiệp. Những năm học trước bản thân đã có một số đề tài ứng dụng và đạt được kết quả nhất định và được hội đồng khoa học cấp trường, cấp tỉnh xếp loại. Năm học này tôi tiếp tục đề xuất thêm một phương pháp dạy học dùng các phát ngôn của các nhân vật lịch sử dân tộc trong giảng dạy lịch sử.
3.2. Kiến nghị
 Qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn, cùng với kết quả đạt được của đề tài, tôi nêu lên một số kiến nghị như sau:
 Sử dụng các câu nói nổi tiếng của các nhân vật lịch sử trong dạy học là rất cần thiết. Tuy nhiên, để thực hiện có hiệu quả giáo viên phải biết lựa chọn nội dung và hình thức tổ chức phù hợp, tránh việc tổ chức theo kiểu đối phó, trình diễn. Giáo viên cần nghiên cứu, vận dụng một cách nghiêm túc và tiếp tục thực hiện trên phạm vi rộng với nhiều nội dung bài học. Học sinh cần phải chuẩn bị một tâm thế học tập tốt nhất.
 Nhà trường, đoàn trường cần tham gia và tổ chức nhiều chương trình mang tính chất giao lưu học hỏi thông qua đó để rèn luyện các kỹ năng. Mặt khác là cách bổ sung kiến thức hiệu quả mà không gây sự nhàm chán với học sinh. Các chương trình đã tham gia rất bổ ích như : Đường lên đỉnh Olympia, Âm vang xứ Thanh, Danh xưng Thanh Hoá, Rung chuông vàng
 Tổ chức cho học sinh tham gia các đợt dã ngoại, thực địa, đặc biệt là các di tích lịch sử gắn liền với các danh nhân văn hoá.
Đề tài trên đây là đóng góp nhỏ của cá nhân tôi vào phương pháp dạy học, từ đó góp phần nhằm nâng cao chất lượng của bộ môn Lịch sử trường THPT Nông Cống 1. Với thời gian có hạn, sẽ còn những thiếu sót, vì vậy tôi kính mong được sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp, của hội đồng khoa học để đề tài được hoàn thiện và có tính thực tiễn sâu sắc. Tôi xin chân thành cảm ơn. 
 Xác định của Thủ trưởng đơn vị
 Thanh hóa, ngày 10 tháng 4 năm 2019
Tôi xin cam đoan đây là SKKN do mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
 Lương Thị Nhất

 TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lịch sử 10, Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), (Cơ bản) Nxb. Giáo dục, Hà Nội.
2. Lịch sử 11, Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), (Cơ bản) Nxb. Giáo dục, Hà Nội.
3. Lịch sử 10, Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008) (Sách GV), Nxb. Giáo dục, H N.
4. Lịch sử 11, Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008) (Sách GV), Nxb. Giáo dục, HN.
5. Giới thiệu giáo án Lịch sử lớp 10 (2008) (Sách giáo viên), Nxb Hà Nội.
6. Giới thiệu giáo án Lịch sử lớp 11 (2008) (Sách giáo viên), Nxb Hà Nội.
7. Hướng dẫn chuẩn kiến thức, kỹ năng môn Lịch sử 10, Bộ giáo dục và đào tạo(2009), nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
8. Hướng dẫn chuẩn kiến thức, kỹ năng môn Lịch sử 11, Bộ giáo dục và đào tạo(2009), nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
9. Hoạt động dạy học, Nguyễn Ngọc Bảo, Hà Thị Đức (2001) Nxb. GD – Hn.
10. Phát huy tính tích cực học tập của HS như thế nào, I. F. Kharlamôp (1978), Nxb. Giáo dục, Hà Nội.
11. Bão Táp Triều Trần – Hoàng Quốc Hải – NXB Phụ nữ.
12. Hào kiệt Lam Sơn – Vũ Ngọc Đĩnh.- NXB văn học.
13. Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa TKXX- Lê Thành Khôi.
14. Những nhân vật lịch sử nổi tiếng thế giới – Hoàng Văn Tuấn – Tái bản 2018. 
15. Sáng danh những anh hùng hào kiệt Việt Nam – Vũ xuân Vinh.
 DANH MỤC 
 CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG KHOA HỌC SỞ GD&ĐT XẾP LOẠI 
Họ và tên: Lương Thị Nhất
Chức vụ : Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THPT Nông cống 1.
TT
Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá xếp loại 
Kết quả đánh giá xếp loại 
Năm học đánh giá xếp loại

Một số kinh nghiệm giáo
 dục đạo đức cho học sinh cá biệt
 
Sở GD &ĐT Thanh hoá

 C

 2013 - 2014

Liên hệ thực tế từ dạy học Lịch sử thế giới hiện đại (1945 – 2000) ở lớp 12
 nhằm nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử.

Sở GD &ĐT Thanh hoá
 
 C
 
 2014 – 2015

Dạy học theo nhóm trong bồi dưỡng học sinh giỏi 12 lịch sử THPT nhằm nâng cao chất lượng mũi nhọn
Sở GD &ĐT Thanh hoá
 
 C
 
 2016 - 2017

 ----------------------------------------------------