Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu tại địa phương trong dạy học Lịch sử lớp 10 ở trường THPT DTNT tỉnh

phải lựa chọn, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tính khả thi và kiểm tra đánh giá quá trình làm việc của học sinh một cách toàn diện, công bằng
Chẳng hạn khi dạy bài 14: “ Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam” , GV có thể đưa ra bài tập cho các nhóm chuẩn bị như sau
Nhóm 1: Sưu tầm tranh ảnh và các hiện vật thuộc nền văn hóa Đông Sơn
Nhóm 2: Sưu tầm các câu chuyện dân gian tại địa phương phản ảnh đời sống của cư dân Việt cổ thời kỳ này
Nhóm 3: Tìm hiểu các phong tuc tập quan của người Việt cổ còn tồn tại ở địa phương
Nhóm 4: Tìm hiểu một số giải pháp của địa phương nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống quê hương
 Trong quá trình tiến hành bài học trên lớp, khi dạy mục 1 “ Quốc gia Văn Lang – Âu Lạc” GV yêu cầu HS trình bày trước lớp sự chuẩn bị của nhóm mình. Sau đó GV nhận xét, đánh giá. Với phương pháp này đã thu hút được đông đảo HS cả lớp tham gia, rèn luyện khả năng làm việc nhóm ở các em và các kỹ năng tìm kiếm, sưu tầm tài liệu
3.3.3 Sử dụng DSVHPVT tại địa phương để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh
Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh là một khâu vô cùng quan trọng trong đổi mới giáo dục hiện nay. Để việc dạy học đạt kết quả cao, GV có thể kết hợp nhiều hình thức kiểm tra, sử dụng nhiều dạng câu hỏitrong đó phải kể đến một hình thức rất hiệu quả đó là sử dụng đồ dùng trực quan là các băng hình về lễ hội tại địa phương từ đó đặt ra các câu hỏi để HS trả lời. HS có thể trả lời bằng hình thức trả lời miệng hoặc viết, chẳng hạn:
Khi học xong bài 19 : “Các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỷ X – XV” GV cho học sinh xem đoạn băng hình về lễ hội Lam Kinh và đặt câu hỏi
Em hãy trình bày hiểu biết của mình về sự kiện lịch sử được phản ảnh trong lễ hội trong đoạn băng trên. 
Em hãy đánh giá công lao của Lê Lợi trong cuộc kháng chiến chống quân Minh
Em hãy giải thích câu nói “ 21 Lê Lai, 22 Lê Lợi”
Em hãy đóng vai là hướng dẫn viên du lịch giới thiệu với du khách về lễ hội Lam Kinh được tổ chức hàng năm ở huyện Thọ Xuân 
( Thanh Hóa)
Với phương pháp này, GV không chỉ kiểm tra được mức độ tiếp thu kiến thức của học sinh mà còn phát triển ở các em kỹ năng phân tích, đánh giá, giao tiếp và định hướng nghề nghiệp cho các em trong tương lai
3.3.4 Sử dụng DSVHPVT tại địa phương để tiến hành bài học lịch sử tại nơi có di sản
Bài học không chỉ tiến hành trên lớp mà còn có thể tiến hành ở nơi có di sản. Đây còn là một hình thức của bài học nội khóa, bắt buộc đối với học sinh và hoàn toàn khác với hoạt động ngoại khóa. Bài học tại thực địa có ý nghĩa lớn đối với HS cả về 3 mặt: kiến thức, kỹ năng, thái độ. Tuy nhiên để thực hiện hiệu quả phương pháp này đòi hỏi :
- Công tác chuẩn bị tiến hành bài học tại nơi có di sản phải được thực hiện chu đáo, tỉ mỉ về các mặt địa điểm, nội dung, kế hoạch, tư tưởng, phương tiện đi lại
- Nội dung bài học tại di sản phải đảm bảo tính chính xác, cơ bản và bám sát nội dung kiến thức mà di sản phản ánh
 - Bài học tại địa điểm có di sản phải phát triển được các hoạt động nhận thức tích cực, độc lập của học sinh
- Bài học tại di sản phải giúp HS “ trực quan sinh động” các chứng tích, hiện vật, phản ánh kiến thức môn học mà các em đang tìm hiểu
- Phải kiểm tra, đánh giá quá trình nhận thức của học sinh sau giờ học bằng nhiều hình thức như kể chuyện, diễn kịch, trò chơi, viết bài thu hoạch
Ví dụ khi dạy bài 18 : “ Công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế trong các thế kỷ XVIII” mục 2 Sự phát triển thủ công nghiệp là một nội dung quan trọng. Thanh Hóa lại là vùng đất có nhiều làng nghề thủ công truyền thống, GV có thể tổ chức cho học sinh học tại địa điểm có di sản như làng nghề đúc đồng Trà Đông ( xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa), bởi đây là mảnh đất nổi tiếng về nghề đúc đồng của cả nước, được ca dao địa phương ghi lại
“Chợ Chè một tháng sáu phiên
Phường buôn phường bán khắp miền về đây
Cảnh chợ buôn bán vui thay
Tiếng đồn Trà Đúc đến nay vẫn truyền”
Ảnh: Quang cảnh tại một xưởng đúc đồng tại làngTrà Đông
3.3.5 Sử dụng DSVHPVT tại địa phương để tiến hành các hoạt động ngoại khóa
Đây cũng là một biện pháp sử dụng phổ biến trong các bài học lịch sử góp phần đổi mới phương pháp dạy học hiện nay và được tiến hành ngoài giờ lên lớp. Có nhiều hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa như tham quan di sản, tham gia lễ hội, đọc sách, dạ hội lịch sử, thi tìm hiểu về di sản, tổ chức cho HS chăm sóc, bảo vệ các di sản văn hóa ở địa phươngKhi lựa chọn hình thức tổ chức nào phải bám sát nội dung bài học, đảm bảo cả 3 mặt kiến thức, kỹ năng, thái độ. Đặc biệt GV cần lựa chọn thời điểm thích hợp để tiến hành hoạt động học tập, có thể tiến hành vào đầu năm học, hoặc các ngày lễ lớn của dân tộc, các lễ hội lớn tiêu biểu và có ý nghĩa quan trọng trong đời sốn văn hóa tinh thần của người dân địa phương. Dưới đây là ví dụ
Tổ chức cho HS tham gia lễ hội
 Ở bài 14 : “ Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam”, mục đời sống tinh thần của cư dân Văn Lang – Âu Lạc, GV có thể lựa chọn và tổ chức cho HS được tham gia vào lễ hội truyền thống xứ Thanh tiêu biểu đó là lễ hội bánh chưng, bánh dày ở Sầm Sơn. Theo truyền thống văn hóa lâu đời của nhân dân Sầm Sơn và các vùng phụ cận, cứ vào ngày 12/5 âm lịch hàng năm, tại Sầm Sơn lại long trọng diễn ra lễ hội Bánh chưng - Bánh dày. Đây là dịp để tạ ơn trời đất, tạ ơn các thần linh phù hộ độ trì cho nhân dân cuộc sống yên bình, ấm no hạnh phúc, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, mùa màng tươi tốt cá tôm đầy thuyền, cầu cho du lịch phát triển bền vững. Thiết nghĩ đây là hoạt động có ý nghĩa to lớn trong việc giáo dục truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, từ đó các em có ý thức trân trọng, giữ gìn những giá trị truyền thống tốt đẹp của cha ông.
 	Hay khi học xong bài 15 “ Thời Bắc thuộc và các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc” GV có thể tổ chức cho học sinh tham gia lễ hội Lê Hoàn từ ngày 7- 9/3 âm lịch. Hoặc bài 19 “ Các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm X – XV” là lễ hội Lam Kinh 
Qua các lễ hội này những sự kiện lịch sử và nhân vật lịch sử tiêu biểu đã được tái hiện lại một cách sống động nhất qua các hình thức sân khấu, trò diễn tác động mạnh mẽ đến nhận thức và thái độ của học sinh.
-Tổ chức cho học sinh đọc sách, sưu tầm tài liệu về cuộc khởi nghĩa Bà Triệu
Đây là một hình thức dễ thực hiện và mang lại hiệu quả cao. GV yêu câu HS chuẩn bị trước các tư liệu về Bà Triệu hoặc sử dụng một số hình ảnh trên powerpoint yêu cầu học sinh giới thiệu. GV có thể gợi ý HS về nhà sưu tầm các câu chuyện và thơ ca dân gian về Bà Triệu được lưu truyền trong nhân dân:
 "Ai qua Nông Cống tỉnh Thanh
 Dừng chân nhớ Triệu Thị Trinh anh hùng"
Hoặc: 
Cửu Chân trăm trận gan hơn sắt,
 Lục Dận nhiều phen mắt đã vàng.
(Thơ ca dân gian)
Hoặc:  Bài ca dao quen thuộc như sau:
Ru con con ngủ cho lành
Để mẹ gánh nước rửa bành con voi
Muốn coi, lên núi mà coi
Có bà Triệu tướng cưỡi voi, đánh cồng
Tổ chức trò chơi đố kiến thức
 Đây là hình thức ngoại khóa gọn nhẹ, dễ tổ chức mà hấp dẫn học sinh. Trò chơi lịch sử không đòi hỏi HS phải hiểu biết sâu rộng, chuẩn bị lâu và kỹ mà chủ yếu dựa vào vốn hiểu biết sẵn có của người tham dự, sự thông minh, nhanh trí dưới các hình thức vui chơi. Tuy vậy trò chơi phải có mục đích giáo dục rõ ràng, phải thu hút được đông đảo HS tham gia. Hiện nay nhiều trò chơi lịch sử như “ô chữ”, “ thi đố kiến thức” , “ trò chơi mật mã” ...được sử dụng rộng rãi trong các chương trình như : Âm vang xứ Thanh, Đường lên đỉnh Ôlympia 
 Để tổ chức trò chơi, tác giả đã sưu tầm tài liệu văn học dân gian (gồm truyền thuyết, câu đố, tục ngữ, ca dao, chèo...) để đặt câu hỏi giúp HS nhận diện được chính xác nhân vật lịch sử hay di sản mà GV nhắc tới. Dưới đây là một số ví dụ
 1. “ Ai người khởi nghĩa Lam Sơn
 Nằm gai nếm mật không sờn quyết tâm
 Kiên cường chống giặc mười năm
 Nước nhà thoát ách ngoại xâm hung tàn”
( Là ai ? – Lê Lợi )
2.
"Tôi chỉ muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở Biển Đông, đánh đuổi quân Ngô, giành lại giang san, cởi ách nô lệ chứ tôi không chịu khom lưng làm tì thiếp người ta!" ( Theo truyền thuyết về Bà Triệu)
3. Hãy cho biết câu ca dao sau nói đến làng nghề truyền thống nào, ở đâu?
 “ Làng Chè vui lắm ai ơi
Một ngày hai bữa chỉ ngồi ăn không
    Việc làm đã có ông chồng
     Đúc một nồi đồng nuôi chín miệng ăn”
 ( Nghề đúc đồng làng Trà Đông, Thiệu Hóa )
4. Câu ca dao sau nói đến danh nhân nào?
 “ Lũy Thầy ai đắp mà cao
 Sông Gianh ai bới ai đào mà sâu”
 ( Đào Duy Từ )
5. “ Trạng gì nổi tiếng khôi hài
 Chúa vua thần phật chịu tài, thua cay”
 ( Trạng Quỳnh)
Tóm lại, qua nghiên cứu nội dung trong chương trình lịch sử Việt Nam (lớp 10 – chương trình chuẩn) bản thân đã lựa chọn được một số DSVHPVT tiêu biểu có thể áp dụng vào các bài học lịch sử tại nhà trường. Tùy thuộc vào mục đích yêu cầu của từng bài học và điều kiện của nhà trường mà GV có thể lựa chọn phương pháp dạy học thích hợp nhất, tạo nên những giờ học sôi nổi, bổ ích, lôi cuốn từ đó nâng cao chất lượng bộ môn.
 4 .Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Trong năm học vừa qua, tôi đã mạnh dạn lồng ghép một số DSVHPVT tại địa phương vào các bài học, kết quả bước đầu đạt được rất khả quan :
- HS hào hứng sôi nổi học tập, chăm chú và thích thú, phát huy được năng lực chủ động sáng tạo, khả năng làm việc nhóm, ít nhiều bộc lộ được năng khiếu sở trường, khiếu thẩm mỹ của bản thân.
- Thông qua quá trình giảng dạy và nghiên cứu đề tài, bản thân giáo viên đã nắm vững hơn lí luận dạy học, vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực kết hợp với việc sử dụng các phương tiện hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình giảng dạy để đạt được kết quả cao nhất.
- Ngoài ra, sau mỗi bài học đã góp phần giáo dục đạo đức, truyền thống yêu nước ở mỗi HS. Các em biết trân trọng, nâng niu và kế thừa những truyền thống tốt đẹp của quê hương, đất nước.
- Từ kết quả đạt được trong quá trình giảng dạy đã chứng minh tính khả thi của đề tài
Cụ thể, qua khảo sát thực tế trong năm học 2014 – 2015, tại các lớp 10 A1, 10A2, 10 C1, 10 C2 với câu hỏi : Trong các tiết học môn Lịch sử, theo em giáo viên có cần thiết sử dụng DSVHPVT không ?
Kết quả như sau : 
Lớp
Sĩ số
 Sử dụng DSVHPVT
Không sử dụng DSVHPVT
Số lượng
Tỉ lệ (%)
Số lượng
Tỉ lệ (%)
10C1
30
28
93,3
2
6,67
10C2
31
28
90,3
3
9,67
10A1
30
27
90
3
10
10A2
29
26
89,65
3
10,34
Từ đó kết quả học tập của các em trong năm học 2014 – 2015 đã nâng lên
Lớp
Sĩ số
 Điểm trung bình năm học
 8,0-10
6,5-7,9
5,0-6,4
Dưới 5,0
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
10 A1
30
6
20
14
46,66
10
33,33
0
0
10 A2
29
6
20,68
14
48,27
9
31,03
0
0
10 C1
30
8
26,66
13
43,33
9
30
0
0
10 C2
31
7
22,58
14
45,16
10
32,25
0
0

III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Với quyết tâm thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, trong đó phương pháp lồng ghép các tài liệu về DSVHPVT trong dạy học lịch sử, cá nhân tôi mong rằng với đề tài này chắc chắn sẽ làm cho học sinh yêu thích bộ môn này hơn, nhận thức đúng hơn về vai trò của môn học. Không những thế, thông qua tiết dạy, với kiến thức minh họa, được bổ sung không có trong sách giáo khoa, học sinh sẽ nắm chắc kiến thức bài học tại lớp, nhớ bài rất sâu và lâu. Ngoài ra, học sinh còn nhìn nhận, đánh giáo kiến thức một cách toàn diện, biết áp dụng, thấy được mối liên hệ giữa lịch sử địa phương với lịch sử dân tộc. Đồng thời đáp ứng nhu cầu phát triển năng lực, tư duy học sinh. Bồi đắp cho học sinh tâm hồn trong sáng, giáo dục đạo đức, lòng tự hào, tự tôn dân tộc. Từ đó các em thấy được trách nhiệm của bản thân đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc.
Để việc sử dụng DSVHPVT tại địa phương được áp dụng hiệu quả trong các bài học lịch sử ở trường phổ thông, tôi đề xuất một số ý kiến sau :
- Sở giáo dục và nhà trường cần quan tâm hơn nữa đến phần lịch sử địa phương, có hướng dẫn cụ thể cho giáo viên thực hiện thông qua các lớp tập huấn
- Nhà trường hỗ trợ kinh phí cho HS đi thực địa, học tiết lịch sử ở ngoài trời và tổ chức các hoạt động ngoại khóa gắn với di sản...
- Việc ứng dụng công nghệ thông tin và các phương tiện dạy học hiện đại là rất cần thiết vì nó đem lại hiệu quả cao hơn nhiều so với phương pháp dạy học truyền thống. Vì vậy giáo viên cần phải tự học để nâng cao trình độ, sử dụng thành thạo máy tính, khai thác thông tin từ mạng Internet nhằm phục vụ hoạt động dạy học đạt hiệu quả cao. 
- Giáo viên cũng cần đầu tư thời gian nghiên cứu, sưu tầm tư liệu phục vụ cho quá trình giảng dạy. Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học hiện đại để học sinh phát huy hết tính chủ động, sáng tạo. Có như vậy mới tạo hứng thú các em học tập.
 	Tuy nhiên, trên đây chỉ là những ý kiến, những biện pháp mang tính chủ quan của cá nhân tôi đã vận dụng trong thời gian qua nên không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Vì vậy rất mong được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô để tôi rút kinh nghiệm và học hỏi nhiều hơn.
 Xin chân thành cảm ơn!
 Xác nhận của thủ trưởng đơn vị Thanh Hóa, ngày 10 tháng 4 năm 2016
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình,
 không sao chép của người khác 
 Lương Hồng Nhung 
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ giáo dục & đào tạo – Bộ VHTT & DL ( 2013) : Tài liệu tập huấn sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông ( lưu hành nội bộ)
2. Chuẩn kiến thức kỹ năng lịch sử lớp 10 . NXB Giáo dục – 2009 
3. Phan Ngọc Liên (chủ biên), Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi : ‘’Phương pháp dạy học lịch sử’ tập 1, 2. NXB Đại học sư phạm Hà Nội – 2009
4. Sách giáo khoa lịch sử lớp 10 ( chương trình chuẩn) . NXB Giáo dục – 2006
5. Trịnh Đình Tùng : Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử, NXB ĐHQG Hà Nội, 2014
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
1. DHLS 	Dạy học lịch sử
2. DSVH 	Di sản văn hóa
3. DSVHVT 	Di sản văn hóa vật thể
4. DSVHPVT 	Di sản văn hóa phi vật thể
5. GV 	Giáo viên
6. HS 	Học sinh
7. THPT 	Trung học phổ thông
8. PPDH 	Phương pháp dạy học
MỤC LỤC
I. PHẦN MỞ ĐẦU	1
1. Lí do chọn đề tài	1
2.Mục đích nghiên cứu	2
3. Đối tượng nghiên cứu	2
4. Phương pháp nghiên cứu	2
II. PHẦN NỘI DUNG	3
1. Cơ sở lý luận	3
1.1 Một số khái niệm liên quan đến đề tài	3
1.2. Ý nghĩa của việc sử dụng di sản văn hóa phi vật thể trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông	4
2. Thực trạng của việc dạy và học ở nhà trường	5
2.1. Những thuận lợi	5
2.2 Những khó khăn	5
3. Các biện pháp đã thực hiện để giải quyết vấn đề	6
3.1 Một số nguyên tắc lựa chọn DSVHPVT ở địa phương trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông	6
3.2 Các di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu ở Thanh Hóa cần lựa chọn sử dụng trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 ( chương trình chuẩn)	6
3.3 Một số phương pháp sử dụng DSVHPVT tại địa phương trong dạy học lịch sử trường THPT	9
3.3.1 Sử dụng DSVHPVT tại địa phương trong giờ học nội khóa trên lớp	9
3.3.2 Sử dụng DSVHPVT tại địa phương khi giao bài tập cho học sinh	10
3.3.3 Sử dụng DSVHPVT tại địa phương để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh	10
3.3.4 Sử dụng DSVHPVT tại địa phương để tiến hành bài học lịch sử tại nơi có di sản	11
3.3.5 Sử dụng DSVHPVT tại địa phương để tiến hành các hoạt động ngoại khóa 	12
4 Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm	15
III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ	16
TÀI LIỆU THAM KHẢO	17