Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng ngữ liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở

ày”
Giáo viên đặt câu hỏi để học sinh trả lời: Qua bài vè, em có nhận xét gì về xã hội nước ta giữa thế kỉ XIX?
Học sinh dựa vào bài vè và sách giáo khoa có thể trả lời được tình trạng nước ta là quan lại tham ô đục khoét. Hào cường, địa chủ hung tàn bạo ngược, ngang nhiên chiếm đoạt ruộng đất. Nạn dịch xảy ra khắp nơi, khởi nghĩa nổi nên từ Nam chí Bắc. Nguy cơ mất nước cho giặc Tây ngày càng lớn. Quan coi dân như kẻ thù, dân sợ quan như cọp, ngày ngày đục tháng khoét của dân cho đầy túi riêng. Đời sống nhân dân vô cùng cực khổ.
Đến Mục 2: Chiến sự ở Gia Định 1959. Ngày 17/2/1859, Pháp nổ súng đánh thành Gia Định, quân triều đình nhanh chóng tan rã, Nguyễn Đình Chiểu đã ghi lại sự kiện bi thảm này qua bài thơ “Chạy Tây”. Giáo viên dẫn bài thơ và bình cho học sinh cảm nhận tình cảnh nước ta lúc bấy giờ:
“Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,
Một bàn cờ thế phút sa tay.
Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy,
Mất ổ đàn chim dáo dát bay.
Bến Nghé của tiền tan bọt nước,
Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.
Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng,
Nỡ để dân đen mắc nạn này?”
(Nguyễn Đình Chiểu – NXB Văn học, Hà Nội 1963)
Giáo viên giảng để khắc sâu sự kiện: Tả chạy giặc, một cuộc chạy vội vã, đột ngột không hề được chuẩn bị. Một cảnh tượng bối rối, hốt hoảng, lộn xộn của lũ trẻ và bầy chim là sự mất mát, thiệt hại của cả một vùng quê rộng lớn. Cuối bài không phải chỉ là một câu hỏi gay gắt mà còn là lời phê phán nghiêm khắc những trang dẹp loạn của triều đình nhà Nguyễn. Sau Hiệp ước Giáp Tuất 1874, nhân dân phản đối mạnh mẽ, nhân dân không chỉ đánh Tây mà chống cả triều đình:
“Dập dìu trống đánh cờ xiêu
Phen này quyết đánh cả Triều lẫn Tây”
Hay ở Bài 30 (Lịch sử 8): Phong trào yêu nước chống Pháp từ đầu thế kỉ XX đến năm 1918. Vào đầu thế kỉ XX, các sĩ phu yêu nước đã tiếp thu tư tưởng dân chủ tư sản, thực hiện phong trào cách mạng theo khuynh hướng mới mà tiêu biểu là Phan Bội Châu. Phan Bội Châu với xu hướng bạo động, thành lập Hội Duy Tân với chủ trương đánh đuổi giặc Pháp giành độc lập, ngày 24/12/1913, Phan Bội Châu bị giới quân phiệt Trung Quốc bắt giam tại nhà tù Quảng Đông (Trung Quốc). Giáo viên khắc họa hình ảnh Phan Bội Châu để làm nổi bật tinh thần yêu nước chống Pháp từ đầu thế kỉ XX qua đoạn trích trong tác phẩm “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu” của Nguyễn Ái Quốc: 
“Trước khi Va-ren từ Pháp sang Đông Dương nhận chức Toàn quyền y hứa sẽ chăm sóc vụ Phan Bội Châu. Khi gặp cụ Phan, Va-ren ra sức dụ dỗ, thuyết phục, nhưng vẫn không mua chuộc được Phan Bội Châu, cụ Phan thì tỏ thái độ im lặng, dửng dưng, anh lính dõng thì quả quyết rằng có thấy đôi ngọn râu mép của cụ Phan nhếch lên một chút, nhân chứng thứ hai lại quả quyết cụ Phan đã nhổ vào mặt Va-ren”. 
Giáo viên kết luận: Có thể nói, tinh thần yêu nước chống Pháp của Phan Bội Châu đã đại diện cho các sĩ phu yêu nước khác đầu thế kỉ XX, đó là tình yêu nước sắt đá không thể lay chuyển trước mọi hoàn cảnh, cám dỗ...
Hay ở Bài 27 (Lịch sử 9): Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược kết thúc. (Mục III: Hiệp định Giơnevơ năm 1954). Để nói về tình trạng đất nước ta bị chia cắt làm hai miền sau Hiệp định do âm mưu của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, giáo viên dẫn đoạn thơ trong bài “Nước non ngàn dặm” của Tố Hữu để nhấn mạnh âm mưu của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, giúp học sinh kết nối kiến thức với bài sau:
“Sông Bến Hải bên bồi bên lở
Cầu Hiền Lương bên nhớ bên thương
Cách chia mười mấy năm trường
Khi mô mới nối được đường vô ra”
(Tố Hữu, Nước non ngàn dặm)
Giáo viên giảng: Sau hiệp định Giơnevơ, quân dân miền Nam tập kết ra Bắc, ra đi và hẹn sau ngày tổng tuyển cử năm 1956 sẽ sum họp một nhà. Nhưng, Mỹ - Diệm đã phá hoại hiệp định, chúng cự tuyệt tổng tuyển cử, hô hào “lấp sông Bến Hải”, “Bắc tiến”, công khai gây nên một cuộc chiến tranh kéo dài và vô cùng tàn khốc trong Lịch sử Việt Nam. Song, với ý chí quật cường bất khuất, được kết tinh của sức mạnh truyền thống “dời non lấp biển” của hơn 4000 năm dựng nước và giữ nước, sức mạnh đó lại được phát huy lên đến đỉnh cao trong thời đại Hồ Chí Minh, dưới ngọn cờ đại nghĩa của Đảng, Nhân dân Việt Nam quyết đứng lên đánh đổ ngoại xâm, thống nhất giang sơn. Trong chiến tranh máu lửa, tàn khốc, Lịch sử đã ghi nhận biết bao tình nghĩa thiêng liêng của đồng bào hai miền vì mục tiêu độc lập tự do.
Ở Bài 28 (Lịch sử 9): Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh chống đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn ở miền Nam (1954-1965). Khi giảng về chính sách “tố cộng”, “diệt cộng” và đạo luật 10/59 của Mỹ - Diệm, giáo viên dẫn khổ thơ trong bài “Lá thư Bến Tre” của Tố Hữu và đặt câu hỏi để khắc sâu tội ác của Mỹ - Ngụy:
“Có những ông già chúng khảo tra
Chẳng khai nó chém giữa sân nhà
Có chị gần sinh không chịu nhục
Lấy vồ nó đập vọt thai ra”
(Tố Hữu, Lá thư Bến Tre)
Giáo viên đặt câu hỏi, học sinh thể hiện cảm nhận: Qua khổ thơ, em có cảm nhận gì về tội ác của Mỹ Ngụy ở miền Nam?
Giáo viên gợi dẫn để học sinh thể hiện cảm nhận: Với Luật 10/59, chế độ Ngô Đình Diệm đã tổ chức các chiến dịch “tố cộng”, “diệt cộng”, tiến hành càn quét khắp miền Nam, giết hại hàng loạt những người kháng chiến của Việt Minh. Hàng chục vạn người dân thường cũng bị bắt giữ vì tình nghi có liên quan tới Việt Minh, hàng ngàn làng mạc đã bị đốt phá, gây ra sự căm phẫn cho rất nhiều người dân ta ở miền Nam. 
4.2.3. Giải Pháp thứ ba: Tài liệu văn học được sử dụng để tổ chức những buổi ngoại khoá (Dạ hội lịch sử).
Việc tổ chức hoạt động ngoại khoá môn Lịch sử là một trong những biện pháp hữu hiệu để nâng cao chất lượng dạy học của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay. Qua các hoạt động ngoại khoá, tôi nhận thấy hầu hết học sinh đều hứng thú tham gia, không khí của buổi sinh hoạt trở nên sinh động. Qua đó góp phần rèn luyện cho học sinh phát huy tối đa tư duy độc lập, sáng tạo của các em khi làm việc. Đây là cơ sở để sau này học sinh có phương pháp hoạt động thực tế năng động trong cuộc sống.
Chương trình bộ môn Lịch sử có nhiều địa danh rất gần gũi với học sinh Thái Nguyên nói chung và học sinh Trường trung học cơ sở Hợp Tiến huyện Đồng Hỷ nói riêng như Đền Đuổm, rừng Khuôn Mánh, Di tích khảo cổ Thần Sa,... Nhưng đặc biệt hơn cả đó là Khu di tích ATK Định Hóa. Với chương trình Lịch sử 9, khi dạy đến giai đoạn lịch sử 1945 - 1954 giáo viên có thể tổ chức cho học sinh đi tham quan học tập tại ATK Định Hóa.
Dưới đây là một số ảnh của thầy GROUP GIÁO VIÊN 4.0 – giáo viên dạy bộ môn Lịch sử và học sinh khối 9 năm học 2018 – 2019 trong lần đi tham quan học tập tại ATK Định Hóa:
(Nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại ATK Định Hóa)
(Thầy và học sinh khối 9 trường THCS Hợp Tiến tham quan ATK)
Trước khi dẫn học sinh vào thắp hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, giáo viên dẫn đoạn thơ trong bài thơ “Việt Bắc” của Tố Hữu để làm rõ công lao của Bác Hồ cũng như vị thế của Việt Bắc nói chung, ATK Định Hóa nói riêng trong thời kì chuẩn bị cho Cách mạng tháng Tám và sau này là cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược:
“Ở đâu u ám quân thù
Nhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi
Ở đâu đau đớn giống nòi
Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền.
Mười lăm năm ấy ai quên
Quê hương cách mạng dựng nên Cộng hòa
Mình về mình lại nhớ ta
Mái đình Hồng Thái cây đa Tân Trào”.
(Tố Hữu, Việt Bắc)
Giáo viên giảng thêm: Tại ATK Thái Nguyên, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Trung ương Đảng, Chính phủ, Bộ Tổng tư lệnh Quân đội Nhân dân Việt Nam đã đặt đại bản doanh để lãnh đạo cuộc kháng chiến; nhiều cơ quan Trung ương, bộ, ngành đã được khai sinh và đặt trụ sở làm việc; nhiều quyết định quan trọng liên quan đến vận mệnh dân tộc đã ra đời tại đây. Sự hình thành ATK Trung ương trên địa bàn huyện Định Hóa là bước chuẩn bị có ý nghĩa đặc biệt quan trọng cho những chiến thắng của cả dân tộc ta.
Tóm lại, tuỳ vào nội dung bài học, tiết dạy và năng lực của mỗi giáo viên mà chúng ta có thể sử dụng một trong những giải pháp trên sao cho phù hợp.
Trên đây là một số dẫn chứng trong việc sử dụng ngữ liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở, nội dung văn học gắn liền với sự kiện lịch sử, văn học phản ánh lịch sử dân tộc, nếu trong quá trình giảng dạy giáo viên biết vận dụng một cách linh hoạt kiến thức văn học thì sẽ làm cho bộ môn đỡ khô khan, đỡ nhàm chán hơn cho các em, gây cho học sinh sự thích thú tìm tòi, khai thác kiến thức lịch sử và hơn hết là giúp các em dễ nhớ, dễ thuộc.
Phụ lục các ngữ liệu văn học được sử dụng để minh họa
Lớp
Bài học lịch sử
Ngữ liệu văn học
6
Bài 15: Nước Âu Lạc (Mục 4. Thành Cổ Loa và lực lượng quốc phòng) 
Ca dao

Bài 17: Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (Mục 2: Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng bùng nổ).
Ca dao
Bài 23: Những cuộc khởi nghĩa lớn trong các thế kỉ VII - IX (Mục 2: Khởi nghĩa Mai Thúc Loan). 
Bài hát chầu văn
7
Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân Mông-Nguyên (Mục 3. Phần II: Cuộc kháng chiến lần hai chống quân xâm lược Nguyên năm 1285).
Phò giá về kinh_Trần Quang Khải
Bài 16: Sự suy sụp của nhà Trần cuối thế kỉ XIV (Mục 1: Tình hình kinh tế).
Thơ của Nguyễn Phi Khanh
Bài 19: Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn
Thơ của Ngô Ngọc Du
8
Bài 24: Cuộc kháng chiến chống Pháp từ năm 1858 đến năm 1873.
Bài vè
Bài 24: Cuộc kháng chiến chống Pháp từ năm 1858 đến năm 1873. (Mục 2: Chiến sự ở Gia Định 1959).
Chạy Tây_Nguyễn Đình Chiểu
Bài 30: Phong trào yêu nước chống Pháp từ đầu thế kỉ XX đến năm 1918.

Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu_Nguyễn Ái Quốc
9
Bài 14: Việt Nam sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. (Mục II: Các chính sách chính trị, văn hóa, giáo dục).
Tuyên ngôn độc lập_Nguyễn Ái Quốc
Bài 16: Những hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở nước ngoài trong những năm 1919 - 1925.
Người đi tìm hình của nước_Chế Lan Viên
Bài 19: Phong trào cách mạng 1930 - 1935 với đỉnh cao Xô Viết Nghệ Tĩnh. 
Bài ca cách mạng
Bài 23: Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 và sự thành lập nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa. (Mục I: Lệnh tổng khởi nghĩa được ban bố).
Mười chính sách của Việt Minh_Hồ Chí Minh
Bài 23: Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945. Mục III: Giành chính quyền trong cả nước.
Sáng mồng hai tháng chín_Tố Hữu
Tham quan học tập
Việt Bắc_Tố Hữu
5. Những thông tin cần được bảo mật: Không có.
6. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến
+ Có thể áp dụng cho môn Lịch sử trong chương trình THCS.
	+ Sự ủng hộ, quan tâm chỉ đạo của Chi bộ, Ban Giám hiệu nhà trường.
	+ Sự giúp đỡ và sự cộng tác nhiệt tình của các giáo viên dạy các bộ môn khác.
	+ Có cơ sở vật chất đầy đủ phục vụ cho công tác giảng dạy và học tập như máy chiếu, sách vở tham khảo, nhà trường và phụ huynh tạo điều kiện cho giáo viên và học sinh có các buổi ngoại khóa, tham quan học tập.
	7. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả
	Qua thực tiễn áp dụng sáng kiến, tôi nhận thấy việc sử dụng ngữ liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở nêu trên có hiệu quả vô cùng to lớn, tỷ lệ học sinh giỏi, khá tăng cao hơn trước khi áp dụng giải pháp, cụ thể là:
Khối
Tổng HS
8.0-10
6.5-7.9
5.0-6.4
3.5-4.9
0-3.4
TB trở lên
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
6
80
4
5
15
18.8
60
75
1
1.3
0
0
79
98.8
7
72
0
0
23
31.9
38
52.8
11
15.3
1
1.4
61
84.7
8
72
3
4.1
21
28.8
47
64.4
1
1.4
0
0
71
97.3
9
79
9
11.4
30
38
38
48.1
2
2.5
0
0
77
97.5
Tổng
303
16
5.3
89
29.3
183
60.2
15
5
1
0.7
288
94.7
(Kết quả trước khi áp dụng giải pháp)
Khối
Tổng HS
8.0-10
6.5-7.9
5.0-6.4
3.5-4.9
0-3.4
TB trở lên
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
6
78
6
7.69
34
43.59
31
39.74
6
7.69
1
1.28
71
91.03
7
81
8
9.88
34
41.98
37
45.68
2
2.47
0
0
79
97.53
8
71
13
18.31
31
43.66
26
36.62
1
1.41
0
0
70
98.59
9
73
12
16.44
32
43.84
27
36.99
2
2.74
0
0
71
97.26
Tổng
303
39
13
131
43.2
121
39.9
11
3.6
1
0.3
291
96.0
(Kết quả sau khi áp dụng giải pháp)
 	Sử dụng ngữ liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và rèn luyện thêm kiến thức, kỹ năng cho giáo viên; cũng như góp phần tạo hướng thú môn học, khắc sâu kiến thức, phát huy tính tự giác, độc lập và sáng tạo của học sinh. 
Sử dụng ngữ liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở là phương pháp quan trọng góp phần bổ sung làm phong phú thêm nội dung bài học, giúp cho học sinh học bài với niềm say mê, hứng thú, giúp các em yêu môn học hơn, không cảm thấy lịch sử là một môn học khô khan, khó học. 
Sử dụng ngữ liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở cũng góp phần phát triển tư duy liên hệ, liên tưởng ở học sinh. Tạo cho học sinh một thói quen trong tư duy, lập luận tức là khi xem xét một vấn đề phải đặt chúng trong một hệ quy chiếu, từ đó mời có thể nhận thức vấn đề một cách thấu đáo.
	Sử dụng ngữ liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở giúp cho giờ học sẽ trở nên sinh động hơn, vì không chỉ có giáo viên là người trình bày mà học sinh cũng tham gia vào quá trình tiếp nhận kiến thức, từ đó phát huy tính tích cực của học sinh. Giúp học sinh hứng thú học tập, từ đó khắc sâu được kiến thức đã học.
 	Thay vì tham nhồi nhét cho học sinh nhiều kiến thức lí thuyết đủ loại, dạy học tích hợp chú trọng tập dượt cho học sinh vận dụng các kiến thức kĩ năng học được vào các tình huống thực tế, có ích cho cuộc sống sau này làm công dân, làm người lao động, làm cha mẹ, có năng lực sống tự lập.
8. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần đầu, kể cả áp dụng thử
Việc sử dụng kinh nghiệm này vào các tiết dạy, kết quả đáng mừng là kích thích được sự tìm tòi học tập của các em học sinh, số học sinh có hứng thú học tập bộ môn tăng, chất lượng dạy học bộ môn cũng tăng. Tỉ lệ xếp loại môn Lịch sử cuối năm sau luôn cao hơn năm trước, tỉ lệ khá, giỏi ngày càng tăng, tỉ lệ yếu kém ngày càng giảm xuống.
Tài liệu văn học được vận dụng trong các tiết dạy lịch sử sẽ đạt được kết quả cao nhất của học sinh về các mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển, giúp học sinh hứng thú học tập, lĩnh hội kiến thức nhanh và vận dụng một cách sáng tạo vào thực tế. Giáo viên không chỉ đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn để học sinh có cơ hội tìm hiểu, chiếm lĩnh kiến thức mà còn phải biết vận dụng vốn kiến thức đã biết để hiểu kiến thức mới, có như vậy mới phát huy tính tích cực và chủ động của học sinh trong học tập.
	Sử dụng ngữ liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở giúp học sinh sẽ có một hệ thống kiến thức hoàn chỉnh, vận dụng được kiến thức của các môn học khác để giải quyết những vấn đề thực tiễn.
	10. Danh sách những người đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu
Số TT
Họ và tên
Ngày tháng năm sinh
Nơi công tác
Chức danh
Trình độ chuyên môn
Nội dung công việc hỗ trợ







Tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.
Hợp Tiến, ngày 8 tháng 5 năm 2020
Người nộp đơn
GROUP GIÁO VIÊN 4.0
NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ, CHO ĐIỂM XẾP LOẠI CỦA CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG KHOA HỌC TRƯỜNG THCS HỢP TIẾN
Điểm....Xếp loại..
HIỆU TRƯỞNG
NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ, CHO ĐIỂM XẾP LOẠI CỦA CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG KHOA HỌC HUYỆN
Điểm....Xếp loại..