Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng nhóm phương pháp phát triển khả năng nhận thức lịch sử của học sinh trong dạy học Lịch sử ở trường THCS

n ngoài châu Âu và có ảnh hưởng to lớn về sau. Vậy, để tìm hiều diễn biến, tính chất của cuộc cách mạng này chúng ta đi vào tìm hiểu bài: “Những cuộc cách mạng tư sản đầu tiên”.(tiết 2)
	b. Hình thức trao đổi, phân tích, khái quát hoá:
	- Hình thức này giúp học sinh tiếp thu kiến thức lịch sử mang tính lôgíc và hiểu được bản chất của sự kiện đó. Khi sử dụng hình thức này giáo viên giúp cho học sinh phân tích và đánh giá các sự kiện lịch sử. Câu hỏi mà giáo viên đưa ra trao đổi đàm thoại thường liên quan đến các sự kiện cơ bản, đòi hỏi học sinh phải vận dụng tổng hợp từ nhiều hiện tượng, sự kiện, để từ đó tìm ta bản chất của sự kiện.
	Ví dụ 1: Khi dạy bài: Phong trào kháng Pháp trong những năm cuối thế kỉ XIX ( Tiết 41- Lịch sử 8). Khi kết thúc phần cuộc khởi nghĩa Hương Khê giáo viên đưa ra câu hỏi sau: Tại sao nói cuộc khởi nghĩa Hương Khê là cuộc khởi nghĩa lớn nhất trong phong trào Cần vương? 
	Ví dụ 2: Khi dạy bài: Đảng cộng sản Việt Nam ra đời ( Tiết 22- Lịch sử lớp 9). Khi kết thúc bài giáo viên đưa ra câu hỏi sau: Tại sao nói Đảng cộng sản Việt Nam ra đời là bước ngoặt của cách mạng Việt Nam? 
	c. Hình thức trao đổi tìm tòi, phát hiện.
 	Giáo viên tổ chức các hoạt động nhận thức cho học sinh khi giải quyết các vấn đề phức tạp.
 	Trong hình thức này giúp cho học sinh huy động so sánh, đối chiếu các sự kiện lịch sử bằng suy đoán lôgíc và tự giải quyết các câu hỏi mà giáo viên đặt ra.
	- Hình thức này gồm có hệ thống các câu hỏi như giúp học sinh hiểu từng câu hỏi một có liên quan với nhau thành một vấn đề lơn, cơ bản.
	- Ví dụ: Khi dạy bài: Cuộc kháng chiến từ năm 1858- 1873 ( Tiết 36-37; Lịch sử 8) Giáo viên có thể đặt các câu hỏi.
	- Em có nhận xét gì về thái độ chống Pháp của triều đình nhà Nguyễn ?
	- Nhân dân Đà Nẵng và Gia Định đã kháng chiến chống Pháp như thế nào?
	- Vì sao quân đội triều đình đông nhưng lại thất bại nhanh chóng trước quân Pháp?
=> Đến đây học sinh có thể rút ra được vấn đề cơ bản đó là: Trách nhiệm của vua, tôi nhà Nguyễn trong việc để mất nước vào tay thực dân Pháp.
	d. Hình thức trao đổi ôn tập, củng cố:
	- Hình thức này thường được sử dụng trong các bài cuối chương cuối học kỳ để khái quát hoá những nội dung kiến thức đã học.
	- Hệ thống câu hỏi tập trung vào kiến thức của chương hay là cả một quá trình lịch sử.
	e. Hình thức trao đổi kiểm tra.
	- Hình thức này giáo viên xem xét nhận biết của học sinh trong quá trình học tập. Đây là hình thức được tiến hành thường xuyên khi kiểm tra bài cũ hoặc 
xen vào nội dung của bài mới qua đó nắm được khả năng diễn đạt phân tích khái quát thực hành của học sinh.
	- Với 5 hình thức trên phương pháp trao đổi, đàm thoại được thực hiện bằng cách giáo viên đưa ra câu hỏi sau đó gợi ý, dẫn dắt học sinh thực hiện. Nhưng phải tuân thủ nguyên tắc chung là câu hỏi đưa ra không được quá khó hoặc quá dễ và đáp ứng được yêu cầu sau:
	+ Câu hỏi phải rõ ràng ngắn gọn, nêu được vấn đề cơ bản để học sinh hiểu đúng và sâu sắc, học sinh phải có các thao tác tư duy.
	+ Câu hỏi phải mang tính chất bài học nhận thức, tạo cảm giác cho học sinh qua đó giúp học sinh đối chiếu giữa cái đã biết hoặc chưa biết để trả lời. ( Đây là loại câu hỏi phổ biến nhất)
	+ Câu hỏi phải mang tính vừa sức với học sinh.
 Câu hỏi tìm tòi phát hiện chỉ nên đặt ra cho học sinh khối 8, 9 khi mà nhận thức của các em đã được nâng lên. Tuy nhiên giáo viên không được để cho học sinh chủ quan, thoả mãn với câu trả lời của mình.
 4. Các câu hỏi thường dùng trong phương pháp trao đổi, đàm thoại.
	Để đảm bảo được 3 yêu cầu cơ bản trên đây giáo viên có thể xây dựng câu hỏi làm 5 loại sau:	
a. Câu hỏi nêu lên sự phát sinh, phát triển của những sự kiện, hiện tượng lịch sử điển hình.
 Loại câu hỏi này thường hỏi về nguyên nhân, diễn biến của cuộc khởi nghĩa, kháng chiến hoặc thái độ của một giai cấp nào đó.
	- Ví dụ: Nêu nguyên nhân bùng nổ của phong trào Cần vương?
b. Câu hỏi nêu lên bản chất, đặc trưng của các sự kiện lịch sử.
	- Ví dụ: Tại sao nói cuộc chiến tranh Nam- Bắc triều và Trịnh- Nguyễn là cuộc chiến tranh phong kiến phi nghĩa?
c. Câu hỏi nêu mối quan hệ nhân quả giữa các sự kiện lịch sử điển hình. 
 	- Ví dụ: Tại sao nói Cách mạng tháng Tám thành công là kết quả của sự tập dượt của cao trào cách mạng 1930-1931; 1936-939; 1939-1945? 
d. Câu hỏi về việc sử dụng kiến thức đã học để tìm hiểu về các kiến thức lịch sử mới. 
 	- Ví dụ: Sau khi đã tìm hiểu về cuộc cách mạng tư sản Hà Lan và Anh, khi học phần : Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ giáo viên đưa ra câu hỏi sau: Căn cứ vào đâu để khẳng định cuộc đấu tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ là cuộc cách mạng tư sản?
e. Câu hỏi mang tính chất bài tập nhận thức ( loại câu hỏi này thường giao cho sọc sinh về nhà làm bài tập)
- Ví dụ: Lập bảng thống kê diễn biến của các cuộc cách mạng tư sản đầu tiên?
	Tóm lại: Trong các loại câu hỏi trên tuỳ thuộc vào từng yêu cầu của bài học mà giáo viên đặt ra câu hỏi cho phù hợp ( Câu hỏi dùng trong phương pháp này chủ yếu xoay quanh vấn đề: Tại sao? Vì sao? Như thế nào?). Khi đặt câu hỏi giáo viên phải suy nghĩ kỹ, phải có sự chuẩn bị sẵn hệ thống câu hỏi trong bài soạn và phải có đáp án của câu hỏi đó, giáo viên phải hướng dẫn gợi ý để học sinh trả lời, có sự nhận xét đánh giá câu trả lời của các em và tiếp tục gọi em khác trả lời bổ sung để câu trả lời được hoàn chỉnh.
 	C. Quá trình thực nghiệm, hiệu quả.
Trong quá trình vận dụng trong dạy học ở 2 khối lớp 7A, 7B và lớp 8A, 8B trường THCS 2 thị trấn Yên Lập cho thấy:
	- Trong những giờ học khi vận dụng nhóm phương pháp phát triển khả năng nhận thức lịch sử của học sinh, đặc biệt là phương pháp trao đổi, đàm thoại khi dạy ở lớp 8A và 7B cho thấy các bài giảng đều tạo ra được hứng thú kích thích hoạt động tư duy độc lập của học sinh, hình thức thảo luận nhóm thu được kết quả cao. Trong đó, có nhiều học sinh ở mức học trung bình rất tích cực hoạt động tư duy làm cho giờ học sổi nổi hơn, học sinh chủ động tiếp nhận kiến thức.
	- Ngược lại, đối với lớp chưa vận dụng đúng mức nhóm phương pháp phát triển khả năng nhận thức lịch sử của học sinh, đặc biệt là phương pháp trao đổi, đàm thoại (Lớp 8B và 7A) cho thấy giờ học diễn ra trầm, giáo viên phải làm việc nhiều, học sinh thụ động trong hoạt động nhận thức. Những câu hỏi mà giáo viên đưa ra chỉ có rất ít học sinh trả lời được ( chủ yếu là học sinh khá, giỏi) hoặc diễn đạt chưa rõ ý, hoạt động tư duy chủ yếu diễn ra ở một nhóm học sinh khá, giỏi. Phần lớn học sinh trung bình và yếu kém lúng túng, bị động, chậm chạp trong hoạt động tư duy dẫn đến không hiểu bài hoặc hiểu bài chưa sâu.
 1. Hiệu quả:
Với việc áp dụng nhóm phương pháp phát triển khả năng nhận thức lịch sử của học sinh, đặc biệt là phương pháp trao đổi, đàm thoại trong dạy học lịch sử và qua thực tế giảng dạy, trải nghiệm chủ yếu ở 2 khối lớp 7, và 8 tại trường THCS 2 thị trấn Yên Lập bản thân nhận thấy các em đã có những tiến bộ rõ rệt, kiến thức vững chắc. Hiện nay, hoạt động học tập của các em đã đi vào nề nếp, với nhiều em từ lớp 6 ở mức trung bình, yếu nay đã vươn lên trung bình khá, số lượng học sinh khá giỏi tăng, học sinh yếu , kém giảm. cụ thể: 
Kết quả kiểm tra khảo sát chất lượng đầu năm học 2005-2006
Năm
Lớp
SS
Điểm 9,10
Điểm 7,8
Điểm 5,6
Điểm 3, 4
Điểm 0, 1, 2
2005
-
2006
7A
7B
30
33
2
3
6.7%
9.1%
8
8
26,7%
24.2%
14
13
46.6%
39.4%
4
6
13.3%
18.2%
2
3
6,7%
9.1%
Kết quả kiểm tra khảo sát cuối năm năm học 2005- 2006.
Năm
Lớp
SS
Điểm 9,10
Điểm 7,8
Điểm 5,6
Điểm 3, 4
Điểm 0, 1, 2
2005
-
2006
7A
7B
30
33
2
4
6.7%
12.1%
9
10
30%
30.3%
15
14
50%
42.4%
2
4
6.7%
12.1%
2
1
6.7%
3.1%
Kết quả khảo sát lớp 8A, 8B trường THCS 2 thị trấn Yên Lập năm học 2006 – 2007:
Năm 
Lớp
SS
Điểm 9,10
Điểm 7,8
Điểm 5, 6
Điểm 3,4
Điểm 0, 1, 2
Đầu năm
8A
8B
32
34
2
3
6.2%
8.8%
8
8
25%
23.5%
14
13
43.8%
38.2%
6
7
18.8%
20.5%
2
3
6.2%
8.8%
Cuối năm
8A
8B
32
34
2
5
6.2%
14.7%
8
11
25%
32.4%
15
15
46.9%
44.1%
7
3
21.8%
8.8%
1
0
3.1%
0
	
So với kết quả khảo sát những năm dạy chưa áp dụng nhóm phương pháp phát triển khả năng nhận thức lịch sử của học sinh trong dạy học lịch sử ở trườngTHCS. Kết quả đã tăng số học sinh khá giỏi giảm số học sinh yếu tăng. Số học trung bình trở lên tăng từ 82.7% ( đầu năm học 2005-2006) lên đến 91.2%.(cuối năm học 2006-2007)
	Kết quả khảo sát một số bài dạy thực nghiệm tại trường THCS 1 thị trấn Yên Lập
Năm 
Lớp
PP
SS
Điểm 9,10
Điểm 7,8
Điểm 5, 6
Điểm 3,4
Điểm 0, 1, 2
Đầu năm
7A
7B
Cũ
Mơi
34
35
1
4
2.9%
11.4%
8
14
23.5%
40%
16
15
47.1%
42.9%
8
2
23.5%
5.7%
1
0
2.9%
Cuối năm
8A
8B
Cũ
Mới
36
36
4
4
11.1%
11.1%
14
14
38.9%
38.9%
15
16
41.7%
44.4%
3
2
8.3%
5.6%
0
0

2. Nhận xét:
	Qua khảo sát điểm ở cùng một khoá lớp trong những học kỳ ta nhận thấy:
	- Lúc đầu mới làm quen phương pháp mới học sinh còn bỡ ngỡ nhưng sau một học kỳ chất lượng đã có biến đổi rõ rệt.
	- Sau 2 năm áp dụng phương pháp mới từ năm học mới 2005- 2006 đến 2006-2007 ở cùng một khối lớp bản thân tôi phụ trách với việc sử dụng sáng kiến kinh nghiệm này vào ngay đầu năm học kết quả học tập của học sinh đã tăng rõ rệt cụ thể như sau:
Năm học
Lớp
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
2005-2006
7B
4
12.1%
10
30.3%
14
42.4%
5
15.2%
2006-2007
8B
5
14.7%
11
32.4%
15
44.1%
3
8.8 %
So sánh tăng giảm giữa năm 2005-2006 và 2006-2007

Tăng 2.6%

Tăng 2.1%

Tăng 1.7%

Giảm 6.4%
Phần III: Kết thúc vấn đề.
Bài học kinh nghiệm
	Quá trình dạy học là quá trình đa dạng, phức tạp bao gồm các họat động của thầy và trò. Nhóm phương pháp phát triển khả năng nhận thức lịch sử của học sinh trong dạy học lịch sử là một bộ phận hợp lại của quá trình đó. Nó có mối quan hệ biện chứng với các nhân tố của quá trình dạy học. Việc vận dụng đúng các phương pháp dạy học chính là cách thức, con đường của thầy và trò ( Thầy tổ chức hướng dẫn, học sinh chủ động tích cực thực hiện ) để thực hiện tốt các nhiệm vụ của quá trình dạy học.
	Trong quá trình dạy học, mỗi giáo viên cần phải nhận thấy vai trò của mình trong công tác giáo dục, cần phấn đấu đổi mới phương pháp dạy học, không ngừng bồi dưỡng và tự bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực nghiệp vụ sư phạm. Đoàn kết, học hỏi kinh nghiệm giảng dạy lẫn nhau để đưa ra phương pháp giảng dạy phù hợp nhất với điều kiện nhà trường. Thực hiện nghiêm túc, đúng yêu cầu nhiệm vụ năm học, không ngừng tìm hiểu để nắm rõ hơn về phương pháp dạy học tiên tiến và vận dụng phù hợp, sáng tạo, tránh dập khuôn máy móc để có thể dẫn đến sai lầm, khắc phục khó khăn của các điều kiện khách quan để đem lại kết quả giảng dạy tốt nhất.
	Đề tài sáng kiến kinh nghiệm này được hình thành và xây dựng trên cơ sở đúc rút kinh nghiệm của tôi cùng tổ Khoa học xã hội trường THCS 2 thị trấn Yên Lập và với sự giúp đỡ của các đơn vị trường bạn, của nhóm sinh hoạt chuyên môn liên trường thuộc bộ môn lịch sử. Với thời gian ngắn và thử nghiệm ít, tạm thời có sự phù hợp với đặc điểm từng vùng nông thôn như và miền núi của huyện Yên Lập. Tôi sẽ cố gắng và hoàn thiện hơn trong những năm học tiếp theo để có thể áp dụng rộng rãi hơn trong huyện nhà.
Phần IV:
 Cách sử dụng sáng kiến
Để sử dụng sáng kiến hợp lý cần đảm bảo.
Căn cứ vào điều kiện nhà trường, nếu phù hợp thì áp dụng.
Khi sử dụng cần lưu ý:
+ Nắm rõ đối tượng học sinh để đặt ra chỉ tiêu phấn đấu cụ thể, phù hợp.
+ Đổi mới cách soạn giảng.
+ Trong dạy học cần phối hợp hài hoà các phương pháp gợi mở để tạo không khí học tập tốt.
+ Đối chiếu đánh giá theo các yêu cầu chung.
+ Thường xuyên bổ xung những phần còn thiếu chưa hợp lý để sáng kiến thêm hoàn thiện.
Phần V:
Kết luận và kiến nghị
1. Kết luận:
 Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng học tập của học sinh có ý nghĩa vô cùng to lớn trong thời kỳ công nghiệp hoá- hiện đại hóa đất nước hiện nay. Vì vậy, mỗi cán bộ giáo viên phải thực sự thấm nhuần định hướng đổi mới phương pháp dạy học của ngành, triển khai những kiến thức cơ bản trong quá trình đổi mới và cùng nhau thực hiện tốt. Mỗi cá nhân thầy giáo, cô giáo trong quá trình giảng dạy cần cố gắng không ngừng bồi dưỡng, tự bồi dưỡng học tập nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ để đáp ứng với yêu cầu đổi mới của xã hội.
	2. Đề xuất hướng pháp triển của sáng kiến.
 a. ý kiến đề xuât:
	Bước đầu thực hiện sáng kiến kinh nghiệm này đã khẳng định tính hợp lý tạm thời từ năm 2005-2006 và tiếp tục bổ sung, sửa chữa những phần chưa hợp lý và mở rộng sáng kiến sử dụng nhóm phương pháp phát triển khả năng nhận thức lịch sử của học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THCS.
 b. Kiến nghị:
	Việc đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng học tập lịch sử của học sinh ngoài việc sử dụng phương pháp dạy học mới cần phải có phương tiện phục vụ, giảng dạy. Đây là yếu tố quan trọng trong việc chuyển tải kiến thức. Hiện nay, một số trường chưa được trang bị phương tiện phục vụ giảng dạy theo hướng đổi mới (Máy chiếu..) rất mong được sự quan tâm của Phòng giáo dục, Sở giáo dục trong việc cấp thêm các phương tiện giảng dạy. Bên cạnh đó, để có thể hiểu sâu, rộng về phương pháp dạy học mới các giáo viên đều cần phải sưu tầm tham khảo những tư liệu để áp dụng trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học.
	Tiếp tục tổ chức tập huấn về chuyên môn theo phương pháp dạy học mới, theo sách giáo khoa mới, bố trí các buổi sinh hoạt chuyên môn liên trường cho giáo viên để nâng cao nghiệp vụ sư phạm.
	Trên đây là những kinh nghiệm mà tôi và một số đồng nghiệp đã đút rút ra được trong thực tiễn quá trình giảng dạy. Mặc dù thời gian thực nghiệm chưa được nhiều, phạm vi còn hẹp trong nhà trường, hiệu quả chưa được cao nhưng nó cũng có những tác dụng nhất định đối với phần lớn học sinh.
	Kính mong được sự xem xét, đánh giá của các đồng nghiệp.
Yên Lập, ngày 20 tháng 01 năm 2008
Người thực hiện
 GV: Trần Trung Dũng
Tư liệu tham khảo
- Tâm lý học đại cương
- Phương pháp dạy học lịch sử ở trường THCS.
- Sách giáo khoa , sách giáo viên 6, 7 ,8, 9.
- Báo giáo dục thời đại.
- Tư liệu lịch sử.
- Một số sáng kiến kinh nghiệm của bạn bè đồng nghiệp
Kết quả đánh giá của hội đồng sư phạm nhà trường
A. Đánh giá của tổ:
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.
B. Đánh giá của BGH.
.
C. Kết luận phòng giáo dục.
..