Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm

 có liên quan tới hoạt động như: Giấy khổ to, băng dính, bút dạ, tranh ảnh, phiếu bài tập...
* Thứ 2: Thực hiện kế hoạch bài dạy.
 - Giáo viên thiết kế và tạo môi trường cho phương pháp dạy học lich sử thảo luận nhóm tích cực, trong đó giáo viên là tổ chức, hướng dẫn các hoạt động gợi mở, không khí và hỗ trợ việc học của học sinh bằng kinh nghiêm giáo dục của mình.
 - Quản lý giám sát và giúp đỡ hoạt động nhóm:
+ Khi học sinh hoạt động nhóm, giáo viên quan sát, theo dõi kịp thời và giúp đỡ các nhóm giải quyết vấn đề, trực tiếp giải đáp khi có thắc mắc của nhóm.
 + Phát hiện nhóm hoạt động chưa có hiệu quả để kịp thời uốn nắn và điều chỉnh
 + Động viên khuyến khích và kịp thời khen ngợi, nhằm tạo không khí phấn khởi, giúp học sinh tự tin và học tập.
 + Xây dựng mối quan hệ thân thiện, hợp tác thầy trò.
- Giáo viên phải nhanh nhạy tiếp nhận ý kiến phản hồi của học sinh, thông qua đó giáo viên có thể đánh giá kết quả học tập của các em và kịp thời uốn nắn, bổ sung kiến thức.
 - Giáo viên tổng kết, rút kinh nghiệm hoạt động nhóm.
II. Các biện pháp để tổ chức thực hiện.
 Để phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm ngày càng được giáo viên sử dụng nhiều và đạt hiệu quả cao trong giảng dạy. Ta có thể thực hiện đối với các kiểu bài sau:
_ Sử dụngphương pháp dạy học thảo luận nhóm đối với kiểu bài cung cấp kiến thức mới.
- Sử dụng phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm đối với kiểu bài “ Làm bài tập lịch sử”.
- Sử dụng phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm đối với kiểu bài sử dụng tranh ảnh, lược đồ.
- Sử dụng phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm đối với kiểu bài ôn tập.
 Sau đây là một số ví dụ cụ thể minh hoạ trong giảng dạy lịch sử ở trường THCS:
 1. Sử dụng phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm với kiểu bài cung cấp kiến thức mới.
Lớp 6: Bài 6: Văn hoá cổ đại
 Sau khi đã học xong bài giáo viên cho học sinh thảo luận cặp đôi( 2 em ). Lệnh của giáo viên là: 2 em ngồi cạnh nhau thảo luận nhóm theo câu hỏi: “ Em có nhận xét gì về những thành tựu văn hoá thời cổ đại”. Trong vòng 2 phút.
 Học sinh thảo luận trả lời: Thời cổ đại đã để lại cho chúng ta một di sản văn hoá đồ sộ, quý giá, đa dạng, phong phú chứng tỏ năng lực vĩ đại của trí tuệ loài người, đó là cơ sở cho sự phát triển của nền văn minh nhân loại sau này.
Lớp 7: Bài 24. Phong trào Tây Sơn 
 Phần III: “ Tây Sơn lật đổ chính quyền họ Trịnh đặt nền tảng thống nhất đất nước” 
 Sau khi thông báo những thông tin cơ bản, giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm( Theo bàn ) để tìm ra nguyên nhân Tây Sơn lật đổ chính quyền Nguyễn – Trịnh – Lê và điền vào phiếu bài tập những nguyên nhân đúng.
 Học sinh điền vào phiếu bài tập:
- Do sự tham gia hưởng ứng của các tầng lớp nhân dân Đàng Trong, Đàng Ngoài.
- Do sự chỉ huy tài giỏi của anh em Tây Sơn, đặc biệt là Nguyễn Huệ.
- Do quân Tây Sơn mạnh.
- Vì chính quyền Nguyễn – Trịnh – Lê suy yếu.
 Thông qua hoạt động thảo luận nhóm như vậy, học sinh nắm vững, nhớ sâu kiến thức nguyên nhân Tây Sơn lật đổ chính quyền Nguyễn – Trịnh – Lê.
2) Sử dụng phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm khi dạy bài lịch sử có trong ảnh, lược đồ. 
Lớp 6 : Bài 12: Nhà nước Văn Lang
 Phần III: Nhà nước Văn Lang được tổ chức như thế nào?
 Giáo viên cho học sinh đọc nội dung sách giáo khoa, quan sát lược đồ về tổ chức bộ máy nhà nước dưới thời Vua Hùng.
Hùng Vương
Lạc hầu- Lạc tướng
( Trung ương)

Lạc tướng
( Bộ)

Lạc tướng
( Bộ)

Bồ chính
( Chiềng, chạ)

Bộ chính
( Chiềng, chạ)

Bồ chính
( Chiềng, chạ)

- Giáo viên cho học sinh thảo luận cặp đôi( 2 em một) trong 2 phút 
- Câu hỏi: Em có nhận xét gì về tổ chức của nhà nước đầu tiên này?
- Thông qua thời gian 2 phút thảo luận, học sinh nhận thấy tổ chức của nhà nước Văn Lang tuy còn đơn giản nhưng đã là tổ chức chính quyền cai quản cả nước từ trung ương đến địa phương. 
Lớp 7: Bài 15: Sự phát triển kinh tế và văn hoá thời Trần 
 Phần I: Nền kinh tế sau chiến tranh
 Khi dạy đến phần thủ công nghiệp, giáo viên phôtô hình 35,36 sách giáo khoa- bát men ngọc thời Trần với hình 23 – bài 12 bát men ngọc thời Lý treo trên bảng cho học sinh quan sát và thảo luận theo bàn
 Câu hỏi: Quan sát bát ngọc thời Lý và thời Trần em có nhận xét gì về kĩ thuật làm đồ gốm thời Trần?
 Học sinh thảo luận theo bàn – Cử đại diện trình bày: Qua đối chiếu hình 35,36 với hình 23 ta thấy trình độ, kĩ thuật thời Trần phát triển, tinh xảo, đường nét hoa văn rõ và đẹp hơn
 Với hình thức thảo luận nhóm theo bàn, học sinh được so sánh đối chiếu về thành tưụ thủ công nghiệp nước ta dưới triều Lý – Trần để các em phát hiện và thấy càng ngày trình độ, tay nghề của các thợ thủ công nước ta ngày càng phát triển, chuyên môn hoá cao.
Lớp 9: Bài 27: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược kết thúc
 ( 1953 -1954) 
 Khi dạy đến mục 2: Chiến dich lịch sử Điện Biên Phủ của phần II Cuộc tiến công chiến lược Đông –Xuân 1953- 1954 và chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ.
 Sau khi cho học sinh cả lớp tìm hiểu xong phần:
 a.Cứ điểm Điện Biên Phủ.
 b. Chủ trương của ta.
Thì đến phần c. Diễn biến.
 Giáo viên chia lớp thành 3 nhóm ( Hoặc 3 dãy) nhiệm vụ của mỗi nhóm là dựa vào lược đồ “Chiến dịch Điên Biên Phủ” và nội dung sách giáo khoa để tường thuật diễn biến chiến dịch Điện Biên Phủ cụ thể như sau:
 Nhóm1: Tường thuật diễn biến đợt 1.
 Nhóm 2: Tường thuật diễn biến đợt 2.
 Nhóm3: Tường thuật diễn biến đợt3.
 Học sinh trong nhóm thảo luận và cử đại diện trình bày diễn biến, học sinh khác có thể bổ sung 
 Cuối cùng giáo viên nhận xét, bổ sung và hoàn thiện nội dung tường thuật diễn biến chiến dịch Điện Biên Phủ cụ thể: 
 - Đợt 1: ( Từ 13 đến 17 tháng 3 năm 1954): Quân ta đánh phân khu Bắc, căn cứ Him Lam, đồi Độc Lập, Bản Kéo và giành thắng lợi.
 - Đợt 2: ( Từ 30 tháng 3 đến26 tháng 4 năm 1954) Quân ta tiêu diệt các căn cứ còn lại ở phía đông phân khu trung tâm đồi A1, C1, D1,....cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt
 - Đợt 3: ( Từ 1 đến 7- 5 - 1954) Quân ta tiêu diệt các căn cứ còn lại ở phân khu Trung tâm và phân khu Nam.
 Qua hoạt động này học sinh được thảo luận, được trình bày về diễn biến chiến dịch các em được rèn luyên các kỹ năng quan sát, mô tả và sẽ nhớ diễn biến.
3) Dạy kiểu bài ôn tập
 Lớp 7: Bài 21: Tiết 44 Ôn tập chương V 
 Sau khi học xong mục 2: Pháp luật. Giáo viên cho học sinh kể lại tên tất cả các bộ luật đã được học từ thời Lý đến thời Lê Sơ. ( Luật hình thư, Quốc triều hình luật,và luật Hồng Đức). 
 Giáo viên chia cả lớp thành 2 nhóm lớn ( theo 2 dãy) Nhiệm vụ của mỗi nhóm là căn cứ vào nội dung của các bộ luật đã học, em hãy cho biết điểm giống nhau và khác nhau giữa pháp luật thời Lê với pháp luật thơi Lý – Trần? Cụ thể:
 - Nhóm1: Tìm điểm giống nhau .
 - Nhóm2: Tìm điểm khác nhau 
- Giáo viên cho học sinh thảo luận trong 3 phút – cử đại diên trình bày – Học sinh khác bổ sung.
- Cuối cùng giáo viên chốt lại kiến thức.
- Điểm giống nhau: + Bảo vệ quyền lợi của vua,triều đình, giai cấp thống trị.
 + Khuyến khích phát triển sản xuất, bảo vệ quyền tư hữu tài sản...
 - Điểm khác nhau: Pháp luật thời Lê Sơ đã tiến bộ: Bảo vệ quyền lợi của phụ nữ, đề cập vấn đề bình đẳng nam- nữ ( con gái được thừa hưởng gia tài như con trai)
 Với hình thức này học sinh được so sánh, đối chiếu về điểm giống và khác kiến thức về luật pháp từ thời Lý đến thời Lê Sơ
Lớp 8: Bài 23: Tổng kết lịch sử thế giới hiện đại (phần từ 1917 đến 1945).
 Khi dạy phần II: Những nội dung chủ yếu của lịch sử thế giới hiên đại.
- Giáo viên chia cả lớp thành 4 nhóm, thảo luận với câu hỏi: Từ những sự kiện chính đã nêu ở mục I, em hãy cho biết lich sử thế giới ( 1917 – 1945) bao gồm những nội dung chính nào ?
 Trong thời gian 4 phút học sinh thảo luận, cử đại diện trình bày- học sinh bổ sung, nhận xét.
- Giáo viên chuẩn bị nội dung của lịch sử thế giới hiên đại vào bảng phụ (Giấy khổ to hoặc giấy trong dùng máy chiếu) sau khi thống nhất giáo viên treo bảng đã ghi 5 nội dung chủ yếu của lịch sử thế giới hiện đại cho học sinh đọc lại lần nữa để khắc sâu ghi nhớ. Sử dụng phương pháp dạy học này giáo viên tận dụng được thời gian học sinh chủ động tích cực được hệ thống kiến thức từ 1917 – 1945.
 4) Dạy kiểu bài: Làm bài tập lịch sử.
 Bên cạnh làm việc cá nhân đối với kiểu bài này phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm được sử dụng nhiều và phát huy tác dụng nếu giáo viên khéo léo áp dụng hợp lý.
Lớp 7: Tiết 34: Làm bài tập lịch sử.
 Giáo viên có thể sử dụng bài tập sau đây để củng cố kiến thức về thành tựu văn hoá thời Lý – Trần. 
 Giáo viên chia cả lớp thành 2 nhóm lớn ( 2 dãy của lớp ) cho các nhóm thảo luận trong thời gian 3 phút. Với yêu cầu: Phân biệt thành tựu văn hoá thời Lý – Trần?
 Bài tập: Đây là tên những thành tựu văn hoá thời Lý – Trần ( Tháp Phổ Minh, Văn Miếu, thành Tây Đô, tháp Báo Thiên, chùa Một Cột, tượng phật A-di-đà, tháp Chương Sơn, chùa Tây Phương, chùa Thiên Mụ...). Em hãy xác định cụ thể thành tựu văn hoá thời Lý – Trần?
 - Sau thời gian thảo luận giáo viên cho học sinh lên bảng làm bài tập tiếp sức trong thời gian 3phút, các nhóm cử đại diện một em lên một lần –một em chỉ viết một thành tựu,...Nếu nhóm nào hết thời gian làm chưa xong sẽ thua. Nhóm thắng là nhóm làm đúng, đủ vừa thời gian cho phép: 
 - Giáo viên kết luận: + Thành tựu văn hoá thời Lý: Văn Miếu, tháp Báo Thiên, chùa Một Cột, tháp Chương Sơn, tượng phật A-di-đà.
 + Thành tựu văn hoá thời Trần: Tháp Phổ Minh, thành Tây Đô.
 - Giáo viên lưu ý các em: Chùa Tây Phương và chùa Thiên Mụ là thành tựu văn hoá nhà Nguyễn sau này mới học. Dạng bài tập này sử dụng câu hỏi thảo luận nhóm sẽ lôi cuốn học sinh tham gia một cách tích cực nhất, có hiệu quả nhất, giờ học trở nên sôi nổi. Với hình thức này học sinh được thảo luận, được lên bảng, được rèn luyện tác phong phải nhanh chóng, khẩn trương, luyện viết.
 Sử 8: Tiết 44 Làm bài tập lịch sử
 Đối với tiết này giáo viên sử dụng nhiều dạng bài tập khác nhau để củng cố kiến thức. Sau đây là một dạng bài tập trong tiết này về nội dung: Các sự kiện lịch sử Việt Nam.
 Giáo viên chia cả lớp thành 4 nhóm ( Cử tổ trưởng, thư ký.... ) Phát phiếu bài tập cho các nhóm, yêu cầu các em thảo luận và hoàn thành bài tập trong phiếu với thời gian 3phút
 Bài tập: Hoàn chỉnh bảng thống kê sau:
TT
Thời gian
Sự kiện
1
5- 6- 1856

2

Quân Pháp chiếm 3 tỉnh miền Tây
3
15- 3- 1874

4

Chiến thắng Cầu Giấy lần 2
5
25 – 8- 1883

6

Hiệp ước Pa- tơ- nốt

 Học sinh thảo luận, hoàn chỉnh bài tập vào phiếu. Hết giờ giáo viên thu phiếu bài tâp, cho đại diện một nhóm lên bảng làm, các nhóm khác bổ sung, góp ý.
 - Giáo viên: Nhận xét, chốt kiến thức đúng, cho điểm.
 Với phương pháp thảo luận ở dạy bài tập này học sinh được thảo luận về thời gian và nội dung của sự kiện.
 Sau khi hoàn thành bài tập các em sẽ khái quát và nhớ về các mốc thời gian mà triều đình nhà Nguyễn kí hiệp ước với Pháp, khi thực dân Pháp xâm lược nước ta. 
C. Kết luận
I. Kết quả đạt được.
 Với phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm – Một trong những hình thức thực hiện tốt nhất việc dạy học lịch sử phát huy tính tích cực và tương tác của học sinh. Với phương pháp này học sinh được thảo luận và hợp tác với nhau, được trao đổi, chia sẻ và có cơ hội được sử dụng phương pháp, kiến thức và các kĩ năng mà các em đẫ được lĩnh hội và rèn luyện. Bằng phương pháp này học sinh được hấp dẫn, lôi cuốn vào các hoạt động học tập, thu lượm kiến thức bằng chính khả năng của mình với sự giúp đỡ hướng dẫn sư phạm của giáo viên. Thông qua phương pháp dạy học này học sinh càng yêu thích bộ môn lịch sử và thêm yêu hơn lịch sử dân tộc mình.
 Sau đây là kết quả khảo sát ban đầu khối 9 năm học 2007 – 2008 ở Bài 27: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược ( 1953 – 1954) khi chưa tiến hành thực hiện phương pháp 
Khối
Số HS 

Giỏi

Khá

Trung bình

Yếu

Kém
TB Trở lên
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
 %
9
71
4
5,6
11
15,5
35
49,3
18
25,4
3
4,2
50
70,4

 Qua bảng thống kê trên, chúng ta thấy kết quả của giờ dạy chưa cao, đặc biệt là tỉ lệ học sinh hiểu bài với điểm khá, giả còn thấp, tỉ lệ học sinh yếu, kém còn cao. 
 Rút kinh nghiệm trên trong năm học 2008 – 2009 ở học kỳ II tôi đã áp dụng phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm ở bài trên, kết quả khảo sát chất lượng cho thấy:
Khối
Số HS

Giỏi

Khá

Trung bình

Yếu

Kém
TB
Trở lên
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
9
62
6
9,7
22
35,5
28
45,1
6
9,7
0
0
56
92.3
 
 Với kết quả thu được từ kiểm tra khảo sát cho thấy:
- Số lượng học sinh hiểu bài, tiếp thu và nắm vững kiến thức bài học chắc, sâu sắc, biết trình bày, miêu tả, tường thuật diễn biến chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ với điểm khá, giỏi cao.
- Số lượng học sinh đạt điểm trung bình tỉ lệ cao
- Số lượng học sinh đạt điểm yếu thấp, điểm kém không có .
 Như vậy, với dạy học lịch sử sử dụng phương pháp thảo luận nhóm có thể áp dụng đối với từng bài, từng tiết, từng chương đã đem lại kết quả cao hơn hẳn so với chỉ sử dụng những phương pháp dạy học lịch sử truyền thống trong bộ môn lịch sử trước kia.
2) Bài học kinh nghiệm: 
 Qua các đợt chuyên đề, bồi dưỡng thường xuyên và từ quá trình dạy học lịch sử ở trường THCS Hải Yến, bản thân tôi đã mạnh dạn tìm và áp dụng phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm linh hoạt phù hợp với yêu cầu của từng kiểu bài, kiểu tiết để chất lượng giờ học,tiết học đạt chất lượng, hiệu quả cao, qua việc kiểm tra khảo sát đối với tiết dạy lịch sử ở lớp 9 tôi đã rút ra bài học kinh nghiệm là :
 1. Trong quá trình dạy học lịch sử , giáo viên phải nắm chắc, vững các phương pháp dạy học lịch sử, đặc biệt là vai trò ý nghĩa của phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm – một trong những hình thức thực hiện tốt nhất việc dạy học lịch sử phát huy tính tích cực và tương tác của học sinh.
 2 . Vận dung phương pháp dạy học lịch sử thảo luận nhóm phù hợp linh hoạt với từng kiểu bài, tránh trường hợp đối phó, hình thức qua loa mà phản tác dụng giáo dục.
 3. Cách thực hiện: Sử dụng phương pháp trên khi dạy các kiểu bài sau:
 - Cung cấp kiến thức mới .
 - Sử dụng tranh ảnh, lược đồ.
 - Ôn tập.
 - Làm bài tập lịch sử .
 4 . Giáo viên phải tâm huyết, nhiệt tình, phải có óc sáng tạo đầu tư cho giờ dạy cả về thời gian, kinh tế ( bút , giấy khổ to , giấy trong ... ).
Tóm lại: Xã hội ngày càng phát triển yêu cầu giáo giục ngày càng cao, con người luôn luôn vươn lên tìm tòi, chiếm lĩnh đỉnh cao tri thức của nhân loại. Để đáp ứng được nhu cầu đòi hỏi ngày càng cao của công cuộc phát triển đất nước , đáp ứng được nhu cầu của người học, người giáo viên phải tích cực không ngừng trau dồi năng lực sư phạm, năng lực chuyên môn qua các lớp chuyên đề, bồi dưỡng, qua ban bè, đồng nghiệp... Thực hiện phương pháp giảng dạy mới mà đặc biệt là phải tâm huyết với nghề hết lòng vì đàn em thân yêu, vì sự nghiệp nước nhà. Thực hiện tốt nhiệm vụ yêu cầu, mục tiêu, nội dung của bộ môn lịch sử nói riêng, của giáo dục THCS nói chung . 
 Trên đây là một số kinh nghiệm của bản thân tôi rút ra trong quá trình giảng dạy thực tế, một số kiểu bài cũng như một số tiết từ lớp 6 đến lớp 9 . Rất mong được sự góp ý chân thành của các đồng nghiệp để sáng kiến này được thực thi có hiệu quả cao hơn .