Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng phương pháp sân khấu hóa trong dạy học Lịch sử lớp 10 - Bài 16 và bài 19 ở Trường THPT Nguyễn Tất Thành, Huyện ĐắkrLấp

à ra. Ta phải chém ngươi để trừ cái họa nhục gia môn về sau.
Dẫn truyện: Trần Hưng đạo rút gươm toan chém thì Hưng Vũ vương đứng ra can ngăn, xin cha tha cho. Quốc Tuấn giận dữ quay sang Hưng Vũ vương
Trần Quốc Tuấn: Khi ta chết, hãy đậy nắp quan tài rồi mới cho Quốc Tảng vào viếng.
Dẫn truyện: Quốc Tuấn bỏ đi trong sự kính phục của biết bao người đứng đó. Đức độ và tài năng của ông đã làm cho người đời phải cảm phục. Bỏ qua mối thù nhà, ông đã cống hiến hết sức mình cho đất nước, đưa đất nước vượt qua cơn binh đao, giành lại độc lập. Sau này khi ông mất, đền thờ của ông được xây dựng ở nhiều nơi như một sự biết ơn của nhân dân.
* Hội nghị Bình Than
Kịch bản này được sử dụng trong bài 19 Lịch sử 10, phần II (Các cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông - Nguyên ở thế kỉ XIII). Nên để kịch bản này trong phần chuẩn bị của vua tôi nhà Trần cho cuộc kháng chiến chống Mông – Nguyên lần 2, trước hội nghị Diên Hồng.
Dẫn truyện: Thất bại trong cuộc xâm lược Đại Việt lần thứ nhất 1258, Hốt Tất Liệt luôn tìm cách sách nhiễu nhà Trần, ôm mối hận trong lòng và chờ cơ hội phục thù. Đầu năm 1280, sau khi chiếm xong Nam Tống, Khubilai ra lệnh chiêu dụ các nước “ngoài biển” đặc biệt là Chiêm Thành. Nhân lúc đó chúng tiến đánh luôn cả Đại Việt. Cuộc kháng chiến của nhân dân Champa đã góp phần trì hoãn cuộc chiến tranh xâm lược Đại Việt. Để chuẩn bị cuộc chiến đang đến gần, vua tôi nhà Trần đã tích cực cho quân sĩ luyện tập ngày đêm. Ngòi lửa chiến tranh sắp bùng nổ. Tháng 11 năm 1282, vua Trần ra Bình Than đến Trần Xá loan mở hội nghị các vương hầu quan lại để bàn kế đánh giặc. Hội nghị diễn ra tại bến Bình Than, là cửa sông lớn, nơi sông Đuống đổ ra sông Lục Đầu, gần Thái ấp Vạn Kiếp của Trần Hưng Đạo, là địa điểm quân sự hiểm yếu của cả nước. Đây là hội nghị quân sự cấp cao của quốc gia, do Thái Thượng Hoàng Thánh Tông và vua Trần Nhân Tông chủ trì.
Thái Thượng Hoàng: Như các khanh đã biết, giặc phương Bắc nhiều lần lăm le xâm chiếm bờ cõi nước ta. Thất bại lần trước đã khiến chúng vô cùng căm phẫn. Vua của chúng lần này quyết tâm chiếm cho bằng được nước ta. Vì thế chúng đã huy động một lực lượng viễn chinh hết sức hùng hậu do Thoát Hoan cầm đầu tiến đánh nước ta.
Vua: Chính do đó, hôm nay ta triệu tập các khanh tại đây để bàn kế sách đối phó với giặc. Ta đã mời các vương hầu võ tướng, đồng thời tha tội cho Nhân Huệ Vương Trần Khánh Dư về để nêu ý kiến. Ta biết Nhân Huệ Vương là người hiền tài, lại giỏi mưu lược, trung nghĩa, không thể vì một tội nhỏ mà không dùng. Vả lại đất nước đang lâm nguy, cái ta cần là những người hiếu nghĩa, sẵn sàng hi sinh vì đại cuộc. Các khanh nghĩ có đúng không?
Tất cả: Thánh Thượng anh minh!
Trần Khánh Dư: Đội ơn bệ hạ! Thần xin hết lòng vì tôn miếu xã tắc, có chết cũng không từ nan.
Vua: Được lắm! Các khanh hãy cho trẫm ý kiến, chúng ta nên làm gì trước thế giặc mạnh như thế này?
Quan văn: Bẩm thánh thượng, theo thần thì quân Nguyên lần này đang dốc sức đánh Champa mà nước ta là đường mà chúng phải đi qua để tiện bề thuận lợi công việc. Vậy mục đích của họ chắc chỉ là mượn đường thôi ạ! Vậy thì sao chúng ta không nhân lúc này viết thư cho chủ của họ nói lên ý của ta muốn cho họ mượn đường đi đánh Champa. Thể nào họ cũng chấp nhận và cảm tạ nước ta thôi.
Trần Hưng Đạo: Không thể nói thế được. Chẳng lẽ ông không thấy âm mưu của bọn giặc hay sao? Chúng đánh Champa chỉ là cái cớ để thực hiện dã tâm đã bị bỏ lỡ từ trước. Bây giờ họ đã chiếm được đất nước hùng mạnh bên cạnh ta, thế và lực ngày càng lớn. Mối hận xưa kia há gì họ đã quên. Cho chúng mượn đường đi khác nào tự tay dâng nước mình cho chúng. Chẳng có thời nào mà giặc phương Bắc lại xem nước ta là bạn cả, chúng chỉ tìm cơ hội mà nuốt chửng nước ta thôi.
Quan văn: Nhưng ông cũng phải xem lại. Nạn binh đao bao đời làm nhân dân ta điêu đứng. Sao ta không học theo cách ngoại giao thời trước: đem vàng bạc, ngọc ngà cống nạp cho chúng để được yên thân, mà lại còn được nước lớn che chở. Không lo sau này bị nước nào lâm le xâm chiếm.
Trần Hưng Đạo: Không thể làm thế! Đó là cách cuối cùng khi ta đã không còn gì. Đằng này ta còn dân, còn nước, dân ta còn một lòng nồng nàn yêu nước.
Thế thì tại sao ta lại phải chịu cúi đầu? Chúng ta đến đây là để cùng nhau hợp sức đánh giặc chứ không phải là bàn hòa. Ông không thể nói những lời dư thừa như thế được. Phải đánh đến cùng.
Trần Khánh Dư: Đúng! Chúng ta dù thể nào cũng phải đánh! Cứ như trận đánh lần trước mà nhìn, nước ta đâu thua kém họ. Xin bệ hạ có chủ ý!
Vua: Đánh là việc sớm muộn thôi và khả năng diễn ra một trận đánh lớn là tất yếu. Trẫm triệu các khanh về đây để bàn về việc xây dựng kế hoạch chiến đấu. Chúng ta phải thống nhất ý chí và hành động trước khi bước vào cuộc chiến đấu không thể tránh khỏi này.
Tất cả: Tuân lệnh!
Dẫn truyện: Muôn người đồng lòng cùng nhau sát cánh đánh giặc.
Vua: Nay ta xá tội cho Trần Khánh Dư, giao làm Phó tướng cầm quân giữ miền Đông Bắc của đất nước. Phong cho Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn làm Quốc Công Tiết Chế, thống lĩnh thiên hạ chư quân. Chiêu Minh Vương Trần Quang Khải làm Thượng tướng Thái sư giúp đỡ Trần Quốc Tuấn. Ta mong các khanh hãy cùng nhau chung sức làm thật tốt nhiệm vụ lần này. Nhất định chúng ta sẽ thắng!.
Tất cả: Bệ hạ vạn tuế! Vạn tuế!
Dẫn truyện: Có thể nói hội nghị Bình Than là một hội nghị quân sự dân chủ đã đưa cả nước vào tình thế sẵn sàng chiến đấu. Cũng trong lúc hội nghị đang diễn ra, Trần Quốc Toản vì mới mười sáu tuổi nên không được tham gia, lòng yêu nước cùng với quyết tâm đánh giặc đã khiến cậu bóp nát quả cam trong tay lúc nào không biết. Hình ảnh ấy chính là hình ảnh chung của một dân tộc anh hùng, không bao giờ chịu khuất phục. Lòng dân đã quyết, quyết sách chiến lược đã được ban hành, chỉ còn chờ ngày sống chết cùng kẻ thù.
Khả năng áp dụng của đề tài
Đề tài sử dụng sân khấu hóa trong dạy học lịch sử có khả năng áp dụng trong nhiều bài ở các khối lớp. Chẳng hạn như trong bài “Sự xuất hiện loài người và đời sống bầy người nguyên thủy”, bài 1 sách giáo khoa Lịch sử lớp 10, chúng ta có thể
dựng lên cảnh sinh hoạt, cuộc sống của bầy người nguyên thủy như: chế tạo và sử dụng công cụ lao động để kiếm thước ăn; cảnh tìm, sử dụng và tạo ra lửaTrong bài 8 “Sự hình thành và phát triển các vương quốc chính ở Đông Nam Á”, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh diễn cuộc chinh chiến của người Giécman vào đế quốc Rô Ma. Bài 23 “Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước và bảo vệ Tổ quốc cuối thế kỉ XVIII”, giáo viên cũng có thể hướng dẫn học sinh dựng lại trận thủy chiến Rạch Gầm – Xoài Mút hay trận đại phá quân Thanh năm 1789Trong chương trình sách giáo khoa Lịch sử lớp 11 có nhiều bài giáo viên sử dụng phương pháp sân khấu hóa như Trung Quốc với phong trào Nghĩa hòa đoàn, cách mạng Tân Hợi; bài Chiến tranh thế giới thứ hai với nội dung Hội nghị Muy ních,Trong chương trình Lịch sử lớp 12, Bài 1: Hội nghị Ianta, Hội nghị thành lập Liên Hợp quốc; Bài 4 “Các nước Đông Nam Á”: Hội nghị Bali; Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, bài 13Hầu hết các bài Lịch sử trong chương trình phổ thông, giáo viên cũng có thể sử dụng phương pháp sân khấu hóa để học sinh tự dựng lại bức tranh quá khứ một cách chân thật nhất dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Tuy nhiên phương pháp sân khấu hóa cũng bộc lộ một số hạn chế mà không phải học sinh nào, lớp nào, trường nào cũng có thể tiến hành được, Bởi thời lượng một tiết dạy 45 phút nhưng học sinh phải diễn một kịch bản tối thiểu cũng phải hết 25 phút thì không còn thời gian để rút ra nội dung kiến thức cơ bản của chương trình sách giáo khoa mà Bộ Giáo dục và Đào tạo yêu cầu. Thời gian giáo viên kiểm tra bài cũ, thời gian các em chuẩn bị từ đạo cụ đến trang phục, thời gian các em di chuyển địa điểm để biểu diễn
Để tổ chức một chương trình sân khấu hóa cần thiết phải có trang phục hóa trang nhân vật và các vật dụng hỗ trợ khác nên kinh phí không nhỏ.
Sân khấu hóa khó có thể tổ chức trong một tiết học tại một phòng học bình thường ở giờ học chính khóa. Một mặt vì phòng học không đủ rộng để biểu diễn, mặt khác sẽ ảnh hưởng đến việc học của các phòng bên cạnh. Số lượng học sinh tham gia diễn không ít, trong khi đó việc chuẩn bị cho một hoạt động sân khấu tốn
nhiều thời gian, công sức chuẩn bị về nội dung, tập luyện vai diễnnên ít nhiều ảnh hưởng đến thời gian học tập các môn học khác của học sinh. Trong khi đó các em phải học nhiều môn và tham gia các hoạt động sinh hoạt khác nên một bộ phận phụ huynh học sinh không tích cực, tạo điều kiện cho con em mình tham gia.
Trước những thực trạng trên, tôi nhận thấy rằng, việc tổ chức hoạt động sân khấu hóa lịch sử theo hướng sau sẽ được kết quả và hài hòa hơn:
Giáo viên lựa chọn trong chương trình, bài nào quan trọng, phần nào kiến thức trọng tâm, ảnh hưởng đến giai đoạn lịch sử khác, kịch bản nào hay, hấp dẫn thì cho học sinh tái hiện. Tại Trung tâm phòng học không đủ điều kiện để tái hiện một kịch bản sân khấu nên giáo viên có thể di chuyển học sinh xuống phòng bộ môn, hội trường.
Trong từng học kì hoặc năm học, tổ chuyên môn có thể xây dựng kế hoạch và tổ chức một đến hai chương trình lớn “Hội diễn sân khấu kịch Lịch sử” theo từng chủ đề, từng khối lớp tạo nên không khí mới mẻ, hấp dẫn học sinh. Hoạt động này nhằm hướng đến các mục đích học tập lịch sử gắn với chương trình sinh hoạt ngoại khóa, các cuộc thi tìm hiểu, thay đổi địa điểm học tập, vừa tạo được hứng khởi cho các em học sinh. Sự phối kết hợp này sẽ làm một việc mà được ba điều lợi: vừa chơi, vừa học, vừa biểu diễn.
Tổ chuyên môn có thể kết hợp với đoàn trường tổ chức “ Hội diễn sân khấu kịch Lịch sử” nhằm ôn lại phút truyền thống những ngày kỷ niệm lớn như kỷ niệm cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Cách mạng tháng Tám, ngày 30 tháng 4, ngày 9 tháng GiêngTrong những ngày kỷ niệm lớn, giáo viên nên đưa ra chủ đề, cho các chi đoàn lớp thi với nhau
Lãnh đạo nhà Trường cần dành sự quan tâm, hỗ trợ về kinh phí và các điều kiện khác cho tổ chuyên môn chủ động hoặc có thể phối hợp cùng tổ chức một chương trình lớn với sự tham gia của nhiều trường bạn cùng đóng chân trên địa bàn có khoảng cách địa lí không xa nhằm thu hút đông đảo học sinh tham gia, giao lưu học hỏi lẫn nhau, tạo động lực phấn đấu để tiến bộ.
Qua chương trình, giáo viên bộ môn có thể đánh giá hiệu quả của công tác chuẩn bị và thực hiện của từng học sinh, từng lớp. Trên cơ sở đó có thể đánh giá bằng cách cho điểm môn học cho phù hợp với khả năng đóng góp của học sinh.
Cùng với các phương pháp giảng dạy truyền thống, các phương pháp mới hiện nay, sân khấu hóa lịch sử được kỳ vọng sẽ trở thành một cách tiếp cận mới trong việc phát huy tính tích cực, chủ động trong cách dạy và cách học, đồng thời xóa tan những lối mòn suy nghĩ tiêu cực về bộ môn, mở ra một góc nhìn khác để đến gần hơn, chân thực hơn và đầy đủ hơn về môn lịch sử.
Kết quả của đề tài
Trong học kì II năm học 2020 - 2021, tôi đã mạnh dạn áp dụng phương pháp sân khấu hóa trong dạy học bộ Lịch sử tại lớp 10A5 và lớp 10A8, tôi thấy phương pháp đạt được một số hiệu quả như sau:
Học sinh hào hứng, phấn khởi, thích thú chủ động khi tôi giao và phân công nhiệm vụ. Học sinh chủ động tìm hiểu kiến thức, chuẩn bị đạo cụ, trang phục biểu diễn, học sinh biết thêm nhiều tư liệu, tài liệu, kiến thức lịch sử thông qua tìm hiểu và xây dựng kịch bản.
Khi học sinh tiến hành biểu diễn kịch bản, 100% học sinh của lớp tham gia ( kể cả những học sinh lười, thụ động trong lớp), nhận xét kịch bản, phần thể hiện nhân vật của các bạn. Và quan trong hơn hết các em rút ra được kiến thức, nội dung bài học, đặc biệt là bài học đạo đức mà các em được trãi nghiệm. Các em như được sống với nhân vật, được sống với hào khí, không khí hào hùng của cả một dân tộc.
Qua phần kiểm tra nhanh, thông qua câu hỏi trắc nghiệm và kiểm tra bài cũ giữa hai lớp 10A5, 10A8 được áp dụng phương pháp với hai lớp 10A2, 10A5 mà tôi không áp dụng phương pháp sân khấu hóa Lịch sử, tôi nhận thấy như sau:
Mức độ tiếp nhận
kiến thức
Lớp 10A5, 10A8
Lớp 10A1, 10A2

Khả năng ghi nhớ sự kiện nhân vật
Nhanh, hiểu sự kiện, biết nhiều kiến thức, nhớ lâu. Chủ động tìm hiểu kiến
thức.
Chậm, nhanh quên. Bị động, không muốn đọc sách
Khả năng làm bài
phân tích sự kiện
Đa dạng, phân tích có
chiều sâu.
Chủ yếu học thuộc lòng, học
vẹt.

Không khí tiết học
Hấp dẫn, nhẹ nhàng, lôi kéo 100% học sinh lớp
tham gia
Học sinh thiếu tự giác, giáo viên gọi tên các em phát biểu.

Công tác giáo dục tư tưởng
Học sinh có tình cảm, cảm xúc, thái độ đúng đắn, tích cực với nhân
vật, sự kiện.
Học sinh có thái độ đúng đắn với nhân vật, tình cảm nhưng ít cảm xúc.

Học sinh tích cực đăng ký tham gia đóng vai
KẾT LUẬN
Theo yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tinh thần tự giác, tích cực của học sinh. Đồng thời dựa vào đặc trưng của bộ môn Lịch sử là những gì đã trãi qua trong quá khứ, chúng ta không trực tiếp quan sát sự vật, hiện tượng mà phải tái hiện một cách gián tiếp. Chính vì vậy, sử dụng phương pháp sân khấu hóa trong dạy học lịch sử là một những biện pháp phù hợp nhằm khôi phục bức tranh chân thật nhất. Tuy nhiên, tùy vào yêu cầu bài học, đặc điểm tình hình của từng lớp, khả năng tiếp nhận, lĩnh hội kiến thức của từng học sinh mà chúng ta có thể sử dụng nhiều phương pháp dạy học phù hợp. Đây là những ý kiến, những phương pháp chủ quan của cá nhân tôi nên chắc chắn còn nhiều thiếu sót. Kính mong được sự góp ý của Ban Giám khảo, quý thầy cô!.
KIẾN NGHỊ
Đối với nhà trường
Trong các hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt chuyên đề hoặc nhân dịp kỷ niệm các ngày lễ lớn ngư ngày giỗ tổ (10/3), kỉ niệm ngày thành lập Đảng (3/2), ngày quốc khánh(2/9)....nên tạo điều kiên để giáo viên bộ môn kết hợp với các bộ phận
nhà trường lồng ghép các hoạt động ngoại khóa, tổ chức thi văn nghệ để học sinh có điều kiện bộc lộ và phát huy khả năng diễn xuất, tạo sự hứng thú cho các em vui chơi, học hỏi và rèn luyện các kỹ năng.
Đối với giáo viên
Bản thân mỗi giáo viên là một chủ thể dạy học cần phải mạnh dạn hơn nữa trong việc đầu tư, khám phá, khai thác các phương pháp dạy học mới nhằm không ngừng đem lại sự mới mẽ trong quá trình dạy học bộ môn.
Cần chủ động phối hợp với các đồng nghiệp khác đặc biêt là chủ nhiệm để hỗ trợ học sinh hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập trong mỗi giờ học.
Chủ động và mạnh dạn đề xuất ý tưởng lên các cấp lãnh đạo nhà trường hỗ trợ tạo điều kiện giúp đỡ về mọi mặt, đặc biệt là sự hỗ trợ về thời gian và kinh phí để hoàn thành tốt nhiệm vụ dạy học bộ môn nói riêng củng như mục tiêu của nhà trường và nghành hướng tới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Phan Ngọc Liên ( chủ biên) ( 2003), Phương pháp luận sử học, NXB Đại học sư phạm.
Mẫu sườn phương pháp viết sáng kiến.
Phan Ngọc Liên ( chủ biên) (2012), Sách giáo khoa lịch sử lớp 10, NXB giáo dục Việt Nam)
Trương Hữu Quỳnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu Hân ( chủ biên) (2009), Đại cương lịch sử Việt Nam toàn tập, NXB Giáo dục Việt Nam.
Sách giáo khoa, sách giáo viên lịch sử 10, Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa lịch sử 10, NXB Giáo dục Việt Nam
Một số tài liệu, nội dung tạp chí, văn thơ trên mạng Internet...