Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng phương pháp thuyết trình nhóm trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông

Học sinh sẽ học tập một cách chủ động hơn, tiếp thu rất hào hứng, tâm lý học tập thoả mái, không khí lớp học sinh động hơn so với cách dạy học thiên về việc dạy học “lấy giáo viên làm trung tâm”, thuyết giảng một chiều. Bước đầu hình thành được ở học sinh khả năng tự học, tự tìm tòi, nghiên cứu. Về cơ bản học sinh nắm được bài học ngay trên lớp, biết vận dụng các kiên thức để làm các bài tập và học sinh cũng nhớ kiến thức được sâu hơn. Trong học tập, học sinh thể hiện được tình bạn cao đẹp, giúp đỡ nhau trrong học tập. + Giảng dạy theo cách chia nhóm, giáo viên vất vả hơn, vì phải chuẩn bị kĩ bài dạy ở nhà, vừa phải tổ chức hoạt động dạy và học trong tiết học một cách khoa học, nhất là lại phải duy trì trật tự trên lớp. tuy nhiên dạy học theo cách chia nhóm đã tạo được sự gần gũi cởi mỡ người dạy và người học, trong tiết học có sự giao lưu, có sự phản hồi từ phía học sinh, từ đó giúp giáo viên điều chỉnh nội dung và phương pháp giảng dạy cho có hiệu quả hơn. Sau một thời gian nhất định có thể thay đổi, điều chỉnh các thành viên trong mỗi nhóm cho phù hợp hơn. Các câu hỏi và yêu cầu hành động chỉ đặt mức tối thiểu, có dạng mở nên khuyến khích học sinh giỏi hoạt động, tham gia xây dựng bài. Có thể mở rộng cách dạy học như trên để phụ đạo học sinh yếu, bồi dưỡng học sinh khá, giỏi. Theo cách dạy học chia nhóm này, hy vọng là sẽ đạt được kết quả tốt, học sinh đạt yêu cầu khá, giỏi tăngso với cách dạy học theo kiểu truyền thống, thuyết trình, giảng giải, học sinh thụ động nghe và chép.
2.5. Hiệu quả. 
 Học theo nhóm thuyêt trình bao giờ cũng sôi nổi. Nó tạo cơ hội cho học sinh được sử dụng các phương pháp, nguyên tắc và kiến thức được dạy. Các học sinh nhút nhát, thường là ít phát biểu trong lớp sẽ có môi trường động viên để tham gia xây dựng bài. Hơn thế nữa, hầu hết các hoạt động nhóm đều mang trong nó cơ chế tự sửa lỗi và học sinh dạy lẫn nhau, theo đó các lỗi hiểu sai đều được giải đáp, mà thường lại là trong bầu không khí rất thoải mái. Học sinh có thể cùng nhau đạt được những điều mà các em không thể làm được một mình, bằng cách là mỗi người đóng góp một phần hiểu biết để rồi tất cả kết hợp lại là có được “bức tranh tổng thể”.
 Khi học theo nhóm, học sinh sẽ thảo luận xoay quanh từng đề bài cụ thể. Hoạt động này không những lý thú mà còn tạo nhiều cơ hội cho các em học hỏi. Người học sẽ phải xử lý các tài liệu mới, sau đó tự mình tìm hiểu nó. Phương pháp học theo nhóm đã chuyển trách nhiệm phải hiểu được bài sang cho người học.
 Nếu xét các thành tố giáo dục, có tính đến yếu tố “dạy lẫn nhau”, hoạt động nhóm bao gồm tất cả những gì học sinh cần, chỉ thiếu mỗi tài liệu ghi chép mà thôi (và ngay cả chi tiết này cũng có thể giải quyết được). Học sinh có cơ hội thực hành các kỹ năng trí tuệ bậc cao như kỹ năng sáng tạo, đánh giá, tổng hợp và phân tích. Các em cũng thực hành các “kỹ năng thông thường” như khả năng cùng làm việc và giao tiếp với nhau.
 Ngoài ra, hoạt động nhóm mang lại cho học sinh một cơ hội thuận lợi để làm quen với nhau. Nó cũng khơi dậy sự gắn bó với tập thể, đặc biệt là khi có hiện diện yếu tố cạnh tranh, đây thực sự là một động cơ rất mạnh thúc đẩy các em. Giáo viên cũng có cơ hội tận dụng ý kiến và kinh nghiệm của người học.
 Việc sử dụng nhóm sẽ cải thiện quan hệ giữa học sinh với nhau, tạo cho hai lớp học của bạn một bầu không khí tin cậy và khuyến khích hơn. Hầu hết mọi người ai cũng thích thú hoạt động giao tiếp xã hội, vì thế việc chia nhóm sẽ gây dựng được thái độ tích cực đối với hoạt động giảng dạy của giáo viên, và đối với môn học mà giáo viêưn dạy.
 Khi làm việc theo nhóm, ý kiến của mọi thành viên đều được trân trọng và chấp nhận; trong khi đó phương pháp giáo viên độc thoại bỏ qua các ý kiến này. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với mọi giáo viên..
 Tuy nhiên, cần tránh khuynh hướng hình thức và đề phòng lạm dụng cho rằng tổ chức hoạt động nhóm là dấu hiệu tiêu biểu nhất của đổi mới phương pháp dạy học. Cần lựa chọn phối hợp các phương pháp một cách linh hoạt sáng tạo, với bài nào, với vấn đề gì áp dụng được thì ta nên mạnh dạn áp dụng. Lợi ích của công việc theo nhóm. Giúp học sinh làm việc hợp tác. Cho phép học sinh học hỏi lẫn nhau. Khuyến khích sự tham gia của học sinh. Loại bỏ vết nhơ về thất bại của học sinh. Cho phép giáo viên luân chuyển xung quanh lớp học. Cho phép học sinh làm việc với nhịp độ riêng. Cho phép học sinh tôn trọng điểm yếu và điểm mạnh của người khác. Tạo cho học sinh tiếp cận tới những thiết bị hiếm dùng. Tạo điều kiện cho công việc hợp tác. Tạo điều kiện cho một ngày hợp nhất. Khuyến khích sự cùng ra quyết định. Tạo điều kiện cho học sinh tập làm lãnh đạo. Khuyến khích phát triển tính tự quản, khả năng xoay sở và tôn trọng bản thân. Tập trung vào quá trình cũng như sản phẩm. Khuyến khích tư duy cấp cao. Là một phương pháp đặc biệt hữu hiệu cho hoạt động giải quyết vấn đề. Khuyến khích sự đồng nhất giữa những trẻ trong các chủng tộc khác nhau. Khuyến khích học sinh giải quyết vấn đề về bất đồng quan điểm. Cải tiến các cuộc thảo luận và nói chuyện trong lớp. Nguồn “Phương pháp dạy học theo nhóm có những tác động tích cực về mặt nhận thức sau: Học viên ý thức được khả năng của mình Nâng cao niềm tin của học viên vào việc học tập Nâng cao khả năng ứng dụng khái niệm, nguyên lý, thông tin về sự việc vào giải quyết các tình huống khác nhau Phương pháp dạy học theo nhóm có những tác động cả về quan điểm xã hội như: Cải thiện mối quan hệ xã hội giữa các cá nhân. Dễ dàng trong làm việc theo nhóm .Tôn trọng các giá trị dân chủ. Chấp nhận được sự khác nhau về cá nhân và văn hoá .Có tác dụng làm giảm lo âu và sợ thất bại. Tăng cường sự tôn trọng chính bản thân mình” Đó là tiền đề để xây dựng một xã hội tốt đẹp mà không ai là không mong muốn. Qua sinh hoạt nhóm, tình đoàn kết sẽ được tăng lên nhờ thông hiểu nhau. Và cũng qua đó, các thành viên trong nhóm sẽ biết tuân thủ các qui định, trước hết là của nhóm. Đấy là tiền đề để sau này học sinh là những công dân tuân thủ pháp luật tốt. Thực tế không phải chúng ta không có nhóm. Tuy nhiên việc học theo nhóm chỉ có trên hình thức. Trong tương lai, tôi nghĩ các nhà quản lý giáo dục sẽ tạo điều kiện tốt hơn về chương trình, thời gian và điều kiện vật chất để phương pháp dạy học theo nhóm thuyết trình trở thành phương pháp dạy học chính trong nhà trường.
 3. Kết luận - Kiến nghị:
3.1. Kết luận
Để giúp người học tham gia vào đời sống xã hội một cách tích cực, tránh tính thụ động, ỷ lại thì phương pháp dạy học trong nhà trường có một vai trò rất to lớn. Dạy học theo nhóm thuyết trình đang là một trong những phương pháp tích cực nhằm hướng tới mục tiêu trên. Với phương pháp này, người học được làm việc cùng nhau theo các nhóm nhỏ và mỗi một thành viên trong nhóm đều có cơ hội tham gia vào nhiệm vụ đã được phân công sẵn. Hơn nữa với phương pháp này người học thực thi nhiệm vụ mà không cần sự giám sát trực tiếp, tức thời của giáo viên.
 Một nhiệm vụ mang tính cộng tác là nhiệm vụ mà người học không thể giải quyết một mình mà cần thiết phải có sự cộng tác thực sự giữa các thành viên trong nhóm tuy nhiên vẫn phải đảm bảo tính độc lập giữa các thành viên. Hơn nữa, người dạy cần phải có yêu cầu rõ ràng và tạo điều kiện thuận lợi cho việc hợp tác giữa người học. Việc sử dụng thuật ngữ “hợp tác” nhằm nhấn mạnh đến công việc mà người học tiến hành trong suốt quá trình thực thi nhiệm vụ. Trong quá trình hợp tác, công việc thường được phân công ngay từ đầu cho mỗi thành viên.
 Cần chú ý rằng tầm quan trọng của nhiệm vụ được phân công và vai trò của nhiệm vụ sẽ quyết định động cơ học tập của người học. Người học sẽ có động cơ thực hiện nhiệm vụ của mình nếu họ biết rõ được vai trò của các nguồn thông tin ban đầu, của các nguồn lực sẵn có, biết được ý nghĩa của vấn đề, của các yếu tố đầu vào.
 Trong thực tiễn, dạy học ở trường phổ thông, phương pháp dạy học theo nhóm đã được áp dụng rộng rãi và hiệu quả ở Châu Âu và Bắc Mĩ vào những năm 80 của thế kỉ XX cho đến ngày nay. Tuy nhiên, cần chú ý rằng phương pháp học tập theo nhóm được đánh giá cao hay thấp tuỳ theo vào nội dung mà ta muốn truyền đạt. Theo một vài tác giả, phương pháp này sẽ hiệu quả hơn đối với việc giải quyết các vấn đề, những nhiệm vụ không quá dễ đòi hỏi sự sáng tạo, ý tưởng đa dạng.
 Dạy học theo nhóm đã, đang và sẽ được áp dụng rộng rãi như một tất yếu trong cuộc sống học đường. Trường học phải là cuộc đời, ở đó học sinh không phải chỉ học sống mà phải “học làm”, “làm tập thể”. Và phương pháp duy nhất nhằm vào cuộc sống đó, nếu không chẳng khác gì học bơi mà không xuống nước. Với xu hướng đổi mới phương pháp dạy và học hiện nay cộng với tiến trình thay sách giáo khoa mới, người giáo viên phải tổ chức hoạt động học tập sao cho có hiệu quả cả về mặt nhận thức cũng như kỹ năng học và tiếp thu kiến thức của học sinh: “Học theo nhóm thuyết trình, học sinh thể hiện được vai trò chủ thể tích cực sáng tạo trong hoạt động học tập của mình, giáo viên chỉ làm nhiệm vụ tổ chức hướng dẫn, thiết kế các bài tập để kiểm tra kiến thức, kỹ năng thực hành, hành vi thái độ của học sinh. Với cách dạy và học này, học sinh có cơ hội thực hành các kỹ năng tự học, tạo không khí cạnh tranh lành mạnh trong học tập”.
 3.2:Kiến nghị:
3.2a. Đối với việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Đổi mới PPDH cần phải được xác định như một trách nhiệm cụ thể của toàn thể giáo viên, học sinh, cán bộ quản lý và cán bộ phục vụ giáo dục ở trong nhà trường, chứ không phải chỉ là việc riêng của giáo viên đứng lớp, mặc cho họ là những người trực tiếp tổ chức tiến hành và điều khiển từng bài học, tiết học, lớp học với học sinh của mình. 
 Rất coi trọng việc đổi mới PPDH, nhưng không vì thế mà luôn bị ám ảnh dẫn đến nặng nề trong công tác chuyên môn và đời sống thường ngày ở trường, ở tổ chuyên môn. Đổi mới PPDH với mục tiêu gần gũi là chuyển học sinh từ học thụ động sang học chủ động, tích cực là một quá trình đòi hỏi sự nỗ lực, kiên trì và cả sự dũng cảm của mỗi cán bộ, giáo viên. Không vì chạy theo thành tích mà làm vội, làm ẩu, nhân danh đổi mới để làm những việc không đáng phải làm. Việc đổi mới vừa có thể diễn ra đồng loạt, vừa có thể bắt đầu trọng điểm từ những yếu tố cốt lõi, tiền đề; có thể diễn ra trong toàn thể giáo viên, nhưng cũng có thể bắt đầu từ một số giáo viên có năng lực và kinh nghiệm dạy học; sau đó mở rộng dần. 
 Việc sử dụng công nghệ thông tin chỉ là một trong những biện pháp đổi mới PPDH. Công nghệ thông tin cũng chỉ là một loại phương tiện dạy học. Việc sử dụng chúng đạt hiệu quả hay không, có tác dụng thiết thực đến đổi mới PPDH hay không tuỳ thuộc vào cách dạy của từng giáo viên cụ thể. Nếu sử dụng loại phương tiện hiện đại này để thuyết trình bài học, thay cho việc ghi bảng của giáo viên, thì vẫn là cách dạy cũ làm cho học sinh thụ động trong học tập. Việc sử dụng công nghệ thông tin để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập, thông qua tổ chức hợp lí hoạt động nhận thức của học sinh là biện pháp đẩy nhanh việc đổi mới PPDH ở trường phổ thông, nâng cao chất lượng bài dạy học. 
3.2b. Đối với phương pháp dạy học theo nhóm thuyết trình: 
 Đối với nhà trường:
 Để áp dụng phương pháp này có hiệu quả cao, vấn đề có tính quyết định, lại phụ thuộc ở quyết tâm đổi mới của các cấp quản lí và nhà trường. Trong bối cảnh thói quen học tập thụ động còn phổ biến trong nhà trường hiện nay, rất cần có những chủ trương, kế hoạch đúng đắn, hợp lí và những đầu tư thích đáng cho việc áp dụng phương pháp này. Chuẩn bị được một thái độ học tập thích hợp của người học và năng lực trình độ thích hợp từ phía người dạy là một chặng đường dài, đòi hỏi phải biết kết nối mục tiêu giảng dạy, chú trọng rèn luyện kĩ năng cho người học với việc qui hoạch phát triển đội ngũ giáo viên để không ngừng nâng cao trình độ, kĩ năng cho đội ngũ giáo viên. Thiết bị, phương tiện vật chất có vai trò không nhỏ đến thành công của việc sử dụng phương pháp này. Nhà trường cần có những phòng học nhỏ để phục vụ chia nhóm và tổ chức thảo luận, bố trí cho mỗi lớp học với số lượng khoảng 20-30 học sinh, có máy chiếu.để nâng cao hiệu quả của phương pháp.
 Đối với giáo viên:
Để đạt kết quả cao, giáo viên phải biết tổ chức nhóm, hướng dẫn cách thực hiện, phân bổ thời gian hợp lý, giải đáp thắc mắc của học sinh trước khi chính thức đi vào hoạt động, đồng thời ghi lại chủ đề và chỉ dẫn lên bảng hoặc máy chiếu Quan trọng hơn là việc giám sát của người thầy. Khi học sinh tiến hành hoạt động, giáo viên chuyển từ vị trí người hướng dẫn sang vị trí người giám sát. Nhiệm vụ của giáo viên lúc này là nhận biết tiến trình hoạt động của các nhóm từ đó có thể có những can thiệp kịp thời để mang lại hiệu quả. Muốn vậy khi giám sát hoạt động nhóm, giáo viên cần:
Chú ý đến hoạt động mà giáo viên yêu cầu lớp thực hiện. Không nên tranh thủ làm việc riêng khi học sinh đang thảo luận, vì như vậy học sinh sẽ không tập trung vào hoạt động. Di chuyển, quan sát toàn bộ lớp để giám sát được mọi hoạt động.
 Lắng nghe quá trình trao đổi của học sinh trong nhóm. Từ đó giáo viên có thể có những phát hiện thú vị và khả năng đặc biệt của từng em, hướng thảo luận của từng nhóm để điều chỉnh kịp thời. 
 Quan sát để xem có học sinh nào “đứng bên lề” hoạt động không? Nếu có, giáo viên tìmcách đưa các em vào không khí chung của nhóm. 
Nhận biết bầu không khí xem các nhóm hoạt động “thật” hay “giả”. Có khi vấn đề giáo viên đặt ra là nguyên nhân gây nên sự thay đổi không khí hoạt động của nhóm. Nếu vấn đề quá khó học sinh không đủ khả năng giải quyết, ngược lại vấn đề quá dễ khiến học sinh không có gì phải làm. Cả hai trường hợp này đều có thể làm giảm đi độ “nóng” của bầu không khí trong lớp. Lúc này giáo viên cần có sự điều chỉnh kịp thời. 
 Khen ngợi và khuyến khích, gợi ý nếu thật sự cần thiết. Nếu các nhóm hoạt động tốt giáo viên nên bộc lộ sự hài lòng, đó là dấu hiệu cho học sinh thấy rằng các em đang đi đúng hướng và cứ đi tiếp.
 Nhắc thời gian để các nhóm hoàn thành phần hoạt động của mình đúng thời gian quy định. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO: Hoàng Ngọc Anh-Thử nghiệm dạy học theo cách chia nhóm ở đại học, Tạp chí giáo dục, số 8/2002. Nguyễn Thị Côi- Hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông, thực trạng và giải pháp, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số7/2007. Lê Văn Tạc-Một số vấn đề cơ sở lí luận học hợp tác nhóm, Tạp chí giáo dục, số 9/2002. Nguyễn Trọng Tấn (dịch) (2005)- Cẩm nang thực hành giảng dạy, Nxb. ĐHSP Hà Nội, Hà Nội. Văn kiện Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Khóa VIII Đảng Cộng sản Việt Nam.(1997), NXB Chính trị Quốc gia. Hà Nội Vụ công tác Lập pháp (2005)-những nội dung mới của Luật giáo dục năm 2005, Nxb.Tư pháp, Hà Nội. http:// www.tuoitre.com.vn (Dạy học hợp tác theo nhóm ở trường THPT-Cập nhật: 27/9/2006). Ngô Thị Thu Dụng-Một số vấn đề lí luận về kĩ năng học theo nhóm của học sinh, Tạp chí giáo dục, quí 4/2002. Trần Thị Thu Mai- Về phương pháp học tập nhóm, Tạp chí nghiên cứu giáo dục, số 12/2000. Nguyễn Thị Hồng Nam- Tổ chức hoạt động hợp tác trong học tập theo hình thức thảo luận nhóm, Tạp chí giáo dục, số 3/2002. Phan Ngọc LiênTrầnVăn Trị (cb) (2004)-Phương pháp dạy học lịch sử, Nxb.GD, Hà Nội.