Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng tài liệu văn học trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 12 nhằm nâng cao hiệu quả giờ học Lịch sử

, Dít khóc. Nhưng đến viên thứ mười, cô đứng im, nhìn bọn địch bình thản”. 
 Cùng với đó là sự tàn phá ghê gớm của bom đạn kẻ thù đối với thiên nhiên: “ Cả rừng Xà Nu hàng vạn cây, không cây nào không bị thương. Có những cây bị chặt đứt ngang nửa thân mình, đổ ào ào như một trận bão...nhựa ứa ra tràn trề rồi dần dần đặc quyện lại thành từng cục máu lớn...” ( Rừng Xà Nu - Nguyễn Trung Thành) .[2]
 Qua hình tượng nhân vật Tnú và Dít, học sinh có biểu tượng chân thực về cuộc sống, chiến đấu của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên kháng chiến chống đế quốc Mĩ xâm lược. Cần hướng dẫn cho học sinh phân tích nội dung hiện thực của tài liệu văn học để Tìm thấy giá trị thật phục vụ cho nhận thức lịch sử khách quan.
2.1.3 Sử dụng tài liệu văn học để tạo biểu tượng về nhân vật lịch sử.
 Tài liệu văn học còn có ý nghĩa to lớn trong việc tạo biểu tượng về nhân vật lịch sử,về không gian của các sự kiện
 Ví dụ : Khi dạy bài 12: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm 1919 đến năm 1925 (SGK chuẩn 12) [1] . Ở mục II.1 Hoạt động của Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh và một số người Việt Nam sống ở nước ngoài. Sau khi kể tóm tắt về tiểu sử và quá trình hoạt động cách mạng của Phạm Hồng Thái và tường thuật cụ thế chi tiết vụ ám sát tên toàn quyền Méc lanh tại Sa Diện- Trung Quốc. Giáo viên sử dụng đoạn thơ sau để khắc họa nhân vật lịch sử nói trên.
 “Sống” làm quả bom nổ
 “Chết” làm dòng nước xanh”
 ( Phạm Hồng Thái -Tố Hữu) .[3]
Ví dụ : Khi dạy bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc và tổng khởi nghĩa các mạng tháng tám (1939-1945). Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời (SGK chuẩn 12) [1] .Ở mục II.3 Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng. Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương ( 5/1941). Nhằm khắc họa hình ảnh lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và tình cảm của Người khi trở về quê hương sau ba mươi năm bôn ba tìm đường cứu nước, giáo viên có thể khai thác sử dụng đoạn thơ sau:
 “Ôi sáng xuân nay, xuân bốn mốt
 Sáng rừng Việt Bắc trắng hoa mơ
 Người về Im lặng. Con chim hót
 Thánh thót bờ lau, vui ngẩn ngơ
 Bác đã về đây, Tổ quốc ơi!
 Nhớ thương hòn đất, ấm hơi Người
 Ba mươi năm ấy, chân không nghỉ
 Mà đến bây giờ mới tới nơi!”
 ( Theo chân Bác - Tố Hữu) .[3]
Bằng việc sử dụng đoạn thơ trên học sinh nhớ được mốc thời gian Bác Hồ về nước là mùa xuân năm 1941 và năm Bác đã ra đi tìm đường cứu nước là năm 1911vậy là 30 năm giờ mới trở về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng nước ta
 Ví dụ : Khi dạy bài 18: Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống Thực dân pháp ( 1946- 1950). Ở Mục IV.2. Chiến dịch Biên giới Thu- Đông 1950[1]. Bác Hồ của chúng ta đã trực tiếp ra trận để chỉ đạo chiến dịch. Khi dạy bài này giáo viên có thể cung cấp thêm cho học sinh một số đoạn trong bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” 
  “Anh đội viên thức dậy
 Thấy trời khuya lắm rồi
 Mà sao Bác vẫn ngồi 
 Đêm nay Bác không ngủ. 
 Lặng yên nhìn bếp lửa 
 Vẻ mặt Bác trầm ngâm 
 Ngoài trời mưa lâm thâm
 Mái lều tranh xơ xác.
 Anh đội viên nhìn Bác 
 Càng nhìn lại càng thương
 Người Cha mái tóc bạc
 Đốt lửa cho anh nằm ”
 ( Trích bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” của Minh Huệ) .[3]
 Qua việc sử dụng đoạn thơ trên học sinh thấy được tấm lòng và nỗi lo cho nước cho dân nên Bác không ngủ được. Từ đó càng thêm Kính yêu Bác hơn
 Việc tạo biểu tượng cho học sinh đối với nhân vật lịch sử là rất quan trọng, từ đó các em lại ghi nhớ một cách sâu sắc hơn các sự kiện lịch sử, góp phần vào việc nắm chắc nội dung bài học lịch sử.
2.2 Dùng tác phẩm văn học hay đoạn trích văn học ngắn để cụ thể hoá sự kiện, nêu ra kết luận khái quát giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn thời kì, sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử. [4]
Trong dạy học lịch sử, tài liệu văn học không những sử dụng để minh hoạ cho sự kiện, hiện tượng lịch sử mà nó còn được sử dụng để cụ thể hoá về các sự kiện hiện tượng lịch sử.
Ví dụ : Khi dạy bài 12: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ 1919 đến năm 1925[1]. Ở mục II. 3. Hoạt động của Nguyễn Ái Quốc với sự kiện giữa năm 1920- Bác đọc sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa của Lê Nin để học sinh thấy được niềm vui sướng của Bác khi tìm ra con đường cứu nước cho dân tộc Việt Nam
 Luận cương đến Bác Hồ. Và Người đã khóc
 Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lê Nin.
 Bốn bức tường im nghe Bác lật từng trang sách gấp
 Tưởng bên ngoài đất nước đợi mong tin.
 Bác reo lên một mình như nói cùng dân tộc:
 “Cơm áo là đây! hạnh phúc đây rồi !”
 Hình của Đảng lồng trong hình của Nước
 Phút khóc đầu tiên là phút Bác Hồ cười”
 (Trích: "Người đi tìm hình của nước" của Chế Lan Viên) .[3]
Ví dụ : Khi dạy bài 20: Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953-1954) (SGK chuẩn 12).Ở mục II. 2 Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ (1954). [1]
Giáo viên có thể sử dụng bài “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” của Tố Hữu như: - Trích dẫn câu thơ sau để khắc sâu về hình ảnh chiến đấu dũng cảm của chiến sĩ Điện Biên và thời gian diễn ra chiến dịch đó là:
 “Năm mươi sáu ngày đêm
Khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt
Máu trộn bùn non
Gan không núng, chí không sờn”.[3]
- Chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc thắng lợi có ý nghĩa lịch sử hết sức to lớn. Giáo viên có thể sử dụng đoạn thơ sau để minh họa, qua đó học sinh thấy được đây là chiến thắng này đã giáng đòn quyết định vào ý chí xâm lược của thực dân Pháp, chấm dứt hoàn toàn cuộc chiến tranh xâm lược, tạo điều kiện cho cuộc đấu tranh ngoại giao của ta giành thắng lợi.
 “Chín năm làm một Điện Biên
 Nên vành hoa đỏ, nên thiên sử vàng”
 (Hoan hô chiến sĩ Điện Biên - Tố Hữu) .[3]
Qua các bài thơ này giúp học sinh dễ dàng ghi nhớ thời gian diễn ra chiến dịch Điện Biên Phủ (56 ngày đêm), chín năm kháng chiến chống Pháp (từ 1946 đến 1954) và làm cho học sinh hiểu rõ sự hi sinh, gian khổ và đã làm nên một Điện Biên Phủ chấn động địa cầu. Niềm tự hào dân tộc, thôi thúc các em ra sức học tập và rèn luyện nên người...
 Ví dụ 2: Khi dạy bài 22: Nhân dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (1965 - 1973) (SGK chuẩn lớp 12) [1] . Ở mục IV. 2. Miền Bắc vừa chiến đấu chống chiến tranh phá hoại, vừa sản xuất và làm nghĩa vụ hậu phương. Khi giảng về sự chi viện của hậu phương lớn miền Bắc cho miền Nam đánh Mĩ , giáo viên nên tạo biểu tượng cho học sinh bằng đoạn thơ ngắn sau: 
 “Hỡi miền Bắc đó nặng đôi vai
 Gánh cả non sông vượt dặm dài
 Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
 Mà lòng phơi phới dậy tương lai!”
 ( Theo chân Bác – Tố Hữu) .[3]
Qua các khổ thơ trên học sinh thấy được sự quyết tâm thi đua giữa hậu phương và tiền tuyến cùng đồng lòng chung sức lập công và tin tưởng ngày chiến thắng.
Như vậy tài liệu văn học là loại tài liệu tham khảo quan trọng trong dạy học lịch sử, có vai trò to lớn trong việc cụ thể hoá và nêu lên những kết luận khái quát giúp học sinh hiểu sâu sắc kiến thức, đồng thời gây hứng thú học tập cho các em, góp phần không nhỏ vào việc thực hiện mục tiêu bài học. Đây là một biện pháp sư phạm rất cơ bản, tuy nhiên để biện pháp này thực hiện thành công phụ thuộc rất nhiều vào năng lực của giáo viên. Các thầy cô giáo không những phải củng cố kiến thức chuyên môn mà phải tích cự rèn luyện kĩ năng diễn đạt nói để thể hiện cảm xúc văn học và cảm xúc lịch sử.
 2.3. Tài liệu văn học được sử dụng để tổ chức những buổi sinh hoạt ngoại khoá, tham gia bản tin học tập
 Trong quá trình dạy học ở trường phổ thông hiện nay, việc tiến hành bài học trên lớp là một hình thức dạy học cơ bản, nhưng ngoài ra các hình thức hoạt động ngoài lớp cũng có vai trò quan trọng trong cấu tạo chương trình. Hoạt động ngoại khoá có tác dụng tích cực đối với giáo dưỡng, giáo dục và phát triển toàn diện học sinh, góp phần quan trọng cùng với các bài lên lớp, thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ bộ môn. Hoạt động ngoại khoá có hai đặc điểm nổi bật: tính tự nguyện và sự phát triển nhận thức tích cực độc lập, năng khiếu của học sinh trong lĩnh vực lịch sử. Ngoại khoá có nhiều hình thức tổ chức như: đọc sách, kể chuyện, nói chuyện lịch sử, trao đổi, thảo luận, đại hội, trò chơi lịch sử, bản tin học tập... [4]
 Ở phương pháp này tôi hướng dẫn học sinh đọc sách. Đây là hình thức phổ biến, đơn giản mà lại đạt hiệu quả cao trong việc thực hiện mục tiêu về giáo dục và đào tạo. Trước tiên, giáo viên giúp học sinh lập danh mục sách cần đọc trong giai đoạn lịch sử Việt Nam từ 1919 - 2000. Sau đó giáo viên chia từng thời kì từ 1919 -1930, 1930 -1945, 1945 -1954, 1954 -1975, 1975 - 2000. 
 Ngoài ra ở trường chúng tôi thì tôi đưa ra một số câu hỏi trong các số viết của Bản tin học tập yêu cầu học sinh sưu tầm văn thơ theo từng chủ đề, từng giai đoạn hoặc về nhân vật lịch sử.
 Như vậy tài liệu văn học sẽ rất hữu ích khi giáo viên tổ chức cho học sinh đọc và tìm hiểu, giúp các em nắm chắc hơn các sự kiện lịch sử “khô khan” mà không hấp dẫn với các em. Từ đó sẽ nâng cao được chất lượng dạy và học đối với bộ môn lịch sử.
IV. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC.
 Sau khi áp dụng đổi mới phương pháp dạy học trong đó việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học thì thực tế qua các tiết học đa số các em học sinh rất thích giáo viên sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử. Điều này thể hiện tài liệu văn học có tác dụng rất lớn trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Việc giáo viên sử dụng loại tài liệu tham khảo này trong bài giảng làm cho học sinh tiếp thu bài học tốt hơn, học sinh hứng thú học bộ môn, tiết học trở nên nhẹ nhàng không mệt mỏi.
 Qua việc điều tra về kết quả học tập của học sinh ở cuối năm cho thấy việc sử dụng phương pháp này rất hiệu quả góp phần quan trọng vào việc cung cấp tri thức và giúp học sinh nhanh nhớ, dễ hiểu về sự kiện lịch sử, nâng cao hứng thú học tập bộ môn cho học sinh,học sinh thích học hơn từ đó nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
 Kết quả giảng dạy đựơc cao hơn, kết quả học tập của học sinh có chuyển biến tích cực. Vì vậy cuối năm kết quả được nâng lên rõ rệt cụ thể cụ thể:
 + Giỏi: 5 %
 + Khá: 15 %
 + Trung bình: 78%
 + Yếu,kém: 2%
V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM.
Như vậy, một lần nữa chúng ta cũng khẳng định sự cần thiết của việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử để đáp ứng yêu cầu về việc đổi mới phương pháp dạy học và bộ môn lịch sử cũng như các bộ môn khác ở trường phổ thông hiện nay. Tuy nhiên, để việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử đạt hiệu quả cao thì giáo viên cần phải kết hợp với việc sử dụng các loại tài liệu tham khảo khác cũng như những con đường, biện pháp khác để nâng cao chất lượng giờ học.
Một số lưu ý khi khi thác và vận dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử:
- Thứ nhất, giáo viên hiểu cặn kẽ và thật tâm đắc những tư liệu mình đã lựa chọn. Cần nghiên cứu kỹ nội dung sách giáo khoa để có hướng soạn bài phù hợp, phần nào nên đưa kiến thức văn học vào, phần nào không.
- Thứ hai, không nên ôm đồm, quá tải trong việc vận dụng kiến thức văn học. Trước khi sử dụng tài liệu văn học trong bài giảng, giáo viên phải tham khảo kỹ, nên đưa vào những phần cần thiết, ngắn gọn và đề cập đúng nội dung cần đề cập.
- Thứ ba, luôn luôn đảm bảo tính vừa sức của học sinh.
- Thứ tư, các tài liệu văn học sử dụng phải có nguồn gốc rõ ràng. Khi trích dẫn liên hệ cần sự chính xác ( ở tác phẩm nào, nhà văn nào...).
- Thứ năm, khi đọc các đoạn trích thơ, văn giáo viên phải có cảm xúc, truyền cảm,nếu không có năng khiếu này phải tập từ từ hoặc sử dụng các phương tiện hỗ trợcông nghệ thông tin
- Thứ sáu, nên khuyến khích học sinh tìm tòi liên hệ trong quá trình giảng bài để lớp học sinh động, sôi nổi hơn và hiệu quả hơn.
PHẦN KẾT LUẬN.
 Để thực hiện mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học trong trường phổ thông thì độ ngũ Giáo viên không ngừng tăng cường áp dụng phương pháp dạy học tích cực trong giờ học lịch sử như: Dạy học hợp tác nhóm nhỏ, dạy học nêu vấn đề, sử dụng phương tiện hiện đại, dạy học liên môn
 Việc sử dụng tài liệu văn học trong giờ học lịch sử vừa thực hiện phương pháp dạy học liên môn vừa làm cho bài học trở nên sinh động hấp dẫn. Qua các tác phẩm văn học phù hợp với nội dung bài học, tiết học giúp học sinh nhận thức rõ bản chất của các sự kiện lịch sử, hiểu thêm về các nhân vật lịch sử mà các em đang nhận thức. Quan trọng hơn nó sẽ lấy lại hứng thú học tập bộ môn, lòng say mê học tập lịch sử của học sinh
 Để thực hiện được những yêu cầu đổi mới đó, giáo viên cần thiết phải quan tâm tới việc nâng cao trình độ hiểu biết về kiến thức chuyên môn và đổi mới về phương pháp dạy học theo đúng phương hướng mà ngành giáo dục đã đề ra. Hiện nay một số giáo viên vẫn chưa sử dụng phương pháp này trong giảng dạy làm ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả học tập của học sinh cũng như chất lượng bộ môn.
Tóm lại tài liệu văn học là một nguồn tài liệu phong phú, ẩn chưa nhiều tiềm năng có thể khai thác để sử dụng trong dạy học lịch sử. Tuy nhiên cần chú ý không có phương pháp dạy học nào là tối ưu hoàn toàn, không có nguồn tài liệu nào là duy nhất do vậy cần chú ý kết hợp hài hoà các nguồn tài liệu, các phương pháp dạy học và các thao tác sư phạm để phát huy đến mức cao nhất, hiệu quả nhất bài học lịch sử ở trường phổ thông giúp học sinh dễ dàng lĩnh hội kiến thức để lại trong lòng các em những ấn tượng lâu bền, lưu lại kí ức các em sẽ nhớ sâu hơn, lâu hơn và thích học môn Lịch sử hơn. 
 XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG Thanh Hoá, ngày 21 tháng 3 năm 2017 
 ĐƠN VỊ Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
 mình viết, không sao chép nội dung 
 của người khác.
 Người viết
 Trịnh Thị Thu Hiền
 PHỤ LỤC
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa Lịch sử lớp 12 cơ bản - Nhà xuất bản giáo dục.
2. Sách giáo khoa Văn học lớp 12 - Nhà xuất bản giáo dục.
3. Sử dụng một số đoạn thơ, văn trong văn học và các tư liệu tham khảo khác như: thơ văn cách mạng (1930- 1945) NXB Giáo dục,thơ văn kháng chiến chống Pháp, chống Mĩ, nguồn tài liệu trên Internet
4. Phương pháp dạy học lịch sử - Phan Ngọc Liên - Trần Văn Trị, nhà xuất bản Giáo dục.
DANH MỤC
CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI CẤP PHÒNG GD&ĐT, CẤP SỞ GD& ĐT VÀ CÁC CẤP CAO HƠN XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN
Họ và tên tác giả: Trịnh Thị Thu Hiền
Chức vụ và đơn vị công tác: Giáo viên – Trung Tâm GDTX Thiệu Hoá
TT
Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá xếp loại ( Phòng, Sở, Tỉnh)
Kết quả đánh giá xếp loại
( A, B hoặc C)
Năm đánh giá xếp loại
1
Áp dụng phương pháp so sánh đối chiếu đánh giá trong giảng dạy lịch sử 
Phòng GD&ĐT Thiệu hoá
A
2002- 2003
2
Lồng ghép một số kiến thức lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử dân tộc
Phòng GD&ĐT Thiệu hoá
C
2005- 2006
3
Áp dụng phương pháp hợp tác nhóm nhỏ trong dạy học lịch sử
Sở GD&ĐT
B
2010-2011
4
Giúp học sinh yêu thích giờ học lịch sử
Sở GD&ĐT
C
2011- 2012
5
Áp dụng phương pháp : Tư duy, so sánh, phân tích ,nhận xét nhằm gây hứng thú học tập lịch sử
Sở GD&ĐT
C
2013- 2014

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ
 TRUNG TÂM GDTX THIỆU HOÁ
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 12 NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIỜ HỌC LỊCH SỬ
 Người thực hiện: Trịnh Thị Thu Hiền
 Chức vụ : Giáo viên 
 SKKN thuộc lĩnh vực(môn): Lịch Sử
THANH HÓA, NĂM 2017