Sáng kiến kinh nghiệm Tạo dấu ấn trong dạy học môn Lịch sử lớp 9 giúp học sinh khắc sâu kiến thức và tăng hứng thú học tập

ó bổ sung thì học sinh khá giỏi trong nhóm sẽ bổ sung. Cứ như vậy các em cùng hỗ trợ nhau. 
Ví dụ trong sách giáo khoa lịch sử 9 bài 29: "Cả nước trực tiếp chiến đấu chống Mĩ, cứu nước (1965-1973)" ở mục 1 phần II có hình 68: Đơn vị hải quân chiến đấu bắn máy bay Mỹ ngày 5-8-1964. Để khai thác được bức tranh này học sinh phải tìm hiểu về "sự kiện Vịnh Bắc Bộ". Việc khai thác và trình bày giúp các em ghi nhớ đến sự kiện này dễ dàng hơn, dấu ấn về sự kiện này sẽ in đậm trong các em. 
Như vậy, việc khai thác và thuyết trình tư liệu lịch sử trong sách giáo khoa Lịch sử 9 đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành, rèn luyện các kĩ năng cho học sinh đặc biệt là tạo ấn tượng sâu đậm về kiến thức giúp các em không gặp khó khăn trong việc ghi nhớ bài.
2.2.4. Tạo ấn tượng thông qua phần khởi động.
Trong mỗi bài học, tôi sử dụng các biện pháp sư phạm để kích thích động cơ học tập của học sinh từ đầu giờ học và trong suốt quá trình tiết học. Những biện pháp đó có tác dụng trước tiên là kích thích sự chú ý, tính tò mò, nhu cầu học tập ngay từ đầu giờ học vì chúng ta đều biết rằng ấn tượng ban đầu rất quan trọng. Ấn tượng càng tốt thì việc ghi nhớ và tập trung càng cao. Để làm được điều đó, khi bắt đầu bài học, tôi cần xây dựng một hoạt động khởi động, tạo tình huống học tập dựa trên việc huy động kiến thức, kinh nghiệm của bản thân học sinh có liên quan đến vấn đề làm bộc lộ cái học sinh đã biết, bổ sung những gì cá nhân học sinh còn thiếu, giúp học sinh nhận ra cái chưa biết và muốn biết thông qua hoạt động này. Từ đó, các em suy nghĩ và thể hiện những quan điểm của mình về vấn đề học tập. 
Kết hợp sự háo hức, tò mò của học sinh với công nghệ thông tin sẽ tạo ra ấn tượng sâu sắc với các em về bài học.
Ví dụ: Khi dạy bài 27: “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược kết thúc (1953-1954)” (Lịch sử 19), giáo viên có thể xây dựng hoạt động khởi động bằng cách sử dụng ca khúc cách mạng kết hợp với nêu câu hỏi để định hướng tư duy cho học sinh. Cụ thể: giáo viên cho học sinh xem đoạn video là bài hát “Tiến về Hà Nội”, rồi giao nhiệm vụ cho học sinh: “Quan sát hình ảnh và lắng nghe lời của đoạn video trên màn hình tivi, hãy trả lời câu hỏi: Tên của bài hát trong đoạn video là gì? Nội dung bài hát liên quan đến sự kiện nào? Theo em, thắng lợi nào dẫn đến sự kiện trên?” Sau khi học sinh suy nghĩ và trả lời, giáo viên cung cấp thông tin và gợi dẫn vào bài: Bài hát “Tiến về Hà Nội” liên quan đến sự kiện bộ đội ta về tiếp quản Thủ đô Hà Nội. Thắng lợi của chiến dịch Điện Biên Phủ và kết quả của Hiệp định Giơ-ne-vơ đã dẫn đến sự kiện trên. Rõ ràng, được quan sát hình ảnh, nghe lời của bài hát kết hợp với tư duy trên cơ sở các câu hỏi mà giáo viên đã định hướng, học sinh sẽ có tâm thế và ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú với học bài mới. Kết thúc hoạt động này, giáo viên không chốt về nội dung kiến thức mà đó là tình huống có vấn đề để lôi cuốn học sinh, kích thích tính tò mò của các em muốn khám phá những vấn đề mới.
Một cách vào bài ấn tượng tôi sẽ áp dụng cho học kì I năm sau khi dạy bài 8: "Nước Mĩ" (sách giáo khoa Lịch sử 9). Dưới tác động của đại dịch Covid - 19 và hi vọng lúc này đại dịch cũng đã chấm dứt hoàn toàn rồi. Đại dịch Covid - 19 đã tác động đến nền kinh tế toàn cầu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của toàn nhân loại. Nước Mĩ có nền kinh tế tư bản giàu mạnh nhất nhưng lại bị đại dịch hoành hành lớn nhất. Dựa vào thực tế đó tôi sẽ cung cấp cho học sinh biết được tình hình kinh tế của nước Mĩ dưới tác động của đại dịch Covid -19 thông qua các số liệu mà truyền thông phản ánh, cung cấp những hình ảnh về nước Mĩ sau đại dịch. Từ đó, gợi ý để học sinh nhớ đến một sự kiện đã tác động đến toàn thế giới ở thế kỉ XX đó là chiến tranh thế giới thứ II mà các em được tìm hiểu ở Lịch sử lớp 8. Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh: Theo các em cuộc chiến tranh thế giới thứ II đã tác động đến nước Mĩ như thế nào? Theo sự hiểu biết của mình, có thể các em suy luận nước Mĩ sẽ kiệt quệ sau chiến tranh nhưng có thể các em sẽ có những suy luận khác. Vì các em đều hiểu được chiến tranh thế giới thứ hai là cuộc chiến tranh để lại hậu quả nặng nề nhất trong lịch sử chiến tranh. Sau khi học sinh suy nghĩ và trả lời, tôi không chốt kiến thức của vấn đề mà dẫn dắt học sinh vào bài mới. Những hình ảnh, số liệu về sự kiện có ảnh hưởng đến toàn thế giới như đại dịch Covid -19, chiến tranh thế giới thứ II sẽ để lại dấu ấn rất sâu đậm trong các em, từ đó các em sẽ muốm khám phá, hiểu biết tác động của những sự kiện đó đến các nước đặc biệt là những nước lớn như Mĩ.
Như vậy, ấn tượng ban đầu rất quan trọng, càng ấn tượng thì dấu ấn để lại càng sâu sắc, nên giáo viên tăng cường xây dựng những tình huống khởi động hấp dẫn, có vấn đề để cuốn hút các em vào bài giảng, muốn khám phá, tìm hiểu.
2.2.5. Sử dụng khéo léo những mẩu chuyện lịch sử. 
Lịch sử gắn liền với nhiều sự kiện, với những con số khô khan, với những ngày tháng khó nhớ thì việc xen lẫn những câu chuyện vào bài giảng sẽ làm giảm tâm lí nặng nề cho các em, không những vậy còn cuốn hút và làm cho các em nhớ mãi đến câu chuyện liên quan đến sự kiện. Những mẫu chuyện lịch sử vừa có tác dụng cung cấp kiến thức, vừa giúp các em gắn được sự kiện, hiện tượng với các nhân vật tiêu biểu, điển hình. Đặc biệt, những mẩu chuyện lịch sử thường có tính giáo dục rất cao. Khi người kể nhập tâm vào câu chuyện sẽ khiến người nghe như được "sống" cùng các nhân vật trong chuyện, giúp cho việc tìm tòi, khám phá kiến thức diễn ra một cách tự nhiên mà học sinh lại hào hứng, thích thú. 
Trong dạy học lịch sử, giáo viên có thể sử dụng những mẩu chuyện với những mục đích khác nhau như dẫn dắt học sinh vào bài mới, cụ thể hóa các nhân vật, sự kiện, hiện tượng lịch sử, hay dùng để nêu gương...
Ví dụ khi dạy bài 27, mục II.1: "Cuộc tiến công chiến lược Đông - Xuân 1953-1954" (sách giáo khoa Lịch sử 9) tôi kể cho học sinh nghe câu chuyện "Năm ngón tay huyền thoại của Bác Hồ" để khái quát cho học sinh hiểu chủ trương, sách lược của Đảng đưa ra trong Đông Xuân 1953-1954 là tập trung phần lớn bộ đội chủ lực vào những hướng quan trọng về chiến lược mà địch tương đối yêu, buộc chúng phải phân tán lực lượng để đối phó với ta trên những địa bàn xung yếu mà chúng không thể bỏ. Qua đó, học sinh sẽ có sự nhận xét, đánh giá nghệ thuật quân sự tài tình của Đảng ta.
Ví dụ khi dạy bài 29 mục II.3: "Miền Bắc thực hiện nghĩa vụ hậu phương lớn" tôi sẽ kể cho các em nghe câu chuyện về anh hùng lực lượng vũ trang Nguyễn Viết Sinh, một trong những người đã tham gia vận chuyển lương thực, vũ khí chi viện cho miền Nam trên đường mòn Hồ Chí Minh - người trong suốt 4 năm với 1089 ngày làm việc đã cõng trên lưng 55 tấn hàng lương thực, đi một quảng đường dài 41.025 km tương đương với một vòng trái đất quanh xích đạo. Để các em thấy được chỉ có ý chí thép mới làm được điều không tưởng đó. 
Ví dụ khi dạy bài 29 mục V: "Hiệp định Pari năm 1973 về chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam" tôi sẽ kể cho các em nghe câu chuyện về cái bàn để ngồi hội nghị nhưng phải mất đến 10 cuộc họp và trải qua gần hai tháng trời. Để các em thấy được dù chỉ là một cái bàn ngồi hội nghị nhưng không được xem thường vì đó chính là lòng tự tôn dân tộc. Đặc biệt là đối với dân tộc Việt Nam anh hùng điều đó lại càng được coi trọng. 
Tôi thực sự thấy thích thú với giải pháp đưa những mẩu chuyện lịch sử để làm nổi bật những sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử vì thông qua các câu chuyện đã thực sự lôi cuốn các em vào bài giảng và đặc biệt các em nhớ mãi về những kiến thức đã học. Để rồi khi kết thúc tiết học có em lại chạy theo: "Cô ơi hôm sau lại kể chuyện tiếp nhé cô". Tôi thấy vui về điều đó.
2.2.6. Truyền đạt lôi cuốn, linh hoạt.
Lời nói luôn giữ vai trò chủ đạo trong dạy học bởi không có một phương pháp dạy học nào lại không kèm theo lời nói. Đặc biệt, những kiến thức lịch sử mà học sinh lĩnh hội phải được diễn giải bằng ngôn ngữ, cách hành văn và cách trình bày đặc biệt là giọng điệu chứ không phải bằng những công thức hay những con số. Thông qua giọng điệu, ngôn ngữ của giáo viên sẽ bồi dưỡng tình cảm, tư tưởng và lôi cuốn các em vào hoạt động học tập. 
Sử dụng cách nói hình ảnh để đặt vấn đề học tập sẽ tạo được dấu ấn trong học sinh là rất lớn, nếu áp dụng vào việc thu hút sự chú ý của học sinh vào bài học ngay từ đầu thì đem lại hiệu quả càng cao, các em sẽ hào hứng đón nhận cả tiết học với niềm thích thú, sự say mê. Thực tế đã chứng minh được điều đó, học sinh tiếp thu bài tốt hơn. 
Ví dụ khi dạy về chiến dịch Điện Biên Phủ, giáo viên có thể sử dụng cách nói hình ảnh như sau: Cứ vào những ngày tháng 5 lịch sử, cả dân tộc ta lại được sống trong không khí hào hùng và phấn khởi, hãnh diện và tự hào, bởi cách đây 66 năm, dân tộc ta đã làm nên một kì tích vẻ vang - chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu. Vậy, chiến dịch Điện Biên Phủ đã có sự chuẩn bị và diễn ra như thế nào? Nguyên nhân nào đã khiến một Việt Nam tưởng chừng như nhỏ bé lại có thể đánh bại được một đế quốc xâm lược hùng mạnh như vậy? Ngay bây giờ, chúng ta cùng nhau tìm hiểu nội dung của bài hôm nay. Cách đặt vấn đề hay, hấp dẫn sẽ khiến học sinh bị cuốn hút vào các hoạt động học tập, nhanh chóng tạo những biểu tượng lịch sử để khôi phục bức tranh quá khứ.
Tóm lại, để tạo dấu ấn trong dạy học Lịch sử 9 giúp học sinh khắc sâu kiến thức và tăng hứng thú học tập đối với môn học Lịch sử, tôi hiểu rằng không có một phương pháp dạy học nào là vạn năng. Giáo viên cần sử dụng linh hoạt, kết hợp các biện pháp một cách nhuần nhuyễn, phù hợp với mục tiêu, nội dung bài học, trình độ học sinh và điều kiện cụ thể của nhà trường nhằm kích thích hứng thú học tập lịch sử cho các em. Đặc biệt là tạo được dấu ấn sâu sắc trong các em để từ đó các em không còn cảm thấy áp lực về việc ghi nhớ kiến thức, cũng từ đó các em cảm thấy tự hào về dân tộc mình, một dân tộc có lịch sử hào hùng. 
3. Phần kết luận:
3.1. Ý nghĩa của đề tài: 
Qua triển khai thực hiện đề tài cho thấy mức độ học sinh khắc sâu kiến thức và hào hứng trong học tập tăng lên rõ rệt. Nhiều em trước đây còn nhút nhát, rụt rè nay đã tự tin hơn trước. Đây là một tín hiệu đáng mừng, điều này thể hiện rằng các giải pháp mà bản thân áp dụng bước đầu mang lại hiệu quả khá cao thể hiện qua bảng khảo sát:
SL110 
%
Kiến thức được khắc sâu và hứng thú với môn học vì
Kiến thức chưa được khắc sâu và chưa thực sự hứng thú với môn học vì
Dễ hiểu
Ấn tượng
Lý do khác
Nhàm chán
Khó hiểu
Lý do khác
37 – 33.6%
25 – 22.7%
9 –
8.2%
15 –
13.6%
16 –
14.5%
8 –
7.2%
Qua mẫu phiếu điều tra, tôi nhận thấy rằng tỉ lệ học sinh hứng thú với môn học, kiến thức được khắc sâu đã có sự thay đổi đáng kể. Trước khi chưa áp dụng số học sinh không hứng thú chiếm 61,8% nhưng sau khi áp dụng đã giảm xuống còn 35.5% như vậy số học sinh hứng thú với môn học, các em tiếp nhận kiến thức một cách chắc chắn đã tăng lên chiếm 64.5%. Đó là một tín hiệu vui nhưng tôi nghĩa rằng trong quá trình thực hiện phải tiếp tục rút kinh nghiệm để đề tài hoàn thiện hơn.
Việc áp dụng linh hoạt các giải pháp đã làm cho không khí của tiết học trở nên sôi nổi, cuốn hút các em tập trung hơn vào bài giảng. Phần nào giảm bớt những áp lực cho các em trong việc ghi nhớ kiến thức mà trước đây các em thường hay lo lắng. Bên cạnh đó lôi kéo được nhiều em học sinh nhút nhát, rụt rè ra khỏi vùng an toàn của bản thân. Những đối tượng học sinh yếu, trung bình đã phát biểu sôi nổi hơn, làm bài tập khá đầy đủ, hạn chế được việc nói chuyện riêng trong tiết học. Thấy không khí lớp học thay đổi không còn nặng nề như trước tôi càng có thêm nhiều động lực với nghề.
Không những có ý nghĩ với học sinh mà việc áp dụng đề tài vào công tác giảng dạy cũng đem lại nhiều lợi ích cho chính giáo viên. Qua quá trình soạn giảng giáo viên sẽ dần dần hoàn thiện được các kĩ năng, làm phong phú thêm về kiến thức cho bản thân, thân thiện với học sinh hơn, khám phá được nhiều phần mềm dạy học bổ ích. Đặc biệt là tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm cho chính mình trong giảng dạy môn Lịch sử 9:
- Mỗi bài học lịch sử đều có sự liên kết với nhau về kiến thức tuy nhiên không thể áp dụng tất cả các giải pháp trên vào một bài dạy mà cần có sự vận dụng một cách linh hoạt, phù hợp với đối tượng học, thời gian để đem lại hiệu quả cao nhất.
- Để đạt được kết quả tốt, giáo viên phải có sự đầu tư về thời gian, công sức và thực sự tâm huyết với bài giảng của mình để tìm ra giải pháp tốt nhất phù hợp với bài học.
- Trong quá trình thực hiện, giáo viên phải thường xuyên quan sát để có sự điều chỉnh, phát huy những cái đạt được và khắc phục những cái còn hạn chế. Thường xuyên nói chuyện, trao đổi để hiểu được suy nghĩ, cảm nhận của các em từ đó có thể điểu chỉnh, vận dụng các giải pháp một cách phù hợp.
- Lời động viên, tuyên dương của giáo viên đối với học sinh là rất quan trọng. Nên trong quá trình thực hiện các giải pháp giáo viên động viên, khích lệ các em kịp thời, qua đó góp ý cho các em những cái chưa đạt được để các em rút kinh nghiệm. 
Chắc chắn với sự nỗ lực hết mình của cả cô và trò, sự tận tình với nghề, sự yêu thương học sinh của giáo viên, môn Sử dần dần sẽ lấy lại được vị thế của mình trong trái tim của học sinh và phụ huynh. Đó là động lực để giáo viên dạy Sử tiếp tục phấn đấu mặc dù còn nhiều khó khăn ở phía trước.
3.2. Kiến nghị, đề xuất:
3.2.1. Đối với nhà trường:
 	Ban lãnh đạo nhà trường thường xuyên quan tâm, chỉ đạo, góp ý để giáo viên có thể thực hiện tốt các giải pháp, tạo điều kiện về cơ sở vật chất, đặc biệt là việc trang bị công nghệ thông tin để giáo viên có thể ứng dụng vào dạy học một cách thuận lợi.
3.2.2. Đối với giáo viên:
Giáo viên phải là người có tâm huyết với nghề nghiệp, phải nhận thức được tầm quan trọng của môn học Lịch sử và đặc biệt nhận thức được trong thời buổi hiện nay khi xã hội càng phát triển, chịu tác động của cơ chế thị trường thì Lịch sử càng đóng một vai trò quan trọng nhưng cách mà xã hội, một số học sinh, phụ huynh có thái độ chưa đúng với môn học này thì giáo viên dạy Sử càng phải có trách nhiệm hơn không nãn chí và buông xuôi.
3.2.3. Đối với học sinh:
Các em phải nhận thức được tầm quan trọng của việc học Lịch sử không phải là để tạo ra tiền của mà tạo ra những giá trị tinh thần, thể hiện lòng biết ơn của hậu thế với công lao to lớn của các bậc tiền nhân đi trước. Xuất phát từ đó các em hãy dành cho môn Lịch sử một tình yêu chân thành nhất rồi các em sẽ nhận lại được những điều thú vị, những giái trị từ chính môn Lịch sử.
	Tóm lại, do thời gian thực hiện và áp dụng các giải pháp trên chỉ trong một thời gian ngắn nên thực sự bản thân tôi vừa áp dụng vừa rút kinh nghiệm làm thế nào tìm ra được những giải pháp tối ưu đem lại những lợi ích cho học sinh. Trong quá trình thực hiện chắc chắn còn nhiều thiếu sót và cũng không thể diễn đạt một cách cụ thể nhất nhưng tôi hi vọng góp một phần nào đó để nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử ở trường THCS. Tôi rất mong nhận được sự góp ý trao đổi kinh nghiệm của các anh chị em, bạn bè đồng nghiệp, qúy thầy cô cũng như của những người yêu thích môn Lịch sử. Tôi xin chân thành cảm ơn!