Sáng kiến kinh nghiệm Tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh thông qua sơ đồ hóa, bảng biểu nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử chương trình Lịch sử lớp 10

à HS đã được lĩnh hội ở hoạt động hình thành kiến thức về: các cuộc phát kiến địa lí thế kỉ XV – XVI và Phong trào Văn hóa Phục hưng.
Phương thức:
GV lựa chọn một trong hai hình thức sau:
GV gọi học sinh làm bài tập trắc nghiệm tại chỗ
Câu 1: Ý nào sau đây không nằm trong mục đích của các cuộc phát kiến địa lí?
Tìm nguồn nguyên liệu, vàng bạc từ các nước phương Đông.
Tìm thị trường tiêu thụ hàng hóa ở các nước phương Đông.
Tìm con đường giao lưu buôn bán với các nước phương Đông.
Tìm những vùng đất mới ở châu Phi và châu Mĩ.
Câu 2: Cuộc phát kiến địa lí vào thế kỉ XV được thực hiện bằng con đường nào?
A. Đường bộ.	B. Đường biển.
C. Đường sông.	D. Đường hàng không.
Câu 3: Lĩnh vực nào thể hiện sự tiến bộ của khoa học – kĩ thuật vào thế kỉ XV ở các nước Tây Âu?
Sự hiểu biết về địa lí và đại dương.
Sự hiểu biết về địa lí, đại dương và kĩ thuật sử dụng la bàn.
Sự hiểu biết về thiên văn học và lịch pháp.
Sự hiểu biết về địa lí và thiên văn học.
Câu 4: Những nước nào đi tiên phong trong các cuộc phát kiến địa lí vào thế kỉ XV?
A. Anh, Pháp.	B. Anh, Tây Ban Nha.
C. Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha.	D. Italia, Bồ Đào Nha.
Câu 5: Vào năm 1415, nhiều đoàn thám hiểm người Bồ Đào Nha đi dọc theo bờ biển châu lục nào?
A. Châu Âu.	B. Châu Á.	C. Châu Phi.	D. Châu Mĩ. Câu 6:Tháng 8 – 1492, C. Cô-lôm-bô, đã
A. đến được Ấn Độ.	B. đến đến cực Nam châu Phi.
C. tìm ra châu Mĩ.	D. đi vòng quanh thế giới. Câu 7: Tháng 7 – 1497, Va-xcô đơ Ga–ma đã
A. tìm ra mũi Hảo Vọng.	B. Bđến được Ấn Độ.
C. phát hiện ra châu Mĩ.	D. đi vòng qua cực Nam châu Phi. Câu 8: Từ năm 1519 đến năm 1522, Ph. Ma-gien-lan đã
dẫn đầu đoàn thám hiểm đi vòng qua cực Nam của châu Phi.
dẫn đầu đoàn thủy thủ đến một số đảo thuộc vùng biển Ca-ri-bê.
chỉ huy đoàn thuyền đến Ca-li-cút thuộc bờ Tây Nam Ấn Độ.
thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế giới bằng đường biển. Câu 9:Đâu không phải là hệ quả của cuộc phát kiến địa lí?
Khẳng định Trái Đất hình cầu, mở ra những con đường mới, những vùng đất mới.
Thị trường thế giới được mở rộng, hàng hải quốc tế phát triển.
Thúc đẩy quá trình khủng hoảng, tan rã của chế độ phong kiến và sự ra đời của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu.
Thúc đẩy kinh tế, văn hóa ở châu Á, châu Phi và châu Mĩ phát triển. Câu 10:Hệ quả tiêu cực của các cuộc phát kiến địa lí là
chứng minh những lí giải về Trái Đất, Mặt Trời, Mặt Trăng của giáo hội Kitô là thiếu cơ sở khoa học.
thúc đẩy quá trình khủng hoảng, tan rã của chế độ phong kiến.
làm nảy sinh quá trình cướp bóc thuộc địa và buôn bán nô lệ.
tạo nên sự giao lưu giữa các nền văn hóa trên thế giới.
Câu 11: Các cuộc phát kiến địa lí đã mang lại sự giàu có cho các tầng lớp nào ở châu Âu?
A. Tăng lữ, quý tộc.	B. Nông dân, quý tộc.
C. Thương nhân, quý tộc.	D. Tướng lĩnh quân sự, quý tộc.
Câu 12:Sau các cuộc phát kiến địa lí thế kỉ XV, người nông nô như thế nào?
Được hưởng thành quả to lớn do phát kiến mang lại.
Được no ấm do của cải xã hội ngày càng nhiều.
Bị thất nghiệp và bán sức lao động cho tư sản.
Bị biến thành những người nô lệ.
Câu 13: Phát kiến địa lí được xem như là một “cuộc cách mạng thực sự” trong lĩnh vực nào?
A. Địa lí.	B. Khoa học hàng hải.
C. Giao thông đường biển.	D. Giao thông và tri thức.
Câu 14:Phát kiến địa lí đã đem lại cho tầng lớp thương nhân châu Âu những nguyên liệu quý giá, những kho vàng bạc, châu báu khổng lồ mà chúng cướp được ở đâu?
A. Ấn Độ.	B. Châu Mĩ.
C. Châu Phi.	D. Châu Á, Châu Phi, Châu
D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG, MỞ RỘNG
Mục tiêu:
Nhằm vận dụng kiến thức mới mà HS đã được lĩnh hội để giải quyết những vấn đề mới trong học tập và thực tiễn.
Phương thức:
GV giao nhiệm vụ cho HS (học sinh có thể làm bài tập ở nhà):
GV giao nhiệm vụ cho HS (học sinh có thể làm bài tập ở nhà): Em hiểu thế nào về 2 câu nói sau:
Theo cách nói của Mác: Thời Phục hưng đã sản sinh ra những bộ óc vĩ đại, những tư tưởng lớn và ông ví họ như những người “ khổng lồ” của nhân loại.
Newton cũng từng nói về những thiên tài đi trước: “ Tôi không gì tài giỏi cả, chỉ là tôi đang đứng trên vai của những người khổng lồ”:
PHIẾU HỌC TẬP
Phiếu học tập số 1: Tìm hiểu nguyên nhân và tiền đề các cuộc phát kiến địa lí.
Nội dung

Nguyên nhân phát kiến địa lí

Điều kiện phát kiến địa lí


Phiếu học tập số 2: Tìm hiểu về hành trình phát kiến địa lí của B.Đi-a- xơ
Hoàn thành bảng thống kê sau:
Tên nhà hàng hải
Thời gian
Kết quả
B.Đi-a- xơ


Tại sao đoàn thám hiểm của B.Đi-a- xơ đến được cực Nam của châu Phi rồi lại quay trở về Bồ Đào Nha?
Phiếu học tập số 3: Tìm hiểu về hành trình phát kiến địa lí của C.Cô-lôm-bô
1.Hoàn thành bảng thống kê sau:
Tên nhà hàng hải
Thời gian
Kết quả
C.Cô-lôm-bô


2.C.Cô-lôm-bô là người đã tìm ra châu Mĩ nhưng tại sao châu Mĩ lại không mang tên ông mà lại mang tên là America ?
Phiếu học tập số 4: Tìm hiểu về hành trình phát kiến địa lí của Va-xcô đơ Ga-ma
Hoàn thành bảng thống kê sau:
Tên nhà hàng hải
Thời gian
Kết quả
Va-xcô đơ Ga- ma


Cuộc thám hiểm của Va-xcô đơ Ga-ma có ý nghĩa như thế nào với người Bồ Đào Nha
Phiếu học tập số 5: Tìm hiểu về hành trình phát kiến địa lí của Ph.Ma-gien-lan
Hoàn thành bảng thống kê sau:
Tên nhà hàng hải
Thời gian
Kết quả
Ph.Ma-gien-lan


Cuộc thám hiểm của Ph.Ma-gien-lan có ý nghĩa lịch sử như thế nào?
Phiếu học tập số 6: Hoàn thành niên biểu về các cuộc phát kiến địa lí theo mẫu:
Thời gian
Người
tiến hành phát kiến

Quốc gia

Hướng đi

Kết quả





















Phiếu học tập số 7 (phát cho hs nếu là lớp chuyên Sử): Hoàn thành vào sơ đồ về sự nảy sinh chủ nghĩa tư bản ở Châu Âu theo mẫu:
Quý tộc phong kiến
QH SX PK
Nông dân
36
Thợ thủ công
Gợi ý sản phẩm:
Nguyên nhân, diễn biến và hệ quả các cuộc phát kiến địa lí
Hoàn cảnh nội dung và ý nghĩa của phong trào văn hóa Phục hưng.
* Giáo viên giao nhiệm vụ về nhà cho học sinh: Đọc trước bài 12 tìm hiểu nội dung bài.
IV. RÚT KINH NGHIỆM: ...............................................................................................
.......................................................................................................................................................................
Đánh giá kết quả
Trước khi thực hiện :
Khi thực hiện giảng dạy tiết học nêu trên, nhưng không sử dụng sơ đồ, bảng biểu, đặc biệt là khi dạy về các cuộc phát kiến địa lí, giáo viên không sử dụng bảng hệ thống kiến thức thì phải mất nhiều thời gian hơn. Vì khi sử dụng lược đồ để mô tả bốn cuộc phát kiến tiêu biểu, học sinh chỉ nhớ được tên các nhà thám hiểm nhưng lại nhầm lẫn về thời gian tiến hành và kết quả của các cuộc phát kiến. Do đó, mục tiêu đặt ra là các em phải nhớ và trình bày được các cuộc phát kiến tiêu biểu là chưa đạt được, trên cơ sở đó học sinh khó rút ra được những yếu tố tích cực cũng như hạn chế của các cuộc phát kiến; càng không thể thấy được tác động to lớn của nó đối với sự nảy sinh CNTB ở Tây Âu trong thời hậu kì trung đại.
Hay như ở mục 2 của bài, về các hình thức kinh doanh TBCN, nếu không sử dụng bảng kiến thức để so sánh thì học sinh chỉ có thể dựa vào SGK để trình bày đặc điểm của từng loại hình kinh doanh, do đó cũng không thể rèn luyện được các kĩ năng bộ môn như phân tích, so sánh cho các em được. Đồng thời, các em cũng không thấy được mối liên hệ giữa kiến thức cũ của bài 10 với kiến thức mới mà các em đang tiếp cận và lĩnh hội.
Khi thực hiện và hiệu quả đạt được :
Ngược lại, khi giảng dạy mục 1 của bài, đối với những cuộc phát kiến tiêu biểu, giáo viên sử dụng lược đồ các cuộc phát kiến TKXV-XVI kết hợp với bảng biểu sau:
Thời gian
Tên nhà thám hiểm
Kết quả
148



7


149
2


149
7


1519-1522


Trên cơ sở đó, giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi , lắng nghe phần trình bày của cô giáo về hành trình của các nhà thám hiểm trên lược đồ và hoàn thành phiếu học tập. Như vậy sau khi theo dõi, các em sẽ lên bảng và hoàn thành những nội dung mà giáo viên yêu cầu
Thời gian
Tên nhà thám hiểm
Kết quả
148
7
B. Đi – a-xơ
Đến cực nam châu Phi ( mũi Hảo Vọng)
149
2
C. Cô-lôm-bô
Tìm ra châu Mĩ
149
7
Vaxcô đơ Gama
Đến Calicút (5-1498) Ấn Độ
1519-1522
Ph. Ma-gien-lan
Đi vòng quanh TG bằng đường biển.

Như vậy, với bảng kiến thức trên, học sinh có thể tự trình bày được hành trình của các nhà thám hiểm theo cách hiểu của mình nhưng vẫn đảm bảo được tính chính xác, trọng tâm của bài. Trên cơ sở đó, các em rút ra mặt tích cực và những hạn chế của các cuộc phát kiến địa lí và làm nền tảng cho việc tiếp thu kiến thức mới ở phần tiếp theo (mục 2 – chương trình nâng cao)
Hoặc với bảng kiến thức sau khi học ở mục 2 (chương trình nâng cao)về các hình thức kinh doanh TBCN, học sinh đã hoàn thiện bảng biểu theo yêu cầu của giáo viên như sau :

Thế kỉ XI - XIV
Thế kỉ XVI
TCN
Xưởng thủ công của phường hội, quy mô sản xuất nhỏ.
Công trường thủ công với quy mô sản xuất lớn.

NN
Sản xuất nhỏ theo từng hộ gia đình.
Đồn điền, trang trại với quy mô sản xuất lớn.
TN
Thương hội
Công ti thương mại.
QHSX
Thợ cả - Thợ bạn.
Tăng lữ, quý tộc – Nông nô.
Chủ - Thợ làm thuê. Tư sản – Vô sản.
Như vậy, với bảng kiến thức trên, học sinh sẽ dễ dàng thấy được sự chuyển biến một cách rõ rệt trong nền kinh tế. Qua đó, học sinh so sánh và rút ra được nhận xét: nền kinh tế ở thế kỉ XVI có quy mô lớn hơn rất nhiều so với nền kinh tế ở thế XI-
XIV. Trên cơ sở đó hình thành quan hệ sản xuất mới ( QHSX TBCN), trong khi quan hệ sản xuất cũ
( QHSX PK) vẫn còn tồn tại và chính nó đã kìm hãm, cản trở sự phát triển của yếu tố mới, tiến bộ. Đồng thời, các em cũng thấy được những chuyển biến to lớn của nền kinh tế đã tác động đến cơ cấu xã hội, đó là bên cạnh những giai cấp cũ ( Tăng lữ - Qúy tộc phong kiến, Thợ thủ công và nông nô), trong xã hội phong kiến đã xuất hiện những giai cấp, tầng lớp mới (Tư sản và Vô sản). Ngoài ra, qua bảng biểu trên, học sinh có thể thấy được mối quan hệ, sự tác động qua lại lẫn nhau giữa kiến thức cũ (bài 10) và kiến thức mới. Trên cơ sở đó, học sinh có thể hệ thống lại những kiến thức cơ bản, trọng tâm và trình bày được kiến thức của lịch sử Tây Âu bằng hệ thống sơ đồ ở phần củng cố bài học.
Tóm lại, với việc sử dụng sơ đồ, bảng biểu trong quá trình dạy- học, hiệu quả đạt được rất rõ ràng, ngoài việc các em biết và hiểu những kiến cơ bản, trọng tâm của bài học ra thì đa số các em đã dần dần hình thành và rèn luyện được các kĩ năng cần thiết trong quá trình học tập bộ môn như : kĩ năng khái quát hóa, kĩ năng phân tích, so sánh, liên hệ, vừa khái quát vừa so sánh vừa tổng hợp, Đó là điều mà ở cấp học THCS các em chưa làm được.
Kết quả cụ thế như sau :
Lớp 10A2
Lớp 10A5
Trước
Sau thực hiện
Trước
Sau thực hiện
Giỏi
5
15,1 %
10
30,3 %
01
3.0 %
5
15.2 %
Khá
15
45,4 %
21
63.6 %
10
30.3 %
19
57.6 %

Trung bình
10
30,3 %
2
6,1 %
17
51.5 %
8
24.2 %
Yếu
3
9,2 %
0

5
15.2 %
1
3.0 %
Kém
0

0

0

0

7.2. Về khả năng áp dụng của sáng kiến
Những giải pháp này đã áp dụng tại trường Phổ thông DTNT cấp 2,3 Tỉnh, trong 3 năm mang lại kết quả cao, học sinh các lớp đều yêu thích môn Lịch sử, hiểu rõ được ý nghĩa và tầm quan trọng của môn Lịch sử. Thành tích của giáo viên và học sinh tăng theo từng năm góp phần tô đẹp thêm trang sử truyền thống của nhà trường
Những giải pháp này có thể áp dụng cho tất cả giáo viên dạy Lịch sử nói riêng và giáo viên các môn nói chung, ở toàn cấp học 10, 11, 12, và các trường THPT, Trung tâm GDTX.
Những thông tin cần được bảo mật :
Không
Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:
Để sáng kiến được áp dụng có hiệu quả và rộng rãi cần có thời gian cho giáo viên và học sinh thực hành, khoảng 2 tiết / tuần đối với học sinh lớp 10. Sau 4 tuần liên tiếp, học sinh có thể tự chủ động thực hiện nghiên cứu, áp dụng theo sự hướng dẫn của giáo viên.
Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên tâm huyết, nhiệt tình, sáng tạo.
Ngoài ra, để áp dụng hiệu quả sáng kiến cần có điều kiện cơ sở vật chất phục vụ cho quá trình dạy học : máy tính, máy chiếu, kho học liệu phong phú, khai thác mạng Internet, các phần mềm hỗ trợ- mindmap, máy chụp ảnh có chế độ quay phim
Đánh giá lợi ích:
Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả:
Sáng kiến kinh nghiệm “Tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh thông qua sơ đồ hóa, bảng biểu nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử chương trình Lịch sử lớp 10” được nghiên cứu và áp dụng thử nghiệm từ năm học 2017-2018. Sáng kiến được các giáo viên bộ môn Lịch sử áp dụng ở toàn cấp một cách tích cực và sáng tạo bắt đầu từ năm học 2017-2018. Kết quả cho thấy chất lượng học sinh môn Lịch sử trong
các năm 2017-2018, 2018-2019 và năm học 2019-2020 không ngừng được nâng cao. Học sinh yêu thích, hứng thú với môn học, kết quả học tập cũng như thi HSG, không ngừng tăng cao.
Kết quả học sinh:
* Kết quả thi khảo sát (kiểm tra học kì) theo đề của Sở GD&ĐT môn Lịch sử
Năm học
TS HS
Xếp loại
Giỏi
Khá
TB
Yếu
SL
Tỉ lệ
SL
Tỉ lệ
SL
Tỉ lệ
S L
Tỉ lệ
2017-2018
(Chưa thực hiện)
150
3
2
90
60
57
38
0
0
2018-2019
(Đã thực hiện)
140
14
10
96
68,6
30
21,4
0
0
2019-2020
(Đã thực hiện)
135
16
11,8
99
73,4
20
14,8
0
0
Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân:
Sáng kiến kinh nghiệm được áp dụng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và đào đạo môn Lịch sử cuả học sinh THPT, giúp học sinh hứng thú và yêu thích môn Lịch sử, đồng thời khẳng định vị trí và vai trò của môn Lịch sử trong trường phổ thông.
Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu:
Số TT
Tên tổ chức/cá nhân
Địa chỉ
Phạm vi/Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
1
Lớp 10A1
Trường PT DTNT Cấp 2-3 Vĩnh Phúc
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực theo




định hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử
2
Lớp 10A2
Trường PT DTNT Cấp 2-3 Vĩnh Phúc
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực theo định hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử
3
Lớp 10A4
Trường PT DTNT Cấp 2-3 Vĩnh Phúc
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực theo định hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử
4
Lớp 10A5
Trường PT DTNT Cấp 2-3 Vĩnh Phúc
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực theo định hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử
5
Nhóm chuyên môn Lịch sử
Trường PT DTNT Cấp 2-3 Vĩnh Phúc
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực theo định hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử

VĩnhYên, ngày 22 tháng 02 năm 2021
Thủ trưởng đơn vị
Vĩnh Yên , ngày 22 tháng 02 năm 2021
Tác giả sáng kiến
Vũ Thị Trâm

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Giáo trình lịch sử thế giới cổ đại, trung đại, cận đại. (Nhà xuất bản giáo dục)
Tư liệu dạy học lịch sử lớp 10. (Nhà xuất bản giáo dục)
Sách giáo viên, sách giáo khoa lịch sử lớp 10. (Nhà xuất bản giáo dục)
Tài liệu hướng dẫn sử dụng kênh hình sách giáo khoa lịch sử lớp10 (Nhà xuất bản giáo dục)
Lịch sử văn minh thế giới. (Nhà xuất bản giáo dục)
Từ điển thuật ngữ lịch sử phổ thông. (Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội)
Lịch sử Trung Quốc. NXB Giáo dục.
Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục Trung học phổ thông môn Lịch sử. (NXB Giáo dục).