Sáng kiến kinh nghiệm Tìm hiểu một số di tích lịch sử trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa (Lịch sử 12 - Ban cơ bản)

uốc Gia đặc biệt
Khu di tích lịch sử Lam Kinh ngày nay được quy hoạch với tổng diện tích 200ha, thuộc địa bàn hai huyện Thọ Xuân và Ngọc Lặc. Đây là nơi yên nghỉ ngàn thu của người anh hùng dân tộc Lê Lợi và các vị Hoàng đế, Hoàng Thái hậu vương triều Lê Sơ, là biểu tượng của lòng tự hào dân tộc về một giai đoạn lịch sử oai hùng chống quân xâm lược và công cuộc xây dựng quốc gia Đại Việt. Lam Sơn – Lam Kinh là vùng đất thiêng “địa linh nhân kiệt”, quê hương của người anh hùng dân tộc Lê Lợi, nơi phát tích cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, đánh đuổi giặc Minh trong 10 năm đầy gian khổ (1418 – 1427). quân xâm lược và công cuộc xây dựng quốc gia Đại Việt.
Mục II.3. Nhóm di tích lịch sử cách mạng
Bƣớc 6: Về chiến khu Ngọc Trạo: Trước tiên tôi sẽ trình chiếu cho các em xem hình ảnh và đặt câu hỏi: Nhũng hiểu biết của Em về di tích chiến khu Ngọc Trạo?
Chiến khu Ngọc Trạo
HS kết hợp kiến thức lịch sử và địa lý các em sẽ trả lời được: Chiến khu Ngọc Trạo thuộc huyện Thạch Thành, nơi đây gắn liền với cuộc kháng chiến chống Pháp cứu nước .Tháng 7/1941, Tỉnh ủy Thanh Hóa quyết định thành lập Chiến khu Ngọc Trạo . Chiến khu du kích chính thức được thành lập đêm 19/9/1941 tại Hang Treo, thuộc địa phận xã Ngọc Trạo, huyện Thạch Thành với số lượng ban đầu gồm 21 chiến sỹ cảm tử. Đây là một trong những đội du kích thoát ly tập trung đầu tiên của cả nước được thành lập sau Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 8 (tháng 5/1941) và là tiền thân của lực lượng vũ trang tỉnh Thanh Hóa. Ngay sau khi thành lập, các chiến sỹ du kích Ngọc Trạo đã anh dũng chiến đấu, góp phần tô thắm truyền thống bất khuất, kiên cường của dân tộc ta.
Sau khi HS trả lời xong ,tôi sẽ bổ sung và hoàn chỉnh kiến thức bằng việc khẳng định cho các em thấy. Chiến khu Ngọc Trạo là một trong những chiến khu du kích đầu tiên của cả nước, đỉnh cao của phong trào phản đế cứu quốc ở Thanh Hóa, giai đoạn 1940 – 1941. Đội du kích Ngọc Trạo là tiền thân của lực lượng vũ trang Thanh Hóa, đồng thời sử dụng kiến thức văn học để các em khắc sâu thêm về kiến thức:
“ Vì dân, vì nước quên mình,
Đánh Pháp, đuổi Nh¾t để giành giũ quê, Chiến khu gian khổ không nề,
Dựng xây lực lượng, trọn thề vì dân. Vượt bao khó nhọc, gian truân,
Hai mốt chiến sĩ luyện quân đêm ngày.
Phút giờ bị giặc Pháp vây,
Kiếm, đao đã chém tan thây quân thù. Dẫu không giũ được chiến khu,
Vẫn khiến cho lũ giặc thù hồn kinh.
Dẫu bao chiến sĩ hy sinh,
Nhũng gương anh dũng, quang vinh muôn đời”
Bƣớc 7: Về di tích Hàm Rồng . Cũng giống như di tích Ngọc Trạo, tôi sẽ đặt ra cho các em câu hỏi : Em biết gì về di tích lịch sử Hàm Rồng? Yêu cầu các em phải xác định được vị trí địa lý cũng như địa điểm của di tích lịch sử này.
Học sinh kết hợp kiến thức lịch sử và địa lý, sau khi thảo luận nhóm , đại diện của các em sẽ đưa ra được câu trả lời:
Về vị trí: Di tích thuộc phường Hàm Rồng, thành phố Thanh Hoá, trên trục quốc lộ1A.
Về đặc điểm: Là quần thể danh lam thắng cảnh - di tích lịch sử gắn liền với chiến công hiển hách của quân và dân Thanh Hóa trong những năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Để học sinh khắc sâu kiến thức, tôi sẽ kết hợp kiến thức lịch sử và văn học với những câu thơ của nhà thơ Phạm Tiến Duật để HS hiểu rõ hơn địa danh lịch sử:
"Cha gửi cho con chiếc ảnh cái cầu Cha vùa bắc xong qua dòng sông sâu
...
Yêu hơn, cả cái cầu ao mẹ thường đãi đỗ Là cái cầu này ảnh chụp xa xa;
Mẹ bảo: cầu Hàm Rồng sông Mã Con cứ gọi: Cái cầu của cha"
Trích bài thơ "Cái cầu" của Phạm Tiến Du¾t
Các em sẽ hiểu rõ hơn chỉ Trong 2 ngày 3 và 4/4/1965, không quân Mỹ đã xuất kích 454 lượt/chiếc máy bay, ném hàng nghìn tấn bom đạn xuống khu vực Nam Ngạn-Hàm Rồng, và cũng trong 2 ngày chiến đấu, quân và dân ta đã bắn rơi 47 máy bay Mỹ, bắt sống nhiều giặc lái. Quân và dân Hàm Rồng đã lập nên kỷ lục đầu tiên về thành tích bắn rơi máy bay Mỹ trên miền Bắc. Chiến thắng Hàm Rồng đã làm nức lòng quân, dân cả nước, trở thành động lực để quân, dân cả nước tiếp tục
tiến lên đánh thắng hoàn toàn đế quốc Mỹ và tay sai, giành lại độc lập tự do, thống nhất đất nước.
Cầu Hàm Rồng trong kháng chiến chống Mỹ năm 1965
Để rồi có câu thơ:
“Nâng ta lên cánh én ngày nay.
Đánh quỷ Mỹ với bốn ngàn năm dựng nước Đồng Đông Sơn là xương cốt núi sông này”.
Hoạt động 3:
Mục III.Tìm hiểu những di tích lịch sử tiêu biểu trên quê hƣơng Hậu Lộc
Bƣớc 1: Trước tiên tôi sẽ giới thiệu khái quát về lịch sử văn hóa của quê hương Hậu Lộc, mảnh đất quê hương của các em.
	Bản đồ hành chính huyện Hậu Lộc
Về vị trí địa lí: Huyện Hậu Lộc phía bắc giáp với huyện Nga Sơn, Hà Trung; phía nam và phía tây giáp huyện Hoằng Hoá; phía đông giáp biển Ðông.
Hậu Lộc nơi ghi danh một nền văn hoá - văn hoá Hoa Lộc, một vùng đất mang nhiều dấu ấn của các bậc Đế Vương thông qua những “ngôi Chùa làng” nổi tiếng;
cảnh quan thiên nhiên hấp dẫn và là quê hương của nhiều tướng sĩ, chí sĩ yêu nước như: Phạm Bành, Đinh Chương Dương, Lê Hữu Lập
Vì là các em đã học trong chương trình lịch sử lớp 11 về phong trào cần vương nên khi tôi nhắc đến Phạm Bành các em sẽ nhớ đến ông với vai trò là một trong hai nhà lãnh đạo của cuộc khởi Ba nghĩa Ba Đình hay những nhân vật như Đinh Chương Dương, Lê Hữu Lập các em cũng đã được biết tới khi tìm hiểu trong cuộc thi “ Rung chuông vàng”- một cuộc thi mà trường chúng tôi vừa tổ chức vào ngày 26/3, nhằm tìm hiểu kiến thức lịch sử tỉnh nhà nói chung và lịch sử quê hương Hậu Lộc nói riêng để hướng tới kỉ niệm “990 năm Danh xưng Thanh Hóa”
Bƣớc 2: Để tìm hiểu về một số di tích lịch sử tiêu biểu của Hậu Lộc, tôi sẽ yêu cầu học sinh tìm hiểu theo nhóm di tích lịch sử
Trước tiên về nhóm di tích khảo cổ học: Các em sẽ tìm hiểu về di chỉ khảo cổ học văn hóa Hoa Lộc
Tôi yêu cầu các em sử dụng kiến thức địa lý để xác định đúng địa danh của di chỉ văn hóa Hoa Lộc. Học sinh sau khi các em đã được tìm hiểu trước ở nhà, các em sẽ trao đổi, thảo luận và trả lời được:
Di chỉ khảo cổ học văn hóa Hoa Lộc: Được phát hiện năm 1973 .Văn hóa Hoa Lộc phân bố ở các xã Hoa Lộc, Phú Lộc và Hoà Lộc với các di tích cồn sau chợ (Hoa Lộc), Cồn Nghè (Phú Lộc) và Hoà lộc.
Sau khi học sinh trả lời xong, tôi sẽ bổ sung, cung cấp thêm kiến thức cho các em rằng: Các tài liệu khảo cổ học cho biết: Khoảng 1000 năm trước khi chủ nhân văn hoá Hoa Lộc khai phá vùng đất này thì nơi đây đã có con người cư trú thuộc thời đại đá mới cách ngày nay khoảng 5000 năm, điều này khẳng định đây là một vùng đất cổ. Văn hóa Hoa Lộc đồng thời cũng cùng niên đại với nền văn hóa
Phùng nguyên, nền văn hóa mà các em đã được học trong bài 13: Việt Nam thời nguyên thủy ( Chương trình lớp10- ban cơ bản), Tên xã Hoa Lộc đã được đặt cho một nền văn hoá khảo cổ sơ kì thời đại đồng: Văn hóa Hoa Lộc. Việc cung cấp kiến thức này sẽ giúp các em thêm tự hào về quê hương mình, về các giá trị lịch sử cũng như ý thức trách nhiệm của các em trong việc gìn giữ, bảo tồn những giá trị đó trong thời đại ngày nay.
Bƣớc 3: Về nhóm di tích kiến trúc nghệ thuật
Tôi yêu cầu học sinh tìm hiểu di tích đền Bà Triệu, di tích chùa Sùng Nghiêm, di tích chùa Liên Hoa Diêm Phố. Trên cơ sở kết hợp kiến thức lịch sử và địa lý.
Vì trên quê hương Hậu Lộc- nơi các em sinh ra và lớn lên nên các em sẽ xác định đúng địa danh của các di tích lịch sử này như:
Khu di tích đền Bà Triệu: Là người con của mảnh đất Hậu Lộc các em không ai không biết đến đền Bà Triệu. Khu di tích nằm ngay trên quốc lộ 1A. Vì vậy các em sẽ trả lời được khu di tích này thuộc xã Triệu Lộc và được xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt năm 2015. Bà Triệu mặc dù không phải sinh ra trên mảnh đất Hậu Lộc, nhưng bà lại hy sinh trên quê hương Hậu Lộc, nên bà được xem như người con của mảnh đất này. Sinh thời bà có một câu nói rất nổi tiếng: “ Tôi chỉ muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dũ, chém cá trường kình ở biển Đông , lấy lại giang sơn, dựng nền độc l¾p, cởi ách nô lệ, chứ không chịu khom lưng làm tì thiếp cho người”
Khu di tích đền Bà Triệu
Trong dân gian hiện cũng còn truyền tụng nhiều câu thơ ca liên quan đến bà như sau:
“Ru con con ngủ cho lành,
Để mẹ gánh nước rửa bành ông voi.
Muốn coi, lên núi mà coi,
Có bà Triệu tướng cưỡi voi, đánh cồng.
Túi gấm cho lẩn túi hồng
Têm trầu cánh kiếm cho chồng ra quân.
Tùng Sơn nắng quyện mây trời, Dấu chân Bà Triệu rạng ngời sủ xanh.”
Bƣớc 4: Di tích chùa Sùng Nghiêm ( chùa Duy Tinh).
Học sinh sẽ trả lời được . Chùa Sùng Nghiêm được xây dựng từ thời Lý ở làng Duy Tinh (xã Văn Lộc, huyện Hậu Lộc) cho nên nhân dân địa phương và các nơi quen gọi là chùa Duy Tinh. Chùa Sùng Nghiêm được xếp hạng là di tích quốc gia năm 1990.
Sau khi học sinh trả lời xong, tôi sẽ bổ sung thêm kiến thức để các em nắm về di tích lịch sử gắn liền với những tên tuổi lịch sử. Cụ thể: Chùa Sùng Nghiêm nằm ngay trên địa bàn Xã Văn Lộc, xưa kia đây là trị sở của quận Cửu Chân gần 400 năm (suốt thời Lý, Trần) và Thái úy Lý Thường Kiệt đã từng ở đây 19 năm. Qua chi tiết này để học sinh thấy được lịch sử rất gần với các em, các em đã được học về Lý Thường Kiệt trong bài 19- Lịch sử 10 ban cơ bản và các em lại biết thêm rằng thái úy đã từng gắn bó máu thịt với mảnh đất Hậu Lộc của mình.
Chùa Sùng Nghiêm ( chùa Duy Tinh).
Bƣớc 5: Về di tích chùa Liên Hoa: Đây là ngôi chùa mà tất cả các em học sinh của tôi đều biết , vì ngôi chùa này nằm ngay trên địa bàn của các em. Tôi sẽ đặt ra câu hỏi: Chùa được xây dựng khi nào và thờ nhũng ai?
Học sinh các em sẽ trả lời được:
Chùa được xây dựng vào thế kỷ thứ XIII hiện nay đã được trùng tu lại thuộc xã Ngư Lộc. Chùa có quy mô khiêm tốn trong một quần thể kiến trúc rộng khoảng 2
sào Trung Bộ, bao gồm: Nghè thờ Tứ Vị Thánh Nương, Chùa Liên Hoa, Đền thờ Đức Ông và Miếu thờ chung 344 người Diêm Phố tử nạn trong bão (1931).
Tôi sẽ chốt lại kiến thức bằng việc cung cấp hình ảnh đến các em và khẳng định: So với trước kia thì giờ đây chùa đã khác rất nhiều về cả quy mô và kiến trúc do gần đây chùa được trùng tu và mở rộng.
Chùa Nghè Diêm Phố (còn gọi là Liên Hoa Tự) thuộc xã Ngư Lộc
Bƣớc 6: Tìm hiểu nhóm di tích lịch sử cách mạng với di tích: Mẹ Tơm. Kết hợp kiến thức lịch sử, địa lý và văn học. Học sinh có thể đọc bài thơ “Mẹ Tơm” của nhà thơ Tố Hữu với những câu như:
Hay câu thơ:
“Tôi lại về quê mẹ nuôi xưa
Một buổi trưa, nắng dài bãi cát Gió lộng xôn xao, sóng biển đu đưa
Mát rượi lòng ta ngân nga tiếng hát...”
“Sống trong cát, chết vùi trong cát Nhũng trái tim như ngọc sáng ngời!...”
Kết thúc bài học bằng việc sử dụng kiến thức âm nhạc, tôi cho các em nghe bài hát “ Về với xứ Thanh” của nhạc sỹ Nguyễn Tiến, để các em thêm yêu và thêm tự hào về quê hương của mình.
Như vậy có thể thấy từ sự kết hợp giữa Lịch sử, Văn học, Địa lý, Giáo dục công dân, sử dụng phần mềm Microft Power point và bằng phương pháp đàm thoại gợi mở, tường thuật, với sự tương tác giữa cô và trò, tôi tin sẽ mang lại hiệu quả học tập cao và sẽ làm cho học sinh không bị nhàm chán khi học môn Lịch sử.
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục
Với việc vận dụng kiến thức liên môn kết hợp với sử dụng phần mềm Microft Power point để dạy hiệu quả tiêt 47- lịch sử địa phương : “ Tìm hiểu một số di tích lịch sử trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa”. ( Lịch Sủ 12– ban cơ bản). Tôi thấy đã tạo được hiệu ứng tốt trong học tập của học sinh, các em hứng thú, say mê hơn trong giờ học, không khí lớp học nhẹ nhàng, sôi nổi. Đặc biệt ở những lớp mà đầu vào thấp như lớp 12A1, 12A2 nhưng khi dạy bài này tôi thấy được sự hứng khởi trong học tập của các em. Kết quả cụ thể:
Lớp
Sĩ số
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
12A1
37
16
43,2
14
37,9
6
16,2
1
2,7
12A2
41
20
48,8
18
43,9
3
7,3
0
0
12A9
36
23
63,9
10
27,8
3
8,3
0
0
12A10
37
25
67,6
8
21,6
4
10,8
0
0
Như vậy, có thể thấy, những kiến thức môn Văn học, Địa lý và việc ứng dụng Công nghệ thông tin giúp ta có thể hình dung một cách sống động, chân thực về các di tích lịch sử, những di tích có thể nhiều em đã từng đến , nhưng hiểu cặn kẽ về các di tích này không phải em nào cũng hiểu được. Vì vậy qua việc đổi mới, sáng tạo trong dạy học, thiết kế những bài giảng như thế này sẽ giúp các em thấy lịch sử ở một góc độ gần hơn, có những giá trị lịch sử ở ngay bên cạnh các em nhưng các em đã vô tình lãng quên, và trách nhiệm của những người làm giáo dục như tôi là phải giúp các em thêm hiểu, thêm yêu và trân quý cội nguồn của mình, qua đó giúp các em có ý thức bảo vệ các di tích lịch sử, xây dựng văn hóa sống đẹp khi đến các đền, chùa. Điều này cũng sẽ giúp môn Lịch sử có sự hấp dẫn, lôi cuốn hơn và hiệu quả học tập môn học sẽ được nâng cao.
Kết luận và kiến nghị
Kết luận
Việc vận dụng kiến thức liên môn kết hợp với sử dụng công nghệ thông tin để dạy một tiết học Lịch Sử tôi thấy mang lại kết quả khả quan hơn so với tiết dạy học thông thường. Trong một tiết dạy học truyền thống học sinh thường thấy nhàm chán vì nghĩ đến Lịch sử các em luôn hình dung là phải nhớ rất nhiều các sự kiện. Việc đưa kiến thức Địa lý, Văn học cùng với ứng dụng Công nghệ thông tin vào dạy học với những hình ảnh sinh động sẽ giúp các em nhìn nhận vấn đề lịch sử trở
lên gần gũi hơn, tạo cho các em niềm say mê, yêu thích và trân trọng hơn những giá trị mà cha ông để lại.
Như vậy với khoảng gần 20 trang cho một đề tài sáng kiến kinh nghiệm ứng dụng thực tiễn cho một tiết dạy cụ thể, với mong muốn thay đổi cách nhìn và cách học của các em học sinh về bộ môn Lịch sử, tôi hy vọng sáng kiến của mình sẽ trở thành nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh, mặc dù vậy đề tài hẳn sẽ còn những thiếu sót, chưa hoàn thiện. Vì thế, tôi rất mong những đồng nghiệp của mình góp ý kiến để sáng kiến kinh nghiệm của tôi được hoàn chỉnh hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn!
Kiến nghị
Trong khuôn khổ của một sáng kiến kinh nghiệm tôi có một số kiến nghị sau:
Cần tăng cường thêm thiết bị hỗ trợ dạy học, đặc biệt là tranh ảnh dành cho môn Lịch Sử.
Tôi cũng mong muốn Sở giáo dục và đào tạo cung cấp cho chúng tôi thêm về các bài giảng lịch sử địa phương ở trường trung học phổ thông. Đặc biệt từ năm học 2018-2019 trong chương trình thi học sinh giỏi Tỉnh đã đưa lịch sử địa phương vào nội dung đề thi.
Tôi cũng rất mong muốn Bộ giáo dục và đào tạo cung cấp thêm nhiều tài liệu có mẫu hướng dẫn cụ thể về những bài vận dụng kiến thức liên môn, để những giáo viên như tôi có điều kiện học hỏi thêm nhằm không ngừng nâng cao, hoàn thiện về chuyên môn của mình.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƢỞNG ĐƠN VỊ
Thanh hóa ngày 25 tháng 5 năm 2019 Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của ngƣời khác.
Người viết sáng kiến
Trần Thị Hạnh
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Một số vấn đề đổi mới PPDH ở trường THPT lớp 12 của Bộ GD-ĐT
Sách giáo khoa Lịch sử 10 của nhà xuất bản giáo dục
Sách giáo viên Lịch sử 10 của nhà xuất bản giáo dục
Sách giáo khoa Lịch sử 11 của nhà xuất bản giáo dục
Sách giáo viên Lịch sử 11 của nhà xuất bản giáo dục
Sách giáo khoa Lịch sử 12 của nhà xuất bản giáo dục
Sách giáo viên Lịch sử 12 của nhà xuất bản giáo dục
Sách “ Địa chí Thanh Hóa” của nhà xuất bản văn hóa thông tin
Tài liệu lịch sử địa phương của Sở giáo dục và đào tạo Thanh Hóa
Một số hình ảnh, bản đồ, tư liệu khai thác từ mạng Internet