Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức hoạt động nhóm và các trò chơi trong tiết 31 - Lịch sử 7 - để nâng cao hiệu quả học tập của học sinh

vấn đề..
- Biết lập bảng thống kê, niên biểu.
B. Tổ chức lên lớp:
B.1. Ổn định nề nếp, điểm danh
B.2. Bài mới:
* Giới thiệu bài: Từ đầu thế kỉ X đến đầu thế kỉ XV ba triều đại Lý - Trần - Hồ thay nhau lên nắm chính quyền. Đó là giai đoạn lịch sử hào hùng, vẻ vang của dân tộc. Nhìn lại cả một chặn đường lịch sử, chúng ta có quyền tự hào về truyền thống đấu tranh anh dũng của dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Hôm nay chúng ta cùng nhau ôn lại chặng đường lịch sử hào hùng ấy. 
* GV chia học sinh thành 3 nhóm để tổ chức hoạt động học tập. 
Thành viên nhóm theo tổ học tập; GV cử nhóm trưởng; hướng dẫn các nhóm tự thảo luận, phân công nhiệm vụ: người làm thư ký tổng hợp; người lên trình bày trước lớp
Hoạt động 1: Ôn tập khái quát lịch sử thời Lý, Trần.
Thông qua trò chơi “Ai nhanh hơn” - giáo viên đưa hệ thống câu hỏi, nhóm nào nhanh sẽ được trả lời. Trả lời đúng ghi điểm, trả lời sai thì hai đội khác giành quyền trả lời tiếp theo.
Hệ thống câu hỏi và đáp án như sau:
Câu hỏi
Đáp án
1. Triều Lý được thành lập năm nào?
Năm 1009
2. Vị vua đầu tiên của nhà Lý?
Lý Công Uẩn
3. Năm 1010 diễn ra sự kiện gì?

Lý Công Uẩn dời đô về Đại La (đổi là Thăng Long)
4. Nước Đại Cồ Việt đổi tên thành Đại Việt khi nào?
Năm 1054
5. Bộ luật thành văn đầu tiên của nước ta có tên là gì? Ra đời khi nào?
Hình thư - Năm 1042
6. Năm 1075-1077 diễn ra sự kiện nào?

Kháng chiến chống Tống của Lý Thường Kiệt
7. Tướng giặc ra lệnh “Ai bàn đánh sẽ bị chém” tên gì?
Quách Quỳ
8. Vị vua cuối cùng của nhà Lý?
Lý Chiêu Hoàng
9. Nhà Trần thành lập năm nào? Vị vua đầu tiên của nhà Trần là ai?
1224 - Trần Cảnh
10. Thời Trần đã ban hành bộ luật mang tên gì? Ban hành khi nào?
Quốc triều hình luật - 1230
11. Quân đội nhà Trần được xây dựng theo chủ trương như thế nào?
Cốt tinh nhuệ, không cốt đông.
12. “Điền trang”, “thái ấp” là gì?

Đất do khai hoang/ Đất được ban cấp
13. Cuộc kháng chiến chống ngoại xâm lần đầu tiên của nhà Trần diễn ra năm năm nào? 
Năm 1258
14. Ai là người lãnh đạo các cuộc kháng chiến năm 1285, 1287-1288?
Trần Quốc Tuấn
15. Tướng giặc “chui vào ống đồng” để chạy thoát về nước có tên là gì?
Thoát Hoan
Câu hỏi hình ảnh:
 Đây là (những) công trình kiến trúc nào? Em biết gì về công trình đó? 
Khu di tích Văn miếu- Quốc tử giám (Hà Nội)
(Vãn Miếu ðýợc xây dựng từ nãm 1070 ðời Lý Thánh Tông. Ngoài chức nãng thờ Khổng Tử và các học trò của ông, Vãn Miếu còn chức nãng của một trýờng học Hoàng gia. Nãm 1076, Lý Nhân Tông cho lập trýờng Quốc Tử Giám ở bên cạnh Vãn Miếu. Có thể coi ðây là trýờng ðại học ðầu tiên ở Việt Nam. Ban ðầu, trýờng chỉ dành riêng cho con vua và con các bậc ðại quyền quý, sau ðó mở rộng cho con thýờng dân có sức học xuất sắc vào học).
Chùa Một cột (Hà Nội)
(Chùa Một Cột ðýợc vua Lý Thái Tông cho khởi công xây dựng vào nãm 1049. Còn có tên khác là chùa Diên Hựu, chùa Mật. Ðây là ngôi chùa với kết cấu một cột ðộc ðáo, dáng tựa ðài sen výõn lên giữa mặt hồ).
Thành Tây Ðô (Thanh Hóa)
(Ðýợc xây dựng nãm 1397 - thành Tây Ðô thể hiện một trình ðộ rất cao về kĩ thuật xây vòm ðá thời bấy giờ. Những phiến ðá nặng từ 10 ðến 20 tấn ðýợc nâng lên cao, ghép với nhau một cách tự nhiên, hoàn toàn không có bất cứ một chất kết dính nào. Ðến nay, dù ðã tồn tại hõn 6 thế kỷ nhýng một số ðoạn của tòa thành này còn lại týõng ðối nguyên vẹn. 
Nãm 2011, UNESCO công nhận thành Tây Ðô là di sản vãn hóa thế giới)
	GV tổng kết phần khởi động, tuyên bố đội giành thắng lợi và chuyển nội dung.
	Hoạt động 2: Các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm thời Lý, Trần.
	1. HS làm việc cá nhân.
Câu hỏi: Thời Lý Trần, nhân dân ta đã đương đầu với những cuộc xâm lược nào? (Thời gian? Lực lượng xâm lược?)
GV có thể gọi sổ để lấy điểm hoặc gọi theo tinh thần xung phong của các em.
GV nhận xét câu trả lời của học sinh và trình chiếu Bảng 1
Bảng 1:

Quân giặc
Thời gian
Lực lượng
Thời Lý
Giặc Tống
1076-1077
10 vạn bộ binh
(và 1 vạn ngựa chiến,
20 vạn dân phu)

Thời Trần

Giặc Mông - Nguyên
Lần 1:1258
3 vạn quân
Lần 2:1285
50 vạn quân
Lần 3: 1287-1288

30 vạn quân
	2. HS làm việc nhóm
	GV chia nhóm theo tổ học tập trên lớp, hướng dẫn học sinh cử tổ trưởng, thư ký, phân công nhiệm vụ của từng thành viên trên cư sở nhiệm vụ chung của cả nhóm.
Nhiệm vụ 1: 
Nhóm 1: Trình bày diễn biến cuộc kháng chiến thời Lý.
Nhóm 2: Trình bày diễn biến các cuộc kháng chiến thời Trần.
Nhóm 3: Nêu nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của các cuộc kháng chiến thời Lý - Trần.
- GV hướng dẫn học sinh thực hiện nhiệm vụ (Lập bảng thống kê: thời gian; đường lối kháng chiến; những tấm gương tiêu biểu; ví dụ về tinh thần đoàn kết; nguyên nhân thắng lợi; ý nghĩa lịch sử)
- Thành viên các nhóm tổ chức thảo luận, ghi kết quả thảo luận vào bảng phụ. 
- GV theo dõi, quan sát để phát hiện những khó khăn của học sinh và có biện pháp hỗ trợ học sinh phù hợp (nếu cần thiết).
- Sau 10 phút, GV cho HS dừng bút. Từng nhóm lên báo cáo kết quả của mình. Các nhóm khác theo dõi và nhận xét, bổ sung.
- GV nhận xét kết quả thảo luận của từng nhóm và trình chiếu nội dung đã chuẩn bị để HS có sự so sánh và khắc sâu kiến thức. Cụ thể:
Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý 
Nội dung
Kháng chiến chống Tống
Thời gian 
1075-1077
Đường lối kháng chiến
- Tiến công trước để tự vệ.
- Chủ động phòng ngự và phản công.
- Đánh giặc cả bằng đòn tâm lý.
- Giảng hòa trên thế thắng để giặc rút về.
Tấm gương têu biểu
Lý Thường Kiệt
Tông Đản
Thân Cảnh Phúc
VD về tinh thần đoàn kết
Dân binh miền núi cùng các tù trưởng Tông Đản, Thân Cảnh Phúc tấn công sang đất Tống..

Cuộc kháng chiến chống Mông - Nguyên thời Trần:
Nội dung
Kháng chiến chống Mông Nguyên
Thời gian 
Lần 1: năm 1258
Lần 2: năm 1285
Lần 3: năm 1287-1288
Đường lối kháng chiến
- Tránh chỗ mạnh, đánh chỗ yếu của giặc.
- Kế “vườn không nhà trống”.
- Đẩy giặc vào thế bị động rồi phản công, truy kích đến cùng
Tấm gương têu biểu
Trần Nhân Tông
Trần Quốc Tuấn
Trần Quang Khải
Trần Khánh Dư
Trần Quốc Toản..
VD về tinh thần đoàn kết
- Hội nghị Diên Hồng, các cụ đồng thanh hô “Đánh!”
- Quân sĩ thích vào tay hai chữ “Sát Thát”
- Nhân dân Thăng Long cả 3 lần thực hiện theo kê hạch của triều đình là “vườn không, nhà trống”
Nhiệm vụ 2: GV yêu cầu các nhóm thảo luận để rút ra: 
	Điểm khác nhau trong cách đánh giặc thời Lý và thời Trần?
HS thảo luận khoảng 5p và báo cáo; các nhóm theo dõi, nhận xét và bổ sung (nếu có).
GV đánh giá, chuẩn hóa kiến thức:
Thời Lý
Thời Trần
- Đánh trước để chặn thế mạnh của giặc.
- Mềm mỏng nhưng cương quyết (đánh bại rồi giảng hòa, giữ thể diện cho nước lớn..)
- Bắt sứ giả của giặc tống giam vào ngục.
- Cứng rắn, đánh giặc đến cùng, truy kích trên đường quân giặc tháo chạy
Nhiệm vụ 3: GV cho học sinh suy nghĩ, thảo luận để trả lời câu hỏi: 
	Tại sao nói thời Lý, Trần là giai đoạn lịch sử hào hùng, vẻ vang của dân tộc? 
HS thảo luận 3 phút, sau đó trình bày theo ý kiến riêng (khoảng 5-7 phút)
GV bổ sung tư liệu giúp học sinh mở mang kiến thức: Đây là giai đoạn diễn ra nhiều cuộc kháng chiến oanh liệt trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta, bảo vệ vững chắc nền độc lập của dân tộc. Đặc biệt cuộc chiến trên chiến tuyến Như Nguyệt 1077 và trận Bạch Đằng 1288 là hai trong số “Những trận quyết chiến chiến lược trong Lịch sử dân tộc” mà nhà sử học Phan Huy Lê, Bùi Đăng Dũng, Phan Đại Doãn đã viết thành sách.
Trần Quốc Tuấn - Hưng Đạo đại vương - người lãnh đạo các cuộc kháng chiến lần thứ 2,3 chống quân Nguyên được đánh giá là 1 trong 10 vị tướng tài giỏi nhất thế giới
B.3. Củng cố bài - xuống lớp.
Học sinh lần lượt quan sát hai lược đồ và trả lời: Lược đồ thể hiện sự kiện nào? Trình bày diễn biến sự kiện đó?
	GV nhận xét tinh thần học tập của học sinh, tổng kết trao thưởng cho các nhóm và dặn dò HS làm phần bài tập ở nhà.

-----------------------------------------
4. Hiệu quả của Sáng kiến kinh nghiệm
4.1 Các hoạt động học của học sinh trên lớp:
Hầu hết học sinh có sự chuẩn bị bài dầy đủ trước khi đến lớp. Trên lớp các em đều chú ý giáo viên hướng dẫn, sẵn sàng tiếp nhận và thực hiện các nhiệm vụ học tập. 
Trong quá trình hoạt động nhóm, các em luôn tích cực, chủ động phân công nhiệm vụ trong nhóm, linh hoạt kết hợp giữa thảo luận, nêu quan điểm của mình trong việc tìm ra nội dung kiến thức với trình bày trên bảng phụ để hoàn thành nhiệm vụ nhóm mình được giao.
 Hơn nữa, các em hoàn toàn tự chủ, sáng tạo trong việc trình bày sản phẩm, kết quả thảo luận của nhóm mình mà không có một khuôn mẫu, mô hình nào được gợi ý trước đó. Sau khi mỗi nhóm trình bày kết quả, thành viên của nhóm khác đều có những nhận xét, tán đồng hoặc bổ sung ý kiến cho nhóm bạn. Điều đó chứng tỏ các em rất tích cực hoạt động và khá tự tin với kiến thức của mình.
Kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh đảm bảo yêu cầu theo chuẩn kiến thức, kỹ năng của bài học, đi đúng với ý đồ thiết kế tiến trình lên lớp của giáo viên
và góp phần khẳng định sự thành công của tiết học.
Sau tiết dạy thử nghiệm, nhận thấy hiệu quả của phương pháp tổ chức thảo luận nhóm và trò chơi giúp học sinh được tích cực tham gia vào các hoạt động học tập, tôi đã mạnh dạn tăng cường hơn trong các tết học sau đó, trên cư sở đảm bảo sự phù hợp về nội dung và hình thức dạy học.
4.2 Kết quả đánh giá, xếp loại học sinh học kỳ I 
Lớp thử nghiệm: 7A - sĩ số 46 học sinh
Lớp đối chứng: 7C - sĩ số 44 học sinh.
Sau khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực - phát huy năng lực tự học, tích cực và sáng tạo của học sinh, trọng tâm là phương pháp tổ chức hoạt động nhóm và các trò chơi trong các tiết học lịch sử - ngoài ý thức, sự hứng thú học tập của các em đã có nhiều chuyển biến tích cực, thì kết quả học tập ở học kỳ I cũng rất khả quan. Tỉ lệ hộc sinh giỏi, khá lớp 7A cao hơn hẳn so với lớp 7C, trong khi số học sinh trung bình ít hơn 7C và đặc biệt không có học sinh yếu. 
 Cụ thể như sau:
BẢNG THỐNG KÊ ĐIỂM TRUNG BÌNH MÔN LỊCH SỬ
(HỌC KỲ I - NĂM HỌC 2018-2019)
Lớp
Sĩ số
8.0-10
6.5-7.9
5.0-6.4
3.5-4.9
0-3.4
TB trở lên
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL

%

 7A
46
7
15.2
30
65.2
9
19.6
0
0
0
0
46
100
7C
44
1
2.3
11
25
25
56.8
7
15.9
0
0
37
84,1

C. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận	
Đối với học sinh, tham gia vào các trò chơi, các hoạt động thực hành, được trao đổi, thảo luận, trình bày quan điểm, suy nghĩ của mình là phương pháp giúp các em nắm bắt được nội dung bài học một cách hiệu quả nhất. Không những vậy, tích cực tham gia các hạt động này còn giúp các em tự tin, mạnh dạn hơn trong học tập và trong giao tiếp với thầy cô giáo và các bạn. Điều này giúp các em bổ sung những kĩ năng cần thiết trong quá trình học tập và vươn lên trong cuộc sống sau này. 
Tuy nhiên, lớp 7A là lớp học có số học sinh khá đông trong trường (7A có 46 em; khối 6 có 5 lớp, mỗi lớp 47 em), việc tổ chức thành các nhóm nhỏ thì phòng học không đủ diện tích; để các nhóm lớn (trên 10 em/nhóm) thì còn một bộ phận học sinh rất khó để tham gia vào quá trình hoạt động chung. Đây là một khó khăn không nhỏ, yêu cầu giáo viên phải bao quát, động viên học sinh, thu hút các em vào quá trình học tập.
Đối với giáo viên, dạy học theo hướng tổ chức các hoạt động học cho học sinh thông qua hoạt động nhóm và trò chơi - trước hết thể hiện trách nhiệm thực hiện nghiêm túc những chỉ đạo chuyên môn của các cơ quan quản lí giáo dục. Ngoài ra, còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao các kĩ năng sư phạm cho giáo viên, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ giáo viên có đủ năng lực dạy học hiện đại – nhất là trong bối cảnh Bộ giáo dục và đào tạo đã có lộ trình thực hiện Chương trình Giáo dục phổ thông mới - với mục tiêu: "Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn" [5] 
2. Kiến nghị:
Thực hiện xong đề tài này, tôi có một số kiến nghị như sau:
- Đối với giáo viên trực tiếp dạy học: mỗi giáo viên phải chủ động tìm tòi, tiếp cận và ứng dụng những phương pháp tổ chức dạy học tích cực và thích hợp trong suốt quá trình dạy học. Thường xuyên bồi dưỡng, tự bồi dưỡng và trao đổi, trau dồi kinh nghiệm dạy học và giáo dục với đồng nghiệp, học hỏi những cách làm hay, những điển hình tiên tiến trong và ngoài nhà trường
- Đối với nhà trường: Bám sát những yêu cầu và chỉ đạo của ngành giáo dục cấp trên trong quá trình thực hiện nội dung chương trình giáo dục phổ thông; chỉ đạo và tổ chức thực hiện nhiệm vụ phù hợp; thường xuyên kiểm tra, đánh giá một cách khách quan, công bằng, tạo động lực cho cán bộ, giáo viên tích cực hơn nữa trong đổi mới các phương pháp dạy học; tham mưu tốt cho chính quyền địa phương để bổ sung hệ thống cơ sở vật chất - đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ không ngừng nâng cao của địa phương Hoằng Trường nói riêng, của sự nghiệp GD-ĐT nói chung.
Ngoài ra, nhà trường cần làm tốt công tác tham mưu với chính quyền địa phương về vấn đề bổ sung cơ sở vật chất, đảm bảo cho công tác dạy - học của thầy và trò trong nhà trường- đặc biệt là vấn đề phòng học.
- Đối với các cơ quan quản lí giáo dục (Phòng GD-ĐT và Sở GD-ĐT): sau khi chọn được những Sáng kiến kinh nghiệm có chất lượng nên công bố rộng rãi đến các nhà trường để cán bộ giáo viên được tham khảo học hỏi và áp dụng vào điều kiện thực tế mỗi địa phương, nhân rộng những sáng kiến tốt, mô hình hay, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác dạy học và giáo dục học sinh ở các cơ sở giáo dục.
Đề nghị Phòng giáo dục huyện tăng cường tham mưu cho Phòng Nội vụ, Ủy ban nhân dân huyện về việc bố trí, bổ sung đội ngũ giáo viên cho đơn vị trường THCS Hoằng Trường - đảm bảo tỉ lệ giáo viên/lớp, cũng như sĩ số học sinh/lớp để đơn vị thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị của mình./.
XÁC NHẬN
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
HIỆU TRƯỞNG
Cao Đức Mạnh
Thanh Hóa, ngày tháng 5 năm 2019
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Lê Thị Thanh Hà

TÀI LIỆU THAM KHẢO
- [1] TS Nguyễn Ngọc Minh - “Có một cách học tốt nhất” - báo điện tử Bigshool ngày 30/8/2017.
- [2] Đảng Cộng sản Việt Nam - Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 4, NXB Chính trị quốc gia.
- [3] Đảng cộng sản Việt Nam - Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 9, NXB Chính trị quốc gia.
- [4] Tài liệu Bồi dưỡng thường xuyên giáo viên - modul 18 THCS - phương pháp dạy học tích cực.
- [5] Nghị quyết 88/2014/QH13 ngày 28 - 11- 2014 của Quốc Hội về Đổi mới chương trình sách giáo khoa.
- Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông - tg Vũ Thị Anh - Tạp chí Giáo dục số Đặc Biệt - tháng 8/2017.
- Chương trình Giáo dục phổ thông môn Lich sử - NXB Giáo dục Việt Nam.
- SGK Lịch sử 7- NXB Giáo dục Việt Nam.
PHỤ LỤC
MỘT SỐ HÌNH ẢNH LIÊN QUAN ĐẾN CÁC HOẠT ĐỘNG 
TRONG TIẾT HỌC CỦA HỌC SINH
Nhóm 1 làm việc
Nhóm 2 làm việc
Em Lê Thị Quỳnh - đại diện nhóm 1 trình bày kết quả 
Em Hồ Đan Thanh - đại diện nhóm 2 trình bày kết quả 
Em Trần Phú Dũng - đại diện nhóm 3 trình bày kết quả
 Học sinh nhận xét bài của nhóm bạn
Giáo viên quan sát và hỗ trợ học sinh trong quá trình thảo luận
Kết quả thảo luận của nhóm 1

Kết quả thảo luận của nhóm 2
Kết quả thảo luận của nhóm 3