Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng công nghệ thông tin góp phần tạo hứng thú học tập trong môn Lịch sử và Địa lí tại lớp 4a3 trường Tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm năm học 2023-2024

chuẩn bị những dụng cụ thiết yếu để vẽ sơ đồ tư duy
Sơ đồ tư duy là bản vẽ có màu sắc, hình ảnh phong phú, nên cần có những dụng cụ thiết yếu sau đây:
+ Giấy (tôi sẽ chuẩn bị giấy A0, A3, A4 hay tận dụng những tờ lịch củ).
+ Bút màu (nhiều màu), tốt nhất dùng bút dạ để tiện ghi chép và tô vẽ.
Hướng dẫn cách vẽ sơ đồ tư duy bằng tay đơn giản mà sáng tạo.
Bước 1: Xác định đề tài, chủ đề của sơ đồ tư duy
Viết hay vẽ chủ đề lớn ở vị trí trung tâm tờ giấy và vẽ vòng bao xung quanh.
Sử dụng màu vẽ nổi bật đề tài, hình ảnh rõ nét hoặc nếu dạng từ khóa thì cô đọng, ngắn gọn, viết cỡ chữ lớn.
Bước 2: Vẽ các mỗi ý lớn phát triển từ chủ đề chính.
Tìm kiếm các ý quan trọng từ chủ đề chính. Vẽ đường phân nhánh xuất phát từ chủ đề ở trung tâm nối với từng ý.
Cách vẽ sơ đồ tư duy bằng tay đơn giản mà sáng tạo
Bước 3: Phát triển sơ đồ tư duy bằng cách mở rộng các nhánh nội dung.
Từ mỗi ý lớn, vẽ tiếp tục các đường nhánh tới các ý phụ bổ sung cho ý đó. Tiếp tục mở rộng các phân nhánh chi tiết cho các ý phụ đó. Phát triển chi tiết sơ đồ đến khi triển khai chi tiết nhất chủ đề. Lưu ý, các ý phát triển từ nhánh phải có nội dung chung hướng đến chủ đề chính của sơ đồ.
Bước 4: Vẽ thêm hình minh họa và hoàn thiện sơ đồ.
Sau khi hoàn thành các nội dung và hình ảnh thể hiện ý tưởng của chủ đề chính, cần thêm các màu sắc, hình vẽ minh họa để dễ hiểu, dễ ghi nhớ kiến thức.
Khi hướng dẫn học sinh cách vẽ sơ đồ tư duy, tôi sẽ dùng phần mềm Buzan MinMap để thao tác thực hành vẽ mẫu một chủ đề để học sinh được rõ hơn.
Ví dụ khi dạy: Chủ đề 5- Bài 20: Thiên nhiên vùng Tây Nguyên.
Tôi đã tóm lược nội dung bài học trong 1 sơ đồ tư duy, ngoài ra với phần mềm này tôi có thể lồng ghép fie âm thanh và chạy hiệu ứng cho từng nội dung nhỏ trong sơ đồ tư duy sau đó gửi lên Zalo nhóm lớp cuối mỗi ngày học, từ đó học sinh có thể xem lại nội dung bài học và “học thuộc bài trong 5 phút
Khi thực hiện vẽ sơ đồ tư duy học sinh được tiếp nhận nội dung bài học một cách tổng quan và chính xác nâng cao hiệu quả học tập. Học sinh sẽ không phải tiếp nhận thông tin một cách thụ động mà ngược lại học sinh phải suy nghĩ, sáng tạo, ghi nhớ các kiến thức đã học một cách logic.
Một lợi ích nữa khi sử dụng sơ đồ tư duy trong học tập đó là học sinh có thể trình bày nội dung bài học một cách khoa học, dễ hiểu, dễ nhớ. Các em vừa ghi chép kết hợp sử dụng hình ảnh, màu sắc, sáng tạo ý tưởng để tóm tắt nội dung bài học, chủ động ghi nhớ kiến thức.
Nội dung 2: Ứng dụng phần mềm Google Earth (Quả cầu ảo)
Mục tiêu:
Sử dụng phần mềm Google Earth như một bản đồ tự nhiên để học sinh có cái nhìn sinh động, cụ thể khách quan hơn, ngoài ra nó cũng cung cấp cho học sinh nhiều hình ảnh sinh động đầy màu sắc liên quan đến nội dung bài học.
Nội dung và cách thức thực hiện:
Google Earth được biết đến là một bản đồ của thế giới. Google Earth là một phần mềm mô phỏng địa cầu được phát triển bởi Google. Ứng dụng cho phép người dùng xem bản đồ thế giới dựa vào những hình ảnh được chụp từ vệ tinh.
Tôi đã sử dụng phần mềm Google Earth trong quá trình dạy học môn Lịch sử và Địa lí như sau: Khi dạy về các bài có yêu cầu về xác định vị trí địa lí thay vì cho học sinh quan sát hình ảnh tĩnh trên quả địa cầu tôi sẽ khởi chạy phần mềm và cho các em xem trực tiếp trên Tivi, các em sẽ dễ dàng quan sát được cả lớp. Ngoài ra với Google Earth sẽ cung cấp thêm cho học sinh một số hình ảnh về đất nước, tự nhiên, con người có liên quan đến bài học, nhờ vào công cụ tìm kiếm trên phần mềm.
Ví dụ khi dạy chủ đề 2: Trung du và miền núi Bắc Bộ
Bài 4: Thiên nhiên vùng trung du và miền núi Bắc Bộ
Để mở rộng thêm kiến thức, học sinh đọc thông tin mục em có biết? về cột cờ Lũng Cú thay vì chiếu trên tivi thông tin trong sách giáo khoa: điểm cực Bắc của nước ta nằm ở xã Lũng Cú, Huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. Cột cờ Lũng Cú là cột cờ quốc gia, nằm cách điểm cực Bắc nước ta khoảng 3.3km theo đường chim bay.
Thì trên phần mềm Google Eart tôi tổ chức cho học sinh xem video mở trực tiếp thông tin và hình ảnh.
Ví dụ: Khi dạy cho học sinh chủ đề 2 Trung du và miền núi Bắc Bộ; bài 4: Thiên nhiên vùng trung du và miền núi Bắc Bộ thay vì cho học sinh xem lược đồ trong sách giáo khoa trang 19 sách Lịch sử và địa lí kết nối tri thức lớp 4.
Tôi sẽ dùng phần mềm cho học sinh xem lược đồ một cách trực quan với không gian 2D và 3D học sinh sẽ dễ dàng nhận biết được vị trí địa lí, địa hình của trung du và miền núi Bắc Bộ.
Khi ứng dụng phần mềm này các em học sinh lớp tôi hào hứng trong tiết học, các em được quan sát một cách trực quan hình ảnh với không gian 2D và 3D. Không còn hiện tượng nhàm chán, mệt mỏi trong mỗi tiết học Lịch sử và Địa lí. Thông qua đó, khi học một tiết Lịch sử và Địa lí là các em được đi du lịch qua màn hình một địa điểm du lịch có liên quan tới bài dạy.
Nội dung 3: Ứng dụng các phần mềm Baam boozle, PowerPoint trong thiết kế các trò chơi học tập.
* Mục tiêu:
Sử dụng trò chơi học tập để hình thành kiến thức, kỹ năng mới hoặc củng cố kiến thức, kỹ năng đã học. Trong thực tế dạy học, giáo viên thường tổ chức trò chơi học tập để củng cố kiến thức, kỹ năng. Việc tổ chức cho học sinh chơi các trò chơi để hình thành kiến thức, kỹ năng mới là rất cần để tạo hứng thú học tập cho học sinh ngay từ khi bắt đầu bài học mới.
Trò chơi học tập là một hình thức học tập bằng hoạt động, hấp dẫn học sinh do đó duy trì tốt hơn sự chú ý của các em với bài học. Trò chơi làm thay đổi hình thức học tập chỉ bằng hoạt động trí tuệ, đo đó giảm tính chất căng thẳng của giờ học, nhất là các giờ học kiến thức lý thuyết mới. Trò chơi có nhiều học sinh tham gia sẽ tạo cơ hội rèn luyện kỹ năng học tập hợp tác cho học sinh.
* Nội dung và cách thức thực hiện:
Ngoài việc vận dụng công cụ PowerPoint trong soạn giảng các bài giảng điện tử, để tạo hứng thú và vui nhộn, để tiết Lịch sử và Địa lí không còn là tiết khô cứng tôi còn vận dụng PowerPoint và Baam boozle, trong việc thiết kế ra các trò chơi để các em có thể khởi động tạo không khi vui vẻ thi đua trước tiết học mà nội dung các các hỏi là nội dung các bài học và các em đã được học ở tiết trước. Ngoài ra tôi còn xây dựng các câu hỏi củng cố trong phần thực hành ở cuối mỗi bài học.
Sau khi chơi trò chơi các em sẽ được ôn tập lại kiến thức đã được học. Tạo không khí vui vẻ, hứng thú, tích cực trong giờ học. Tăng tính đoàn kết trong tập thể lớp, phát triển thêm cho các em kỹ năng giao tiếp. Học sinh được chủ động tham gia trò chơi từ đó cũng phát triển thêm ở các sự mạnh dạn tự tin.
Nội dung 4: Hướng dẫn học sinh tìm kiếm tài liệu học tập trên Internet. * Mục tiêu:
Tìm kiếm thông tin là một kỹ năng mềm quan trọng trong học tập, trong công việc và thực tế thì không phải ai trong chúng ta cũng thành thạo kỹ năng này. Trong thời đại bùng nổ thông tin, trên các trang mạng xã hội tràn ngập thông tin, thông tin tích cực, thông tin tiêu cực, thông tin thật, thông tin giả, đúng sai lẫn lộn. Vì vậy, việc tìm kiếm thông tin ở đâu, lựa chọn thông tin nào để sử dụng cũng là một kỹ năng cần thiết và hữu ích trong học tập và công việc của mỗi học sinh để việc học tập thực sự có hiệu quả.
Kỹ năng tìm kiếm là cách thức để tìm và chọn lọc thông tin cần thiết từ nhiều nguồn khác nhau. Các thông tin không phải lúc nào cũng hiện lên một cách rõ ràng mà chúng ta phải tìm kiếm, khai thác, sử dụng có hiệu quả kỹ năng tìm kiếm. Ngày nay, Internet trở thành kho tàng kiến thức của nhân loại. Trên Internet có thể mang lại cho chúng ta vô vàn thông tin bổ ích và các kiến thức về mọi lĩnh vực từ khoa học cho đến lịch sử, địa lý, văn học, kinh tế, xã hội,...
* Nội dung và cách thức thực hiện:
Đầu năm học tôi đã tiến hành hướng dẫn học sinh kỹ năng tìm kiếm thông tin trên Internet.
Các bước chuẩn bị:
Bước1: Thu hẹp nội dung tìm kiếm chọn những từ quan trọng nội dung quan trọng.
Ví dụ: Khi tìm hiểu về Văn Miếu- Quốc Tử Giám để tìm kiểu hiểu kỹ hơn các em cần ghi rõ nội dung tìm kiếm
Bước 2: Nhờ sự hỗ trợ của người thân.
Bước 3: Liệt kê những trang Wed tìm kiếm tài liệu như Google.com, https://vi.wikipedia.org/ (bách khoa toàn thư mở).
Để phần chuẩn bị của học sinh đi đúng hướng, tôi thường có gợi ý và phối hợp với phụ huynh bằng cách nhắn tin vào nhóm Zalo của lớp học. Với phương pháp dạy học dự án tôi sẽ giao nhiệm vụ cho các em theo từng chủ đề để các em thuận tiện cho việc tự tra cứu và ghi lại các thông tin, hình ảnh dữ liệu cần thiết liên quan bài học.
Ví dụ: Khi dạy bài Văn Miếu- Quốc Tử Giám, tôi sẽ nhắn trên nhóm nội dung cần tìm kiếm tài liệu trước 1 tuần. Tôi khuyến khích các em tìm hiểu và sưu tầm tranh về Khuê Văn Các, Nhà Tiền Đường, ngoài ra các em có thể đọc thêm thông tin về Văn Miếu- Quốc Tử trên trang Wed https://vi.wikipedia.org/ (bách khoa toàn thư mở)... Với sự chuẩn bị của mình các con có thể trình bày với các bạn trong nhóm về Văn Miếu- Quốc Tử một cách tự tin, đầy hứng thú.
Với cách làm như trên, học sinh lớp tôi không còn ngại đọc sách, tìm tài liệu mà trái lại các em lại rất hào hứng, giờ học Lịch sử và Địa lí trở nên hấp dẫn hơn. Bởi vì học là hạnh phúc không chỉ vì những lợi ích mà nó mang lại mà hạnh phúc còn nằm ngay trong chính sự học.
4. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm vi và hiệu quả ứng dụng
Với sự hỗ trợ của các phần mềm CNTT giúp tôi tự tin, tiết kiệm thời gian hơn trong quá trình giảng dạy của mình ở mỗi tiết học có ứng dụng CNTT với hình ảnh trực quan sinh động tạo các em hào hứng, hứng thú hơn trong mỗi tiết học.
Tiết học sôi nổi hơn, học sinh hăng hái tìm hiểu và đặt nhiều thắc mắc trong bài học. Các em nhận thức một cách chính xác các sự kiện quá khứ và ghi nhớ dài hơn. Biết sưu tầm tranh ảnh, mô hình, vẽ SĐTD liên quan đến nội dung bài học.
Có sự đồng hành của phụ huynh học sinh trong tất cả các môn học nói chung và môn Lịch sử và Địa lí nói riêng.
Sau khi áp dụng biện pháp trên, tôi đã kiểm tra, theo dõi, nhận định thì thấy số liệu về những nội dung tìm hiểu đầu năm đã khác như sau:
Nội dung
Số lượng
Tỉ lệ
Có hứng thú, yêu thích môn học Lịch sử và Địa lí.
33/33
100
Học sinh biết tìm kiếm tài liệu học tập trên Internet
28/33
84.8
Học sinh chủ động tích cực tìm hiểu bài.
29/33
87.8
Học sinh xem Lịch sử và Địa lí là môn học cần thiết.
33/33
100

Thực hiện đánh giá thường xuyên cuối học kì 1 kết quả lớp tôi đạt được trong môn Lịch sử và Địa lí như sau:
MÔN: LỊCH SỬ - ĐỊA LÍ
Số lượng
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
33
16
48.4
17
51.6
0
0

PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ.
Kết luận
Ứng dụng CNTT trong dạy học Lịch sử và Địa lí ở trường Tiểu học không phải là một vấn đề mới nhưng là một vấn đề khó đòi hỏi giáo viên phải nghiên cứu và thực nghiệm để có kết quả ngày càng tốt hơn. Việc lựa chọn các công cụ và các phần mềm hỗ trợ khác một cách hợp lí là rất quan trọng, góp phần tạo nên sự thành công khi đi vào thực hiện. Trong môn học Lịch sử và Địa lí không phải bài nào cũng thích hợp để ứng dụng CNTT vì thế cần có kế hoạch cho toàn bộ chương trình, lựa chọn và tạo các phần mềm phù hợp phục vụ cho tiết dạy trên lớp. Ứng dụng CNTT trong dạy học Lịch sử và Địa lí thực sự đem lại hiệu quả cao trong quá trình dạy học. Các phương tiện hiện đại giúp cho giáo viên có thể vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học, khắc phục được một số khó khăn về đồ dùng dạy học: giáo viên có thể sử dụng được các tranh ảnh tư liệu, phim video, các hình vẽ trong sách giáo khoa, tự vẽ được các bản đồ, biểu đồ thích hợp cho từng bài dạy từ đó nâng cao được hiệu quả dạy học. Qua thực tế thực hiện, tôi nhận thấy việc sử CNTT trong dạy học Lịch sử và Địa lí là rất cần thiết. Tuy nhiên, chúng ta không nên lạm dụng cần phải sử dụng linh hoạt, kết hợp sử dụng các phương tiện hiện đại với việc vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học truyền thống với các phương pháp dạy học hiện đại sao cho phù hợp với nội dung bài học và đối tượng học sinh.
2. Kiến nghị
Đối với cấp lãnh đạo: Cần tổ chức nhiều hơn nữa các chuyên đề, hội thảo về ứng dụng CNTT, tổ chức các hội thi thiết kế dạy học bằng CNTT cho đội ngũ cán bộ giáo viên các nhà trường.
Đối với giáo viên: Bản thân giáo viên cần không ngừng nghiên cứu, học hỏi và tham gia các lớp tập huấn, bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ đặc biệt là tham gia các lớp tập huấn về ứng dụng CNTT trong dạy học để có những phương pháp dạy học phù hợp với từng đối tượng học sinh. Đặc biệt là phải quan tâm thích đáng cho việc sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực vào trong các bài giảng và mạnh dạn ứng dụng CNTT vào dạy học.
Trên đây là một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của việc ứng dụng công nghệ thông tin góp phần tạo hứng thú học tập trong môn Lịch sử và Địa lí tại lớp 4a3 trường Tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm năm học 2023-2024 mà tôi đã tìm hiểu, vận dụng và đạt được kết quả bước đầu đáng khả quan. Tuy nhiên, việc thực hiện chưa được nhiều năm, nhiều lớp, vì vậy chưa thể hoàn thiện được, tôi sẽ tiếp tục thực hiện trong những năm học tiếp theo và ở tất cả các khối lớp. Rất mong nhận được ý kiến đánh giá của các thành viên trong Hội đồng Khoa học của nhà trường và sự quan tâm của các đồng nghiệp để tôi có thể thực hiện việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy được tốt hơn. Tôi xin chân thành
Thống Nhất, ngày 20 tháng 02 năm 2024
NGƯỜI VIẾT BÁO CÁO
Nguyễn Thị Bích Mân
XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG
MỤC LỤC
I. PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 1 
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài ................................................................ 2 
Mục tiêu của đề tài ...................................................................................... 2 
Nhiệm vụ của đề tài ..................................................................................... 2 
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .............................................................. 2 
4. Giới hạn của đề tài .................................................................................. 2 
5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 3 
II. PHẦN NỘI DUNG ................................................................................. 3 
1. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 3 
2. Thực trạng ............................................................................................... 4 
3. Các giải pháp ........................................................................................... 7 
4. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm vi và hiệu quả ứng dụng ................................................................................. 15 
III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ. .................................................... 15 
1. Kết luận .................................................................................................. 15 
2. Kiến nghị........................................................................................................16